การสถาปนาอาณาจักรสุโขทัย

1. 1
สมัยสุโขทัย เริ่มตั้งแต่การสถาปนาสุโขทัยจนถึงการผนวกสุโขทัยเป็นส่วนหนึ่งของอยุธยา สุโขทัย
เป็นอาณาจักรแรกของคนไทยเริ่มวางรากฐานอารยธรรมไทยเป็นเมืองที่มีกษัตริย์ปกครองมาก่อน ดังจารึกหลักที่ 2
กล่าวว่า พ่อขุนศรีนาวนาถมเป็นเจ้าเมืองสุโขทัย ศรีสัชนาลัย เมื่อสวรรคตแล้ว ขอมสบาดโขลญลาพง
ซึ่งเป็นขุนนางขอมของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ได้เข้ายึดครองเมืองสุโขทัยไว้ พ่อขุนผาเมือง เจ้าเมืองราด
โอรสของ พ่อขุนศรีนาวนาถม เป็นพระราชบุตรเขยของกษัตริย์เขมร ร่วมมือกับพ่อขุนบางกลางหาว
เจ้าเมืองบางยาง นากาลังเข้าโจมตีขับไล่ขอมสบาดโขลญลาพงจากเมืองสุโขทัย
พ่อขุนผาเมืองอภิเษกพ่อขุนบางกลางหาวขึ้นครองราชย์ทรงพระนามว่า “พ่อขุนศรีอินทราทิตย์”
เป็นปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์พระร่วง สุโขทัยมีกษัตริย์ปกครองรวม 9 พระองค์ รวมระยะเวลา 214 ปี
รัชกาลที่ รายพระนาม ปีที่ครองราชย์
(โดยประมาณ)
ปีที่สวรรคต
(โดยประมาณ)
1 พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ พ.ศ.1792 ไม่ปรากฎ
2 พ่อขุนบาลเมือง ไม่ปรากฏ พ.ศ.1822
3 พ่อขุนรามคาแหงมหาราช พ.ศ.1822 พ.ศ.1841
4 พระยาเลอไทย พ.ศ.1841 ไม่ปรากฏ
5 พระยางั่วนาถุม ไม่ปรากฏ พ.ศ.1890
6 พระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลิไทย) พ.ศ.1890 ระหว่าง
พ.ศ.1911-1917
7 พระมหาธรรมราชาที่ 2 พ.ศ.1911 พ.ศ.1942
8 พระมหาธรรมราชาที่ 3 (ไสลือไทย) พ.ศ.1943 พ.ศ.1962
9 พระมหาธรรมราชาที่ 4 (บรมปาล) พ.ศ.1962 พ.ศ.1981
ช่วงเวลาทางประวัติศาสตร์ไทยสมัยสุโขทัย 3
ช่วงเวลาทางประวัติศาสตร์ไทยสมัยสุโขทัย (พ.ศ. 1792-พ.ศ. 2006)
พระมหากษัตริย์สมัยสุโขทัย

2. 2
ปัจจัยที่ส่งเสริมให้สุโขทัยเป็นราชธานีและกลายเป็นอาณาจักรแห่งแรกของคนไทย ได้แก่
ปัจจัยภายใน
ความเข้มแข็งของผู้นาคนไทย ที่ร่วมมือกันขับไล่อิทธิพลขอมออกจากเมืองสุโขทัย-ศรีสัชนา
ลัย แล้วสถาปนาเมืองสุโขทัยเป็นราชธานีแห่งแรกของคนไทย
ความเข้มแข็งของคนไทย การมีขวัญและกาลังใจดี จากการมีผู้นาที่เข้มแข็ง
สภาพภูมิศาสตร์ทาเลที่ตั้งมีความเหมาะสม โดยตั้งอยู่ที่ราบลุ่มแม่น้ายม ทาให้เหมาะแก่การ
ทาการเกษตร การชลประทาน
ที่ตั้งมีความเหมาะสมต่อการเป็นศูนย์กลางการค้าของเมืองโบราณในบริเวณลุ่มแม่น้า
เจ้าพระยาตอนบน ตลอดจนดินแดนต่างๆ ในลุ่มแม่น้ากก แม่น้าโขง
ปัจจัยภายนอก
ขอมเสื่อมอานาจลงในดินแดนที่เคยครอบครองด้วยสาเหตุจากการเกิดสงครามระหว่างขอม
กับอาณาจักรจามปา (ตอนใต้ของเวียดนาม)
ความเสื่อมทางเศรษฐกิจของอาณาจักรขอม
อาณาจักรสุโขทัยมีการติดต่อทางการค้ากับจีนซึ่งมีอานาจในทางเศรษฐกิจในภูมิภาค ทาให้
เกิดการขยายตัวทางการค้าและได้รับการสนับสนุนจากจีนในรูปแบบการค้าในระบบ
บรรณาการ หรือ “ระบบจิ้มก้อง”
การสถาปนาอาณาจักรสุโขทัย
การรับพระพุทธศาสนาเถรวาทแบบลังกาวงศ์จากเมืองนครศรีธรรมราช
การประดิษฐ์อักษรไทย ของพ่อขุนรามคาแหงใน พ.ศ.1826
ความสัมพันธ์ทางการค้ากับจีนในระบบบรรณาการ
ศิลาจารึกหลักที่ 1 พ่อขุนรามคาแหงมหาราช
ศิลาจารึกวัดศรีชุม
ศิลาจารึกหลักที่ 38 ว่าด้วยกฎหมายลักษณะลักพา
ศิลาจารึกหลักที่ 45 (จารึกปู่ขุนจิดขุนจอด) ว่าด้วยการทาสนธิสัญญาเป็นพันธมิตรของเมืองน่านกับสุโขทัย
โบราณสถาน ได้แก่ พระอุโบสถ วิหาร เจดีย์
โบราณวัตถุ ได้แก่ พระพุทธรูป ประติมากรรม เครื่องสังคโลก งานจิตรกรรม
ตานานพงศาวดาร และจดหมายเหตุ เช่นชินกาลมาลีปกรณ์ พงศาวดารฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์
จดหมายเหตุจีน “หยวนสื่อ” ประวัติศาสตร์ราชวงศ์หยวน ฉบับหอหลวงว่าด้วยประเทศเซียน
จดหมายเหตุจีน “หมิงสื่อลู่” ประวัติศาสตร์รายรัชกาลแห่งราชวงศ์หมิง หัวข้อ “ป่อเล่อ”
ปัจจัยที่เอื้อต่อการสถาปนาอาณาจักรสุโขทัย
หลักฐานสาคัญในการศึกษาประวัติศาสตร์สมัยสุโขทัย
เหตุการณ์สาคัญทางประวัติศาสตร์สมัยสุโขทัย

3. 3
1. อาณาจักรสุโขทัย สถาปนาขึ้น ใน พ.ศ. 1792-2006
2. ก่อนการสถาปนาอาณาจักรสุโขทัย เมืองสุโขทัยถูกปกครองโดย พ่อขุนศรีนาวนาถม
3. ก่อนการสถาปนาอาณาจักรสุโขทัย กลุ่มคนที่มีอิทธิพลในดินแดนสุโขทัยคือ ขอม
4. ผู้นาคนไทยที่ร่วมกันสถาปนาอาณาจักรสุโขทัย คือ
......พ่อขุนผาเมือง เจ้าเมืองราด พ่อขุนบางกลางท่าว เจ้าเมืองบางยาง ร่วมกันขับไล่ขอมออกจากกรุง
สุโขทัย แล้วร่วมกันสถาปนาอาณาสุโขทัย โดยให้พ่อขุนบางกลางท่าว เป็นปฐมกษัตริย์ของอาณาจักร
สุโขทัย พระนามว่า พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ ราชวงศ์พระร่วง
5. อาณาจักรสุโขทัยมีลักษณะการปกครองที่เรียกว่า..พ่อปกครองลูก......
6. อาณาจักรสุโขทัยมีพระมหากษัตริย์รวม........9............พระองค์
7. พระมหากษัตริย์องค์สาคัญที่มีพระมหากรุณาธิคุณต่อการสร้างสรรค์อาณาจักรสุโขทัย ได้แก่
พระมหากษัตริย์ พระมหากรุณาธิคุณ
พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ ร่วมกันสถาปนาอาณาสุโขทัย
พ่อขุนรามคาแหงมหาราช ประดิษฐ์อักษรไทย
ขยายอาณาเขต
พระพุทธศาสนารุ่งเรือง
พระมหาธรรมราชาที่ 1 (พระยาลิไท) แต่งไตรภูมิพระร่วง ไตรภูมิกถา
หรือ เตภูมิกถา
เป็นกษัตริย์ที่ออกบวชเป็นคนแรก
8. เมืองที่มีความสาคัญและมักกล่าวถึงควบคู่กับเมืองสุโขทัยคือ เมือง ศรีสัชนาไลย
9. ให้อธิบายบทบาทสาคัญของพ่อขุนศรีนาวนาถม
ปกครองสุโขทัยภายใต้อิทธิพลขอม แต่ก็พยายามให้ราษฎรเดือดร้อนน้อยที่สุด
10. ให้อธิบายบทบาทสาคัญของขอมสบาดโขลญลาพง
ขอมสบาดโขลญลาพงเป็นตาแหน่งผู้สาเร็จราชการเมืองเขมรในกรุงสุโขทัย มาปกครองต่อจากพ่อขุนศรี
นาวนาถม สร้างความเดือนร้อนให้ราษฎรไทยเป็นอย่างมากจนคนไทยร่วมกันขับไล่ขอมออกจากกรุง
สุโขทัย
11. ให้อธิบายบทบาทสาคัญของพ่อขุนบางกลางท่าว
พ่อขุนบางกลางท่าวร่วมมือกับพ่อขุนผาเมือง ขับไล่ขอมออกจากเมืองสุโขทัยและศรีสัชนาลัย
แล้วสถาปนาอาณาจักรสุโขทัยขึ้น โดยพ่อขุนบางกลางท่าวเป็นปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์พระร่วง
พระนามว่า “พ่อขุนศรีอินทราทิตย์” มีพระมเหสีคือ นางเสือง เป็นพระธิดาของพ่อขุนศรีนาวฯ
เป็นพระราชบิดา และพระราชมารดาของพ่อขุนรามคาแหงมหาราช
12. เพราะเหตุใดนักประวัติศาสตร์จึงถือว่าสุโขทัยเป็นอาณาจักรอิสระแห่งแรกของชนชาติไทย
1. เป็นการรวมของคนไทยเป็นครั้งแรก
2. ร่วมกันสถาปนาอาณาจักรสุโขทัยจนประสบความสาเร็จ
3. ขจัดอิทธิพลของขอมออกจากสุโขทัยได้สาเร็จและสร้างความรุ่งเรืองของอาณาจักร
คนไทยเป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์
กิจกรรมที่ 1 ให้นักเรียนตอบคาถามต่อไปนี้

4. 4
13. ปัจจัยใดบ้างที่เอื้อต่อการสถาปนาอาณาจักรสุโขทัย
ปัจจัยภายใน ปัจจัยภายนอก
ผู้นาเข้มแข็ง
คนไทยมีขวัญกาลังใจดี ก่อให้เกิดความสามัคคี
ความอุดมสมบูรณ์
ขอมเริ่มเสื่อมอานาจ
การทาสงครามบ่อยครั้งทาให้ขอมเสียกาลังคน
การสร้างศาสนสถานขนาดใหญ่ ทาให้ขอมเสีย
กาลังคน
14. หลักฐานสาคัญในการศึกษาเรื่องราวของอาณาจักรสุโขทัย คือ
1. ศิลาจารึก หลักที่ ๑/ ศิลาจารึกวัดศรีชุม
2. สถาปัตยกรรม ได้แก่ วัด เจดีย์ อุโบสถ วิหาร
3. ประติมากรรม ได้แก่ พระพุทธรูป
4. งานหัตถกรรม ได้แก่ เครื่องสังคโลก
5. ร่องรอยเมืองศรีสัชนาลัย เมืองกาแพงเพชร เมืองสุโขทัย เมืองพิษณุโลก
15. ยกตัวอย่างเหตุการณ์สาคัญทางประวัติศาสตร์ไทยสมัยสุโขทัย ได้แก่
1. การรวบรวมคนไทยของพ่อขุนผาเมืองและพ่อขุนบางกลางหาว เพื่อขับไล่ขอมสบาดโขลญลาพง
และพวกขอมออกจากกรุงสุโขทัยและสถาปนากรุงสุโขทัยเป็นราชธานีแห่งแรกของคนไทย
2. การประดิษฐ์อักษรไทยของพ่อขุนรามคาแหงมหาราช ใน ปี พ.ศ.1826 ถือเป็นต้นกาเนิดของ
อักษรไทย และสามารถศึกษาประวัติศาสตร์ เรื่องราวของอาณาจักรสุโขทัยได้จากศิลาจารึก
3. การยอมรับนับถือพระพุทธศาสนา ลัทธิลังกาวงศ์ จากเมืองนครศรีธรรมราช มาประดิษฐาน ณ
กรุงสุโขทัย และการแต่งหนังสือไตรภูมิพระร่วง หรือเตภูมิกถา ของพระมหาธรรมราชาลิไทย