1. • Artropod (Entoma)’ ların Genel Özellikleri
• Artropodlar, hayvanların 4/5’inden çoğunu
oluşturmaktadır.
• Entomalar, 700.000’den fazla türü kapsarlar.
• Artropodlar, iki yandan simetrili, sölomlu ve
omurgasız hayvanlardan olup, dış iskeletleri bulunur.
• Dış iskelet kitinli olup, hayvanın yapısını oluşturur.
Vücudu bir zırh gibi saran dış iskeletin kalınlığı
vücudun farklı bölgelerine göre değişir.
• Vücut, parçalardan (segment) oluşmuş ve bu parçaların
birbirleriyle birleştikleri kısımlar incelmiştir. Böylece
artropodların vücutları boğumlardan oluşur.

2. • Tipik bir segment, üstte tergum, altta sternum ve iki
yanda pleuron’dan yapılmıştır.
• Artropodlarda vücut baş, göğüs ve karın olarak 3
kısımdan meydana gelebildiği gibi, bazılarında baş ve
göğüs birleşmiştir ki, buna cephalo-thorax (prosoma)
denir; bu durumda karın opisthosoma adını alır.
• Bazı artropodlarda ise baş, göğüs ve karın birleşerek
tek bir parça, cephalo-thorax-abdomen, halini
almıştır. Bu durum akarlarda görülür.
• Artropodların başında anten, çeneler ve şeliserler
(penset veya pençe) bulunur.
• Sindirim borusu üç kısımdan yapılmıştır. Ön kısım
kitinlidir; ağız boşluğu, kaslı yutak, yemek borusu ve
ön mideden (proventriculus) yapılmıştır.

4. • Orta kısım mideye karşılık olup, kitinsiz bir yapıda ve
sindirimin olduğu kısımdır.
• Son kısım kitinlidir; burada çıkartılar birikir ve dışarı
atılır.
• Kaslar, birçok türde özellikle hareket organlarında
çizgilidir.
• Erkek ve dişilerin dış morfolojileri genellikle
birbirinden ayrılır.
• Artropodlarda çeşitli evrim şekilleri vardır. Evrimin
her döneminde bütün dış iskelet ve sindirim borusunun
ön ve arka kısımları ile trachea yüzeyini kaplayan kitin
tabaka dışarı atılır. Buna gömlek değiştirme denir.
• Artropodlardan kabuklular suda yaşar.
• Bazı artropodlar olgunlaşmamış dönemde suda, erişkin
iken karada yaşarlar ve her iki durumda da
trachea’lar ile solunum yaparlar.

5. • Birçok artropod ise karaya alışmış ve bunlarda da
trachea’lı solunum gelişmiştir.
• İnsan paraziti olan Artropodlar iki sınıfta bulunurlar.
• İnsecta sınıfı (böcekler) ve Arachnida sınıfı
(araknidler)
• Böceklerin Genel Özellikleri
• Böcekler (İnsecta), büyük bir hayvan sınıfıdır; bilinen
hayvan türlerinin %70’ini içine alır.
• Trachea’larla solunum yaparlar.
• Böcekler arasında insana etkisi olmayanlar, yararlılar
ve zararlılar vardır.
• Çiçeklere konarak bitkilerin döllenmesine yardım
ederler.
• İnsana besin olabilecek kuşlara ve balıklara besin
olurlar. Bal ve ipek de böcek ürünüdür.

6. • Böcekler insanın ürettiği ve depoladığı gıda
maddelerinin üçte biri kadarını yer veya işe yaramaz
hale getirirler. Ayrıca;
• 1- Sokarak ve kan emerek,
• 2- Dokulara saldırarak,
• 3- Zehir vererek,
• 4- Allerjiye sebep olarak ve
• 5- Hastalıkları bulaştırarak (sokma, tükürükleme ve
dışkılamayla) insan sağlığına zarar verirler.
•Böceklerin Yapısı
• Erişkin böceklerde vücut baş, göğüs ve karın olarak
üçe ayrılır.
• Başta antenler, palpler ve gözler önemlidir.
• Hortum, bir üst dudak (labrum-epifarinks),

7. bir çift üst çene (mandibül), bir çift alt çene
(maksilla) ve bir hipofarinks ve bir alt dudak (labium)’
tan oluşur.
• Bazı böceklerde bu parçalardan biri veya birkaçı
eksiktir.
• Bu ağız parçaları çiğneme, yalama veya delip emmeye
yararlar. Bütün kan emen böceklerin ağız kısımları
delip emmeye adapte olmuştur.
• Böceklerde sade gözler (ocellus, ocelli) ve birleşik
gözler vardır.
• Her sade göz, ışığa duyarlı çok hücreli bir alancık ile
bunun üzerindeki bir mercekten yapılmıştır.
• Birleşik gözlerde ise birçok ayrı fakat yan yana
konmuş mercek (faceta) vardır.

8. • Göğüs üç parçadan yapılmış olup, ön parça prothorax,
orta parça mesothorax ve arka parça metathorax
ismini alır.
• Her parça sırtta bir tane notum, karında bir tane
sternum ve yanda iki tane pleurite denilen sert yapılı
dış iskelet parçasıyla, yani sklerit ile korunmuştur.
• Göğsün her parçasına birer çift bacak eklenmiştir.
• Her bacak coxa, trochanter, femur, tibia ve tars
denilen parçalardan oluşmuştur.
• Tars eklemi de bir veya birkaç parçalı olabilir.
• Birçok böcekte kanatlar da vardır. Kanatlar iki çift
ise bir çifti orta göğüse, diğer çifti ise arka göğüse
yapışır.

9. • Sineklerde sadece orta göğüse yapışan iki kanat
vardır (Diptera). Arka göğüsteki kanatların yerini
halter denilen ucu şiş küçük çubuklar almıştır.
• Karın 12 parçadan yapılmıştır ancak; 8-10 parça ayırt
edilir. Karnın arka ucunda dişide yumurtlama
organları, erkekte ise çiftleşme organları bulunur.
• Böceklerin genellikle erkek ve dişileri dış görünüşüyle
birbirlerinden ayrılır.
• Böceklerin Yaşayışı
• Böcekler, buzullar dışında dünyanın her yerinde
toprakta, tatlı ve tuzlu sularda yaşarlar. Genellikle
bitkisel, bazen hayvansal maddelerle beslenirler.

10. • Ağız yapıları ısıran ve çiğneyen tip (hamam böcekleri
ve çekirgeler) delip emen (bit, pire) yalayan (arılar)
ve emen (kelebekler) gibi tiplere ayrılır.
• Böceklerin kitinden yapılan dış iskeletleri onlara direnç
ve ayrıca kaslarına yapışma yeri sağlar.
• Böcekler, çevrelerine kolayca alışırlar. Donmaya karşı
dayanıklı olup, kışları metabolizmaları azalır ve
beslenmeden kışı geçirebilirler.
• Üreme güçleri onların en kötü şartlarda bile nesillerini
sürdürmelerini sağlar.
• Böceklerde bulunan kemoreseptör hücreler beslenme
ve barınak seçme gibi olayları ayarlamaya yarar.

11. • Bu hücreler antenlerin üzerinde, bacakların
tarslarında ve labelin tüylerinde fazla miktarda
bulunur. Böceklerde karşılıklı seslenme bunların
birbirleriyle temasını sağlar.
• Böceklerin Evrimi
• Böceklerin çoğu Ovipardır, yani yumurtlarlar.
• Bunlardan başka;
• Viviparlık (larva ve nimf doğurma),
• Partenogenesis (döllenmeden çoğalma),
• Poliembriyoni (bir yumurtadan iki veya daha fazla
embriyonun oluşması),
• Paedogenesis (olgunlaşmamış gençlerin partenogenesis
ile çoğalması) çoğalma şekilleri de vardır.
• Böcekler çeşitli şekillerde ve yerlere yumurtlarlar.

12. • Yumurtanın içinde gelişen embriyon kabuktan dışarı
çıkar ve çeşitli evrim dönemlerinden geçer.
• Her seferinde vücudun dışını, trachea, ön ve arka
bağırsakların yüzeyini kaplayan kütikül dışarı atılır.
• Böceklerin çoğu yumurtadan çıktıkları zaman
erişkinlerinden farklıdır. En son şekle varmak için bazı
şekil değişikliklerinden geçerler. Bu duruma
metamorphosis (başkalaşım) denir.
• Tam Başkalaşım: Bu evrim çeşidinde yumurta, larva,
pupa ve erişkin şekiller vardır. Yumurtadan çıkan
larvanın boyu, şekli ve ağız yapıları erişkinden çok
farklıdır.

13. • Ağız parçaları çiğneyici tipte, birleşik gözleri yoktur,
erişkinlerinden farklı yerlerde yaşarlar ve erişkinde
kanat varsa, larvanın içinde gelişir.
• Bu grupta yer alan böceklerin aynı dönemlerinin
larvaları şekil olarak birbirine benzer ancak; boyları
farklıdır.
• Son dönem larvaların derisi atılarak pupa ortaya
çıkar. Bazı türlerde bu deri atılmaz, pupanın üzerinde
bir örtü olarak kalır ve sertleşir; buna puparium
denir.
• Bazı böcekler ise ipekten veya ipekle karışık
maddelerden koza örerler.
• Tam başkalaşıma sinekler ve pirelerde rastlanır. Tam
başkalaşım gösteren böcek grubuna holometabola
(endopterygota) adları verilir.

14. • Eksik Başkalaşım: Bu evrim şeklinde yumurta, nimf ve
erişkin şekiller vardır.
• Nimf erişkin şekle çok benzer fakat; daha küçük
yapılı ve üreme organları henüz gelişmemiştir.
• Eğer erişkin şekillerinde birleşik gözler varsa bunlarda
da vardır. Erişkinde kanat varsa, kanat vücuttan
dışarı bir tomurcuk gibi büyür.
• Erişkin ve nimfler çoğunlukla aynı yerde yaşarlar.
• Nimfler bir veya birkaç kez deri değiştirerek erişkin
olurlar. Bu sırada büyür, sade gözleri, kanat ve anten
gibi organları gelişir.
• Tahtakuruları ve bitler gibi eksik başkalaşım gösteren
böceklerin grubu hemimetabola (exopterygota) olarak
bilinir.

15. • Akarların Genel Özellikleri
• Akarlar, vücutları baş, göğüs ve karın olarak ayrılmamış
antensiz artropodlardır. Ağızlarının hemen arkasında
yırtma ve delmeye yarayan bir çift cheliser’leri vardır.
• Bunlar genel olarak trachea’larla solunum yaparlar.
• Erişkinlerinin 4 çift bacağı bulunmaktadır; birleşik gözleri
yoktur.
• Ağızlarının arkasında bulunan bir çift pedipalp, yakalama,
hareket veya duyu organı vazifesi görür.

16. • Eğer vücudun şeliserleri ve pedipalpleri taşıyan ön
kısmı bunlarla birlikte belirli bir bölüm oluşturursa,
buna Gnathosoma denir.
• Bunun arkasında bulunan ve bacakların bulunduğu
kısma Podosoma, dördüncü çift bacakların arkasında
kalan kısma ise Opisthosoma denir.
• Yumurta, larva, nimf ve erişkin dönemleri vardır.
• Yapı: Akarlar, 0,1-30 mm büyüklüğündedirler.
• Akarların ağız yapıları delme, rendeleme, testereleme
ve emmeye elverişlidir. Ağız parçaları vücudun ön
ucunda ve karın tarafında bulunan bir hipostom, bunun
üst yan taraflarında bir çift şeliser ve sırt tarafında
dört parçalı iki pedipalpten oluşur.
• Hipostom, bir nevi alt çene veya alt dudak gibidir.

17. • Şeliserler küçük bir kıskaç ile sonlanır. Bu kıskacın
birisi sırtta sabit, diğeri karın tarafında hareketli
olan iki parmağı vardır.
• Hipostom, şeliserler ve pedipalpler basis capituli
denilen kök kısma yapışmışlardır ve onunla birlikte
Gnathosoma’yı yaparlar.
• Şeliserler ve hipostom aralığı ağız kanalını veya ağız
boşluğunu oluştururlar.
• Erişkinlerinde dört çift olan bacaklar sırasıyla coxa,
trohanter, femur, tibia, protarsus ve tarsus olmak
üzere altı segmentten oluşmuştur.
• Besin, şeliserler ve hipostomdan yapılı ağza, oradan
yutak ve yemek borusuna varır. Tükürük bezleri ağza
açılırlar.

18. • Orta bağırsakta divertiküller vardır, arka bağırsak
düz bir borudur. Anüs bazen yoktur.
• Solunum trachea’lar ile olur; bunların delikleri değişik
yerlerdedir. Yalnız bazı akarlarda solunum deri
yoluyladır (Sarcoptes’ler).
• Akarların çıkartı sistemleri değişiktir. Bazılarında bir
çift veya birçok çift koksa bezinden, bazılarında bir
çift malpighi borusundan, bazen ise küçük yapılı birçok
bezden ibarettir.
• Yaşayış: Akarların birçoğu karada ve bazen sularda
serbest halde yaşarlar ve bitki veya hayvanların sıvı
maddeleriyle beslenirler.

19. • Akarlardan insan ve diğer memeliler, kuşlar ve
sürüngenler gibi omurgalılarda parazit olarak
yaşayanlar vardır.
• Evrim: Akarların evriminde yumurta, larva, nimf ve
erişkin olmak üzere dört dönem vardır.
• Larvalar üç çift bacaklıdırlar.
• Larvalar gıda aldıktan sonra istirahata geçerler.
• Deri değiştirir ve ana şekle benzeyen fakat; üreme
organları henüz gelişmemiş sekiz bacaklı nimf olurlar.
• İnsanda Parazitlik
• Artropodlar;
• İnsanda zorunlu, istemli veya rasgele,
• Yerleşici veya geçici,

20. • Sürekli veya dönemli,
• İç veya dış parazit olabilirler.
• İnsanlara zehirleme, allerji, kan ve lenf sıvısı emme,
dokulara saldırarak hastalandırma veya bazı
hastalıkları bulaştırma şekillerinde zarar verirler.
• Artropodlardan akrep, örümcek, kırkayak, zar
kanatlılar ve pul kanatlılar zehirlenmelere sebep
olurlar.
• Parazit artropodların konaklarında, bulunduğu yer ve
göç yoluna bağlı olarak yaptığı mekanik zararlar
yanında, bunların salya ve öteki salgılarına bağlı
olarak gelişen allerjinin etkisi büyük olup, bu tepki
çeşitlidir.

21. • Böceklerin tükürük ve vücut sıvılarında bulunan çeşitli
dekarboksilazlara bağlı olarak dokularda histamine
benzeyen aminler oluşur.
• Bunların etkisi ile artropod sokmalarında birkaç
dakikada başlayan ve 1-2 saatte kaybolan
kurdeşenimsi belirti ortaya çıkar.
• Parazit artropodlar tarafından protein ve hücre
eriten, pıhtılaşmayı önleyen ve dokularda yayılmayı
sağlayan enzimler salınır.
• Belirli bazı artropod’ların tekrarlayan sokmalarında
vücuda verilen antijen ve hapten’lerin etkisi ile allerji
olayları başlar.

22. • Bunlara bağlı olarak;
• Yerel granulom,
• Genelleşen allerji reaksiyonları görülür.
• İnsan çevresinde yaşayan artropodların dışkı,
yumurta ve vücut parçalarının tozlarla birlikte
solunum yolu ile alınması sonucu alerji ve buna bağlı
olaylar gelişir.
• Artropodların Vektörlüğü: Vektörler, sokarak veya
deri, mukoza veya besinler üzerine taşıdıkları bulaşıcı
parazitleri bırakarak infeksiyonu bir omurgalıdan
diğerine bulaştırırlar.