1. 1
ชื่อ……………………………............................................ ้น ม.5/............. ่...............
……………………………............................................ชั
.............เลขที
ช่วงเวลาทางประวัติศาสตร์ไทยสมัยธนบุรี
3
ช่วงเวลาทางประวัติศาสตร์ไทยสมัยธนบุรี (พ.ศ. 2310 - พ.ศ. 2325)
กรุงธนบุรีศรีมหาสมุทร เป็นเมืองหน้าด่านที่สําคัญตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา เนื่องจากตั้งอยู่ปากแม่น้ํา
เจ้าพระยา เมื่อกรุงศรีอยุธยาเสียแก่พม่าใน พ
พ.ศ.2310 พระยาตาก (สิน) ได้รวบรวมกําลังไพร่พลคนไทยตีฝ่าวง
ล้อมพม่า แล้วรวมตัวกันเพื่อกอบกู้อิสรภาพของคนไทยแก่พม่าสําเร็จลงได้ใน
นเวลาเพียง 7 เดือน
พระยาตาก ปราบดาภิเษก นพระมหากษัตริย์ไทย ทรงพระนามว่า “สมเด็จพระบรมราชาที่ 4” ซึ่ง
ษกเป็
สมเด็
คนไทยทั่วไปมักเรียกว่า “พระเจ้าตากสิน” จากนั้นได้โปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาเมืองธนบุรีให้เป็นเมืองหลวง
พระเจ้
แห่งใหม่ของคนไทย
ราชธานี กรุ งศรี อยุ ธ ยา ถู ก กองทั พ พม่ า เผาทํ า ลายจนไม่ ส ามารถฟื้ น ฟู ใ ห้ ง ดงามรุ่ ง เรื อ งดั งเดิ ม ได้
“พระเจ้าตากสิน” จึงทรงสถาปนาเมืองธนบุรี เป็นราชธานีแห่งใหม่ของคนไทย ทําให้กรุงธนบุรีเป็นช่วงเวลา
รี
ทางประวัติศาสตร์แห่งการกอบกู้บ้านเมือง ทั้ งด้านการเมืองการปกครอง เศรษฐกิจ สังคมและวัฒนธรรม
แห่
พระราชกรณียกิจส่วนใหญ่ของสมเด็จพระเจ้าตากสินตลอดระยะเวลา 15 ปี จึงเป็นการทําสงครามเพื่อ
รวบรวมชาติ ขยายอาณาเขต ป้องกันการรุกรานของข้าศึก รวมทั้งฟื้นฟูเศรษฐกิจและสังคมให้คืนสู่สภาพปกติ
าเขต
รูปแบบการปกครองในสมัยธนบุรียังคงรักษาแบบแผนตามสมัยอยุธยาตอนปลาย ด้วยพระปรีชาสามารถของ
สมเด็จพระเจ้าตากสินและความสามัคคีเป็นหนึ่งเดียวกันของคนไทย จึงทรงได้รับการถวายพระราชสมัญญา
นามเป็ น “มหาราช” ของชาติ ไ ทย ที่ ค นไทยรู้ จั ก ในพระนาม “สมเด็ จ พระเจ้ า ตากสิ น มหาราช
สมเด็
มหาราช”
พระมหากษัตริย์พระองค์แรกและพระองค์เดียวของ “กรุงธนบุรีศรีมหาสมุทร”
ปัจจัยที่เอื้อต่อการสถาปนา งธนบุรีศรีมหาสมุทร
อต่ การสถาปนากรุ
สาเหตุที่สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ทรงย้ายราชธานีจากกรุงศรีอยุธยา
กรุงศรีอยุธยาถูกพม่าเผาทําลายเสียหายทรุดโทรมมาก จนยากแก่การบูรณะ
กําลังไพร่พลในขณะนั้นมีไม่เพียงพอต่อการรักษากรุงศรีอยุธยา
ข้าศึกโดยเฉพาะพม่าเข้าใจสภาพภูมิประเทศและจุดด้ อยของกรุงศรีอยุธยาเป็น อย่างดี ทําให้
เสียเปรียบในการป้องกันกรุงศรีอยุธยาได้ในอนาคต
ยุทธศาสตร์ด้านที่ตั้งของกรุงศรีอยุธยาไม่สะดวกต่อสถานการณ์การค้าขายในขณะนั้น

2. 2
สาเหตุที่สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ทรง อกเมืองธนบุรีเป็นราชธานี
สมเด็
ทรงเลื
เป็นเมืองขนาดเล็กเหมาะแก่การป้องกันรักษา และเพียงพอกับจํานวนไพร่พลที่มีอยู่ขณะนั้น
เมืองธนบุรีมีป้อมปราการที่สร้างมาตั้งแต่กรุงศรีอยุธยา สามารถใช้ป้องกันข้าศึกษาได้
เป็นเมืองที่อยู่ใกล้ทะเลมากกว่ากรุงศรีอยุธยา เหมาะสมต่อการค้าขายกับต่างประเทศ
กรุงธนบุรีเป็นที่ราบลุ่มแม่น้ําอุดมสมบู รณ์ ตั้งอยู่ริมแม่น้ํ าเจ้าพระยาและมี ลําคลองหลายสาย
น้
สะดวกต่อการป้องกันข้าศึก การคมนาคมขนส่งและการทําการเกษตร
เหตุการณ์สําคัญทางประวัติศาสตร์สมัยธนบุรี
การกอบกู้อิสรภาพของพระยาตาก
กอบกู
การปราบชุมนุมและการรวบรวมคนไทยให้เป็นปึกแผ่น
การสถาปนาเมืองธนบุรีเป็นเมืองหลวงแห่งใหม่ของคนไทยนามว่า “กรุงธนบุรีศรีมหาสมุทร
กรุ
ร”
การฟื้นฟูบ้านเมืองของสมเด็จพระเจ้าตากสิน
ฟื
เหตุการณ์ปราบจลาจลในช่วงปลายกรุงธนบุรี
การสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์
หลักฐานสําคัญในการศึกษาประวัติศาสตร์สมัยธนบุรี
สํ
จดหมายเหตุความทรงจํากรมหลวงนรินทรเทวี
โครงยอพระเกียรติ์สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช
จดหมายเหตุโหร หมายรับสั่ง จดหมายเหตุรายงานการเดินทัพ
พระราชพงศาวดารกรุงธนบุรี
เอกสารต่างประเทศที่เกี่ยวข้องกับรัชกาลสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี เอกสารจีน เอกสารประเทศเพื่อนบ้าน
เอกสารตะวันตก
โบราณสถาน โบราณวัตถุสมัยธนบุรี

3. 3
แบบฝึกหัดทบทวน
กิจกรรมที่ 1 ให้นักเรียนตอบคําถามต่อไปนี้
ตอบคํ
1.
2.
•
•
3.
•
•
•
•
4.
•
•
•
•
5.
•
•
6.
•
•
•
7.
•
•
•
•
กรุงธนบุรีศรีมหาสมุทร สถาปนาขึ้น ใน พ
พ.ศ.2310
เพราะเหตุใดจึงเกิดการสถาปนาเมืองธนบุรี เป็นเมืองหลวงแห่งใหม่ของคนไทย
เหตุการณ์เสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่ 2 พ.ศ.2310
การปราบดาภิเษกพระยาตาก เป็นพระมหากษัตริย์ พระนาม “สมเด็จพระบรมราชาที่ 4”
สมเด็
ให้นักเรียนอธิบายสภาพภูมิศาสตร์ของเมืองธนบุรี ที่ส่งผลให้สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชทรงเลือกให้
เป็นเมืองหลวงแห่งใหม่ของคนไทย
ห่
เป็นเมืองขนาดเล็กเหมาะแก่การป้องกันรักษา และเพียงพอกับจํานวนไพร่พลที่มีอยู่ขณะนั้น
เมืองธนบุรีมีป้อมปราการที่สร้างมาตั้งแต่กรุงศรีอยุธยา สามารถใช้ป้องกันข้าศึกษาได้
เป็นเมืองที่อยู่ใกล้ทะเลมากกว่ากรุงศรีอยุธยา เหมาะสมต่อการค้าขายกับต่างประเทศ
กรุงธนบุรีเป็นที่ราบลุ่มแม่น้ําอุดมสมบูรณ์ ตั้งอยู่ริมแม่น้ําเจ้าพระยาและมีลําคลองหลายสาย สะดวกต่อ
การป้องกันข้าศึก การคมนาคมขนส่งและการทําการเกษตร
กรุงธนบุรีศรีมหาสมุทรตั้งอยู่ริมฝั่งแม่น้ําเจ้าพระยา ส่งผลดีต่อความเจริญรุ่งเรืองของกรุงธนบุรีอย่างไร
งของกรุ
เป็นเมืองท่าการค้ามาแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยา ค้าขายได้สะดวก ใกล้อ่าวไทย
ริมแม่น้ําเจ้าพระยา และมีลําคลองหลายสาย
เป็นจุดยุทธศาสตร์ที่ดีในการป้องกันพระนคร
สําเภาจีนเข้ามาค้าขายจํานวนมาก ทําให้การค้าเจริญรุ่งเรือง
หลักฐานที่แสดงให้เห็นว่าเมืองธนบุรีมีความสําคัญในสมัยกรุงศรีอยุธยา
การเป็นเมืองหน้าด่าน เก็บภาษีการค้าที่เรียกว่าด่านขนอน
มีป้อมปราการสมัยอยุธยา คือ ป้อมวิชัยประสิทธิ์ และป้อมวิไชเยนทร์
เพราะเหตุใดกรุงธนบุรีจึงดํารงความเป็นราชธานีแห่งใหม่ของไทยเพียง 15 ปี
มีพระมหากษัตริย์เพียงพระองค์เดียว คือพระเจ้าตากสิน
พระมหากษั
เกิดเหตุจลาจลช่วงปลายแผ่นดินพระเจ้าตากสินเรียกว่า กบฎพระยาสรรค์
เกิดการสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ และการปราบดาภิเษกของสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก เป็นปฐม
กษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรี
หลังเสียกรุงศรีอยุธยา มีการตั้งชุมนุมของผู้นําต่างๆ ถึง 5 ชุมนุม รวมทั้งชุมนุมเจ้าตาก แสดงให้เห็นว่า
สถานการณ์ในช่วงเวลานั้นเป็นอย่างไร
ชุมนุมผู้นําต่างๆ มีความแตกแยกไม่สามัคคีกัน ต่างตั้งตัวเป็นใหญ่
ต้องการเป็นใหญ่ในแผ่นดินสยามหลังการล่มสลายของอาณาจักรอยุธยา
แผ่นดินสยามเกิดการจลาจลทั่วไป บ้านเมืองทรุดโทรม
ชุมต่างๆ ได้แก่ ชุมนุมเจ้าตาก ชุมนุมเจ้าพระฝาง ชุมนุมเจ้าพิมาย ชุมนุมเจ้าพิษณุโลก ชุมนุมเจ้านครศรีฯ

4. 4
8. หากสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ทรงตัดสินพระทัยเลือกกรุงศรีอยุธยาให้เป็นเมืองหลวงเหมือนเดิม
นักเรียนคิดว่าอะไรบ้างที่จะเป็นปัญหาต่อการฟื้นฟูกรุงศรีอยุธยา
สาเหตุที่สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ทรงย้ายราชธานีจากกรุงศรีอยุธยา
• กรุงศรีอยุธยาถูกพม่าเผาทําลายเสียหายทรุดโทรมมาก จนยากแก่การบูรณะ
• กําลังไพร่พลในขณะนั้นมีไม่เพียงพอต่อการรักษากรุงศรีอยุธยา
• ข้าศึกโดยเฉพาะพม่าเข้าใจสภาพภูมิประเทศและจุดด้อยของกรุงศรีอยุธยาเป็นอย่างดี ทําให้เสียเปรียบใน
การป้องกันกรุงศรีอยุธยาได้ในอนาคต
• ยุทธศาสตร์ด้านที่ตั้งของกรุงศรีอยุธยาไม่สะดวกต่อสถานการณ์การค้าขายในขณะนั้น