พาวเวอร์พอยต์วิชาสังคมและวัฒนธรรมไทย

2. ประเด็นการศึกษา
1. การก่อตั้งอาณาจักรไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้าเจ้าพระยาสมัยก่อน
อาณาจักรสุโขทัย
2. ลักษณะการปกครองไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้าเจ้าพระยาสมัยก่อน
อาณาจักรสุโขทัย

3. 1. การก่อตั้งอาณาจักรไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
ประวัติศาสตร์การก่อตัง้อาณาจักรในช่วงพุทธศตวรรษที่ 5 – 17
1. อาณาจักรโยนกนคร
2. อาณาจักรหิรัญนครเงินยาง
3. อาณาจักรหริภุญไชย
4. อาณาจักรเฉลียงรัฐ หรือ สวรรคโลก
ประวัติศาสตร์ในช่วงนี้ส่วนใหญ่อยู่ในรูปต้านาน เช่น
- ต้านานสิงหนวัติ
- ต้านานจามเทวีวงศ์
- ต้านานชินกาลมาลีปกรณ์

4. การนับพุทธศตวรรษ
การนับศตวรรษ (century) คือการนับช่วงเวลาในรอบ 100 ปี
โดยใช้จุดจบหรือปีที่ครบร้อยเป็นชื่อศตวรรษ เช่น พุทธศตวรรษที่ 1
(พ.ศ. 1 – 100), พุทธศตวรรษที่5 (พ.ศ. 401 - 500)
ค้าถาม ปัจจุบัน พ.ศ. 2557 ตรงกับพุทธศตวรรษที่เท่าใด ?
ตอบ พุทธศตวรรษที่ 26 (พ.ศ. 2501 - 2600)

5. 1. การก่อตั้งอาณาจักรไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
1. อาณาจักรโยนกนาคนคร
ต้านานสิงหนวัติกุมารได้ระบุไว้ว่า ประมาณพุทธศตวรรษที่ 5 (ประมาณ พ.ศ.
430) โอรสธิดาของ กษัตริย์เทวกาล แห่ง เมืองแถน (ยูนนาน) ได้อพยพลงมาทางใต้
เพื่อสร้างเมืองใหม่ขึ้นปกครอง
- โอรสองค์หนึ่งคือสิงหนวัติกุมาร ได้สร้างเมืองใหม่บริเวณแม่น้้ากก (จ.เชียงราย
ปัจจุบัน) ชื่อ เมืองว่า เมืองนาคพันธุสิงหนวัตินคร และเปลี่ยนชื่อเป็น เมืองโยนก
นครไชยบุรีราชธานีศรีช้างแสน ในตอนกลางพุทธศตวรรษที่ 6

6. 1. การก่อตั้งอาณาจักรไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
1. อาณาจักรโยนกนาคนคร (ต่อ)
- ในปี พ.ศ. 711 พระเจ้ามังรายนราช ได้ให้พระโอรสคือ ไชยนารายณ์ ไปสร้างเมือง
ใหม่ คือเมือง เวียงไชยนารายณ์ อยู่ทางตะวันตกเฉียงใต้ของเมืองโยนกนคร
- จนถึง พ.ศ. 1460 รัชสมัยของ พระองค์พัง (กษัตริย์ล้าดับที่ 41) ขอมได้ยกทัพมาตี
โยนกนคร ขอมได้ชัยชนะและเนรเทศพระองค์พังไปยัง เวียงศรีทวง (สี่ทวง) ต่อมาเปลี่ยนชื่อ
เป็น เวียงพานคา (เวียงพางค้า) บริเวณ อ.แม่สาย จ.เชียงราย ในปัจจุบัน

7. 1. การก่อตั้งอาณาจักรไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
1. อาณาจักรโยนกนาคนคร (ต่อ)
ต่อมาในปี พ.ศ. 1480 พระเจ้าพรหมกุมาร (พระเจ้าพรหมมหาราช) โอรส
องค์ที่ 2 ของ พระองค์พัง ได้เข้าต่อสู้กับขอมจนได้รับชัยชนะและได้กลับมาครองโยนก
นครต่อไป
พระเจ้าพรหมกุมาร ได้สร้างเมืองใหม่อีกเมืองหนึ่งทางทิศใต้ของโยนกนคร เพื่อ
เป็นเมืองหน้าด่านป้องกันการรุกรานของขอม คือ เวียงไชยปราการ

8. 1. การก่อตั้งอาณาจักรไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
1. อาณาจักรโยนกนาคนคร (ต่อ)
พระเจ้าพรหม ปกครอง เวียงไชยปราการ ถึง พ.ศ. 1540 ก็สวรรคต พระองค์
ไชยสิริ พระโอรสขึ้นครองราชย์แทน แต่กองทัพมอญจาก เมืองสุธรรมวดี ได้ยกขึ้นมา
ตี เวียงไชยปราการ พระองค์ไชยสิริสู้ไม่ได้ จึงทิ้งเมืองอพยพผู้คนไปสร้างเมืองใหม่
เมืองกาแพงเพชร อาณาจักรโยนกนครจึงได้แบ่งออกเป็นสองกลุ่มคือ กลุ่มทางเหนือ
แห่งโยนกนคร และกลุ่มทางใต้ที่ก้าแพงเพชร

9. 1. การก่อตั้งอาณาจักรไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
1. อาณาจักรโยนกนาคนคร (ต่อ)
อาณาจักรโยนกนครด้ารงอยู่จนมีกษัตริย์ 46 พระองค์ จนถึงรัชกาลของ พระเจ้า
มหาไชยชนะ ตามต้านานสิงหนวัติได้กล่าวว่า มีชาวบ้านจับปลาตะเพียนเผือก
ขนาดใหญ่ได้ จึงน้ามาถวายพระเจ้ามหาไชยชนะ พระองค์ทรงให้แบ่งปลาให้ได้กินกัน
ทั่วเมือง เมื่อชาวโยนกนครกินปลาแล้วก็เกิดภัยพิบัติครั้งใหญ่ เมืองโยนกนครยุบลง
กลายเป็นหนองน้้าขนาดใหญ่ประชาชนตายหมดสิ้น เหลือเพียงหญิงหม้ายชราที่ไม่ได้
กินปลาเพียงคนเดียว (ต้านานเวียงหล่ม)

10. 1. การก่อตั้งอาณาจักรไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
2. อาณาจักรหิรัญนครเงินยางเชียงแสน
ตั้งอาณาจักรบริเวณดอยตุง (อ.แม่จัน จ.เชียงราย ในปัจจุบัน) บรรพกษัตริย์
คือ ปู่เจ้าลาวจก ซึ่งตามต้านานกล่าวว่าไต่บันไดแก้วลงมาจากสวรรค์ที่ดอยตุง
(สันนิษฐานว่า จก เป็นกลุ่มชาวเสฉวนโบราณ)

11. 1. การก่อตั้งอาณาจักรไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
2. อาณาจักรหิรัญนครเงินยางเชียงแสน (ต่อ)
ราว พ.ศ. 1182 เชื้อสายของ ปู่เจ้าลาวจก หรือ พระยาลวจังกราช ได้สร้าง
เมืองหิรัญนครเงินยาง เป็นศูนย์กลางการปกครอง (บริเวณ อ.แม่สาย ปัจจุบัน)

12. 1. การก่อตั้งอาณาจักรไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
2. อาณาจักรหิรัญนครเงินยางเชียงแสน (ต่อ)
เชื้อสายของ พระยาลวจังกราช ได้ปกครองอาณาจักรต่อมาอีกหลายชั่วอายุคน
จนถึงรุ่นที่ 18 พระยาเจือง (ขุนเจื๋อง) ซึ่งเป็นกษัตริย์ที่มีความสามารถมากได้ ได้ขยาย
อาณาเขตไปยังเขตน่าน ล้านช้าง และได้ผนวก อาณาจักรโยนกนคร เข้ากับ
อาณาจักรเงินยางเชียงแสน และต่อมาทายาทรุ่นที่ 5 ของ พระยาเจือง คือ
พระยามังราย (ผู้สร้างเมืองเชียงใหม่)

13. 1. การก่อตั้งอาณาจักรไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
3. อาณาจักรหริภุญไชย (ต่อ)
ฤาษีวาสุเทพ ร่วมกับ สุกกทันตมหาฤาษี แห่ง เมืองละโว้ (ลพบุรี) สร้างเมือง
หริภุญไชย ขึ้น แล้วเชิญ พระนางจามเทวีพระราชธิดากษัตริย์ละโว้ขึ้นไปครองเมือง

14. 1. การก่อตั้งอาณาจักรไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
3. อาณาจักรหริภุญไชย (ต่อ)
พระนางจามเทวี มีพระโอรส 2 พระองค์คือ พระมหันตยศ และ พระอนันตยศ
ต่อมา พระมหันตยศ ได้ครอง เมืองหริภุญไชย ต่อจากพระนางจามเทวี ฤาษี
วาสุเทพ ฤาษีพุทธชฎิล และ ฤาษีสุพรหม จึงได้สร้าง เมืองเขลางค์นคร มอบให้
พระอนันตยศ ปกครอง

15. 1. การก่อตั้งอาณาจักรไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
3. อาณาจักรหริภุญไชย (ต่อ)
อาณาจักรหริภุญไชย สร้างขึ้นราว พ.ศ. 1206 และด้ารงอยูได้จนถึง พ.ศ.
1835 มีกษัตริย์ปกครอง 48 พระองค์ จนรัชสมัยของ พญายีบา จึงได้เสียเมือง
หริภุญไชยให้แก่ พระยามังราย แห่งหิรนครเงินยาง

16. 1. การก่อตั้งอาณาจักรไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
4. อาณาจักรเฉลียงรัฐ หรือ อาณาจักรสวรรคโลก
ตาม พงศาวดารโยนก กล่าวว่าในต้นพุธศตวรรษที่ 4 (พ.ศ. 306) ฤาษีสัชนาลัย
และ ฤาษีสิทธิมงคล ได้สร้าง เมืองสวรรคโลก ขึ้นและให้ พระยาบาธรรมราช
เป็นกษัตริย์ปกครอง มีพระนามว่า พระยาธรรมราช และพระองค์ได้ยกหมู่บ้าน
ปัญจมัชคาม ขึ้นเป็น กรุงสุโขทัย ซึ่งจะสืบเนื่องต่อมาเป็นอาณาจักรสุโขทัย

17. 2. ลักษณะการปกครองไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
1. ลักษณะผู้น้า
ก. สมบูรณาญาสิทธิราชย์
ข. อุดมการณ์ธรรมราชา
ค. อุดมการณ์พ่อปกครองลูก
2. การปกครองและการขยายอาณาเขต
3. ความสัมพันธ์ระหว่างอาณาจักร

18. 2. ลักษณะการปกครองไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
1. ลักษณะผู้น้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
ก. สมบูรณาญาสิทธิราชย์
กษัตริย์มีอ้านาจการปกครองโดยเด็ดขาด การสืบทอดราชบัลลังก์ท้าโดยผ่านจากพ่อ
ไปยังลูกชายคนโต ในยุคนี้ไม่ปรากฏการแย่งชิงราชสมบัติในหมู่พี่น้องราชวงศ์เดียวกัน
เพราะในต้านานกล่าวถึงธรรมเนียมการให้พี่ชายน้องชายออกไปสร้างเมืองใหม่ การ
เปลี่ยนกษัตริย์ด้วยวิธีรุนแรงมักเป็นผลจากการรุกรานภายนอก

19. 2. ลักษณะการปกครองไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
1. ลักษณะผู้น้า (ต่อ)
ข. กษัตริย์มีอุดมการณ์ธรรมราชา
ในต้านานอาณาจักรทั้งหลายมักกล่าวถึง อุดมการณ์ธรรมราชา ของกษัตริย์เสมอ
เช่น การยึดมั่นในศีล 5 ศีล 8, การท้านุบ้ารุงพุทธศาสนา พระมหากษัตริย์ทรงปฏิบัติ
พระองค์ตามหลักทศพิธราชธรรม รวมถึงการตั้งพระนามกษัตริย์ เช่น พระยาเจือง
ธรรมิกราช (บรรพบุรุษของ พระยามังราย)

20. 2. ลักษณะการปกครองไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
1. ลักษณะผู้น้า (ต่อ)
ข. กษัตริย์มีอุดมการณ์ธรรมราชา (ต่อ)
หากกษัตริย์สามารถรักษาหลักธรรมต่างๆ ได้ครบถ้วน พระราชอ้านาจก็จะแผ่ขยาย
ไป เกิดความสงบร่มเย็นในราชอาณาจักร ฝนฟ้าตกต้องตามฤดูกาล ประชาชนอยู่ดีมีสุข
ตรงกันข้ามหากกษัตริย์ไม่อยู่ในธรรม ธรรมชาติจะแปรปรวน เกิดภัยพิบัติและ
อาณาจักรล่มสลาย (เช่น พระเจ้ามหาไชยชนะ – สั่งให้ฆ่าปลาเผือก, พระกุนริก
นาส ตัดสินคดีความผิดท้านองคลองธรรม)

21. 2. ลักษณะการปกครองไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
1. ลักษณะผู้น้า (ต่อ)
ค. อุดมการณ์พ่อปกครองลูก
หลักพ่อปกครองลูก คือ กษัตริย์ดูแลประชาชนอย่างใกล้ชิดประชาชนสามารถ
เข้าถึงกษัตริย์ได้ เช่น ตัวอย่างในต้านาน
- ต้านานสิงหนวัติ: ชาวเมืองน้าปลาตะเพียนเผือกไปถวายกษัตริย์
แล้วกษัตริย์ทรงแบ่งปลากับชาวเมือง
- ต้านานจามเทวีวงศ์: หญิงชราที่เข้าไปร้องทุกข์กับว่าถูกบุตรท้าร้าย
ร่างกายพระเจ้ากุนริกนาสแห่งเมืองรัมมนคร

22. 2. ลักษณะการปกครองไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
2. การปกครองและการขยายอาณาเขต
ลักษณะการปกครองของของอาณาจักรในพุทธศตวรรษที่ 5 – 17 เป็นแบบ
“นครรัฐ” ประกอบด้วยนครหรือเมืองต่างๆ ที่เป็นอิสระในการปกครอง กระจายอยู่
ตามพื้นที่ราบระหว่างหุบเขา การขยายอาณาเขตก็ท้าโดยสร้างเมืองใหม่

23. 2. ลักษณะการปกครองไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
2. การปกครองและการขยายอาณาเขต (ต่อ)
อาณาจักรต่างๆ ผูกพันกันไว้ด้วยสายโซ่แห่งความเป็นเครือญาติใกล้ชิดระหว่าง
เจ้าผู้ครองนคร มากกว่าระบบราชการที่เป็นระเบียบแบบแผน

24. 2. ลักษณะการปกครองไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
3. ความสัมพันธ์ระหว่างอาณาจักร
อาณาจักรทางตอนเหนือในพุทธศตวรรษที่ 5 – 17 มีการท้าสงครามกันบ้างแต่มัก
เป็นสงครามกับรัฐไทยทางตอนใต้ เช่น ละโว้ (ลพบุรี) หรือกับชนชาติอื่นเช่นมอญและ
ขอม

25. 2. ลักษณะการปกครองไทยในเขตตอนเหนือของลุ่มแม่น้้า
เจ้าพระยาสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย
3. ความสัมพันธ์ระหว่างอาณาจักร (ต่อ)
แต่ในบางสมัยอาณาจักรเหล่านี้ก็จะเป็นมิตรกัน โดยอาศัยการแต่งงานเพื่อสร้าง
ความสัมพันธ์ทางเครือญาติเพื่อเป็นหลักประกันว่าจะไม่รุกรานกัน หรือใช้ในการ
อ้างสิทธิในราชบัลลังก์ของอีกอาณาจักรหนึ่ง