3. 1.1. A UNIÓN DINÁSTICA
● En 1469 uníronse en matrimonio o príncipe Fernando, fillo de Xoán II, rei da Coroa
de Aragón, e a princesa Isabel, irmá de Enrique IV, rei de Castela.
● En 1479 Fernando converteuse en rei da Coroa de Aragón. Ese mesmo ano,
Isabel impúxose como raíña de Castela, tras unha guerra civil pola sucesión ao
trono (1475-1479) que a enfrontou á súa sobriña Xoana, chamada a Beltranexa.
● A unión de Isabel e Fernando non implicou a creación dun único reino, senón que
foi só unha unión dinástica (dinastía Trastámara): cada reino (Castela e Aragón)
mantivo as súas fronteiras, monarca, moeda, leis, costumes, institucións e
idioma.
● Os Reis Católicos impuxeron formas de goberno e de actuacións conxuntas (política
exterior e conquistas militares), polo que comezaron a ser coñecidos
internacionalmente como reis de España.
5. 1.2. A INTEGRACIÓN TERRITORIAL
● Durante o seu reinado (1479-1516), os Reis
Católicos pretenderon unir todos os territorios
peninsulares baixo a súa autoridade, mediante
a seguinte política de expansión territorial:
Conquistaron o reino de Granada(1492),
rematando así a Reconquista. Boabdil, o
derradeiro monarca nazarí, rendeuse.
Desenvolveron unha política de enlaces
matrimoniais con Portugal. Dúas das
súas fillas, Isabel e María, casaron cos
monarcas portugueses. Estes enlaces
deron froito anos máis tarde, cando Filipe
II (neto dos RR.CC) herdou o reino de
Portugal e o incorporou á Coroa.
En 1512, o Reino de Navarra quedou
incorporada a Castela, pero conservando
as súas leis (fueros) e institucións.
6. 1.3. A POLÍTICA EXTERIOR
● Os Reis Católicos e orientaron a súa política internacional nas
seguintes direccións:
– Cara ao Mediterráneo:
● A Coroa de Aragón recuperou os condados do Rosellón e da
Cerdaña (1493).
● En 1504, e tras varias guerras con Francia, un exército dirixido
por Gonzalo Fernández de Córdoba (o Gran Capitán) conquistou
o reino de Nápoles.
● Conquista dos portos de Melilla (1497), Orán e Buxía (1509).
– Cara ao Atlántico:
● Apoiaron o proxecto de Cristovo Colón, que permitiu a chegada
en 1492 a América.
● Castela iniciou a súa expansión cara ao Atlántico, que concluíu
en 1496 co remate da conquista das illas Canarias.
– En Europa pretenderon illar a Francia, a través de alianzas
matrimoniais.
9. 1.4. MONARQUÍA AUTORITARIA
● Os Reis Católicos propuxéronse impoñer a autoridade do rei en todos os
territorios e sobre todos os grupos sociais (monarquía autoritaria).
● En cada un dos reinos nomeouse un vicerrei, como delegado do rei.
● Na Coroa de Castela Isabel recortou o poder da nobreza e mais da Igrexa e
introduciu unha serie de reformas para reforzar a autoridade real que deron
comezo ao ESTADO MODERNO:
Creación da Santa Irmandade (1476), un corpo armado encargado de
perseguir malfeitores e criminais, e dun exército profesional, formado por
mercenarios.
Instauración de Consellos, formados por xuristas escollidos e pagados polo rei,
para asesoralo. (Ex. Consello Real).
Creación da Real Audiencia para controlar a xustiza.
Reforzamento do sistema de recadación de impostos mediante a Contadoría
Real de Facenda.
● Nomeamento de corrixidores, funcionarios reais que presidían os concellos
(“concejos”) e exercían funcións de goberno.
● Na Coroa de Aragón, mantivéronse as institucións medievais (Cortes,
Generalitat,...). Para gobernar, Fernando continou co pactismo (pactar leis e
impostos cos grupos privilexiados representados nas Cortes de cada reino).
11. 1.5. A DEFENSA DO CATOLICISMO
● Os Reis Católicos destacaron pola defensa da
relixión católica:
– En 1478, estableceron o Tribunal da
Inquisición encargado de perseguir aos
herexes.
– No 1492 ordenaron a expulsión dos xudeos
que non se bauizasen. Os que se
converteron ao cristianismo foron
chamados conversos. Os seus descendentes
son os actuais sefarditas (Sefarad=España)
– O Papa Alejandro VI concedeulles o título de
Reis Católicos en 1496 pola defensa que
fixeron da relixión católica.
Torquemada,
inquisidor general
15. 2.1. O IMPERIO UNIVERSAL: CARLOS I (1516-1556)
● Carlos I de España e V de Alemaña, o
primeiro monarca da dinastía dos Austria,
era fillo de Xoana de Castela, herdeira dos
Reis Católicos, e do príncipe alemán Filipe de
Habsburgo. Recibiu unha grande herdanza:
Por parte materna: Castela, Navarra, a
Coroa de Aragón e as posesións en
América e Italia.
Por parte paterna: os Países Baixos,
Luxemburgo e o Franco Condado; e ao
morrer o seu avó, Austria, o Sur de
Alemaña e o título de emperador do
Sacro Imperio Romano Xermánico
(1519), recoñecido como Carlos V de
Alemaña.
O seu obxectivo principal foi dirixir o Imperio
cristián universal que debía reunir baixo a
súa autoridade, a todos os gobernantes para
a defensa da cristiandade.
HERDANZA
17. 2.1. O IMPERIO UNIVERSAL: CARLOS I (1516-1556)
PROBLEMAS INTERNOS
● Durante o seu reinado enfrontouse a
revoltas sociais en Castela e Aragón:
– A revolta das Comunidades en
Castela (1520-1521), xuntas
municipais que se opoñían a súa
política económica e a falta de
respecto ás leis do reino. Rematou
coa derrota dos comuneiros en
Villalar
– Xermanías en Valencia e Mallorca
(1521-1523), unha revolta de
campesiños e artesáns contra a
opresión señorial.
18. 2.1. O IMPERIO UNIVERSAL: CARLOS I (1516-1556)
PROBLEMAS EXTERNOS
● Tamén mantivo conflitos internacionais:
– Frecuentes guerras con Francia polo
dominio de territorios italianos e a
supremacía en Europa.
– Loita contra o Imperio turco: este pobo de
relixión musulmá, avanzaba sobre Europa,
converténdose nunha gran ameaza para os
reinos cristiáns.
– A rebelión protestante no Imperio alemán:
moitos príncipes alemáns apoiaban a
doutrina luterana e opoñíanse á autoridade
política do emperador. Isto ocasionou as
guerras de relixión. Coa Paz de
Augsburgo (1555), Carlos V recoñeceu a
relixión luterana e concedeu a liberdade
relixionsa nos Estados alemáns.
● No 1556 abdicou e dividiu as súas posesións
entre o seu irmán Fernando e o seu fillo Felipe.
Morreu no mosteiro de Yuste (1558).
Carlos I na batalla de Mühlberg (1547)
19. 2.2. O IMPERIO HISPÁNICO: FELIPE II (1556-1598)
● Felipe II herdou do seu pai todos os
territorios, agás as posesións
austríacas e o título de emperador. Por
iso, gobernou en función dos intereses
hispánicos.
● O rei converteu Madrid en capital
(1561) e gobernou persoalmente
axudado por funcionarios (burocracia):
aumentou o seu poder, acentuou a
centralización, ampliou o sistema de
Consellos e reforzou a figura do
corrixidor. Durante o seu reinado, os
dominios americanos alcanzaron a
súa máxima expansión.
23. 2.2. O IMPERIO HISPÁNICO: FELIPE II (1556-1598)
● Filipe II foi un firme defensor da imposición do catolicismo e da Contrarreforma:
impulsou a loita contra o protestantismo,
– Fomentou a actuación da Inquisición perseguindo calquera desviación da
doutrina católica.
– Impuxo a limpeza de sangue que impedía ter cargos a quen tivera antepasados
xudeos ou musulmáns.
– Perseguiu aos xudeus conversos e aos mouriscos (musulmáns convertidos
ao catolicismo) granadinos o que provocou a sublevación das Alpujarras
(1568-71).
FELIPE II
24. ● Para manter a súa hexemonía en Europa:
– Loitou contra Francia (vitoria de San Quintín, 1557),
– Freou ao Imperio turco (Formación da Liga Santa e vitoria de Lepanto, 1571)
– Tentou dominar Inglaterra para acabar co cisma anglicano, cortar o apoio
inglés aos protestantes dos Países Baixos e impedir os ataques dos barcos
corsarios. A gran armada, enviada para conquistar Inglaterra foi un fracaso:
derrota da Armada Invencible (1588).
– O maior conflito foi a rebelión protestante en Flandres, que acabou nunha
sublevación (dirixida por Guillermo de Orange) e na división en dúas zonas
dos Países Baixos: o norte protestante e o sur católico baixo dependencia
española, a pesares da presenza dos terzos dirixidos polo duque de Alba
(lenda negra).
– O seu maior éxito foi a anexión de Portugal (1581), grazas aos enlaces
matrimoniais entre ambas as dúas familias reais.
2.2. O IMPERIO HISPÁNICO: FELIPE II (1556-1598)
25. BATALLA DE LEPANTO (1571)
DERROTA ARMADA INVENCIBLE (1588)
REBELIÓN DOS PAÍSES BAIXOS
28. 2.3. ECONOMÍA E SOCIEDADE HISPÁNICA NO SÉCULO XVI
● No século XVI produciuse unha gran demanda de produtos agrícolas para América, que non
podía ser cuberta coa produción hispánica.
● A escaseza de produtos e a gran chegada de ouro e prata das minas americanas provocaron
a suba dos prezos (revolución dos prezos) o que provocou o empobrecemento das clases
populares.
● Para poder acometer as guerras e proxectos imperiais de impoñer o catolicismo no mundo,
Carlos I precisaba moito ouro. Recurriu en numerosas ocasións aos empréstitos de
banqueiros, especialmente os alemáns Fugger. España quedou hipotecada durante os 100
anos seguintes e sufriu varias bancarrotas.
● A industria téxtil debilitouse pola competencia estranxeira, especialmente a de Flandres.
● O comercio, especialmente polo Atlántico experimentou un gran desenvolvemento. O porto
de Sevilla tiña o monopolio do comercio con América.
● No século XVI houbo un crecemento demográfico, sobre todo en Castela.
● A sociedade do século XVI seguía sendo estamental, dominada pola nobreza (Grandes de
España, cabaleiros e fidalgos) e polo clero, propietarios da maioría das terras e que non
pagaban impostos, mentres os non privilexiados, basicamente campesiños (máis do 80% da
poboación), pagaban moitos impostos e tiñan numerosas obrigas. Tamén existían grupos
diferenciados, como os mouriscos e os xudeus conversos, aos que se marxinaba e
perseguía.
SOCIEDADE
ECONOMÍA
30. 2.4. A MONARQUÍA HISPÁNICA NO SÉCULO XVII: O DECLIVE DO
IMPERIO
FELIPE III
● A partir de Felipe III, os reis delegaron o goberno en validos, persoas que gozaban
de plena confianza do rei e gobernaban no seu nome.
● O reinado de Felipe III (1598-1621) e o seu valido, o duque de Lerma, foi bastante
pacífico (tregua dos Doce Anos coas Provincias Unidas). O feito máis destacado foi a
expulsión dos mouriscos (1609).
DUQUE DE LERMA EXPULSIÓN DOS MOURISCOS
31. FELIPE IV: PROBLEMAS EXTERNOS
● Baixo Felipe IV (1621-1665) e o seu valido, o conde-duque de Olivares, España participou na Guerra
dos Trinta Anos (1618-1648), que comezou sendo un conflito relixioso e remantou sendo unha loita pola
hexemonía europea debido ao interese de moitos Estados en rematar co poder dos Habsburgo:
– Iniciouse en 1618 coa rebelión dos protestantes checos contra o futuro emperador alemán
Fernando II (católico), que pediu axuda ao seu parente español, Felipe III e aos príncipes católicos
alemáns. Venceron as tropas imperiais. Os protestantes alemáns, preocupados polo poder do
emperador solicitaron axuda a outros estados protestantes europeos, formándose dous bandos:
● O bando dos católicos estaba formado polos Habsburgo de Viena e Madrid, o Papa e príncipes
alemáns católicos.
● Os protestantes: príncipes alemáns protestantes apoiados por Dinamarca, Inglaterra, Holanda e
Suecia.
– Francia, aínda que era un país católico, aliouse cos protestantes e entrou no conflito en 1635
porque desexaba converterse nunha nación con poder en Europa.
– A guerra rematou coa Paz de Westfalia (1648) que para España significou a fin da súa hexemonía en
Europa.
– Consecuencias: España tivo que recoñecer a independencia das Provincias Unidas dos Países
Baixos (Holanda); a Confederación Helvética (Suíza) e Austria sepáranse do Imperio, recoñécese o
principio de tolerancia relixiosa en Europa, o Imperio alemán fragméntase .
● Felipe IV continou loitando contra Francia pola hexemonía europea, asinándose a Paz dos Pirineos
(1659) que significou a entrega aos franceses dalgúns territorios en Flandres, do Rosellón e parte da
Cerdaña.
2.4. A MONARQUÍA HISPÁNICA NO SÉCULO XVII: O DECLIVE DO
IMPERIO
35. 2.4. A MONARQUÍA HISPÁNICA NO SÉCULO XVII: O DECLIVE DO
IMPERIO
FELIPE IV: PROBLEMAS INTERNOS
● Por iniciativa do seu valido Olivares,
Felipe IV intentou eliminar os
privilexios forais dos distinto reinos
que formaban a Monarquía. Este
proxecto foi coñecido como Unión de
Armas (1624) e pretendía establecer
en todos os territorios peninsulares as
leis de Castela e crear un exército
permanente no que participasen
todos os reinos. Foi rexeitado nos
territorios que gozaban de privilexios
forais e non se levou a cabo.
● A participación de España na Guerra
dos Trinta Anos, incrimentou a
necesidade de homes e diñeiro e
desembocou na crise de 1640, con
levantamentos en Cataluña (apoiada
por Francia) e en Portugal, que se
independizou (1668).
36. 2.4. A MONARQUÍA HISPÁNICA NO SÉCULO XVII: O DECLIVE DO
IMPERIO
CARLOS II
● O último Austria, Carlos II (1665-1700) representou o final da dinastía dos
Habsburgo españois, pola súa incapacidade, pola corrupción e pola grave crise
económica e política. A súa morte sen descendencia produciu un conflito sucesorio,
a guerra de sucesión, entre os candidatos á Coroa española: Carlos de Austria
(apoiado por Austria, Inglaterra e Holanda) e Felipe de Borbón (apoiado por Francia)
e designado como herdeiro por Carlos II, que finalmente foi o que venceu.
37. 2.5. CRISE ECONÓMICA E SOCIAL DO SÉCULO XVII
● No século XVII sufriuse unha grave crise demográfica debido ás migracións cara a
América, ás guerras, á expulsión dos mouriscos e ás pestes e epidemias.
● Tamén se viviu unha profunda crise económica:
– A marcha dos mouriscos e a suba de impostos empeoraron a agricultura e a
gandaría. Moitos campesiños marcharon ás cidades e malviviron como pícaros
ou mendigos.
– A competencia estranxeira, os impostos sobre os intercambios e a redución da
demanda americana afundiron aínda máis a industria e o comercio.
– As finanzas públicas tamén empeoraron a causa do aumento dos gastos da
Coroa, das guerras e do esgotamento das minas de ouro de prata. O Estado tivo
que declararse en bancarrota.
● As riquezas de América empregáronse para sufragar as guerras de relixión e
enriquecer á nobreza e non estimularon a produción. Consolidouse un modelo
social rendista no que se aspiraba a vivir de rendas ou a enriquecerse no novo
continente, despreciábase o traballo manual. En cambio, campesiños, artesáns e
comerciantes empobrecéronse.
● Na Coroa de Aragón, marxinada da aventura americana, a crise foi menos intensa e
creáronse compañías comerciais e manufacturas.
38. PODEROSO CABALLERO ES DON DINERO
Madre, yo al oro me humillo,
Él es mi amante y mi amado,
Pues de puro enamorado
De continuo anda amarillo.
Que pues doblón o sencillo
Hace todo cuanto quiero,
Poderoso caballero
Es don Dinero.
Nace en las Indias honrado,
Donde el mundo le acompaña;
Viene a morir en España,
Y es en Génova enterrado.
Y pues quien le trae al lado
Es hermoso, aunque sea fiero,
Poderoso caballero
Es don Dinero.
Francisco de Quevedo
39. ● O reino de Galicia integrouse no novo Estado creado polos Reis Católicos e os seus
sucesores da casa de Austria. Xeralizouse o uso do castelán e o idioma galego quedou
relegado ao ámbito familiar. Creáronse novas institucións, que permitiron levar a
autoridade dos Reis a todo o país:
A principal institución foi a Real Audiencia do Reino de Galicia cuxas funcións eran:
administrar xustiza, controlar a orde pública e solucionar preitos de rendas ou foros de
terras.
Máis tarde creouse o cargo de gobernador ou Capitán Xeneral, que presidía a
Audiencia e que posteriormente tivo un carácter exclusivamente militar, e o corrixidor,
máxima autoridade das vilas e cidades.
No ano 1528 creouse unha institución especificamente galega, con poucas funcións e
formada por representantes das sete provincias de Galicia: a Xunta do Reino de
Galicia
A nobreza galega foi sometida á autoridade dos Reis Católicos: “doma y castra de
Galicia”.
3.1. A ACTUACIÓN DOS REIS CATÓLICOS EN GALICIA
3. GALICIA NOS SÉCULOS XVI E XVII
41. ● Ao iniciarse a Idade Moderna, a maioría da poboación galega vivía no campo, en pequenas
parroquias con poucos habitantes.
● A finais do século XVI reduciuse o número de habitantes en Galicia a consecuencia das
fames, as epidemias e a participación nos conflitos europeos.
● A sociedade galega presentaba grandes diferenzas:
O clero era moi poderoso e dispuña de extensas propiedades de terras que lle
proporcionaban rendas. Tamén percibía o décimo (diezmo)
A alta nobreza pasou a residir na Corte (Madrid). Esta ausencia permitiu o auxe da
fidalguía ou baixa nobreza, encargada de cobrar os foros que gravaban as terras que
traballaba o campesiñado con este sistema de contrato agrario. Os fidalgos lograban dos
grandes propietarios (Alta nobreza, Igrexa) a concesión de parcelas de terreo en foro, que, á
súa vez, subaforaban a campesiños, quedándose cunha parte das rendas. Os pazos
simbolizaban o seu poder.
Os campesiños representaban o 80% da poboación e pagaban diversos impostos e rendas.
● A gran maioría das familias galegas vivían da agricultura, da venda de viño, de centeo ou de
produtos de gando vacún.
● O millo, procedente de América, introduciuse a comezos do século XVII e en pouco tempo
converteuse nun cultivo básico do campo galego; a pataca tardou un século máis en afianzar o
seu desenvolvemento. Os novos cultivos favoreceron o crecemento da poboación.
3. GALICIA NOS SÉCULOS XVI E XVII
3.2. A GALICIA DOS FIDALGOS E FOREIROS