1. Улаанбаатар Их Сургууль
Бизнес менежментийн тэнхим
Хичээлийн нэр: Ахисан шатны НББ
Бүлэг 2. Төв ба салбар компаний бүртгэл

Хичээлийн кредит: 3 кредит

Хичээлийн индекс: ВА369

Судлах анги: НББ-4 анги

2. Агуулга
Төв ба салбар компаний тухай
ойлголт
 Төв ба салбар компаний дансны
бичилт
 Төв ба салбар компаний ажил
гүйлгээг бүртгэх


3. 
ААН байгууллагууд бизнесийн үйл
ажиллагаагаа өргөжүүлж, зах зээлийнхээ
эзлэх цар хүрээг тэлэх үүднээс шаардлагатай
нутаг дэвсгэрт өөрийн салбар бизнесийн
нэгжийг байгуулж үйл ажиллагаа явуулдаг.
Салбар нэгж байгуулж буй компанийг төв
компани гэнэ. Төв компани нь нэг буюу хэд
хэдэн салбар компанитай байж болно. Салбар
компани нь төв компаний оршиж байгаа
газраас алслагдсан өөр газар байрлах ба
хуулийн этгээдийн эрхийг эдлэхгүй. Иймд
зөвхөн төв компаниас баталсан журмын дагуу
түүний чиг үүргийг бүхэлд нь эсвэл зарим
хэсгийг нь гүйцэтгэдэг.

4. Салбар компани нь үйл ажиллагаагаа
төв компаний нэрийн өмнөөс явуулна. Гэвч
биеэ даасан аж ахуйн нэгжийн нэгэн адил
бүртгэл хөтөлж, Нягтлан бодогч ажиллуулж,
санхүүгийн тайлан гаргаж болох боловч
бүртгэсэн санхүүгийн тайлангаа Төв
компанидаа илгээдэг.
Салбарын эд хөрөнгө, ашиг, алдагдлыг
төв компаний санхүүгийн тайланд нэгтгэж
тусгана. Харин төв компани нийт салбар
компанийхаа үйл ажиллагааг бүхэлд нь
удирдан зохион байгуулж захирахгүй бөгөөд
зөвхөн НББ бодлого, дотоод хяналтын систем
зэргийг тодорхойлж өгдөг гэдгийг онцлох нь
зүйтэй юм.

5. Төв ба салбар хоорондын ажил
гүйлгээг бүртгэх тэнцүү чанартай данс
Нэгэнт салбар компани нь төв
компанийхаа нэрийн өмнөөс үйл
ажиллагаагаа явуулж бэлтгэсэн тайлангаа
төв компанидаа илгээж нэгтгэдэг учраас
төв компани ба салбарын үйл ажиллагаа
хөрөнгө, ашиг алдагдлыг нэгтгэж, холбох
үүрэгтэй тусгай данс байх шаардлагатай
юм. Иймээс төв компанид “Салбарт
оруулсан хөрөнгө оруулалт” /СОХОгэж
товчилно./ салбар компанип Төв компани
гэсэн нэртэй дансуудыг ашигладаг. Эдгээр
2 дансыг тэнцүү чанартай данс гэнэ.

6. 
Дээрх ТӨШБ-с харахад төв компани нь СОХО
дансаа хөрөнгө оруулалт гэж үзэн ТӨШБ-н
эргэлтийн хөрөнгийн хэсэгт, харин салбарын
хувьд ТК данс нь эзэмшигчдийн өмчтэй
адилтгах данс бөгөөд хувь нийлүүлэгчдийн
хэсэгт тайлагнадаг.

7. Дээрх ТӨШБ-с харахад төв компани нь
СОХО дансаа хөрөнгө оруулалт гэж үзэн
ТӨШБ-н эргэлтийн хөрөнгийн хэсэгт, харин
салбарын хувьд ТК данс нь эзэмшигчдийн
өмчтэй адилтгах данс бөгөөд хувь
нийлүүлэгчдийн хэсэгт тайлагнадаг.

Жишээ нь: Наран компани Од хэмээх салбар
компани байгуулж 2000000 төгрөгийн мөнгөн
хөрөнгө, 500000 төгрөгийн конторын
тавилга, 3000000 төг тоног төхөөрөмж
шилжүүлсэн.

9. 
Салбар компаний балансыг харуулбал:

10. 
Хэрэв “Од” компани тайлангийн
хугацаанд 163000 төгрөгийн
ашигтай ажилласан бол:

11. 
Дээрх жишээнээс харахад Салбарт оруулсан
хөрөнгө оруулалт” данс нь эрэлтийн бус хөрөнгийн
данс ба төв компаниас салбар компанид бэлтгэж
өгсөн мөнгөн хөрөнгө, бараа материал, үндсэн
хөрөнгө,
үйлчилгээний
дүн
ба
салбарын
тодорхойлсон цэвэр ашгийн дүнгээр дебетлэнэ.
Салбараас хүлээн авсан хөрөнгийн дүн болон
салбарын
тодорхойлсон
алдагдлын
дүнгээр
хорогдож кредитлэнэ. Харин төв компани гэсэн данс
нь төв компаниас салбарт оруулсан хөрөнгө
оруулалтыг харуулдаг нэг төрлийн ОЗНД-г хааж
ашиг алдагдлыг Төв компани дансанд шилжүүлнэ.
ОЗНД-г ашиглахгүйгээр орлого болон зардлын
дансуудыг төв компани дансанд шууд хааж ч болно.

12. Үүнд:
 Өртгөөр нь нэхэмжлэх
 Өртгөөс нь илүү үнээр нэхэмжлэх
 Борлуулалт жижиглэнгийн үнээр нэхэмжлэх

Бараа материалын дансны бүртгэл:
Салбарын хэвийн үйл ажиллагаа болон бараа
материалын тараан байршуулах зохистой хэмжээг
хангах үүднээс салбар руугаа бараа материалыг төв
компани нь ачуулдаг. Энэ үйл ажиллагааг
борлуулалтын үйл ажиллагаа гэж үзэхгүй бөгөөд
үүний үр дүнд бараа материалын эзэмшил нь
өөрчлөгдөхгүй. Төв компани нь салбар луугаа
ачуулсан бараа материалын төлбөрийг
нэхэмжлэхдээ дараах 3 аргыг хэрэглэнэ.

13. 
Төв ба салбарын үндсэн хөрөнгийн
бүртгэл:
Салбар
компани
болон
өөрийн
үйл
ажиллагааг хэвийн тасралтгүй явуулахын тулд
тодорхой нэр төрлийн үндсэн хөрөнгүүдийг
төв компаниас татан авах болон өөрөө гадны
бэлтгэн
нийлүүлэгчдээс
худалдан
авч
болно.үндсэн хөрөнгө гэдэг нь үйлдвэрлэл,
үйл ажиллагаанд нэг жилээс дээг хугацаанд
ашиглагддаг, анхны хэлбэр дүрсээ алдахгүй
боловч аажмаар элэгдэж хуучирч байдаг,
анхны өртгөө үйлдвэрлэж буй бүтээгдэхүүн,
ажил үйлчилгээнд элэгдлээрээ дамжуулан
шингээдэг биет хөрөнгийг хэлнэ.

14. Салбарын хувьд үйл ажиллагаандаа
ашиглаж буй үндсэн хөрөнгийн
бүртгэлийг:
1. Үндсэн хөрөнгийн байршлыг нь

харгалзан салбар дээр бүртгэх
2. Үндсэн хөрөнгийн байшрлыг нь үл
харгалзан төв дээр бүртгэх

15. 1.Үндсэн хөрөнгийг байршлыг нь
харгалзан салбар дээр бүртгэх
үед:

16. 2.Үндсэн хөрөнгийн байршлыг үл
харгалзан төв дээр бүртгэх:
Энэ аргын үед төв компани нь салбарын
үндсэн хөрөнгийг өөрийн бүтээлдээ тусгах
бөгөөд төвийн үндсэн хөрөнгөнөөс ялгах
үүднээс тусгай тэмдэглэгээ хийнэ. Энэ үед
салбар дээр үндсэн хөрөнгийн өөрчлөлт
хөдөлгөөнийг бүртгэхгүй бөгөөд зөвхөн
үндсэн хөрөнгийг салбар дээр ашиглаж
байгаа гэдэг утгаар нь үндсэн хөрөнгийг
элэгдлийн зардлыг бүртгэнэ.

18. Төв компаний зардлыг салбаруудад
хуваарилах
Салбар
бүхий
аж
ахуй
нэгж
байгууллага нь салбарынхаа нэрийн
өмнөөс төв компанийн гаргасан зардлыг
салбар нь мэдээлж, түүнийг салбаруудад
хуваарилах бодлого баримталдаг.
Төв компани нь үндсэн хөрөнгийн
ашиглалттай
холбоотой
гаргадаг
хөрөнгийн
болон
бусад
татварын
төлбөрийг, мөн салбаруудынхаа зар
сурталчилгааг хариуцдаг.

19. Ямар ч салбарын ашигт үйл ажиллагааг
үнэн, зөв бодитой тодорхойлоход үндсэн
хөрөнгийн элэгдэл, даатгалын болон
хөрөнгийн, зар сурталчилгааны зардлуудыг
тайлант хугацааны борлуулалтын
орлоготой уялдуулан авч үзэх шаардлага
тавигддаг. Иймд төв компаний салбартай
холбоотой гаргасан зардлуудыг
салбаруудад хуваарилах шаардлага зүй
ѐсоор тавигдана. Иймд НББ-д дараах
байдлаар тусгана.

20. Төв компани нь ямар үйлчилгээ
үзүүлдэг вэ? гэдгээс хамааруулан
өөрийн гаргасан зардлаа ямар
хэмжээтэй хуваарилах вэ? гэдгээ
шийдвэрлэнэ. Зарим үед төв компани
нь борлуулалт хийхгүй зөвхөн
салбаруудын бүртгэлийг хөтөлдөг. Энэ
үед төв компанийн гаргасан зардлын
ихэнх хэсгийг эсвэл бүгдийг нь
салбаруудад хуваарилах хэрэгтэй
болно.

21. 
Өртгөөр нь нэхэмжлэх аргa
Салбарт ачуулсан БМ нэртэй данс нь БМ-г
бүртгэх цаг хугацааны системийн үед Төв
компанид хэрэглэгдэх ба цаашид САБМ
хэмээн товчилно. Харин төв компаниас
хүлээн авсан бараа материал нэртэй данс
мөн цаг хугацааны системийн үед салбар
компанид хэрэглэгдэх данс ба цаашид ТК-с
хүлээн авсан бараа материал данс хэмээн
товчилно.

22. 
Өртгөөс илүү үнээр нэхэмжлэх
арга
Энэ нь салбарт ачуулсан бараа
материалыг өртөг дээр нь тодорхой
хувийг нэмсэн дүнгээр нэхэмжилдэг
арга юм. Нийт ашгийн зарим хэсэг
нь төв компанид бүртгэгддэгээрээ
өмнөх аргаас ялгаатай.

23. Төв ко өртгөөс нь илүү үнээр
нэхэмжилдэг тул салбарын бараа
материал
нэхэмжлэлийн
үнээрээ
бүртгэгддэг. Иймд салбар компаний
бараа материалын эцсийн үлдэгдэл нь
илүү, харин цэвэр ашиг нь дутуу
тооцогдох болно. Энэ асуудлыг төв ко
хаалтын бичилт болон
санхүүгийн
нэгтгэсэн тайлан бэлтгэх ажлын
хүснэгтийг
устгах
бичилтээр
зохицуулдаг.

24. 
Салбарын бараа материалын илүү үнэлгээний
хасагдуулга нэртэй данс нь тк-н бүртгэлд
өртгөөс нь илүү үнээр нэхэмжлэх аргын үед
нэхэмжлэлийн дүн өртөг хоѐрын зөрүүгээр
кредитлэгддэг данс юм.

25. Нэгтгэсэн санхүүгийн тайлангийн
ажлын хүснэгт
 Төв ба салбар компани хоорондын ажил
гүйлгээг хэрхэн бүртгэж, хаалтын бичилт
хийж ажлын хүснэгт бэлтгэх арга зүйг иж
бүрэн бодлогоор тайлбарлая.
 Аливаа аж ахуй нэгж байгууллагын нягтлан
бодогчид нь санхүүгийн тайланг гаргахын
тулд ажлын баримтын нэг чухал төрөл
болох ажлын хүснэгтийг ашиглана.

26. Төв компани нь салбарын нэгтгэснэ
санхүүгийн тайлангийн ажлын
хүснэгтийн зорилгууд нь:
 Хөрөнгө, өр төлбөр гэх мэт ерөнхий
данснуудын үлдэгдлийг нэгтгэх
 Компанийн дотоод дах ашгийг
устгах
 Тэнцүү чанартай дансуудыг устгах

27. Thank you ^^