1. Ο Παξζελώλαο απνηειεί ην ιακπξόηεξν κλεκείν ηεο Αζελατθήο πνιηηείαο θαη ηνλ
θνινθώλα ηνπ δσξηθνύ ξπζκνύ. Η θαηαζθεπή ηνπ μεθίλεζε ην 448/7 π.Φ. θαη ηα
εγθαίληα έγηλαλ ην 438 π.Φ. ζηα Μεγάια Παλαζήλαηα, ελώ ν γιππηόο δηάθνζκνο
πεξαηώζεθε ην 433/2 π.Φ. Σύκθσλα κε ηηο πεγέο, νη αξρηηέθηνλεο πνπ εξγάζηεθαλ
ήηαλ ν Θθηίλνο, ν Καιιηθξάηεο θαη πηζαλόλ ν Φεηδίαο, πνπ είρε θαη ηελ επζύλε ηνπ
γιππηνύ δηάθνζκνπ. Είλαη έλαο από ηνπο ιίγνπο νινκάξκαξνπο ειιεληθνύο λανύο θαη
ν κόλνο δσξηθόο κε αλάγιπθεο όιεο ηνπ ηηο κεηόπεο. Πνιιά ηκήκαηα ηνπ γιππηνύ
δηαθόζκνπ, ηνπ επηζηπιίνπ θαη ησλ θαηλσκάησλ ηεο νξνθήο έθεξαλ γξαπηό
δηάθνζκν κε θόθθηλν, κπιε θαη ρξπζό ρξώκα. Φξεζηκνπνηήζεθε πεληειηθό κάξκαξν,
εθηόο από ην ζηπινβάηε πνπ θαηαζθεπάζηεθε από αζβεζηόιηζν...
Τν πηεξό είρε 8 θίνλεο θαηά πιάηνο θαη 17 θαηά κήθνο. Η ηνπνζέηεζε ησλ θηόλσλ
είλαη αζπλήζηζηα ππθλή κε αλαινγία δηακέηξνπ θίνλα θαη κεηαθηνλίνπ δηαζηήκαηνο
1:2,25 (πξβι. ηελ αλαινγία 1: 2,32 ζην λαό ηνπ Δία ζηελ Οιπκπία θαη 1:2,65 ζην λαό
ηεο Αθαίαο ζηελ Αίγηλα). Σηηο ζηελέο πιεπξέο ππήξρε θαη δεύηεξε ζεηξά 6 θηόλσλ
πνπ δεκηνπξγνύζε ηελ ςεπδαίζζεζε δίπηεξνπ λανύ. Μηα άιιε ηδηνκνξθία ήηαλ ε
ύπαξμε δσθόξνπ πνπ πεξηέηξερε ην ζεθό ζε όιν ηνπ ην κήθνο θαη απνηειεί ίζσο ηελ
πην θαλεξή από ηηο ησληθέο επηδξάζεηο. Οη κεηόπεο ηεο αλαηνιηθήο πιεπξάο
απεηθνλίδνπλ ηε Γηγαληνκαρία. Σηελ δπηηθή παξηζηάλεηαη Ακαδνλνκαρία, ζηε λόηηα
Κεληαπξνκαρία θαη ζηε βόξεηα ζθελέο από ηνλ Τξσηθό πόιεκν.
Η δσθόξνο απεηθνλίδεη ηελ πνκπή ησλ Παλαζελαίσλ, ηελ πην κεγάιε ζξεζθεπηηθή
γηνξηή ησλ Αζελώλ. Είρε 160 κέηξα κήθνο θαη ζρεδόλ έλα κέηξν πιάηνο. Υπάξρνπλ
ελδείμεηο πσο ε δσθόξνο νινθιεξώζεθε αθνύ νη ιίζνη πνπ ηελ απνηεινύζαλ είραλ
πςσζεί ζην θηίξην. Αλ θαη ε δσθόξνο ιαμεύηεθε από έλα κεγάιν αξηζκό ηερληηώλ, ην
ζπλνιηθό ζρέδην είρε εθπνλεζεί από έλα κόλν θαιιηηέρλε. Τν όλνκα απηό δελ είλαη
γλσζηό αιιά ππνζέηνπκε πσο είλαη ν Φεηδίαο ή έλαο από ηνπο καζεηέο ηνπ. Τν ζέκα
ηεο δσθόξνπ είλαη πξσηνπνξηαθό, γηαηί δελ δηεγείηαη έλα κπζνινγηθό αιιά έλα
πξαγκαηηθό γεγνλόο. Είλαη ε ζηηγκή ηεο πνκπήο θαη ηεο παξάδνζεο ηνπ πέπινπ από
ηνλ ιαό ηεο Αζήλαο ζηε πξνζηάηηδα ζεά Αζελά. Σηε δπηηθή πιεπξά ηεο δσθόξνπ
θαίλεηαη ε εηνηκαζία ζηνλ Κεξακεηθό. Σηελ αλαηνιηθή πιεπξά, όπνπ ήηαλ θαη ε
είζνδνο ηνπ λανύ παξηζηάλνληαλ ε Αζελά, ν Ζεπο, ε Ήξα θαη άιινη ζενί, πνπ ήξζαλ
λα πάξνπλ κέξνο ζηελ πνκπή θαη αλάκεζά ηνπο εκθαλίδεηαη παηδί πνπ παξαδίδεη ζηνλ
ηεξέα ηνλ πέπιν. Τελ ζύληαμε, ηελ πνξεία θαη ην ηέξκα εθπξνζσπνύλ 400 κνξθέο
αλζξώπσλ θαη ζεώλ, 200 κνξθέο δώσλ, όπσο πξόβαηα, βόδηα θαη άινγα. Η κεγάιε
πνηθηιία ησλ παξηζηακέλσλ, ε ζειθηηθή ζεκλόηεηα ησλ παξζέλσλ, ε ειεύζεξε θαη
αβίαζηε ζηάζε ησλ ζπλδηαιεγνκέλσλ αλδξώλ, ε δσεξόηεηα ησλ αιόγσλ, ε δύλακε
ησλ δπζηξνπνύλησλ βνδηώλ θαη ηέινο ε ράξε όισλ ησλ κνξθώλ θαη ησλ θηλήζεσλ
θαζηζηνύλ ηε δσθόξν, όρη κόλν απζεληηθή ηαηλία ηεο ζξεζθεπηηθήο πνκπήο ησλ
Παλαζελαίσλ θαη δηαξθέο κλεκείν ηεο δόμαο ησλ Αζελώλ αιιά θαη
αξηζηνπξγεκαηηθό έξγν ηνπ κεγάινπ θαιιηηέρλε ηνπ Παξζελώλα. Σηε δπηηθή πιεπξά
ηεο δσθόξνπ, πνπ απεηθνλίδνληαη νη ζθελέο πξνεηνηκαζίαο, ππάξρεη κία πιάθα, ζηελ
νπνία ππάξρεη κόλν έλαο άλζξσπνο θαη έλα άινγν. Τα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο είλαη
εμαηξεηηθά ιεπηνκεξή θαη πηζηεύεηαη όηη ε πιάθα απηή είλαη έξγν ηνπ ίδηνπ ηνπ
Φεηδία. Σηε βόξεηα πιεπξά παξνπζηάδνληαη κνξθέο όπσο νη απνβάηεο, νη κνπζηθνί, νη
ζθαθεθόξνη, νη ζαιινθόξνη, νη θαλεθόξνη θαη νη πδξηαθόξνη.