1. “Дотоод амжилтандаа.” анхаар
Жинхэнэ амжилт нь амжилтгүй
болох айдсыг давах явдал юм.
Паул Свеней
Хичээлдээ муу, шагнал урамшуулал аваагүй ямар ч их сургуулийн хуваарь
авч чадахгүй хүнийг амжилтгүй хүн гэцгээдэг. Хүүхдийн амжилтыг “Сурлагийн
амжилт”-аас өөрөөр ойлгодоггүй нь үнэхээр буруу юм. Өнөөдөр, “муу дүн авбал
гэрийнхэндээ юу гэж хэлэх вэ” гэж айх хүүхэд багагүй. Доган Жүжэлоглу: Хүний
эрүүл сэтгэл санаа бодол, үйл хөдөлгөөнөө гаргаж бусадтай хуваалцахад энэ тус
болох сэтгэл зүйн хөгжлийг” дотоод амжилт” сэтгэлээ барих гэж нэрлэдэг. Жишээ
нь:
- Өөрийн болон үр хүүхдийнхээ төлөө тамхинаас гарах
- Гэнэт уурладаг бухимддаг бол сэтгэлээ барьж тайвшрах
- Худлаа ярьдаг зангаа болих г.м......
Сэтгэлээ барьж чаддаг хүнд; нэг зангаараа, даруу төлөв байдал, дотно
нөхөрсөг харьцаа, эвсэг байдал, зориг, шударга зан, тэвчээр, ажилсаг, энгийн,
туйлшралгүй гэх мэт шинжүүд шингэсэн байдаг. Ийм шинж чанартай байх боловч
хичээлдээ муу, их сургуульд орж чадахгүй хүн яагаад амжилтгүй гэж хэлэгддэг юм
бол?
Гадаад амжилт ч бас чухал. Гэхдээ дотоод амжилтанд тулгуурласан амжилт
бол жинхэнэ амжилт юм.
Амжилт гэхээр, үүнийг үргэлж “гадаад амжилт” гэж ойлгоцгоодог. Гадаад
амжилт нь бусдын зүгээс харж “үнэлгээ өгч болдог” бодит дүнг харуулдаг. Гадаад
амжилтийг чухалчилдаг хүний толгойд “Намайг хүмүүс яаж хардаг бол?” гэсэн
бодол эргэлдэж байдаг.
Манай сургуульд улсын тэмцээн уралдаанаас хэд хэдэн медаль авсан нэгэн
сурагч байдаг байлаа. Гэвч тэр хүүхэд хэнтэй ч ярьж хөөрч, найзалж, дотно
нөхөрлөдөггүй, үргэлж ганцаараа явдаг. Энэ сурагчийн хичээл болон улсын
тэмцээн уралдаанд түрүүлэх байдлыг амжилт гэж үзвэл “үнэхээр амжилттай”
хүүхэд байгаа юм. Гэхдээ та бүхнээс асууя; хүмүүстэй харилцаа холбоогүй ийм
хүнтэй хэн гэрлэхийг хүсэх вэ. Гэрлэлээ гэж бодъѐ, маргааш нь хань ижил үр
хүүхэдтэйгээ харилцаа холбоо нь хэр сайн байх бол. Гэтэл зарим нэгэн
шалтгаанаар болоод амжилт үзүүлж чадахгүй хүмүүс байдаг. Гэсэн ч тэдний ажил,
гэр орон, цар хүрээ нь маш сайн харилцаа холбоотой байдаг.
“Ихэнх хүмүүс гадаад амжилтдаа анхаарч өөрөөр хэлбэл мөнгө, хөрөнгө,
алдар нэрийн төлөө дотоод ертөнцөө хөгжүүлэхээ мартсан байдаг. Дотоод
ертөнцөө хөгжүүлэхээ мартаад гадаад ертөнцөө амжилт гаргасан хүн хожим нь

2. дотоод тэнцвэрээ алдхаараа ойлгож эхлэдэг.” гэж Жүжэлоглу үнэнийг өгүүлж
байлаа: “Тиймээс гадаад амжилтанд хүрсэн хүн, ихэнхдээ улам оргилох хүслээрээ
дотоод эдгэрэлийг хайж дотоод зохицол, хувийн төлөвшил эрж эхэлдэг. Урьд өмнө
нь үл тоомсорлож байсан харилцаанд нь шударга ѐс, үнэн ч сэтгэл гэх сэдвүүд
чухал болж эхлэдэг.
Багш нар бод эхлээд жинхэнэ амжилт бол “дотоод амжилт” гэдгийг
сурагчиддаа сурган зааж цаашдаа гэр бүлийнхэндээ тайлбарлаж өгөхийг заавал
хүсэх хэрэгтэй. Үүнийг хийж чадвал сурагчдынхаа харилцаа холбоог хөгжүүлж,
гадаад амжилтгүй байдлаас болж итгэл алдархаас урьдчилан сэргийлж чадах юм
Зоригтой, итгэлтэй бай
Итгэл, хүсэл байхгүй бол юу ч
бүтэхгүй,
Нитцшо
Амжилтын үндэс бол хүсэл эрмэлзэл, эрдэм мэдлэгтэй байж зорилго
чиглэлийнхээ төлөө тууштай тэмцэх, зорилготой байх явдал юм.
Амжилт гаргана гэдэгтээ итгэх
Хүн чин сэтгэлээсээ хүссэн зүйл нь бүтсэн тохиолдолд ямар ч зүйлд хүрч
чадахгүй өндөрт байдаггүй юм байна гэдгийг ойлгодог
Ханс С.Андерсон
“Амжилтгүй байх шалтгааны” талархал санал асуулгад яагаад амжилтгүй
байдаг вэ? Гэсэн асуултанд зарим сурагчид “Угуусаа муу авах юм чинь давтах
хэрэг байхгүй”. Гэсэн хариулт өгчээ. Бүх судалгаагаар, итгэлгүй байдал нь
амжилтгүй байдлыг үүсгэж цаашдаа ухрахад хүргэдэг гэдгийг харуулж байна. Муу
авна гэсэн бодолтой хүн үнэхээр амжилт үзүүлж чадах уу? Муу авна гэсэн
бодолтой сурагч муу авах нь гэдэг эргэлзээгүй байна. А. Монтаперт “Амьдралаас
юу хүснэ, түүнийгээ авч болно” гэсэн байдаг. Сурагчийг амжилгүй байдалтай нь
эвлрүүлэх бус амжилтыг эрдэг хүмүүс болгохыг хичээ.
Хойд туйлыг нээгч адмирал Реаригийн бяцхан ач нь нэгэн өдөр эмээгээсээ
ийн асуулаа:
-Эмээ би сар луу очмоор байна, очиж чадах болов уу?
-Үүнийг үнэн голоосоо хүсч байна уу?
-Тийм
Эмээгийн хариулт багш хүн сурагчийнхаа сонирхосон зүйлд хэрхэн дэмжлэг
түлхэц үзүүлж болохыг харуулсан сургамжтай үг байлаа: “Сарны тухай мэдээллийг

3. шантрахгүй, мохохгүй, ядрахгүй олж авч, дараа нь хэрэгжүүлэхийн тулд бүхий л
хүч чармайлтаа дайлчилж чадвал дэлхийд хийж бүтээж чадахгүй зүйл байхгүй
болно. Багш сураагчынхаа мөрөөдөл хэтийн төлөвлөгөөг нь дэмжин урам зориг
хайрлах хэрэгтэй. Түүний итгэл найдвар алдарвал хүсэл мөлрөөдөл нь алга
болдгийг мэдэж ав. Амжилтанд хүрэх итгэл найдвараа алдсан сурагч амжилтанд
хүрэх битгий хэл зорилгийнхоо дагуу явах талаар зориг зүрхтэй байж чаддаггүй
гэдгийг бид бүгд ойлгох хэрэгтэй. Зөвхөн өөртөө бүрэн итгэж байгаа хүн л
амжилтанд хүрч чадна. Үүнийг сайн мэдэх Эмилэ Коуе: “Боломжтой харагдах нэг
зүйлийг хийж чадна гэдэгт өөрийгөө итгүүлж чадвал хэр их хүч гарах нь хамаагүй
хийж чадах болно. Хамгийн амар ажлыг хийж чадахгүй гэж үзвэл үнэхээр хийж
чадахгүй. Дов толгод хүртэл давж боломгүй өндөр уулс шиг харагдана” гэжээ.
Өөртөө итгэлтэй хүн л
хаалттай хаалгыг онгойлгодог
Бидний бүх мөрөөдөл биелж болно, хэрвээ
түүнд хүрч чадах зориг тэвчээр гаргаж чадвал.
Уолт Дисней
Жеймс Ж.Ашер; “Бүх эрдэмтэд, ялангуяа харилцааны сэдвийн талаар
судалсан хүмүүс үгийнхээ баялгаас “Болгоомжгүй” , гэдэг үгийг хасах хэрэгтэй” гэж
хэлсэн байдаг. Дэлхийн түүхийг сөхөхөд өмнөх үеийн хүмүүсийн “боломжгүй” гэж
үзэж, эсэргүйцэж байсан олон шинэлэг зүйлийн биеснийг бид харж болно.
Жишээ нь; Уурын хөдөлгүүрт галт тэрэг бүтээхэд, тэр үеийн эрдэмтэд хүн
төрөлхтөн цагт 50 км хурдтай нөхцөлд амьсгаагаа авч чадахгүйгээс гадна энэ нь
хэрэгтэй эд болж чадахгүй гэж үзэж байв. Тэр эрдэмтэд одоогийн хурдан галт
тэргийг харвал юу гэх бол?
Зургаас долоон жилийн өмнө олимпийн уран гулгалтийн тэмцээнд агаарт
хос эргэлт хийж чадах хэн ч байхгүй одоо бол хос эргэлт хийж чадахгүй уран
гулгагч олимпийн тэмцээнд оролцохгүй болсон байна хүн төрлөхтний түүхэнд,
дэлхийн бүх дээд амжилтууд нь хэзээ нэгэн цагт заавал эвдэгддэгийг харуулж
байна.
Амьдралд бэлтгэ
Боловсрол бол олж авсан мэдлэгийг
амьдралд хэрэгжүүлэх урлаг юм.
А.Н. Уайтхэйд
Сургуулийн боловсролын систем нь хүүхдүүдийн ухаан мэдрэмж, бие
махбодь, нийгэмших байдлыг хөгжүүлэхийн тулд байх ѐстой. Харамсалтай нь
одоогийни сургуулиудад боловсролын нийгэмших байдал болон мэдрэмжийг
хөгжүүлэх талыг орхогдуулаад байгаа юм. Зөвхөн зарим талын оюуныг хөгжүүлэх

4. талыг буюу сурах талыг бариталсан хүүхдүүд маань нийгмийн амьдралдаа
зохицдог хүмүүс болно гэдэгт итгэлтээ байна гэж үү?
Хүүхдэд нийгмийн амьдралд эзлэх байр суурь чухал болохыг мэдэх нь
ирээдүйгээ илүү сайн итгэлтэйгээр харахад туслах болно. Амьдралдаа янз бүрийн
асуудалтай тулгархал өөрөө шийдэж чадахгүй тусламж гуйсан сурагчдын нүгэл
бол шууд багш бидний нүгэл юм.
Багш нар бид хүүхдүүдийг ирээдүйд сайн зохицоход нь тусалж, тэднийг
нийгмийн олон төрлийн үйл ажиллагаанд хамруулах хэрэгтэй. Зөвхөн хоосон
мэдлэгээрээ амьдралд хөл тавьсан хүн нийгмйин жинхэнэ амьдралд сөхөрч
арчаагүй байдалд хүрнэ.
Энэтхэгийн далайд хэдэн гол мөрөн цутгадгийг Сири улсын газар нутаг,
Ангилд хэдэн тонн төмөр үйлдвэрлэдэгийг, Францын уулс, гэрээ хэлэлцээрийн
зүйл анги, Нэдимийн амьдрал... зэргийг цээжлүүлэх гэж оролдох нь хүүхдийн
боловсролын зорилгод зохицсон зан чанар эзэмшүүлэхэд ашиг өгөөгүйгээр
барахгүй хэрэггүй, ашиггүй оролдлого юм. Энэ бүгд нь хүүхдийг хичээл, сугуулиас
холдуулах ба эсэргүүцэл үзүүлэхэд хүргэнэ. Сурагчид бодит амьдралд ямар ч
ашиг, хэмэр өгөхгүй хэрэггүй зүйлсийн оронд жинхэнэ амьдралтай хобоотой
зүйлсийг мэдэж авахыг хүсдэг.
Анги нь хүүхдүүдийн чимээгүй сууж итгэл сонсдог танхим байхаасаа
хүүхдүүдийн найз нартайгаа мэдлэг олох, судалгаа хийх лаборатор болох ѐстой.
Боломжтой бол ангийн янз бүрийн бүлэгт өөр өөр зорилгоор ашиглаж болох булан
байгуулах хэрэгтэй. Анги хувь хүний хувьд өөр өөр хүүхдүүдээс бүрддэг болохоор,
нэг ангид олон төрлийн сурах үйл ажиллагаа явуулах нь зүгээр.
Сурагчдад нийгмийн чадваруудад эзэмшүүлэхийн тулд нэг нэгнээсээ өөр юм
сонирхдог, чадвартай сурагчдыг баг болгон хувааж бүгд бие биеээсээ
“мэдээллийгч солилцоо” хийхээр зохион байгуулах хэрэгтэй тодорхой нэг баг
дотороо чөлөөтэй марган мэтгэлцэх сурагчид маань нэг талаас үзсэн сэдэвээ
сайн сурч, нөгөө талаас болох, ярих, хүлээх, магтаал, дутуугаа нөхөх, мэдлэг
боловсрол сонирхлоо хөгжүүлдэг. Тэр ингэснээр хамтран юм хийхийг сурч
“нийгмийн гишүүн болохыг” сурцгаадаг
Багшийн сурагчиддаа эзэмшүүлэх ѐстой нийгмийн чадварууд:
Харилцааны чадвар:
Сонсох
Яриа эхлүүлэх
Яриаг дэмжих, үргэлжлүүлэх
Асуулт асуух
Талархал илэрхийлэх

5. Өөрийгөө танилцуулах
Бусдыг танилцуулах
Зохицуулах чадвар:
Талархал илэрхийлэх
Урамийн үг хайрлах
Эелдгээр тусламж гуйх
Уучлалт гуйх
Нэг багт орох
Багийн ажилын хуваарьт зохицох
Багийн үүрэг харилцаагаа ухамсарлан биелүүлэх
Бусдын үзэл бодлыг ойлгож сурах
Дүрэм журмыг биелүүлэх
Зөвшөөрөл авах
Харилцан ойлголцох
Бусдад туслах
Мэдрэхүйн чадвар:
Уур уцаараа барьж сурах
Өөрийн сэтгэл санаагаа мэдрэх
Сэтгэл санаагаа илэрхийлэх
Бусдын сэтгэлийн байдлыг ойлгох
Эсрэг талын бухимдлийг дарах
Хайр болон сайн сэтгэлээ илэрхийлэх
Өөрийггөө болон бусдыг шагнаж урамшуулах
Хуваалцах
Түрэмгийллээс гарах чадвар:
Итгүүлэх, ятгах
Айдсыг ялах

6. Өөрийнхөө эрхийг хамгаалах
Шоолж , шоглохыг давж гарах
Хэрүүл, зодолдооноос хол байх
Амжилтгүй болвол гутралгүй байх
Багийн дарамтанд орохгүй байх
Санаа зовмоор, ичмээр байдлаас гарч чадах
Зүг чигээ тодорхойлох чадвар:
Юу хийхээ шийдэх
Зоролгоо тодорхойлох
Мэдээлэл цуглуулах
Нэг ажилд бүрэн зориуцлах
“Энэ чадваруудыг сургуулийн хүрээнд хөгжүүлэх ба суурилуулахад юу хэрэгтэй
вэ?” гэсэн асуултыг багш нар тодорхой нэг хугацаанд асууж, тухай бүр түүндээ
зохицсон шийдвэр гаргаж, гаргасан шийдвэрээ амьдралд хэрэгжүүлэх хэрэгтэй.
Сурах нь мэдлэг олж авахынхаа зэрэгцээ ойлгох ба тунгаахад чиглэнэ.
Сурсан боловч үл ойлгогдох мэдлэг чадварыг сурагчид амьдралдаа ашиглаж
чаддаггүй. Мэдлэг чадвар эзэмшсэн сурагчид маань сургуулиа төгсөөд үүнийгээ
сайн ашиглаж чадахгүй бол, зөвхөн диплом авахын тулд л сурсан бол энэ их
хөдөлмөр хайран биш үү?
Сурагчдад утга санаа, оноогоор өөрсдийнхөө өдөр дутамын амьдралд
хэрэгжүүлэх байдлыг тод харуулж чадвал “амьдралдаа бэлдсэн” сургалт нь
хэрэгжих болно. Түүнээс, шинэ зарчим, санаа оноо төрхөд нэн тохиромжтой орчин,
мөн тэднээр орчныг судлуулахын тулд амьдралаас төрөн гарсан жинхэнэ
мэдлэгийг чигээр нь тэдэнд барих хэрэгтэй. Сурагчдад авсан мэдээллийнхээ дагуу
сурсан зүйлээрээ дадлага, туршлага олж авах боломж олгох хэрэгтэй.ингэснээр
хүүхдүүд илүү их хүчээр буюу зовж олох амьдралыг харуулсан туршлагыг энэ
байдлаар эрсдэл болон хүнд байдалд орохгүйгээр туршлага олж авах юм ба бүрэн
дүүрэн мэдэх боломжтой.
Зөвхөн мэдээлэл өгөх буюу мэдээлэл хүлээн авах ба цуглуулан мэдээллээ
цааш нь судлуулахгүй байх нь багшийн буруу арга юм. Кунз нь “Бодохгүйгээр
сурах нь хоосон чармайлт юм” гэж хэлсэн байдаг. Мэдлэг хэлж өгөхдөө сэдвийг
сурагчдын амьдралтай заавал холбох шаардлагатай бөгөөд энэ холоог сурагчдад
үзүүлэх ба тэднээр дэмжүүлэх хэрэгтэй. Яагаад гэвэл “жинхэнэ мэдлэгийг хийж,
бүтээж, туршсанаар олж адаг.” (Декарт). Гэхдээ бид “олон жил далайг тайлбарлаж

7. байна. Сэлэхийн мэдсэн, үзүүлѐэн хэн ч алга. Загас өгөөд л байдаг.загас барьж
чаддаг, сургадаг хүн алга”(Тиназ Титиз)
Алдарт филисофч Сократ, эртний алдарт зохиолчдын зохойл бичээсүүдыг
сурагчтайгаа хамт уншжээ. Тэр гоѐ бичсэн хэсгүүдийг тэмдэглэж, сурагчидтайгаа
хамт ярилцан шийддэг ба үүнийг сурагчдынхаа ашигт зориулдаг байв.
Сэлим, Узуноглу: Сайн багшийн эзэмших ѐстой чанарыг игнэж тодоройлжээ
бодолтой. Багш :
 Өгсөн ажилд чинь сэтгэлээсээ ханддаг
 Өөрийгөө илэрхийлж чаддаг
 Чөлөөтэй сэтгэх ба буслын бодол санааг хүндэтгэдэг
 Нэгээс илүү арга зам, үзэл бодол байж холохыг хэзээ ч маргаж
болохгүй.
 Сургалтиыг арай илүү; аль мэдээллийг хаанаас, яаж олж авч
болохыг сургах хэрэгтэй
 Юуг яаж уншихыг сурах хэрэгтэй
 Мэдлэг боловсролынхоо болон өөрийн хэр хэмжээг мэддэг
 Ямар нэгэн ажил хийхдээ үргэлж сэтгэл зүй болон биеэ бүрэн
шинэчлэн мэргэжлийн мэдлэгээ аривжуулж байх. Гаднах
өөрчлөлтийг жинхэнэ шинэчлэлт гэж ойлгож буруудахаас зайлс
хий.
 “Дийлсэн-дийлэгдсэн” гэхийн оронд харилцан ойлгодог
 Богино хугацаанд буслын юу бодож байгааг ойлгодог.
 Шүүмжлэл, зэмлэлд тэвчээртэй хандах.
 Шүүмжлэх чадвартай байх.