1. PİRELER VE PARAZİTLİKLERİ
Pireler 1500 kadar türü bulunan böceklerdir.
Yapı
Erişkin pireler, 1-8 mm boyunda, kanatsız ve soluk
sarıdan parlak kahverengine kadar değişen renkte
artropodlardır.
Vücutları yandan basık, üzerinde arkaya yönelmiş
diken, kılçık ve tüyler vardır. Böylece konaklarının
kılları arasında kolayca ilerler.
Arkadaki bir çift bacak diğerlerinden daha uzundur;
bunlar çok uzun mesafelere zıplamalarını sağlarlar.
Birleşik gözler yoktur. Antenlerin hemen önünde basit
gözler bulunabilir.

4. Antenler üç parçalı ve lobut şeklindedir. Başlarında
tanınmaları için önemli olan yanak tarakları vardır.
Pirelerin boynu yoktur.
Göğüs, üç parçadan yapılmıştır.
Her göğüs parçasının yan plaklarına bir çift bacak
yapışmıştır.
Bacaklar;
koksa
(kuvvetli ve basık yapıda),
trohanter (küçük),
femur (yumurtamsı),
tibia (yukarıda dar ve aşağıda genişlemiş) ve
5 parçalı tarsus’tan oluşmuştur.

5. Bazı pirelerde birinci thorax segmentinin arka
kenarında türlere göre değişen sayıda tarak vardır;
buna göğüs veya pronotum tarağı denir.
Karın 10 segmentten yapılmıştır; son 3 tanesi dış
genital organları şekillendirmek üzere değişmiştir.
Dişilerde 7.segmentin ortasında kitinleşmiş bir
spermateka vardır.
Evlerde rastlanan bazı pireler ve Tunga penetrans’a
ait bazı önemli özellikler:
Pulex irritans
Bu insan piresinin yanak ve pronotal tarakları
bulunmaz. Erkeği 2 mm, dişisi ise 3-4 mm’dir. Baş
yuvarlak ve gözler belirgindir. Her ülkede bulunur;
insan, köpek, domuz ve kemelerden kan emer.

6. Xenopsylla cheopis
Sıcak iklime sahip yerlerde bulunur. Keme piresi olup
P.irritans’a benzer; yanak ve pronotal taraklar yok.
Tunga penetrans
Taraksız ve 1 mm kadar boyda olup, kırmızı-esmer
renkte, alınları sivri köşelidir.
Echidnophaga gallinacea
Tavuk piresi olup, 1,5 mm boyda, taraksız ve alnı
köşelidir. Sıcak, bazen ılıman memleketlerde bulunan
bu tavuk piresi kuşlar, köpek, kedi, keme ve bazen
insandan kan emer.

8. Ctenocephalides canis
Köpek piresi olup, hem yanak ve hem de pronotal
tarağı vardır. Baş kısa ve yuvarlaktır.
Dünyanın her yerinde insan ve memeli hayvanlardan
kan emer.
Ctenocephalides felis
Kedi piresidir ve başı köpek piresinden daha uzundur.
Dünyanın her yerinde insandan kan emer.
Nosopsyllus fasciatus
Ilıman bölgelerde Rattus norvegicus ve diğer kemirgen
hayvanlardan kan emer. Bu pirenin yanak tarağı yok,
pronotum tarağı vardır.

9. Ceratophyllus gallinae
Tavuk, güvercin, diğer kuşlar ve insanlardan kan
emer. Yanak tarağı bulunmaz, göğüs tarakları vardır.
Leptopsylla segnis
Adi farenin parazitidir. Bu pirenin gözü yok, yanak ve
göğüs tarağı vardır.
Pirelerin proventrikülü kitini yapıda olup, uçları geriye
dönük dişleri vardır.
Yumurtaları 1-3 X 0,4 mm boyutlarında, inci beyazı
renkte olup, kapakları yoktur.
Pire larvaları beyaz, kıllı, gözsüz ve bacaksız, 4-5
mm boyunda ve anal boyunduruklara sahiptirler.
Pupaları saran koza beyaz veya esmerimsi renkte ve
üzeri toz-toprak gibi şeylerle örtülüdür.

11. Yaşayış
Erişkin pireler konaklarından kan emerek beslenirler.
Pirelerin yetişme yerleri konaklarının inleridir.
Pirelerin parazitliklerinde çeşitli basamaklar vardır;
1.Tunga penetrans adlı pirenin erkek ve döllenmemiş
dişileri diğer pireler gibi kan emerler.
Kuru kumlu topraklar, evlerde ve kümes hayvanlarının
bulundukları yerlerde tozlar içinde yaşarlar.
Dişi döllenince domuzların, bunu bulamazsa diğer evcil
hayvanların ve insanın derisi içine girer.
Burada yumurtlar ve geliştikçe karnı şişer.
Gelişen yumurtalar derideki delikten dışarı çıkar veya
karnın patlaması ile de yumurtalar derideki delikten
dışarı atılabilir.

12. 2. Echidnophaga gallinacea, tavukların ve diğer
kuşların derisine yapışır ve buradan ayrılmaz; ancak
derinin içine gömülmez.
3. Ctenocephalides canis, bütün ömrü boyunca
köpeklerin tüyleri arasında kalarak ara sıra kan emer.
4. Pulex irritans insanda kısa bir süre durur ve
ömrünün önemli bir kısmını da dışarıda geçirir.
Erişkin pirelerin ömrü beslenme şekline, çevrenin
sıcaklığı, nemi ve pire türüne göre değişir. Bazı
türlerde 1, hatta 2 yıl olabilir. Sıcaklık düşük olursa,
yaşama süresi uzar.
Pirelerin sindirim sistemi kanla dolu olsa bile, sık sık
kan emer ve dışkıları ile tam sindirilmemiş kan
çıkarırlar; bu da yavrulara besin olur.

13. Konaklar ve Evrim
Konak spesifikliği oldukça gevşektir. Aç kalınca
bulabildikleri bütün konaklardan kan emerler.
Böylece kemirgenlerdeki veba, pirelerle insanlara
nakledilebilir.
İnsandan en çok kan emen pireler insan, kedi, köpek,
keme ve fare pireleridir.
Pireler tam başkalaşımla gelişir. Yumurta, larva, pupa
ve erişkin dönemleri bulunur. Yumurtalar genellikle
hayvanların tüyleri arasına bırakılır; bu yumurtalar
yere düşer. Bazı pireler ise konakların bulundukları
yerde zeminin çatlaklarına, kilim veya halıların altına
yumurtlarlar.
Bir dişi Pulex irritans 3 ayda 448 yumurta
yumurtlayabilir.

14. P.irritans yumurtasından 8ºC’nin altında larva çıkmaz.
Pire larvaları erişkinlerin dışkıları ve değişik organik
artıklarla beslenirler.
Üç larva dönemi vardır. Üçüncü dönem larvalardan
pupa gelişir. Pupanın içinden erişkin pire çıkar.
İnsanda Parazitlik
Kan emerek insanı tedirgin eder, deride tepkilere
sebep olurlar.
Yurdumuzda insanlara en çok saldıranlar;
Ctenocephalides felis, Ct.canis ve Pulex irritans’ tır.
Bunlardan başka Xenopsylla cheopis, X.astia,
Nosopsyllus fasciatus da bulunmuştur.
Pirelerin sayısı yaz ve sonbaharda kış ve ilkbahar
mevsimlerinden daha çoktur.

15. Yağmurlu yazlarda, kuru yazlardan daha çok ürerler.
Erkek ve dişileri yalnız kanla beslenirler.
Pirelerin tükürük salgılarında hapten bulunmakta olup,
bu maddelere karşı allerji gelişir.
Pireler, insanlarda pire dermatiti (pulicosis)’ ne ve
tungiasis’ e sebep olur.
Pire sokmalarına karşı bazı insanlarda hiçbir
rahatsızlık görülmez; allerjisi olanlarda şiddetli
kaşıntılı papüllere sebep olur.
Allerji pire türü için özeldir.
Deri belirtileri vücudun kapalı yerlerinde, özellikle
kıyafetlerin deriyi sıkıştırdığı yerlerde bulunur.
Pire sokmasına bağlı olarak gelişen kaşıntı bir süre
sonra kendiliğinden geçer.

18. Tungiasis, gebe Tunga penetrans’ın insan derisine
yerleşmesine bağlı olarak oluşur. Bu pire iyi
zıplayamadığı için ancak çıplak ayakla gezen insanlara
yerleşebilir.
Pire Vektörlüğü
Pireler, özellikle Xenopsylla cheopis ve diğer bazıları
veba ve pire tifüsünü bulaştırırlar.
Rickettsia mooseri ile infeksiyona uğrayan bu
pirelerde ömür kısalır.
C.felis gibi pireler H.nana, H.diminuta ve D.caninum
gibi insan sestodlarına ara konak görevi yaparlar.
Pire larvaları toz-toprak içinde beslenirken bu
parazitin yumurtalarını da alırlar.

19. Bu parazitin larvaları pirelerin pupa ve erişkinlerinin
vücut boşluklarında gelişirler.
Pire mücadelesi
Yumurta, larva ve pupaları içeren maddelerin ortadan
kaldırılması en etkili mücadele yöntemidir.
Hayvanlar %5 DDT, %1 Lindan, %2-4 Chlordane, %1
Rotenone, %1 Pyrethrum veya %0,2 Piretrin, %4
Malathion tozları ile ilaçlanır.
Barınaklarda %5 DDT ve diğer ilaçların %1
emülsiyonları kullanılır.
Diethyletoluamide pireler için de iyi bir böcek
kaçırıcıdır.