Turkish Quranic Workshop

1. KALEM SURESİ’NE GİRİŞ
Kalem suresi iniş sırasına göre Kur’an’ın ikinci suresidir. Adını birinci ayetteki
“kalem” sözcüğünden almıştır. Ayetlerin geniş bir zaman aralığında indiği iddia edilse de,
Muhammed İzzet Derveze (1884-1984) Et-Tefsirü’l-Hadis adlı eserinde ayetlerin üslûp ve
içeriğinden yola çıkarak surenin tamamının farklı aralıklarla Mekke'de inmiş olabileceğini
ifade etmektedir. Biz de aynı kanaatteyiz.
Sureyi doğru anlayabilmek için din adına, Kur'an adına ne biliniyorsa bir kenara
bırakılmalı, tıpkı peygamberimiz gibi tüm dikkat Alak suresine verilmelidir. Çünkü sure
ancak Alak suresinden yola çıkılarak anlaşılabilir. Unutulmamalıdır ki, Kalem suresinin
ayetleri indiğinde peygamberimizin elinde Alak suresinden başka bir vahiy yoktu.
Kalem suresi vahiyce Alak suresinin bir devamıdır. Alak suresinde yapılan kısa ve öz
değiniler bu surede detaylandırılmıştır. Alak suresi öğrenilmeden bu sureyi anlamak mümkün
değildir.
Vahiyle peygamberimize verilen eğitim bu surede de devam etmektedir. Bir
antrenörün sporcusunu müsabakaya hazırladığı gibi, Rabbimiz de peygamberini; küfre şirke
karşı; Ebu Cehillerle, Velid b. Muğîrelerle mücadeleye hazırlamakta, ona talimatlar ve
taktikler vermektedir.
Surede Abdullah oğlu Muhammed'e peygamberlik verildiği, bu görevin niye bir
başkasına değil de kendisine yüklendiği, bundan sonra nasıl davranması lâzım geldiği gibi
konular anlatılmaktadır. Ayrıca karşıtlarının akıbeti ile Allah'a saygılı davranan muttaki
kulları bekleyen nimetlere de değinilmektedir.
1

2. 2/ KALEM SURESİ
Rahman ve Rahîm Allah adına.
Ayetlerin Meâli :
1
Nûn/50. Kalem'i ve onların satır satır yazıp
söylediklerini/efsaneleştirdiklerini kanıt gösteriyorum ki; 2
Sen Rabbinin nimeti
sayesinde, mecnun [gizli güçlerce desteklenen/deli bir kişi] değilsin. 3,4
Ve
kesinlikle senin için minnete bulaşmamış çok mal var. Ve kesinlikle sen, çok
büyük bir ahlâk üzerindesin.
5-8
Artık, yakında hak dinden çıkarak kendini ateşe atmış olan hanginizmiş
göreceksin, onlar da görecekler. Şüphesiz Rabbindir, yolundan sapanı en iyi
bilen. Yine O'dur kılavuzlanarak doğru yola ermiş olanları en iyi bilen. O hâlde
âhiret gününü yalanlayan o kişilere itaat etme!
9-16
Onlar arzu ettiler ki, sen onlara yağ çekesin, onlar da hemen sana yağ
çeksinler. Çok yemin eden, aşağılık, alaycı, gammaz; arkadan çekiştiren,
arabozucu, kovuculuk için gezip duran, mal ve oğulları var diye hayrı
engelleyen, saldırgan, günaha batmış, kaba/obur, sonra da kötülükle damgalı
şu asalakların hiçbirine itaat etme. Âhireti yalanlayan o kişi, âyetlerimiz
kendisine okunduğu zaman: “Daha öncekilerin masalları” dedi. Yakında Biz
onun burnunu sürteceğiz.
17-24
Şüphesiz Biz, o çiftlik sahiplerine belâ verdiğimiz gibi onlara belâ
vereceğiz: Hani onlar, sabah olunca kesinlikle çiftliğin ürünlerini
devşireceklerine yemin etmişlerdi. Bir istisna da yapmıyorlardı. Ama onlar
uyurken Rabbin tarafından bir tayfun çiftliğin üzerinden dolaşıverdi. Sabaha,
çiftlik, biçilmiş/devşirilmiş gibi oluverdi. Sabahladıkları vakit birbirlerine
seslendiler: “Haydi, devşirecekseniz sabahleyin erkence gidin!” dediler. Hemen
yola koyuldular, aralarında fısıldaşıyorlardı: Sakın bugün aranıza bir yoksul
sokulmasın!
25-29
Sadece engelleme gücüne sahip/şiddete güçleri yeten bir tavırla
erkenden gittiler. Ama çiftliği gördüklerinde: “Biz şüphesiz biz şaşırmışız/ yanlış
yere gelmişiz; yok yok, biz yoksun bırakılmışız; Allah bizi cezalandırmış!” dediler.
En hayırlı olanları: “Ben size ‘Allah'ı noksanlıklardan arındırmıyor musunuz?’
dememiş miydim?” dedi. Onlar: “Rabbimiz Seni tenzih ederiz, doğrusu bizler
yanlış; kendi zararlarına iş yapan, haksız davranan kimselermişiz!” dediler.
30-32
Sonra döndüler, birbirlerini kınıyorlardı: “Yazıklar olsun bizlere!
Bizler gerçekten kendini firavun gibi gören azgınlarmışız, umarız ki Rabbimiz
bize onun yerine daha hayırlısını verir; gerçekten biz bütün ümidimizi Rabbimize
çeviriyoruz.”
33
Dünyadaki azap işte böyledir! Elbette âhiret azabı daha büyüktür, keşke
bilenlerden olsalardı!
34
Şüphesiz ki Allah'ın koruması altına girmiş kişiler için Rableri yanında
nimetleri bol cennetler vardır. 35
Ya artık, Müslümanları günahkârlar gibi
yapar mıyız?
36
Neyiniz var, nasıl hükmediyorsunuz? 37,38
Yoksa içinde, ders aldığınız
şeyler: “Siz bu âlemde neyi seçerseniz/beğenirseniz o kesinlikle sizin olacak”
2

3. garantisi verilmiş olan size ait bir yazılı belge mi var? 39
Ya da size karşı
kıyâmet gününe kadar sürecek, “Siz her ne hüküm verirseniz kesinlikle öyle
olacak” diye üzerimizde yeminler/taahhütler; üstlenmeler mi var?
40
Sor bakalım âhireti yalanlayan o kişilere, içlerinden böyle bir şeyi
hangisi garanti etmektedir? 41
Yoksa onların ortakları mı var? O hâlde
ortaklarını getirsinler, eğer doğrulardan iseler.
42
Gerçeğin bütün çıplaklığıyla ortaya konulup işin büyümeye başladığı,
işin ciddîleştiği ve boyun eğip teslim olmaya davet edildikleri gün artık güçleri
yetmez. 43
Gözleri yere eğilmiş, kendilerini bir horluk, düşkünlük sarmış
bulunur. Oysa onlar, sağ-salim iken de boyun eğip teslim olmaya davet
ediliyorlardı.
44
O hâlde bu sözü/Kur’ân'ı yalanlayanları Bana bırak! Biz onları
bilmedikleri yerden yakalayacağız. 45
Ve Ben, onlara mühlet veririm; süre
tanırım, çünkü Benim plânım zordur/sağlamdır.
46
Yoksa sen onlardan bir ücret istiyorsun da bu yüzden onlar ağır borç
altında mı eziliyorlar? 47
Yoksa görmedikleri, bilmedikleri şeyler, gelecekte
olacak olaylar yanlarında da onu onlar mı yazıyorlar?
48
Öyleyse Rabbinin kararı için sabret, bunalan kişi gibi olma. Hani o, bir
kez aşırı bunaldığında Rabbine seslenmişti. 49
Eğer Rabbinden o'na bir iyilik
ulaşmasaydı, kınanmış bir durumda, boş bir yere atılacaktı. 50
Ancak, Rabbi
o'nu seçti, sonra da iyilerden biri yaptı.
51
Kâfirler; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddeden kimseler, o
öğüdü/Kur’ân'ı işittikleri zaman az daha seni bakışlarıyla gerçekten
devirecekler; sana yiyeceklermiş gibi bakacaklar ve “O şüphesiz bir
delidir/gizli güçlerin desteklediği biridir” diyecekler.
52
Hâlbuki Kur’ân, bütün âlemler için bir öğütten başka bir şey değildir.
Ayetlerin Tahlili
1. Ayet:
1
Nûn/50. Kalem'i ve onların satır satır yazıp söylediklerini/efsaneleştirdiklerini
kanıt gösteriyorum ki;
“‫ن‬ Nun” harfi, “Huruf-u Mukattaa” denilen harflerden biridir ve iniş sırasına göre
Kur'an'ın ilk mukatta harfidir. Çeşitli kimselerce bu harfin de diğerleri gibi müteşabih
kapsamı içerisinde olduğu, bir şifre olduğu, bir sözcüğün kısaltılmış şekli olduğu, bazı
sözcüklerin ilk harfi veya son harfi olduğu, divit olduğu, hokka olduğu, büyük balık olduğu,
dünyayı boynuzunda taşıyan öküzün ayaklarını üzerine bastığı balık olduğu gibi görüşler ileri
sürülmüştür.
Bize göre “Nun” harfi de “ ‫أل‬Elâ!” sözcüğü gibi bir uyarı işaretidir ve telefon
konuşmalarındaki “Alo!” ünlemi gibi dikkati okunacak ayetlere çekmektedir.
“Nun” harfinin “50” sayısını ifade ettiğini söylemek de mümkündür. Çünkü Kur’an
indiği dönemde “50” sayısı bu harfle ifade edilmekteydi.
3

4. Yeri gelmişken “Ebced Hesabı” hakkında kısaca bilgi vermek yararlı olur. Asıl
gelişmesini Hindistan'da tamamladığı anlaşılan Hint-Arap rakamları, İslâm âlemine bilim
adamı ve ünlü matematikçi Harizmi (M. 780-850) tarafından tanıtılmıştır. Dolayısıyla
Kur'an'ın indiği dönemde Araplar sayıları rakamlarla değil, harflerle ifade etmekteydiler "‫ابجد‬
Ebced Hesabı (E B C D)" denilen bu uygulamaya göre Arap alfabesindeki harflerin temsil
ettiği sayılar aşağıdaki gibiydi:
Elif (‫ا‬ :(1 ye (‫ى‬ :(10 kaf (‫ق‬ :(100
be (‫ب‬ :(2 kef (‫ك‬ :(20 rı (‫ر‬ :(200
cim :( (‫ج‬3 lam : ((‫ل‬30 şın (‫ش‬ :(300
dal (‫د‬ :(4 mim :( (‫م‬40 te (‫ت‬ :(400
he (‫ه‬ :(5 nun : ( (‫ن‬50 se (‫ث‬ :(500
vav (‫و‬ :(6 sin (‫س‬ :(60 hı (‫خ‬ :(600
ze (‫ز‬ :(7 ayn (‫ع‬ :(70 zel (‫ذ‬ :(700
ha (‫ح‬ :(8 fe (‫ف‬ :(80 dad :((‫ض‬800
tı (‫ط‬ :(9 sad ( :(‫ص‬90 zı (‫ظ‬ :(900
ğayn :((‫غ‬1000
Bu konuda henüz doyurucu bir çalışma yapılmamış olup mevcut eserlerde de eskilerin
aktarımlarından başka bir bilgi bulunmamaktadır. Bu meselenin tam aydınlığa kavuşması da,
diğer birçok mesele gibi yine dürüst, samimî ve gönüllü Kur'an erlerini beklemektedir.
“Kalem'i …”
Ayette kendisine kasem edilen yani Muhammed (as)’in peygamber seçilişine kanıt
gösterilen kalem, rivayetlerde tutarsız olarak yer alan “Arş’taki kalem, Levh-i Mahfuz’daki
kalem veya kudret kalemi” değil, Alak suresinde geçen “‫بالقلم‬ ‫لم‬ّ‫م‬‫ع‬ Alleme bi’l-kalem [kalemle
öğreten]” ifadesindeki kalemdir. Kasem edilen/dikkat çekilen/kanıt gösterilen nesne veya
olay, muhatap tarafından iyi bilinen bir nesne veya olay olmalıdır. Meçhul bir nesne veya
olaya dikkat çekilmez. Burada “kalem” ile dikkat çekilen Alak suresidir. Mecaz-ı mürsel
[parçası söylenip bütünü kastedilerek yapılan edebi sanat] ile Alak suresine ve ilk vahiylere
dikkat çekilmektedir. Bir bakıma, peygamberlik eğitimine kalındığı yerden devam edilmekte,
“İlk derste sana vahyettiklerimizi bir hatırla, düşün!” anlamına gelecek bir mesaj
verilmektedir.
“...ve onların satır satır yazıp söylediklerini/efsaneleştirdiklerini kanıt
gösteriyorum ki;
Bir çok alim ayeti rivayet dumanı altında anlamaya çalışarak “Ve ma yesturûn”
bölümünü meal ve tefsirlerinde “kalemin yazdıklarına”, “kalemle yazılanlara”, “kalem ehlinin
yazdıklarına”, “Levh-i Mahfuzdaki kalemin yazdıklarına” şeklinde anlamlandırmış ve izah
etmişlerdir. Oysa bu anlam isabetli değildir.
Ayetteki “‫سطر‬‫س‬‫س‬ satr” sözcüğü “yazılı satırlar” anlamına geldiği gibi, “şiir satırları,
söylenenler, oluşmuş kanaatler ve efsaneler” anlamlarına da gelmektedir. Nitekim aynı fiilin
türevlerinden biri olan “esatîr” sözcüğü Kur'an'da onlarca kez yer almaktadır.
Ayetlerin konu akışı dikkate alınırsa, kasem edilen hususların takip eden üç ayete kanıt
teşkil ettiği görülür. Bu durum göz önüne alınarak ayete “onların efsaneleştirdiklerini kanıt
gösteririm ki” şeklinde anlam verilmesi uygun olur.
Alak suresinde, peygamberimizin zihninde oluşan bazı soruların “‫ال‬ّ‫م‬ ‫ك‬ Hayır, Hayır!”
şeklindeki kesin ifadeyle reddedildiğini görmüştük. Bu soruların bir tanesi de “Neden ben
4

5. peygamber seçildim?” sorusuydu. Bu sorunun neden reddedildiğinin açıklaması Kalem
suresindeki bu ayetlerde yapılmaktadır: “Sen, henüz hayatta olmana rağmen onlar
[Mekkeliler] tarafından efsaneleştirilecek kadar üstün olan özelliklerin sebebiyle peygamber
seçildin.”
2
Sen Rabbinin nimeti sayesinde, mecnun [gizli güçlerce desteklenen/deli bir kişi]
değilsin.
Ayette sözü edilen nimet, Rabbimizin Abdullah oğlu Muhammed’e peygamber
olmadan önce verdiği akıl, zekâ, cesaret, güzel ahlâk gibi özellikler ile onu hanif ve müşrik
olmayan İbrahim'in dinine tâbi kılışıdır. Daha önce Enbiya suresinin 51. ayetini bu konuda
delil olarak göstermiştik.
Bu nimetlerden anlıyoruz ki, tıpkı Musa peygamber gibi Abdullah oğlu Muhammed de
peygamberlik için hazırlanmıştır. Kur’an bize Musa'nın doğumundan itibaren yaşadığı
olayları ve geçirdiği eğitim sürecini ayrıntılarıyla anlatmaktadır. Ama peygamberimiz
hakkında onun kadar detaylı bilgiye sahip değiliz.
51. ayette de göreceğimiz gibi, peygamberimizin bazı müşriklerce “‫مجنون‬ mecnun”
[delirmiş], “‫سون‬‫س‬‫مفت‬ meftun” [fitneye uğramış] gibi densizce yakıştırmalarla itham edilmesi
ancak peygamberliğini ilân etmesinden sonra olmuştur.
3
Ve kesinlikle senin için minnete bulaşmamış çok mal var.
Bu ayet, surenin doğru anlaşılması bakımından kilit bir ayettir. Bu nedenle ayetin
doğru anlaşılması öncelikle gereklidir.
Ayetin orijinal metninde geçen “‫سرا‬‫س‬‫اج‬ ecran” sözcüğü Türkçe'de de kullandığımız
“ücret” sözcüğünün anlamdaşıdır. “‫اجر‬ ecr” ile “ ‫اجرة‬ ücret” sözcüklerinin anlam bakımından
birbirlerinden farkı olmayıp ikisi de hizmet karşılığı verilen para ve mal anlamına
gelmektedir. Terimler üzerinde büyük bir otorite olan Ragıb el-İsfehanî'ye göre bu bedel
maddî olabileceği gibi, manevî de olabilir. “‫اجسرا‬ Ecran” sözcüğünün ayette nekre/belirsiz
nesne olarak yer almasından mal varlığının çokluğu da anlaşılabilir.
Yine ayetin orijinalinde geçen “‫ممنون‬ memnun” sözcüğü, “kesilmiş” anlamına geldiği
gibi, “minnete bulanmış, minnet borcu altına girmiş” anlamlarına da gelir. Aynı kelime “‫غير‬
Gayr” edatıyla kullanıldığında “kesilmemiş, kesintiye uğramamış” veya “minnete
bulanmamış, minnet borcu bulunmayan” anlamlarını ifade eder.
Bazı meal ve tefsir yazarları bu ayette kastedileni “peygamberimize ahirette verilecek
sınırsız, kesintisiz ücret” olarak anlamışlar ve kitaplarına da bu şekilde yansıtmışlardır.
Ancak bu isabetsiz bir anlayıştır. Öncelikle bu ayetin “kasem ederim/ dikkatini
çekerim/ kanıt gösteririm” sözleriyle biten önceki ayetin bir devamı olduğu unutulmamalıdır.
Bir önceki ayette Allah peygamberimize “dikkatini çekerim” dedikten sonra sözlerine devam
etmekte, bu ve bunu takip eden iki ayette de dikkat çektiği hususları açıklamaktadır. Bu akış
içinde, dikkat çekilen hususun ahiretteki sınırsız, kesintisiz ücret olduğunu düşünmek,
Allah'ın o an için var olmayan bir şeye dikkat çektiğini kabul etmek olur ki, bu da anlamlı
olmaz. Çünkü ancak mevcut olan bir şeye dikkat çekilebilir. Bu durumda ayeti şu şekilde
anlamak daha isabetlisi olacaktır: “Ve muhakkak ki, senin için minnete bulaşmamış [başına
kakılmayacak] çok mal var.”
Büyük alimlerden Mücahid, Mukatil ve Kelbî de bu anlamları tercih etmişlerdir.
Bu ayetten şunu anlıyoruz ki, peygamberimiz sahip olduğu mal, mülk, para, pul
nedeniyle kimseye minnet borçlusu değildir. Elindekilere kimseden yardım, lütuf alarak sahip
5

6. olmamış, her şeyi kendi elinin emeği, alnının teriyle kazanmıştır. Kısaca kimseye minnet
borçlu değildir. Bundan dolayı yüzünün aklığıyla, alnının açıklığıyla herkesin karşısına
çıkabilir, tebliğde bulunabilir. İşte, Abdullah oğlu Muhammed'in peygamber seçilişinin
nedenlerinden biri de bu özelliğidir.
Rasulullah, peygamberliği boyunca bu konuya çok önem vermiştir. Minnet borcu
olanların alacaklıları karşısında boynu bükük olacağından, kendisi ile beraber soyundan da hiç
kimsenin sadaka ve zekât almaması konusunda duyarlılık göstermiştir.
Peygamberimizin zenginliği ve servetinin temizliği Kur'an’ın ve tarihin tanıklığıyla
sabit olmasına rağmen fakir olduğu, fakirliği övdüğü ve fakirliğiyle övündüğü yolunda birçok
söylenti çıkarılmıştır. Hatta borçlu yaşadığı ve borçlu öldüğü bile ileri sürülmüştür.
Alacaklısının bir Yahudi olarak gösterilmesi bu söylentilerin düzülüş amacının ne olduğu
yolunda bize ipucu vermektedir. Bunlardan kayda değer olanlarını ibret maksadıyla
naklediyoruz:
1-Aişe anlattı: “Peygamber, Ebu Şahn adında bir Yahudiden veresiye yiyecek satın
aldı ve demirden zırhını ona rehin verdi”1
2- Katade, Enes'ten rivayet etti: “Rasülüllah Medine'de bir Yahudinin yanına zırhını
rehin bıraktı ve ondan aile fertleri için arpa satın aldı.”2
3- Esma bint Yezid anlatıyor: “Rasülüllah, zırhı bir Yahudi’de bir miktar zahire
karşılığı rehine bırakılmış olarak vefat etti.”
4- Sabit b. Yezid anlatıyor: Rasülüllah vefat ettiği zaman, zırhı otuz sa' arpa mukabili
bir Yahudi’ye rehin bırakılmıştı.”3
Üç ve dördüncü rivayetler aslında birbirinin aynı olup biri Yezid’in oğlu diğeri de kızı
tarafından piyasaya sürülmüştür. Bu rivayetler hadis şârihleri/açıklayıcıları tarafından
eleştirilmiştir.
Muhtelif rivayet kitaplarında ise peygamberimizin Veda Haccında hedy olarak yüz
deve kurban edecek kadar zengin olduğu anlatılmaktadır. Ayrıca siyer ve tarih kitapları da
Fedek'te bir hayli arazisinin olduğunu ve bu arazinin Peygamberimizin vefatından sonra
problem haline getirildiğini kaydetmektedir.
Bütün bunlar göz önünde tutulduğunda, peygamberimizin rehin karşılığında bir
Yahudi’den borç alması da, o parayla evine arpa satın alacak kadar fakir olması da doğru bir
haber olarak görünmemektedir.
Ve kesinlikle sen, çok büyük bir ahlâk üzerindesin.
Yani; “Evet, sen, işte bu yüzden Bizim katımızda peygamberliğe lâyık birisin. Sen,
onların nazarında da akıllı, zekî, üstün ahlâklı, efsaneleşmiş bir kimsesin. Bugüne kadarki
hayatında gösterdiğin üstün yaşam tarzın ve sahip olduğun üstün özellikler nedeniyle bu işe
en uygun kişisin. Rabbinin lütfettiği nimetlere kavuşturuldun ve seçilerek peygamber
yapıldın.”
1
(Buhari, İstikraz,1; Büyu,14)
2
(el Cessas, Ahkamü’l-Kur'an, 11. 258)
3
(Kütübü Sitte, İbrahim Canan tercümesi cilt 17, sayfa 303)
6

7. Bu ayetler, işaret yoluyla peygamberimizin de Musa peygamber gibi özel nimetlere
mazhar olduğunu, hanif olarak yaşadığını, zihnen gayet sağlıklı bulunduğunu, üstün ahlâkıyla
toplumda saygı kazanmış biri olarak peygamberliğe hazırlandığını anlatmaktadır.
2, 3 ve 4. ayetler kasemin cevabı olan cümlelerdir. 2. ayet isim cümlesi olup
olumsuzluk eki almıştır. 3 ve 4. ayetler ise olumlu isim cümlesidir. Genel kural gereği “‫ن‬ّ ‫ا‬
inne” ve “ ‫ل‬ lam” ile birlikteliği sağlanmıştır.
Meal ve tahlil yapılırken bu teknik durum kesinlikle göz önünde bulundurulmalı ve
ayetlerin orijinal cümle yapısına sadık kalınarak anlam çıkarılmalıdır. 2. ve 4. ayetleri
birbirinden bağımsız cümleler kabul ederek anlamlandırmak hem ayetlerin hem de pasajın
yanlış anlaşılmasına neden olur.
İlkini burada gördüğümüz kasem cümlesi, bundan sonra sık sık karşımıza çıkacaktır.
Geleneksel tefsir ve meallerde kasem cümlesinin işlevi ihmal edilmiş görüldüğünden, aşağıda
kasem cümlesine ait genel bir açıklama sunulmuştur. Bundan sonraki kasem ayetlerinde bu
açıklamaya atıfta bulunulacaktır.
Kasem/Yemin Cümlesi
"‫القسم‬ Kasem/Yemin" sözcüğünün esas anlamı "güç, kuvvet" demektir. Terim olarak
"iddia edilen tezi somut kanıtlar ile güçlendirmek" anlamına gelmektedir. "Kasem cümlesi"
ise ileri sürülen tezlerin kanıtlarla ve güçlü bir şekilde ortaya konulması için kurulan
cümledir.
Kasem cümlesi iki bölümden oluşur: Birincisi, yemin edilen [kanıt, tanık gösterilen]
"kasem bölümü"; ikincisi ise söylenmek istenen asıl tezin ileri sürüldüğü "kaseme cevap
bölümü" dür. Yemin bölümünde ikinci bölümde ileri sürülecek tezi desteklemek üzere,
kişiler, olaylar veya nesneler kanıt gösterilir. Kaseme cevap bölümünde ise asıl söylenmek
istenen yargı belirtilir.
Muhataplar tarafından anlaşılabilmesi ve kabul edilebilmesi için, kasem edilen şeyin
mutlaka somut ve akıl sahibi herkes tarafından ulaşılabilir özellikte olması gerekir. "Yemin
ederim" veya buna benzer sözcükler yemin sayılmadığı gibi, bu ifadeleri taşıyan cümleler de
yemin cümlesi sayılmazlar. Yemin somut kanıtlardan, yemin cümlesi de Rabbimizin
Kur'an'da ifade ettiği şekilde somut kanıtlarla güçlendirilmiş yargılardan oluşmalıdır.
Kasem Cümlesinin Yapısı ve Belirgin Özellikleri:
Kasem cümlesinin birinci bölümü olan "kasem bölümü", kasem edatları olan [vav, be,
te] harflerinden birinin ilk sözcüğün başına getirilmesi ile oluşturulur. Cümlenin ikinci
bölümü olan "kaseme cevap bölümü" ise mutlaka bağımsız bir cümle hâlindedir ve istenildiği
gibi değil, bazı kurallara tâbi olunarak kurulur:
Kaseme cevap olan cümle;
İsim cümlesi ve aynı zamanda olumlu ise, başına mutlaka "‫ل‬ lam" veya "‫ن‬ّ ‫ا‬ inne"
tekit edatlarından birisi veya her ikisi birden getirilir.
Yok, eğer fiil cümlesi ise, aşağıdaki kurallar uygulanır:
Fiil cümlesi olumlu ise;
a - Fiil geçmiş zaman kalıbında olduğu takdirde fiilin başına "‫قد‬ kad" ve "‫ل‬ lam" edatları
birlikte getirilir. İstisna olarak bazı durumlarda "lam" hazfedilebilir/gösterilmeyebilir. Fiil
geniş zaman kalıbında ise fiilin başına "lam" sonuna da "tekit nunu" getirilir.
b- Cümle olumsuz ise, fiilin başına “ma” veya “la” nefy edatlarından birisi getirilir.
7

8. Kur'an'da kasem edilen şeylerin tümü, ileri sürülen tezlerin kanıtları olarak işlev
görmektedir. Rabbimiz bir çok olaya, sisteme veya "şey"e kasem etmekte ve bunları belirttiği
yargıya kanıt göstermektedir. Mevcut meal ve tefsirlerde bu önemli kural ihmal edilmekte,
kasemler cevapsız kalmakta, dolayısıyla Rabbimizin mesajları kullarına doğru olarak
ulaşamamaktadır.
5-8
Artık, yakında hak dinden çıkarak kendini ateşe atmış olan
hanginizmiş göreceksin, onlar da görecekler. Şüphesiz Rabbindir, yolundan
sapanı en iyi bilen. Yine O'dur kılavuzlanarak doğru yola ermiş olanları en iyi
bilen. O hâlde âhiret gününü yalanlayan o kişilere itaat etme!
Alak suresinde peygamberimize karşı olanlar, “insan”, “salatı engelleyen kişi”, “o
bilmedi mi?” “eğer o son vermeyecek olursa”, “and olsun, onu yalancı, günahkâr
perçeminden tutup sürükleyeceğiz!”, “o zaman o meclisini çağırsın!”, “ona boyun eğme!” gibi
tekil ifadelerle anılmışlardı. Bu surede ve bu ayette gördüğümüz ve bundan sonra da
göreceğimiz gibi, bu kimseler artık çoğul olarak ifade edilmeye başlandılar. Artık kâfirler,
müşrikler tüm meclisleriyle, yandaşlarıyla, çevreleriyle birlikte ilahi hitabın muhatabıdırlar.
İlk vahiy sırasında peygamberimizde oluşan endişelerden birisi de, herkesin kendisini
deli zannedeceği endişesi idi. Alak suresinde “Kellâ” [Hayır, hayır!] sözleriyle toptan
reddedilen endişeler, bu surenin ikinci ayetinden itibaren detaylandırılmaya başlanmıştır. O
ayette peygamberimize inen vahiyler nedeniyle delirdiğini düşünmemesi gerektiği
bildirilmekte, bu ayette ise başkalarının aynı yöndeki düşüncelerinden endişe duymaması
gerektiği vurgulanmaktadır.
Ne enteresandır ki, Mekkeli kodamanlar kendilerinin doğru yolda olduklarını
zannediyorlar, peygamberimizin ise sapkın biri olduğunu ileri sürüyorlardı.
9-16
Onlar arzu ettiler ki, sen onlara yağ çekesin, onlar da hemen sana yağ
çeksinler. Çok yemin eden, aşağılık, alaycı, gammaz; arkadan çekiştiren,
arabozucu, kovuculuk için gezip duran, mal ve oğulları var diye hayrı
engelleyen, saldırgan, günaha batmış, kaba/obur, sonra da kötülükle damgalı
şu asalakların hiçbirine itaat etme. Âhireti yalanlayan o kişi, âyetlerimiz
kendisine okunduğu zaman: “Daha öncekilerin masalları” dedi. Yakında Biz
onun burnunu sürteceğiz.
Ayetlerdeki ifadeden, uzlaşma için bile olsa, yağ çekmenin/yaltaklanmanın Rabbimiz
tarafından tavsiye edilmeyen bir davranış olduğu anlaşılmaktadır.
8

9. “‫وبنين‬ ‫مال‬ ‫ذا‬ Zâ mâlin ve benîn” ifadesi “mal ve oğul sahibi” demektir. Bu, çok sayıda
taraftarı olmak, geniş çevreli olmak anlamında bir Arap deyimidir.
Alak suresinde “İnsan kendini yeterli gördüğünde [zengin olduğuna inandığında]
kesinlikle azar” şeklinde ifade edilen özdeyişin ayrıntıları burada açıklanmaktadır.
Bu ayetlerde dine karşı savaşanların nitelikleri sayılmıştır:
‫ ف‬H‫ال‬ّ ‫ح‬ Hallaf: Olur olmaz her şeye yemin eden.
‫مهين‬ Mehin: Aşağılık.
‫ماز‬ّ ‫ه‬ Hemmaz: Alaycı, başkalarını küçük gören.
‫نميم‬ Nemim: İnsanlar arasında lâf getirip götüren.
‫ناع‬ّ ‫م‬ Mennain lilhayr: Hayırlara engel olan.
‫معتد‬ Mu'ted: Haddi aşan, azgın.
‫اثيم‬ Esim: Alabildiğine günahkâr.
‫ل‬ّ ‫عت‬ Utull: Kaba, obur, ahlâksız
‫زنيم‬ Zenim: Asalak
Bu nitelemelerle, Mekke'nin Halk Meclisi üyeleri olan Velid b. Muğîre, Ahnes b.
Şerik, Esved b. Yeğus ve Ebu Cehil’in kötü kişilikleri anlatılmaktadır. Gerçekten de
biyografileri incelendiğinde bu tâğutlar çetesinin yukarıdaki ayetlerde belirtilen nitelikleri
taşıdıkları görülmektedir.
Bazı yorumcular “‫يم‬‫ي‬‫زني‬ zenim” sözcüğüyle Velid b. Muğîre'nin soysuzluğu, piçliği
yüzüne vuruluyor gibi açıklamalar yapmışlardır. Bizce bu görüş isabetsizdir. Çünkü bir
kimsenin zina çocuğu olması o kimsenin suçu değildir. Böyle bir durumdan onun ana-babası
sorumludur. Başkalarının suçundan dolayı bir kimsenin itham edilmesi İslamî anlayışa göre
doğru değildir.
Alak suresinin 15 ve 16. ayetlerinde: “Kesinlikle senin düşündüğün gibi değil! Eğer
salât edene; mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olan; toplumu aydınlatmaya çalışan
kimseye engel olan o kişi, salâtı; mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olmayı; toplumu
aydınlatmaya çalışmayı engellemesine son vermeyecek olursa, andolsun, perçemden; yalancı,
günahkâr perçemden; saçından tutup sürükleyeceğiz!” denilmişti. “Hortum üzerine damga
basmak” da “günahkâr perçemden tutup sürüklemek” gibi, bir kimseyi toplum önünde rencide
etmek, başını belâdan belâya taşımak, burnunu sürtmek anlamlarına gelmektedir.
17-24
Şüphesiz Biz, o çiftlik sahiplerine belâ verdiğimiz gibi onlara belâ
vereceğiz: Hani onlar, sabah olunca kesinlikle çiftliğin ürünlerini
devşireceklerine yemin etmişlerdi. Bir istisna da yapmıyorlardı. Ama onlar
uyurken Rabbin tarafından bir tayfun çiftliğin üzerinden dolaşıverdi. Sabaha,
çiftlik, biçilmiş/devşirilmiş gibi oluverdi. Sabahladıkları vakit birbirlerine
seslendiler: “Haydi, devşirecekseniz sabahleyin erkence gidin!” dediler. Hemen
yola koyuldular, aralarında fısıldaşıyorlardı: Sakın bugün aranıza bir yoksul
sokulmasın!
9

10. Surenin bu ayetinde âdeta bir parantez açılıp şımarıkların ve sapkınların nasıl
cezalandırılacağı ile ilgili örnekler verilmekte, bu örneklerle peygamberimizin karşıtları
şiddetle ikaz edilmektedir. Ana konuya 48. ayet ile devam edilecektir.
Ayette geçen “belâ” kelimesinin sözlük anlamı “yıpratmak, bitkin düşürmek”
demektir. Sınanmak veya denenmek insanı yıpratan bir süreç olduğu için bu sözcük de
zamanla “belâ” sözcüğü yerine kullanılır olmuştur.
Yüce Allah kişileri ve toplumları bazen sıkıntı içinde bırakabilir, zorluklara ve
darlıklara düşürebilir. Bunlar bir bakıma insana verilen belâ hükmündedir. Bu
sınamanın/denemenin nedeni, insanların akıllarını başlarına almalarını, yanlış yolda olanların
istikametlerini düzeltmelerini, isyan içerisinde olanların Allah'a itaate dönmelerini sağlamak
içindir. Dinin emir ve yasakları da bir anlamda belâdır. Çünkü bazı emirler insan bedenine
zorluk verir, bazı yasaklar ise nefisleri disiplin altına alır. Böyle durumlarda insanların iyileri
ve kötüleri açığa çıkar, şükredenlerle nankörler belli olur. Belâ sözcüğü ile ilgili olarak
aşağıdaki ayetler incelenebilir:
Bakara 49, 155-156, 249; Saffat 106; Duhan 33; Maide 48, 94; En'âm 165; Âl-i Imran
152, 154, 186; A'râf 141, 163, 168; Enfal 17; Yunus 30; Hud 7; Mülk 2; Muhammed 4, 31;
Enbiya 35; Kehf 7; Neml 40; Fecr 15, 16; Nahl 92; İnsan 2; Ahzab 11; İbrahim 6.
Surenin 8-14. ayetlerinde belirtilen özellikleri taşıyanlara da tıpkı “çiftlik sahipleri”ne
verilenler gibi belâların verileceği belirtilmektedir. “Çiftlik sahipleri” ile kastedilenler ise
inançsız, izansız, Allah'ın verdiği fazlalıklarla şımarmış, kendilerinin ve ellerindekilerin asıl
sahibinin Allah olduğunu unutarak azmış zenginlerdir. Bu profili taşıyan kimselerin bugün de
hâlâ değişik sıfat ve isimlerle varlıklarını sürdürdükleri bilinen bir gerçektir.
“Bir istisna da yapmıyorlardı.”
Bu ayetle ne kastedildiği hakkında kimileri “Yapacakları iş için inşallah demediler”
şeklinde, kimileri de “Kazançlarından yoksullara pay ayırmadılar, ayırmayı düşünmediler”
şeklinde açıklama yapmışlardır. 28. ve 29. ayetlerle beraber Kalem suresinin bütünü dikkate
alındığında, ayetin “Hiçbir terslikle karşılaşmayacaklarına inanarak, yapacaklarını kesin ve
garantili görerek, herhangi bir sürprize hazır olmadan, Allah'tan bir mani olacağını
düşünmeden” anlamlarına geldiğini söylemek mümkün olur. Yaratıcının desteğini yok sayıp
zamana, mekâna, paraya, piyasaya hâkim olduğunu düşünerek bir gün sonraki kazançları için
korkusuzca ve emin olarak plân yapanlar, her an acı bir hayal kırıklığıyla, hayatlarını alt üst
edecek bir kırılma anı ile karşılaşabilirler.
Ama onlar uyurken Rabbin tarafından bir tayfun çiftliğin üzerinden dolaşıverdi.
Ayette geçen “ ‫طييائف‬ tâif” sözcüğünün kökü “‫ ف‬H‫طييو‬ tavf”dır. Anlamı “bir şeyin
çevresinde yürümek” demektir. Bir şeyin etrafında dolanmak da aynı sözcükle ifade edilir. Bu
anlamından dolayı Kâbe'nin etrafında dolanmaya “‫ ف‬H‫طوا‬ tavaf” denir.
Tayf, taife, tayfa, tayfun, tufan sözcükleri de bu kökten türemedir.
Ayetteki “‫طائف‬ Tâif/dolaşan” ifadesi rüzgâr gibi hareketli bir şeyi çağrıştırmaktadır.
Bahçenin başına gelen durumun lökal/kısmî oluşu, “dolaşan” şeyin “hortum” denen bir rüzgâr
olduğu izlenimini vermektedir. Tayfun ve kasırga tipi bir rüzgar olsaydı, sadece sözü edilen
kimselerin bahçelerine değil tüm çevreye zarar vermiş olurdu.
Bahçe sahiplerinin elde ettikleri şeyler, doğanın, insan toplumlarının ve ellerinin
ürettiği şeyler değil midir? Peki, doğayı yaratan, insanları yaratan ve düzenleri yaratan yok
10

11. mudur? Yaratmak kadar yok edivermek de O'nun için bir göz kırpması kadar kolay değil
midir? Allah'ı unutanlara Allah kendini mutlaka hatırlatır. Bu hatırlatma genellikle O’nu
unutturan şeylerin insanların ellerinden alınmasıyla olmaktadır. Bahçeyse bir dolu yağar,
gemiyse gün gelir batar, evlâtsa ellerinden alınır.
Dünyadaki hiçbir varlığın Allah'ı bize unutturmaması gerektiği asla hatırdan
çıkarılmamalıdır. İşte bu pasajda, sahip oldukları çiftlik nedeniyle kendilerini çok güçlü
gören, kendilerini Allah'a ihtiyaçları olmayacak kadar zengin zanneden, kendilerinden başka
hiç kimseyi düşünmeyecek kadar bencil insanların nasıl bir anda kolayca kendilerine
getiriliverdiği anlatılmaktadır.
“Sabaha, o bağ, biçilmiş/devşirilmiş gibi oluverdi.”
“‫صيريم‬ّ ‫ال‬ es Sarim” kelimesinin kök anlamı “ekin biçmek” demektir. Genel bir tarım
terimi olarak ürün toplamak anlamında kullanılır. “Sarîm” sözcüğü edilgin olarak kullanılır ve
“ürünü toplanmış, hiç ürünü kalmamış” anlamını taşır. Sözcüğün başka anlamları da olmakla
birlikte 22. ayette özellikle “ekin biçmek, ürün toplamak” anlamı daha uygun düşmektedir.
Anlaşılıyor ki, hortum dediğimiz rüzgâr bağda, bahçede, tarlada ne varsa kökünden sökmüş,
götürmüş, tarla bir kum yığınına dönüşmüştür.
Sabahladıkları vakit birbirlerine seslendiler: “Haydi,
devşirecekseniz sabahleyin erkence gidin!” dediler. Hemen yola koyuldular,
aralarında fısıldaşıyorlardı: Sakın bugün aranıza bir yoksul sokulmasın!
Kur'an'ın daha ilk günden üzerinde durduğu ana ilkelerden biri de miskine/yoksula iş,
güç ve yiyecek temin edilmesidir. Bu ilkenin kalplere yerleştirilmesi bağlamında bahçe
sahiplerinin tutumu ele alınmakta, bu simge kişilerin sosyal adalet açısından kötü bir zihniyete
sahip oldukları ve büyük bir suç işledikleri beyan edilmektedir.
Zenginliğin en büyük tehlikelerinden birisi de malını kıskanmaktır. Yoksulların
zenginler için bir kurtuluş vesilesi olduğunun unutulması, yoksulların ellerindekinden kolayca
vazgeçebilmelerine karşılık zenginlerin mallarına sıkı sıkıya sarılmaları bir çok anlatının
konusu olmuştur. Anlatılar bir kenara, Kur’an’ın bu konudaki duyarlılığını iyi değerlendirmek
gerekmektedir. Zekat ibadeti, Allah'ın bizim için öngördüğü yaşam biçiminin en önemli
eylemlerinden biridir. Sosyal hayatın herkesçe bilinen bir gerçeğidir ki, toplumun kimi üyeleri
diğerlerine göre maddeten daha üstün bir durumda bulunurlar. Ekonomik bakımdan güçlü
olanlar, ellerindekileri Rablerinin verdiği nimetler olarak görüp bu nimetlerde yoksulların da
payı olduğunu hatırlamalı, ellerindeki imkanlardan yoksulları da yararlandırmayı asla ihmal
etmemelidirler. Yüce Allah, malca üstün kıldığı kullarına ellerindeki varlıklardan yoksullar
için de pay ayırmalarına hükmetmiştir. Konuyla ilgili daha detaylı bilgi Fecr, Duha ve Mâûn
surelerinde verilecektir.
25-29
Sadece engelleme gücüne sahip/şiddete güçleri yeten bir tavırla
erkenden gittiler. Ama çiftliği gördüklerinde: “Biz şüphesiz biz şaşırmışız/ yanlış
yere gelmişiz; yok yok, biz yoksun bırakılmışız; Allah bizi cezalandırmış!” dediler.
En hayırlı olanları: “Ben size ‘Allah'ı noksanlıklardan arındırmıyor musunuz?’
dememiş miydim?” dedi. Onlar: “Rabbimiz Seni tenzih ederiz, doğrusu bizler
yanlış; kendi zararlarına iş yapan, haksız davranan kimselermişiz!” dediler.
11

12. Bu pasaj, Allah'ı unutma hatasına düşüp üstüne bir de cimrilik ekleyenlerin başına
neler geldiğini anlatmaktadır.
“‫تسبيح‬ Tesbih” kavramı, “‫سبح‬ Sebh” kökünden türemiş bir kelimedir. “Sebh”in sözlük
anlamı “havada ve suda hızlı hareket etmek, geçip gitmek, yüzerek uzaklara gitmek”
demektir.
Tesbih ise “Allah'ı O'na yakışmayan şeylerden tenzih etmek/uzak tutmak, yani Allah'ı
yüceltmek, O'nun her türlü kemal sıfatlarla donanmış olduğunu iyi kavramak ve bunu her
vesile ile ilan etmek” demektir. Bunun detayı inşaallah A’la ve Kaf surelerinde verilecektir.
Aynı kökten gelen “‫سبحان‬ Sübhan” Allah'ın bir ismi olup “çok tenzih edilen, her türlü
kusurdan uzak olan” demektir.
Kur'an'da birçok ayette, yerde ve gökte olan her şeyin Allah'ı tespih ettiği bildirilir.
Bunun anlamı, “en küçüğünden en büyük olanına kadar evrendeki tüm varlıkların Allah'ın her
türlü kusurdan uzak olduğunun delili olması” demektir. Yoksa var olan her şey, elde tespih,
“Sübhanellah! Sübhanellah! Sübhanellah!” der demek değildir. Tesbihin otuzüçlük ya da
doksan dokuzluk imameli tespihlerle namazlardan sonra otuz üç kere “Sübhanellah” demeyle
bir ilgisi yoktur. Tesbih, Yaratan'ı tüm nitelikleriyle tanımak ve tanıtmaktır. Bu da herkesin
yapacağı bir iş olmayıp, Allah’ı hakkıyla takdir eden bilge kişilerin yapabileceği bir iştir.
Tesbih kelimesiyle aynı kökten gelip Allah'ı tesbih etmeyi ve O’nu yüceltmeyi ifade
eden kelimeler, Kur'an'da yüze yakın yerde geçmektedir.
30-32
Sonra döndüler, birbirlerini kınıyorlardı: “Yazıklar olsun
bizlere! Bizler gerçekten kendini firavun gibi gören azgınlarmışız, umarız ki
Rabbimiz bize onun yerine daha hayırlısını verir; gerçekten biz bütün ümidimizi
Rabbimize çeviriyoruz.”
Musîbetlerden ibret almak, verilen öğütlerden ders çıkarmak ve yapılan uyarılarla
doğruya yönelmek büyük bir erdemdir. Yapılan bir hatadan sonra “Ben zaten cehennemliğim,
artık yapacak bir şey yok” şeklinde düşünmek, Allah'a teslim olmaya dayalı bir yaşam
biçiminde asla söz konusu olamaz. Tövbe, yapılan hataların tekrarlanmayacağına dair Allah'a
söz vermek, her şeye yeniden başlamak için O’ndan yeni bir fırsat dilemektir. Zaten Allah da
şirk hariç bütün günahları affedendir, bağışlayandır, Rahîm'dir. (Zümer; 53) İlerideki
surelerde bu hususla ilgili detaylar örnekleriyle yer almaktadır.
33
Dünyadaki azap işte böyledir! Elbette âhiret azabı daha büyüktür,
keşke bilenlerden olsalardı!
Rabbimiz, şımarık insanları Rabblerini hatırlamaları ve yola gelmeleri için yukarıda
açıkladığımız gibi çeşitli belâlarla sınar. Bu sınama Kur’an’ın çeşitli yerlerinde pek çok kez
vurgulanır. Buna paralel olarak yaygın bir özdeyişle de insan için bir musibetin bin nasihatten
daha etkin olduğu dile getirilir.
41
İnsanlar dönerler diye; kendilerinin elleriyle kazandıkları şeyler yüzünden, yaptıklarının bir
kısmını onlara tattırmak için karada ve denizde kargaşa ortaya çıktı.
(Rum/ 41)
12

13. 20,21
Ve yoldan çıkanlara gelince, onların varacağı yer de Ateş'tir. Her çıkmak istediklerinde
oraya yeniden çevrilecekler ve onlara, “Yalanlayıp durduğunuz Ateş'in azabını tadın” denilecektir.
Hiç kuşkusuz, dönerler diye onlara, büyük cezanın biraz hafifinden, en yakın cezadan da tattıracağız.
(Secde/ 20,21)
Bu ayetin mucizeliği ilk kez Mekke müşriklerinin Bedir'e gitmesi esnasında ortaya
çıkmıştır. Mekkeli müşrikler Bedir'e peygamberimizi ve arkadaşlarını öldürmeye yemin
ederek gitmişlerdi. Kendilerine çok güveniyorlar, herhangi bir tersliğin olabileceğini asla
hesaba katmıyorlardı. Yola çıkmadan önce Kâbe'yi tavaf etmişler, içkiler içip kazanacakları
zaferi önceden kutlamışlardı. Fakat Yüce Allah tüm ümitlerini tersine çeviriverdi, hayalleri
yıkıldı, perişan oldular. Bir kısmı da ibret alıp Müslüman oldu. Dünya tarihi buna benzer
örneklerle doludur.
34
Şüphesiz ki Allah'ın koruması altına girmiş kişiler için Rableri
yanında nimetleri bol cennetler vardır. 35
Ya artık, Müslümanları günahkârlar
gibi yapar mıyız?
Otuz beşinci ayetten sonraki (35-41) ayetlere özellikle dikkat edilmelidir. Zira bu
ayetler büyük mucizeler içermekte ve akıllı insanlara yol göstermektedir.
36
Neyiniz var, nasıl hükmediyorsunuz? 37,38
Yoksa içinde, ders aldığınız
şeyler: “Siz bu âlemde neyi seçerseniz/beğenirseniz o kesinlikle sizin olacak”
garantisi verilmiş olan size ait bir yazılı belge mi var? 39
Ya da size karşı
kıyâmet gününe kadar sürecek, “Siz her ne hüküm verirseniz kesinlikle öyle
olacak” diye üzerimizde yeminler/taahhütler; üstlenmeler mi var?
40
Sor bakalım âhireti yalanlayan o kişilere, içlerinden böyle bir şeyi
hangisi garanti etmektedir? 41
Yoksa onların ortakları mı var? O hâlde
ortaklarını getirsinler, eğer doğrulardan iseler.
42
Gerçeğin bütün çıplaklığıyla ortaya konulup işin büyümeye başladığı,
işin ciddîleştiği ve boyun eğip teslim olmaya davet edildikleri gün artık güçleri
yetmez. 43
Gözleri yere eğilmiş, kendilerini bir horluk, düşkünlük sarmış
bulunur. Oysa onlar, sağ-salim iken de boyun eğip teslim olmaya davet
ediliyorlardı.
Ahireti yalanlayanlara sesleniliyor: “Ne oluyor size? Bu inanca, bu karara nasıl
varıyorsunuz? Ahirette hesap vermeyeceğinize nasıl inanıyorsunuz?”
Öğeleri itibariyle bu üç ayet yukarıdaki şekilde birleştirilebilir.
Bu ayetlerde inkârcıların inanç ve kanaatlerinin hiçbir aslının olmadığı, bu inanç ve
kanaatlerin hiçbir kitapta yer almadığı, Allah tarafından verilmiş bir yemine ve taahhüde
dayanmadığı, böyle bir inanca kimsenin garantör olmadığı ve kendilerine destek verecek
ortaklarının da bulunmadığı, kısaca ahireti yalanlamalarının hiçbir kanıta dayanmadığı,
kuruntudan öteye geçmediği belirtilmektedir.
Bu pasaj, günümüzde kendilerine göre bir din algısı geliştiren Müslümanların ibretle
düşünüp anlaması gereken mesajlar taşımaktadır. Bugünün Müslümanlarının da kendilerine
13

14. özgü yüzlerce dini içerikli kitabı vardır. Onları okurlar, onlardan ders alırlar; iman ve
amellerini onlara göre belirleyip onlara göre yaşarlar. Kur'an'da Allah yüzlerce kez şefaati
kendi iznine bağlamışken o kitaplardaki peygamber ahirette onlara kefil olmuştur. Hem de
“Benim şefaatim ümmetimden büyük günah işleyenleredir” demek suretiyle onların her türlü
yanlış işini âdeta teşvik etmiştir. Bu da yetmemiş, Berat gecesi diye uydurdukları gecede,
ümmetten Benî Kelb kabilesinin koyunlarının yünleri sayısınca günahkârın affedileceği
garantisini vermiştir. Kısacası o kitaplarda canları ne istiyorsa hepsi vardır. Var olan o şeyler
arasında, sadece müritlerine himmet edecek, son nefeslerinde imanlarını kurtaracak ortakları,
şeyhleri, üstatları vardır.
44
O hâlde bu sözü/Kur’ân'ı yalanlayanları Bana bırak! Biz onları
bilmedikleri yerden yakalayacağız. 45
Ve Ben, onlara mühlet veririm; süre
tanırım, çünkü Benim plânım zordur/sağlamdır.
Bu ayetler ileride yalanlayıcıların başına neler gelebileceğine işaret etmektedir. Bu,
bizzat kendilerine verilecek belâ/ceza olabileceği gibi, soylarından müminlerin gelmesi de
olabilir. Velid b. Muğîre ile Halid b. Velid örneğinde olduğu gibi. Buna benzer daha onlarca
örnek verilebilir.
46
Yoksa sen onlardan bir ücret istiyorsun da bu yüzden onlar ağır borç
altında mı eziliyorlar? 47
Yoksa görmedikleri, bilmedikleri şeyler, gelecekte
olacak olaylar yanlarında da onu onlar mı yazıyorlar?
48
Öyleyse Rabbinin kararı için sabret, bunalan kişi gibi olma. Hani o, bir
kez aşırı bunaldığında Rabbine seslenmişti. 49
Eğer Rabbinden o'na bir iyilik
ulaşmasaydı, kınanmış bir durumda, boş bir yere atılacaktı. 50
Ancak, Rabbi
o'nu seçti, sonra da iyilerden biri yaptı.
Bu ayetlerle ana konuya dönülerek eğitime devam edilmektedir. Bu ve bundan sonraki
ayetleri 16. ayetin devamı olarak değerlendirebiliriz.
Yüce Rabbimiz burada peygamberimizi uyararak işinin ciddî, çetin ve zor
olduğunu, Yunus ve Musa peygamberin yaptığı hatayı yapmaması gerektiğini ihtar
etmektedir.
SABR
Esas anlamı “habsetmek, içerde tutmak” olan sabır, “aklın ve dinin gösterdiği
yolda sebat etmek, kararlı olmak, gevşememek”; yani “insanın elinde olmadan
başına gelen ve ona büyük üzüntüler veren musibetlere karşı koymak, onların
üstesinden gelmek için mücâdele etmek”tir. Sabrın ne olduğunu incelerken ne
olmadığını da belirlemek gerekir. İyi bilinmelidir ki, haksız yere mahkûmiyete
boyun eğmek, miskinliğe, uyuşukluğa ve aşağılanmaya razı olmak, zillete, haksız
tecavüzlere, insan onuruna gölge düşürecek saldırılara katlanmak, bunlara karşı
14

15. sessiz ve pasif kalmak, dayanmak, dişini sıkmak, sabretmek değildir. Çünkü meşru
olmayan şeylere karşı sessiz kalmak, o davranışa ortak olmak demektir. Aksine
sabır, “bu tarz kötülüklerle mücâdele etmek, bunlara karşı çıkmak, bir hakkı
savunmak ve korumak için çaba göstermek, bu süreçte kararlı olmak”tır. Rabbimiz,
Sabrı Âl-i Imran/ 146’da “Nice peygamberler de vardı ki kendileriyle beraber
birçok Allah erleri savaştılar; Allah yolunda kendilerine isabet eden şeylerden
gevşemediler, zaafa düşmediler ve boyun eğmediler. Ve Allah, sabredenleri sever.”
şeklinde beyan buyurmuşturç İnsanın kendi gücü ve iradesiyle üstesinden
gelebileceği kötülüklere katlanması ya da karşılayabileceği ihtiyaçları temin etme
konusunda gevşeklik göstermesi sabır değil, âcizlik, tembellik ve korkaklıktır. Tüm
peygamberlerin de ortak özelliği olan sabrın, İslâm'da çok önemli bir yeri vardır.
Bunu tek kelimeyle veya birkaç sözcükle ifadeye çalışmak sözcüğün anlamını
yansıtmamaktadır. O nedenle sözcüğü Arapça'dan Türkçe'ye geliş şekliyle
bırakıyoruz. Okurlarımız “sabır” sözcüğünün anlamını iyi bilmelidirler.
Kur'an'ın yetmişten fazla ayetinde geçen “‫صبر‬ Sabr” kelimesi, halk arasındaki
kullanımıyla acıya katlanma, sıkıntı ve zorluklara karşı soğukkanlılıkla direnme
anlamlarına gelmektedir. Ancak Allah'ın Kur'an'da sabırlı insanları övmesi ve onları
hesapsızca ödüllendireceğini bildirmesi, bu kelimenin daha derinlikli olarak
incelenmesini zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle kavram daha detaylı bir şekilde
açıklanmaya çalışılacaktır.Sabır, aklın ve dinin gösterdiği yolda sebat etmek, kararlı
olmaktır. İnsan psikolojisi zorluğa değil kolaylığa, acıya değil haz almaya, feragate
değil bencilliğe eğilimlidir. Bu nedenle bazı ibadetler ve ahlâkî davranışlar insana
zor gelebilir. Meselâ, cebindeki parayla bir yoksula yardım etmektense onu kendine
harcamayı, çalışıp yorulmaktansa eğlenmeyi, gezip tozmayı daha çok isteyebilir.
Varını yoğunu tüm vaktini Allah rızasını kazanmak için harcaması yerine sıcacık
yatakta uykusuna devam etmeyi daha cazip bulabilir. Bu gibi durumlarda insanı
erdeme ve iyi olmaya sevk eden, zor şartları kolayca kabul edip gereğini yapmaya
yönelten, soğukta üşenmeden kalkıp namaz kılmasını, uzun yaz günlerinde bitkinlik
duymadan oruç tutmasını, çıkarına olmasa da iyi ve doğru davranışlarda
bulunmasını sağlayan güç, sabırdır.
Sabır, aklın ve dinin gösterdiği yolda, nefsin aşırı istek ve arzularına
direnmektir. Akıl, din ve toplum kuralları doğru bulmasa da, insanlar çoğu zaman
nefislerine hoş gelen arzularını tatmin etmek isterler. Sabır, insan psikolojisinin bu
kuvvetli çekim gücüne rağmen kişinin hiç tereddüt etmeden erdemli davranışları
seçmesini sağlayan güçtür.
Sabır, insanın elinde olmadan başına gelen ve ona büyük üzüntüler
veren musibetlere karşı koymak, onların üstesinden gelmektir. Bazı sıkıntıların
insanın irade gücünü aştığı bir gerçektir. Doğal afetler, savaşlar, savaş ortamı içinde
karşılaşılabilecek ölüm korkusu, yokluklar ve işkenceler, kendisinin veya
yakınlarının başına gelen felâketler, insanın istese de engelleyemeyeceği mutsuzluk
ve acı duyma nedenleridir. Böylesi olaylar insan psikolojisinin hoşlanmadığı ve
daima kaçınmak istediği durumlardır. Bu durumlar insanda maddî yıkımlar kadar
manevî yıkımlara da yol açarlar. İşte, bu gibi durumlarda insanın metanetini ve
hayata bağlılığını kaybetmesini önleyen, çektiği acılara rağmen Allah'a isyan
etmeden mücadelesine devam edebilmesini ve ayakta kalabilmesini sağlayan güç,
sabırdır.
Sabır, bütün peygamberlerin de ortak bir ahlakî niteliğidir.
Peygamberlerin tevhit mücadelelerini dile getiren Kur'an ayetleri, bize onların sabır
ve sebatlarını örnek olarak göstermektedir. Çünkü Allah'ın dinini tebliğ ederlerken
15

16. çeşitli sıkıntılara uğramışlar, eziyet görmüşler, yurtlarından çıkarılmışlar, zindanlara
atılmışlar fakat daima sabretmişlerdir. Dolayısıyla her Müslüman Allah'ın elçilerini
örnek almalı, kurtuluşun sabırda olduğunu düşünerek sabırlı olmalı ve bu konuda
Allah'tan yardım dilemelidir.
Ancak sabrın ne olduğunu incelerken ne olmadığını da belirlemek gerekir. İyi
bilinmelidir ki, haksız yere mahkûmiyete boyun eğmek, miskinliğe, uyuşukluğa, hor
görülmeye ve aşağılanmaya razı olmak, zillete, haksız tecavüzlere, insan onuruna
gölge düşürecek saldırılara katlanmak, bunlara karşı sessiz ve pasif kalmak,
sabretmek değildir. Çünkü meşru olmayan şeylere karşı sessiz kalmak, o davranışa
ortak olmak demektir. Aksine sabır, bu tarz kötülüklerle mücadele etmek, bunlara
karşı çıkmak, bir hakkı savunmak ve korumak için çaba göstermek, bu süreçte
kararlı olmaktır.
İnsanın kendi gücü ve iradesiyle üstesinden gelebileceği kötülüklere
katlanması ya da karşılayabileceği ihtiyaçları temin etme konusunda gevşeklik
göstermesi sabır değil, acizliktir, tembelliktir, korkaklıktır. Sabır konusuna Asr
suresinde de değinilecektir.
HUT
“Hut” sözcüğü Kur’an’da Kehf suresinin 61. ve 63. ayetleri ile Kalem
suresinin 48. ve Saffat suresinin 142. ayetlerinde tekil olarak, bu ayette de çoğul
olarak yer almıştır.
“ ‫حوت‬ Hut” sözcüğü, dil bilimcilerinin bir kısmına göre “balık”, bir kısmına
göre de “büyük balık” demektir. Bu anlamıyla sözcük, tatlı ve tuzlu sularda yaşayan
soğukkanlı omurgalıların genel adı olmakla beraber, eski çağlardan beri bilinen
burçlar kuşağındaki bir takımyıldızın adı olarak da kullanılmaktadır.
Ancak Kur’an’ı doğru anlamak için sözcüklerin teamüldeki kullanımını değil,
gerçek anlamlarını bilmek gerekmektedir.
Bu sözcüğün kökü olan “‫حوت‬ hvt”, Arap dilinde “hut” ve “havt” olmak üzere
iki türlü okunur. Bu okunuşlara göre ortaya çıkan iki sözcüğün Bedeviler arasındaki
kullanımı ise şu anlamlara gelmektedir:
“Hut” sözcüğü, “Ve Sahip lâ hayre fi şebabihi / Hûten, izâ mâ zâdenâ / …”
mısraları olan bir şiirde tespit edilmiştir. Sözcük burada “ağır ağır da yutsa, çabuk
çabuk da yutsa kendisine kâfi gelmeyen [doymayan, doyma duygusu olmayan]”
anlamında kullanılmıştır.
“Havt” sözcüğü ise “kuşun suyun çevresinde veya vahşî hayvanın bir şeyin
çevresinde dönüp durması, oradan ayrılmaması” anlamındadır. Buna da İslâm öncesi
ve sonrası dönemden birçok örnek mevcuttur.4
Bu temel açıklamadan anlaşıldığına göre, “hut” sözcüğü aslında doyma hissi
olmadığı ve doyduğunu bilmediği için balıklara yakıştırılmış bir sıfattır, balık demek
değildir. Nitekim herkesin bildiği gibi, sularda yaşayan balığın esas adı “semek”tir.
Balıklarda doyma hissinin olmaması, yemelerine ara verme sebebinin doymaları
değil de tıkanmaları olması bugün artık bilimsel bir bilgidir. Balıkların bu
özelliklerini bilmeyen amatör akvaryumcuların, günlük ihtiyacın üzerinde yemleme
yaptıkları takdirde çatlayarak ölen balıklarla karşılaştıkları, günlük hayata yansımış
bir gerçektir. Balık oburluğunun balık cinsleri itibariyle gösterdiği özellikler ise Su
Ürünleri Fakültelerinin araştırma raporlarına da girmiş durumdadır.
4
(Lisanü’l-Arab; c:2, s:644)
16

17. Buna göre, “hut” ve “havt” sözcüklerinin anlamlarını “hırs, doyumsuzluk” olarak
ifade etmek mümkündür.
“Hut” sözcüğünün Kur’an’da yer aldığı pasajlardaki anlatım dikkate alındığında,
sözcüğün daima “sebebiyet mecaz-ı mürseli” şeklinde kullanıldığı görülmektedir.
Yani, sebep olan “hırs ve doyumsuzluk” zikredilmekte fakat hırsın insanda sebep
olduğu “bunalım ve karamsarlık” kastedilmektedir.
“Hut” sözcüğü Kur’an’da bir yerde de zımnen kullanılmıştır. Bu yer Enbiya
suresinin 87. ayetidir. Burada Yûnus peygamberden “Zünnun [kılıç sahibi, yani
Ninovalı]” ifadesi ile bahsedilmektedir. Bu ifade ile zımnen Yûnus (as)’dan
bahsedilmiş olması, daha önce [iniş sırasına göre 2. sure olan Kalem suresinde]
Yûnus’un (as) peygamberimize “Sahibu’l-Hût” [Hût’un Arkadaşı)” olarak tanıtılmış
olması dolayısıyladır. “Sahibü’l-Hût”un Yunus peygamber olduğu ise Saffat
suresindeki ifadelerden açıkça anlaşılmaktadır. Kalem sûresinde Yunus (as)’dan ilk
kez bahsedilmiş ve peygamberimize onun gibi olmaması bildirilmiştir:
48
Öyleyse Rabbinin kararı için sabret, bunalan kişi gibi olma. Hani o, bir kez aşırı bunaldığında
Rabbine seslenmişti. 49
Eğer Rabbinden o'na bir iyilik ulaşmasaydı, kınanmış bir durumda, boş bir
yere atılacaktı. 50
Ancak, Rabbi o'nu seçti, sonra da iyilerden biri yaptı. (Kalem/ 48–50)
Ancak peygamberimiz, muharref Tevrat’ı okumayan ve Yahudi din
adamlarıyla da herhangi bir ilişkisi bulunmayan bir kişi olduğu için, Kalem suresinin
indiği tarihte kendisine yukarıdaki ayetler ile bildirilen “Sahibü’l-Hût”un kim
olduğunu büyük bir ihtimalle bilmemektedir. Kalem suresindeki bu ayetler ile
dikkati çekilip merakı celp edilen peygamberimiz, “Sahibü’l-Hût”un yani Yunus
peygamberin kıssasını Saffat suresinden öğrenmiştir. Daha sonra inen Enbiya
suresindeki “Zünnûn” ifadesiyle zımnen “Sahibü’l-Hût”un [Yunus peygamberin]
kast edildiği de bu bilgiler ışığında anlaşılmaktadır:
87
Ve Zünnûn'u [kılıç sahibini, Ninovalı'yı], hani öfkelenerek gitmişti de kendisini sıkıntıya
sokmayacağımızı sanmıştı. Sonra da karanlıklar içinde, “Senden başka ilâh diye bir şey yoktur! Seni
tenzih ederim. Şüphesiz ben yanlış; kendi zararlarına iş yapanlardan oldum!” diye seslenmişti.
88
Sonra da Biz, o'na cevap verdik ve o'nu, gamdan/üzüntüden kurtardık. Ve işte, inananları Biz
böyle kurtarırız.
(Enbiya/ 87, 88)
Yunus peygamber ile ilgili olarak Kur’an’da verilen bilgiler, Kalem, Saffat ve
Enbiya surelerinde verilen yukarıdaki bilgilerden ibaret olmasına karşılık, Kitab-ı
Mukaddes’te “YUNUS” adlı bir bölümle bir hayli ayrıntılı bir Yunus peygamber
hikâyesi yer almıştır.
Kitab- Mukaddes’te yer alan Yunus peygamberin hikâyesi, Kur’an’ ile
yetinmeyen bazı Müslümanlar tarafından maalesef aşağıdaki şekilde bir
ansiklopedik bilgi hâline getirilmiştir:
YUNUS
Geçmiş zamanlar Asurlular diye bir kavim vardı. Bu kavim Ninova şehrinde yaşardı. Ninova o
vakitler en büyük şehirlerden biriydi. Hz. Yunus da Allah tarafından bu kavme peygamber olarak
gönderildi. Hz. Yunus peygamber olduğu zaman 30 yaşındaydı.
17

18. Ninova halkı ticaret ile uğraşan zengin bir ahaliydi. Bu zenginlik halkın gözünü kamaştırıp
doğru yoldan ayrılmalarına neden oldu. Artık putlara tapıyorlardı. Ahireti düşünmez olmuşlardı.
Hz. Yunus Ninovalıları Allah yoluna davet etti. Hz. Yunus’a çokça küfürler edildi. Ancak O,
yılmadan, yorulmadan, sabırla tam 33 sene boyunca herkesi doğru yola çağırdı. Allah’ın emri ile belli
zaman sonra başlarına bir felaket geleceğini anlattı.
Hz. Yunus’un söylediklerine inananlar da inanmayanlar da olmuştu. Hz Yunus Allah’tan izin
almadan kavminden ayrıldı. Felaket günü yaklaşıyor, herkes Hz. Yunus’u arıyordu. Fakat kimse
bulamıyordu.
Hz. Yunus Dicle kıyısında bir gemiye bindi. Kendisi ile birlikte gemiye binen başkaları da
olmuştu. Denize açıldılar.
Bu arada Ninova çok hareketliydi. Çünkü Hz. Yunus’un söylediği gün gelip çatmıştı.
Gündüz aniden güneş yok oldu. Her taraf karanlığa büründü. Etrafta çok korkunç sesler vardı.
Herkes birbirine Hz. Yunus’u soruyordu. Şehirdeki putları kırdılar. Allah’a dualar ettiler, yalvardılar.
Allah duaları kabul etti. Beklenen felaketi yaratmadı.
Hz. Yunus ise gemideydi. Nasıl olduysa gemi gitmiyordu. Üstelik hiçbir sebebi de yoktu.
Gemi batmak üzereydi. Aralarında bir karar aldılar. Kur’a çekilecek ve bir kişi gemiden atılacaktı.
Kur’a çekildi. Hz. Yunus çıktı. Kur’ayı yenilediler, tekrar Hz. Yunus çıktı.
Hz. Yunus kalktı ve gömleğini çıkardı. Allah’ın izni olmaksızın kavminden ayrılmıştı. Bu
hatası hiç aklından çıkmıyordu. Gün batımında Allah’a tövbe ederek kendini engin sulara attı.
Yaptığı tövbeyi Yüce Allah kabul etti. Hz. Yunus’u kurtarması için büyük bir balık gönderdi.
Hz. Yunus denizin sularına gömüldüğünde, balık Hz. Yunus’u yuttu, Hz. Yunus’u karnında
muhafaza etti. Daha sonra kıyıya geldiğinde Hz. Yunus’u kıyıya bırakıp uzaklaştı.
Hz. Yunus çok yorgundu, yürüyemiyordu. Sürünerek kumsala doğru ilerledi. Çevreye bakındı.
Böcekleri ve zararlı hayvanları gördü. Oraya yığılıvermişti. Çok yakıcı bir güneş vardı. Yüce Allah
bir bitki yarattı. Bu bitkinin adı Yaktin idi. Yaktin çok çabuk büyüdü. Hz. Yunus’u güneşten ve
böceklerden korudu
Artık Hz. Yunus kendine gelmişti. Fakat nerede olduğunu biliyordu. Yola koyulmak için
hazırlıklar yaptı. Sonra yola çıktı. Çok uzun bir yolculuktan sonra Ninova’ya vardı.
Hz. Yunus nihâyet kavminin yanına varmıştı. Ninova’da Hz. Yunus büyük bir sevgi ve
saygıyla karşılandı, Hz. Yunus gördü ki putlar yok olmuş, kavmi yalnız ve yalnız Yüce Allah’a
ibadet ediyordu. Ninovalılar, doğru yolu bulmuştu. Hz, Yunus çok sevindi. Gördükleri onu çok
etkilemişti. Şükretti. Hz. Yunus uzun yıllar kavmi ile beraber Allah’a ibadet ederek yaşadı.
Ölümünün yaklaştığı zaman Ninova’dan ayrıldı. Kimse nereye gittiğini bilmiyordu. Daha
sonra bilinmeyen bir tarihte, bilinmeyen bir yerde öldü.
Hz. Yunus'un Asurlulardan ayrı kalması ile beraber, kavim yeniden dinden uzaklaştılar. Bunun
üzerine Allah Ninova şehrini düşmanların işgaline izin verdi. Böylece Asurlular devleti yıkıldı.
Bunlardan başka, yaşının 1000’in üstünde olduğu, 950 sene peygamberlik
yaptığı gibi Yunus peygamberle ilgili üretilmiş daha birçok Kur’an dışı senaryo
mevcuttur. Biz bu örneklerin sayısını arttırmakta yarar görmemekle beraber, bu
hikâyelerdeki tutarsızlıkları görmezden gelmek de istemiyoruz.
Meselâ coğrafî bilgiler ve o günün teknolojik seviyesi dikkate alınarak
düşünüldüğünde, Tevrat’ta Yunus peygamberin kaçma teşebbüsüyle ilgili olarak
anlatılanların gerçek olması mümkün görünmemektedir. Çünkü Tevrat’ta geçen
Ninova, Yafa ve Tarşiş ile ilgili coğrafî ve tarihî bilgiler şöyledir:
Ninova: Asur krallığının başkenti. Dicle’nin sol kıyısında, ırmağın Hoser ile birleştiği
yerde …5
Yafa: İsrail devletinde şehir. Tel Aviv’in varoşu. Akdeniz’e hâkim yüksek bir
burunda. Sayfiye yeri …6
Tarşiş: Esk coğ. Tartessos ülkesinin adlarından biri. Endülüs bölgesine o sırada
Tartessos (Tharsis) ülkesi adı veriliyordu …7
5
(M. Laorusse c:9, s:362)
6
(M. Laorusse c:12, s:686)
7
(M. Laorusse c:11, s:911-913)
18

19. Bazı eserlerde “Tarşiş” sözcüğü “Tarsus” olarak değiştirilse bile Tevrat’taki
sözcük “Tarşiş”tir. Bu bilgilere göre Yunus peygamberin gemisinin Doğu
Akdeniz’de bir liman kenti olan Yafa’dan kalkıp Akdeniz’i bir uçtan bir uca geçerek
İspanya’ya kadar gidebilecek bir gemi olması gerekmektedir ki, o çağlardaki
gemilerin bu kadar uzun bir yolculuğu yapabilmesi imkânsızdır.
Yunus peygamberin Kitab-ı Mukaddes’te anlatılan hikâyesindeki bir başka
mantıksız olay da, bir insanı bir bütün olarak yutabilecek bir balığın mevcudiyeti ve
o insanın bu balığın karnında üç gün süreyle kalmasıdır. Bir insanı parçalamadan
yutabilecek bir balık hayal edilse bile sindirim sistemi çalışmayan bir balık
düşünülemez. Kaldı ki, böyle bir balığın var olamayacağı konusunda Kur’an’da da
bir işaret vardır. Şöyle ki; Saffat suresinin 143, 144. ayetleri, -eğer tesbih edenlerden
olmasaydı- Yunus peygamberin diriliş gününe kadar balığın karnında kalacak
olduğunu bildirmektedir. Yani, sözcüklerin hakikat manaları ile değerlendirilmesi
durumunda, ayetten bu balığın Yunus peygamberi karnında taşıyarak kıyamet
gününe kadar yaşayacağı anlamı çıkar ki, böyle bir şey mümkün değildir. Kur’an
mantıksız, akıl dışı bir husus içermediğine göre, Yunus peygamberin balık
tarafından yutulması, olsa olsa bir kinayedir.
Bu mantıksızlıklar bir yana, Kitab-ı Mukaddeste Yunus peygamber hakkında
yazanlar ve bunlara dayanarak uydurulan hikâyeler Kur’an ile de uyuşmamaktadır:
*Yunus peygamberin kaçışı Kur’an’da “ibak” sözcüğü ile ifade edilmiştir. Bu
sözcük; “Kölenin efendisinden kaçışı” demek olup Kitab-ı Mukaddes’teki gibi
“Rabbin önünden kaçmak” anlamına gelmez. Zaten Kalem suresinin 50. ve Saffat
suresinin 147, 148. ayetlerine göre elçilik görevi Yunus peygambere bu kaçmaya
çalışma macerasından sonra verilmiştir.
*Kur’an Yunus peygamberin dopdolu bir gemiye doğru kaçtığını
bildirmektedir. Yani, Yunus peygamber gemiye doğru kaçmış ama ona binmemiştir.
Çünkü ayetteki ifadede yaklaştırma edatı olan “ila” harf-i cerri kullanılmıştır. Eğer
zarfiyyet edatı olan “fi” harf-i cerri kullanılsa idi, bundan Yunus peygamberin
dopdolu gemiye bindiği ve dopdolu gemide kaçtığı anlaşılırdı.
*Yolculuk esnasında geminin fırtınaya yakalanması ve Yunus peygamberin
denize atılması gibi olaylar ise Kur’an’da hiç yer almamaktadır.
Yunus peygamberin Kur’an dışı hikâyesindeki akıl dışı olayları mucize kabul
ederek Allah’ın kudretinin bunları yapmaya yeteceğini ileri sürmek, bize göre
yanlıştır. Çünkü Yunus peygamber kıssası gibi kıssaların Kur’an’da yer alma sebebi,
Rabbimizin bir güç gösterisi veya muktedir olduğu mucizelerin beyanı değildir.
Ayrıca bu olaylar bir mucize de değildir. Mucize olabilmesi için söz konusu
olayların bir peygamber tarafından, getirdiği mesajın doğruluğunu ispat etmek üzere
ve herkesin gözleri önünde yapılmış olması gerekir.
Şüphesiz ki Yüce Allah her şeye kadirdir. Fakat buradaki konu Rabbimizin
kudreti değil, Yunus peygamber hakkında anlatılanların gerçekten meydana gelip
gelmediğidir. Yani burada şu soruya cevap aranmalıdır: Acaba, Saffat 143, 144.
ayetlerde sözü edilen olay, sözcüklerin hakikat manaları doğrultusunda gerçekten
meydana gelmiş midir, yoksa bu sözcükler ayetlerde mecaz anlamda mı
kullanılmıştır?
Kur’an’ın anlatım özellikleri ve ayet çeşitleri dikkate alındığında, bazı
sözcüklerin mecaz anlamlarda kullanıldığı, dolayısıyla da Yunus peygamber ile ilgili
ifadelerin müteşabih olduğu anlaşılmaktadır:
19

20. 1- Kalem suresinin 48. ayetindeki “makzum” sözcüğü aslında “boğazın
tıkanması, sıkıntıdan nefes alamamak” demektir. Sözcüğün bu anlamı Türkçeye
“nefes nefese”, “soluk soluğa”, “havasızlıktan boğulacak hâlde” deyimleriyle
çevrilebilir. Ancak bu nefes darlığı, içinde bulunulan dertten, sıkıntıdan, ıstıraptan da
kaynaklanabilir. Nitekim Yunus peygamberle ilgili diğer ayetler göz önüne
alındığında, bu nefes darlığının sözcüğün hakikat anlamına uygun olarak
havasızlıktan değil, sıkıntıdan kaynaklandığı anlaşılmaktadır.
2- Enbiya suresinin 87. ayetinde Yunus peygamberin “karanlıklar içinde”
olduğu bildirilmiştir. Buradaki karanlık da yine sözcüğün hakikat anlamına uygun
olan “ışıksızlık” değil, zihinsel bunalımdır. Bunu anlamak için Bakara suresinin 257.
ayetine bakmak gerekir:
Allah, inananların yardımcı, yol gösterici, koruyucu yakınıdır; onları karanlıklardan aydınlığa
çıkarır. Kâfirlere; Allah'ın ilâhlığını, rabliğini bilerek reddeden kimselere gelince; onların yardımcı,
yol gösterici, koruyucu yakınları tâğûttur ki kendilerini aydınlıktan karanlıklara çıkarır. Bunlar,
cehennem ashâbıdır. Onlar, orada sürekli kalıcıdırlar.
(Bakara/ 257)
Görüldüğü gibi ne Yüce Allah karanlıkta kalanları kurtarmak için onlara ışık
tutacağını söylemekte, ne de tağut saptırdıklarını ışıklarını söndürmek suretiyle
karanlığa sürüklemektedir. Dolayısıyla nur “manevî aydınlık, mutluluk”; karanlık da
“zihinsel karanlık, bunalım” anlamına gelmektedir.
3- Enbiya suresinin 88. ayetinde Rabbimiz Yunus peygamberi “ğamm”dan
kurtardığını bildirmektedir. “Ğamm” sözcüğü ve türevleri hakikat manasında
“bulut” demektir. Fakat sözcük mecazen “keder, üzüntü, sıkıntı, bunalım, karanlık”
anlamlarında da kullanılır. Nitekim Türkçeye de bu anlamıyla geçmiştir. Dolayısıyla
“ğamm” sözcüğü bu ayette Yunus peygamberin buluttan kurtarıldığını değil,
üzüntüden, sıkıntıdan kurtarıldığını ifade etmektedir.
4- Saffat suresinin 142. ayetindeki “onu hut yutmuştu” ifadesi, Yunus
peygamberle ilgili diğer ayetler göz önüne alındığında Yunus peygamberin üzüntüye
boğulduğu, sıkıntıya düştüğü, bunalıma girdiği anlamına gelmektedir. Yunus
peygamberin dopdolu [yükünü tamı tamına almış] bir gemiye doğru kaçtığı [gittiği]
hatırlanacak olursa, dopdolu olması sebebiyle gemiye binememesi onu üzmüş,
bunalıma düşürmüş olmalıdır. Çünkü Yunus peygamber, gemiye binmek isteyen
birçok yolcu arasında, kimin gemiye bineceğini belirlemek için çekilen kur’ada
kaybetmiş, gemiye binip kaçamamış, bu yüzden de üzülmüş, sıkılmış ve bunalmıştır.
Yunus peygamberin -eğer tesbih edenlerden olmasaydı- diriliş gününe kadar balığın
karnında kalacak olduğunun bildirilmesi ise Yunus peygamberin sıkıntısının,
bunalımının uzun süreceğinden kinayedir.
Gerek “‫حوت‬ hut” sözcüğünün esas anlamı, gerekse Yunus peygamber ile ilgili
ifadelerin müteşabih olması, Yunus peygamber ile ilgili ayetlerdeki “hut”
sözcüğünün “balık” anlamında kullanılmadığını göstermektedir.
Yunus peygamberin verilen vazifeyi ağır görüp görev alanından uzaklaşmasıyla başlayan
serüveni Araplarca biliniyor olmalı ki, peygamberimize bu hatırlatma yapılıyor. Yunus
peygamber ile ilgili olarak Saffat/ 139-148, Enbiya/ 87-88. Neml/10, Kasas/31. ayetleri
incelenebilir.
20

21. 51
Kâfirler; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddeden kimseler, o
öğüdü/Kur’ân'ı işittikleri zaman az daha seni bakışlarıyla gerçekten
devirecekler; sana yiyeceklermiş gibi bakacaklar ve “O şüphesiz bir
delidir/gizli güçlerin desteklediği biridir” diyecekler.
İnkarcılar peygamberimize o kadar kin duyuyorlardı ki, Kur'an'ı işittikleri zaman ona
yiyecekmiş gibi bakıyorlardı. Ayetin halk kültüründeki “nazar” denilen inanışla herhangi bir
ilgisi yoktur. Bu nedenle ayetin nazar duası diye okunması temelsiz ve yanlış bir davranıştır.
Çünkü dua, Allah'tan bir şey istemektir. Bu ayette ise Allah'tan istenen herhangi bir şey
yoktur. Allah’ın peygamberimize yaptığı bir açıklamayı içermektedir.
52
Hâlbuki Kur’ân, bütün âlemler için bir öğütten başka bir şey değildir.
Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır
21