Prezentacja przedstawiająca zakres działalności Krajowego Centrum Roślinnych Zasobów Genowych IHAR-PIB.

1. Jerzy H. Czembor, Grzegorz Gryziak,
Marcin Zaczyński, Magdalena Ryjak,
Urszula Piechota, Marta Puchta
Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów
Genowych - KCRZG
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin –
Państwowy Instytut Badawczy IHAR-PIB
Radzików
Działalność KCRZG – gromadzenie i
zachowanie zasobów genowych
roślin użytkowych w Polsce.

2. Wstęp
 Gromadzenie - ekspedycje
 przechowywanie ex situ:
o przechowalnia długoterminowa
o kolekcje polowe
o in vitro
o ciekły azot
 dokumentacja
 przechowywanie in situ
 reintrodukcja
 wymiana / udostępnianie
 prace badawcze
Podsumowanie
Plan Prezentacji

3. Początek „Banku genów” w IHAR –
w roku 1971 kolekcje roślin uprawnych stworzone przez
prof. L. Kazanowskiego zostały przeniesione do IHAR.
Prace mające na celu gromadzenie zasobów genowych roślin
ogrodniczych prowadzone są od lat siedemdziesiątych przez Instytut
Sadownictwa i Kwiaciarstwa oraz Instytut Warzywnictwa (obecnie
tworzące Instytut Ogrodnictwa).
W 1979 roku w wyniku „Porozumienia Międzyresortowego”
(Ministerstwo Rolnictwa, Polska Akademia Nauk, Ministerstwo
Edukacji Naukowej i Ministerstwo Przemysłu Lekkiego) Instytut
Hodowli i Aklimatyzacji Roślin został upoważniony do utworzenia
Zakładu Krajowych Zasobów Genowych – ZKZG (obecnie od 1997
roku jest to Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych -
KCRZG)
- odpowiedzialnego za gromadzenie, opracowywanie
i przechowywanie w stanie żywym roślinnych zasobów genowych
w kraju oraz za współpracę z jednostkami zagranicznymi z tej
dziedziny.
Wstęp

4.  2015 – 2020 Program Wieloletni pt. „Tworzenie naukowych
podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów
genowych źródłem innowacji wsparcia zrównoważonego
rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju”
koordynowanego przez KCRZG, IHAR-PIB i realizowany we
współpracy z Instytutem Ogrodnictwa i 16 instytucjami –
finansowanego przez MRiRW.
 2008 – 2013 utrzymanie kolekcji zasobów genowych roślin
użytkowych było finansowane w ramach programu
wieloletniego – pt. „Ulepszanie Roślin dla Zrównoważonych
AgroEkoSystemów, Wysokiej Jakości Żywności i Produkcji
Roślinnej na Cele Nieżywnościowe” koordynowanego przez
KCRZG, IHAR-PIB a realizowanego we współpracy z innymi
instytucjami – finansowanego przez MRiRW.
Wstęp

5. Rozkład środków dostępnych w ramach PW na realizację zadań
mających na celu ochronę zasobów genetycznych roślin użytkowych
-

8. Instytucje współpracujące z IHAR - PIB

9. Instytucje współpracujące z IO

10. http://pw.ihar.edu.pl/

13. Ochrona ginących gatunków i odmian roślin uprawnych
• in situ / on farm –
gospodarstwa rolne
• ex situ - Banki genów
Ogrody botaniczne
Skanseny

14. Ochrona zasobów genetycznych

15. Bank genów
-zbiór
-zachowanie ex situ
-dokumentacja zasobów
genowych dostarczanie
materiałów i
informacji
Ekspedycje
Inwentaryzacja
Wymiana próbek
kolekcje
botaniczne
nowe
rośliny
użytkowe
identyfikacja
genów
krzyżowania
markery
molekularne*
zachowanie
in situKolekcja nasion
Zielnik
Zadania KCRZG (banku genów)

16. Zgodność celów KRAJOWEGO PROGRAMU OCHRONY ZASOBÓW
GENOWYCH ROŚLIN UŻYTKOWYCH z nadrzędnymi strategiami
krajowymi
Zgodnie z założeniem, że rozwój kraju powinien obejmować również obszary
wiejskie opracowano Plan na rzecz odpowiedzialnego rozwoju (przyjęty
Uchwałą NR 14/2016 Rady Ministrów z dnia 16 lutego 2016r.).
Triticum dicoccum – pszenica płaskurka Melilotus alba - nostrzyk biały

17. Plan na rzecz odpowiedzialnego rozwoju (Materiały MRiRW)

18.  Pakiety:
o Pakiet 1 "Rolnictwo zrównoważone”,
o Pakiet 2 "Ochrona gleb i wód",
o Pakiet 3 "Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych",
o Pakiet 4 "Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000"
Pakiet 5 "Cenne siedliska poza obszarami Natura 2000",
o Pakiet 6 "Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie", Pakiet
7 "Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie"
 Pakiet 6 "Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie"
skierowany jest do beneficjentów, którzy uczestniczą w ochronie zaniechanych w
uprawach odmian gatunków roślin uprawnych, a także gatunków roślin uprawnych,
obecnie zagrożonych erozją genetyczną.
 Realizacja pakietu polega na wytwarzaniu materiału siewnego / nasion odmian
regionalnych i/lub amatorskich zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze oraz
pozostałych gatunków i odmian roślin zagrożonych erozją genetyczną tj.: pszenica
płaskurka; pszenica samopsza; żyto krzyca; lnianka siewna; nostrzyk biały; lędźwian
siewny; soczewica; pasternak; przelot pospolity; gryka.
Program rolno-środowiskowo-klimatyczny
PROW 2014-2020

19. Gatunek
Dystrybuowane
z KCRZG w
ramach PROW
Zebrane
na
terenie
Polski
liczba
odmian -
COBORU
Triticum dicoccon pszenica płaskurka 36 0
Triticum monococcum L. pszenica samopsza 19 0
Camelina sativa (L.)
Crantz
lnianka siewna 55 22
Melilotus albus nostrzyk biały 7 5
Lathyrus sativus lędźwian siewny 107 8
Lens culinaris Medik. soczewica jadalna 79 24
Pastinaca sativa L
pasternak
zwyczajny
22 4
Anthyllis vulneraria L przelot pospolity 20 11
(Fagopyrum esculentum
Moench
gryka zwyczajna 121 1 2
Realizacja pakietu 6 => pszenica płaskurka; pszenica samopsza; żyto krzyca; lnianka
siewna; nostrzyk biały; lędźwian siewny; soczewica; pasternak; przelot pospolity; gryka.

20. Plan na rzecz odpowiedzialnego rozwoju był podstawą do opracowania Strategii na rzecz
Odpowiedzialnego Rozwoju (zastąpiła Średniookresową Strategię Rozwoju Kraju do 2020
roku).
Jednym z elementów SOR jest Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i
rybactwa na lata 2012-2020 przyjęta uchwałą Nr 163 RM z dnia 25 kwietnia 2012 r. SOR
to najważniejszy dokument, który przedstawia cele do realizacji w perspektywie roku 2020
i 2030, wskazując sposób ich osiągania.
Soczewica Gryka

21. w celu szczegółowym II SOR – Rozwój społecznie i terytorialnie równoważony.
zaprojektowano dwa kierunki interwencji odnoszące się do rozwoju terytorialnego
wszystkich obszarów wiejskich (tj. kierunek interwencji 6. Rozwój obszarów wiejskich
– wsparcie horyzontalne i kierunek interwencji 7. Rozwój obszarów wiejskich w oparciu
o endogeniczne potencjały gospodarcze)
Schemat: Cel II pt. „Rozwój społecznie i terytorialnie równoważony”, SOR

22. Gromadzenie - ekspedycje

23. Ekspedycje 1995 - 2016

24. 2000 - 20041995 - 1999
2005 - 2010 2011-2016
Ekspedycje

25. 2000 - 20041995 - 1999
2005 - 2010 2011-2016
Ekspedycje

26. Przechowywanie w stanie żywym
zasobów genowych roślin rolniczych

27.  w formie nasion (przechowalnia długoterminowa) - ponad 70 tys.
obiektów,
 w kolekcjach polowych - ponad 1900 obiektów (kolekcje okopowych,
łąkowo-pastwiskowych, traw i innych jednoliściennych, roślin
rekultywacyjnych i na cele energetyczne, roślin motylkowatych
drobnonasiennych),
 w kulturach in vitro - ponad 1700 obiektów (głównie ziemniaka),
 w ciekłym azocie - ponad 90 obiektów (żyta).
Przechowywanie w stanie żywym
zasobów genowych roślin rolniczych

28. http://www.fao.org/wiews/map-test/en/
(17 na świecie, 3 w Europie, 2 w UE )
Liczba obiektów – ponad 70 tys. (2016)

29.  Za prowadzenie długoterminowej przechowalni nasion odpowiada
KCRZG, IHAR-PIB.
 Każdy obiekt powinien być reprezentowany w kolekcji podstawowej
i aktywnej (opracował dr. G. Gryziak).
Prowadzenie przechowalni długoterminowej

30. Udział obiektów roślin użytkowych zdeponowanych
w przechowalni długoterminowej KCRZG (stan na 29.06.2017).

31. linie
hodowlane
3%
odmiany
współczesne
12%
odmiany stare
10%
dzikie 2%
materiały
hodowlane
25%
inne i
nieznane 48%
Ponad 50% obiektów ma zagraniczne pochodzenie, tylko
niewielki jest udział tych, które zostały zebrane na terenie
Polski
Obiekty z grupy odmiany stare oraz dzikie i towarzyszące -
97% zostało zgromadzonych na terenie Polski

32. Nowoczesne rozwiązania w przechowalni długoterminowej oraz
herbarium KCRZG podnoszące jakość i bezpieczeństwo obiektów
lata Koszty razem Koszty aparatury
2014-2020 3 139 000,00 675 000,00
2008-2013 3 820 076,00 192 000,00
2012: Przekrój przez starą, wykonana na
początku lat 80. ubiegłego wieku, izolację
komór. Widoczny brak izolacji
przeciwwilgociowej oraz mostki termiczne
między płytami styropianu.
2012: Wymiana izolacji termicznej i
przeciwwilgociowej budynku w którym
znajduje się przechowalnia długoterminowa

33. Wnętrze nowych komór
mroźniczych – kolekcja bazowa
Agregat prądotwórczy
Wyniki testów żywotności,
dzięki kodom kreskowym,
zapisywane są bezpośrednio
w systemie EGISET
Kody kreskowe –
Czytnik kodów kreskowych
Prowadzenie centralnej długoterminowej przechowalni nasion zasobów
genetycznych roślin użytkowych.
Nowa chłodnica w komorze kolekcji aktywnej.
Czynnikiem chłodniczym jest dwutlenek
węgla – gaz ekologiczny, tani i ekonomiczny w
zastosowaniu

34. Prowadzenie herbarium
 Herbarium Krajowego Centrum
Roślinnych Zasobów Genowych
posiada bogatą kolekcję nasion,
kwiatostanów oraz arkuszy
zielnikowych - ponad 20 tysięcy
obiektów).
 Kolekcja nasion stanowi największy
i najstarszy zbiór obiektów
zgromadzonych w Herbarium.
 Kolekcja kwiatostanów jest materiałem
referencyjnym dla obiektów
zdeponowanych w długoterminowej
przechowalni .

35.  Kolekcja kwiatostanów jest materiałem
referencyjnym dla obiektów
zdeponowanych w długoterminowej
przechowalni Każdy obiekt opatrzony
jest metryką zawierającą dane
paszportowe.
 Arkusze zielnikowe są wprowadzane
do systemu informacyjnego służącego
do zarządzania obiektami w KCRZG.
 Corocznie do herbarium jest
włączanych ponad 100 nowych
obiektów.
Prowadzenie herbarium

36. Dokumentacja
prowadzenie baz danych, udostępnianie

37. Dokumentacja zasobów genowych,
prowadzenie baz danych, udostępnianie

38. Egiset obejmuje:
• Dane paszportowe dotyczące próbek nasion przechowywanych ex situ
(przechowalnia długoterminowa, ciekły azot, kultury in vitro) oraz in situ
(kolekcje wegetatywne, kolekcje starych odmian drzew owocowych).
• Dane ewaluacyjne opisujące główne cechy morfologiczne i
odpornościowe gatunków i odmian.
• Dane opisujące kondycję przechowywanych próbek nasion (wilgotność,
zdolność kiełkowania, wielkość próby).
• Dokumentacje fotograficzną nasion i kłosów.
• Wyniki przeprowadzonych badań na konkretnych obiektach.
***
• KCRZG od wielu lat jest kuratorem Europejskiej Bazy Danych Żyta
(http://secale.ihar.edu.pl).
• KCRZG jest uczestnikiem sieci KSIB (Krajowa Sieć Informacji o
Bioróżnorodności) oraz udostępnia informacje o obiektach na
miedzynarodowych portalach takich jak EURISCO (European Seed
Catalogue) i Global Biodiversity Information Facility (GBIF).

41. Dokumentacja

42. Dystrybucja nasion
Uproszczone porozumienie
Warunki udostępniania materiału roślinnego z kolekcji banku genów
do niekomercyjnych celów prywatnych (porozumienie o transferze materiału)
1. Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowy Instytut Badawczy w Radzikowie
(Dostawca) nieodpłatnie przekazuje Pani/Panu………………………….(Odbiorcy)
wymienione w Załączniku próbki materiału roślinnego z kolekcji banku genów.
2. Przekazany materiał roślinny może być użytkowany w następujący sposób:
• zachowanie i rozmnażanie materiału na małą skalę,
• wykorzystanie zbiorów w swoim gospodarstwie lub sprzedaż na lokalnym rynku,
• przekazywanie odpłatne lub nieodpłatne plonu pochodzącego z przekazanego
materiału innym osobom, o ile będzie on użytkowany w takim samym zakresie
Użytkowanie materiału w inny niż wyżej wymieniony sposób jest możliwe po zawarciu
z Dostawcą oddzielnej, odpowiedniej umowy.
3. Dostawca pomimo dołożenia wszelkich starań nie może zagwarantować jakości, żywotności
lub czystości przekazanego materiału roślinnego.
Nie może również przekazać Odbiorcy praw własności intelektualnej ani innych praw do tego
materiału, natomiast Odbiorca nie może o te prawa zabiegać.

43. Liczba obiektów dostępnych w MLS
SUMA – 39 777
Pozostałe 5 009
Dokumentacja

44. Dystrybucja
Lata 2007-2017

45. Dokumentacja – prowadzenie przechowalni

46. Reintrodukcja
dawnych odmian rolniczych

47. Zwiększenie różnorodności gatunków dawnych i miejscowych odmian roślin
rolniczych i zielarskich
Zadania:
• rozmnożenie wybranych dawnych i miejscowych odmian roślin rolniczych i
gatunków roślin zielarskich
• opracowanie charakterystyki morfologicznej i oceny cech rolniczych
wyselekcjonowanych obiektów
• udostępnianie niewielkich prób nasion
• opracowanie i upowszechnianie materiałów dotyczących dawnych odmian
Fot. Bartłomiej Płonkowski
Reintrodukcja

48. 1. Zea mays „S 149”
2. Hordeum vulgare „NIGRICANS”
3. Avena strigosa
4. Hordeum vulgare “E 0282;ORKISZ”
5. Zea mays “Alb 12474-3”
6. Triticum durum “ LGR 17/773/90/1”
7. Zea mays “Alb 12297-1”
8. Avena sterilis “PORTUGALIA MOTA”
1. Zea mays “Alb 12474-3”
2. Triticum durum “ LGR 17/773/90/1”
3. Zea mays “Alb 12297-1”
4. Hordeum vulgare “E
0282;ORKISZ”
5. Avena sterilis “PORTUGALIA
MOTA”
6. Hordeum vulgare „NIGRICANS”
7. Zea mays „S 149”
8. Avena strigosa
Reintrodukcja
Fot. Iwona Połeć

49. Reintrodukcja
Fot. Iwona Połeć

50. 1. Zea mays “Przebędowska Biała”
2. Zea mays “Wielkopolanka”
3. Zea mays “Dar Północy”
4. Zea mays “Wawrzeńczycka”
Reintrodukcja
Fot. Iwona Połeć

51. Edukacja i upowszechnianie

53. Warsztaty, szkolenia, wizytacje

54. Wykłady

56.  „Ścieżka dydaktyczna” ma na celu poszerzanie wiedzy dotyczącej
dawnych odmian roślin rolniczych.
 Na ścieżce znajdują się odmiany/obiekty:
• zbóż jarych i ozimych w tym: T. aestivum, T. durum, T. monococcum,
T.dicoccum., H. vulgare, A. sativa, A. strigosa,
• roślin strączkowych w tym : Pisum sativum, Lens culinaris, Lathyrus
sativus, Melilotus albus,
• gryki,
• kukurydzy,
• ziemniaka.
Ścieżka dydaktyczna

57. 1
2
3
4
5
6
7
8
9
101-30, 1-10: poletka doświadczalne
22 23 24 3026 27 28 2916 17 18 19 20 2110 11 12 13 14 15 251 2 3 4 5 6 7 8 9
przystanki z tablicami informacyjnymi oraz miejsca
ćwiczeń dydaktycznych
METEO
Fitotron
N
Łącznik
DROGA
Ścieżka dydaktyczna
Dr Denise Fu Dostatny, Mgr Dorota Dziubińska

58. Na ścieżce znajdują się
• tablice informacyjne, na których można znaleźć
najważniejsze informacje m.in. o pszenicach
oplewionych, czy też możliwościach
wykorzystania dawnych odmian we
współczesnym rolnictwie,
• punkty ćwiczeń dydaktycznych.
Prezentacja ścieżki dydaktycznej podczas spotkania koordynacyjnego 07.06.2017r.
Tablice informacyjne
Ścieżka dydaktyczna

59. Triticum dicoccum „Grauer Emmer”Poletka 22.06.2017
Hordeum vulgare
„Grodkowicki”
Solanum „Milas”Pisum sativum „Szabla”
Fagopyrum
esculentum
„HRUSZOWSKA
”
Ścieżka dydaktyczna

61. Ogród Botaniczny Bydgoszcz, KCRZG, Dr W. Majtkowski, Dr J. Schmidt
Wycieczki

62. Praca badawcza

64. Publikacje

65. Nowe odmiany na polach
Programy hodowlane
Zasoby
genetyczne
Produkcja nasienna
Bank Genów
Wzrost plonów
Adaptacja do zmieniających się
warunków klimatycznych,
lepsza jakość
Podsumowanie

66.  Ochrona i zrównoważone wykorzystanie zasobów genetycznych
jest ważne dla:
 zrównoważonej produkcji rolnej,
 zrównoważonego rozwoju wsi,
 rozwoju medycyny,
 rozwoju przemysłu,
 Zrównoważony rozwój -
zapewnia poprawę warunków prowadzenia
działalności gospodarczej i życia
bez naruszania specyficznych zasobów wsi czyli –
- walorów środowiska naturalnego,
- krajobrazu wsi,
- tradycji i dziedzictwa kulturowego.
 Różnorodność genetyczna roślin użytkowych:
 zwiększa stopień bezpieczeństwa żywnościowego,
 ogranicza ryzyko związane z intensywnymi i wyspecjalizowanymi systemami
produkcji rolnej
Podsumowanie

67.  Kierunek rozwoju wsi powinien być dostosowany do:
 istniejących uwarunkowań przyrodniczych
 potrzeb i woli lokalnych społeczności
 norm ekologicznych.
 Zapewnić to powinien rozwój oddolny (terytorialny, lokalny– rozwój w
oparciu o ich wewnętrzny potencjał).
 Zwiększenie korzyści gospodarczych z:
 uprawy rzadko stosowanych gatunków i odmian,
 wykorzystywania ich i powstałe na ich bazie produkty poprzez:
o bezpośrednie dopłaty jak i poprzez:
o promowanie nowych produktów,
o wspieranie starań o wzrost popytu na nie wśród konsumentów,
o upowszechnienie fachowej wiedzy dotyczącej:
• wyboru odpowiednich odmian i ich uprawy,
• innych tradycyjnych praktyk rolniczych.
Podsumowanie

68.  Obserwuje się istotny wzrost zapotrzebowania na nowe źródła
zmienności genetycznej wśród
 hodowców roślin
 naukowców
 rolników
 hobbystów
 Potrzebne jest dobre wsparcie bioinformatyczne procesów hodowli
(łatwe i szybkie poszukiwanie cech jakościowych oraz udostępnianie
materiału – źródeł zmienności).
 Rośnie zainteresowanie społeczeństwa dawnymi odmianami oraz
tradycyjną wiedzą o roślinnych zasobach genowych.
 Zachowanie w gospodarstwach rolnych–ang. “on-farm conservation”-
przewiduje:
 zachowanie danej formy w miejscu pochodzenia,
 poddawanie jej tradycyjnemu sposobowi uprawy i selekcji, które
doprowadziły do jej wyewoluowania.
Podsumowanie

69. DZIĘKUJĘ WYKONAWCOM
zadań w Obszarze I „Ochrona zasobów
genowych roślin użytkowych”
w Programie Wieloletnim IHAR-PIB
pt. „Tworzenie naukowych podstaw
postępu biologicznego i ochrona roślinnych
zasobów genowych źródłem innowacji
wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz
bezpieczeństwa żywnościowego kraju”
koordynowanego przez KCRZG,
IHAR-PIB i realizowanym we współpracy
z Instytutem Ogrodnictwa IO w
Skierniewicach i 16 innymi instytucjami.
Podziękowanie dla MRiRW za
finansowanie PW IHAR-PIB 2015-2020.

70. Konferencje dotyczące Zasobów Genowych Roślin Użytkowych
I Ogólnopolska Konferencja – Zasoby Genowe Roślin Użytkowych …
• Puławy 5-7.10.1998
II Ogólnopolska Konferencja – Zasoby Genowe Roślin Użytkowych …
• Skierniewice 21-23.10.2003
III Ogólnopolska Konferencja – Zasoby Genowe Roślin Użytkowych …
• Lublin 27-29.06.2006
IV Ogólnopolska Konferencja – Zasoby Genowe Roślin Użytkowych …
• Zakopane 20-23.09.2009
V Ogólnopolska Konferencja – Zasoby Genowe Roślin Użytkowych …
• Rogów 11-14.09.2012
Sympozjum Naukowe „Zasoby genowe roślin użytkowych na rzecz hodowli”,
6-8 wrzesień 2017r. Kazimierz Dolny
• Sesja I: „Gromadzenie zasobów genowych” (9 referatów, 14 plakatów),
• Sesja II: „Charakterystyka zmienności” (7 referatów, 23 plakaty),
• Sesja III: „Wykorzystanie zasobów genowych” (6 referatów, 12 plakatów).
Aktualnosci => yhttp://bankgenow.edu.pl/2017/09/22/
VI Ogólnopolska Konferencja – Zasoby Genowe Roślin Użytkowych …
• _______ 2018 ???
CZAS I MIEJSCE DO USTALENIA…