Монгол Ардын намын "Бид хамтдаа" үндэсний форумын Уул уурхайн салбарын тулгамдсан асуудал, шийдвэрлэх арга зам салбар хуралдааны илтгэл

1. МУУҮА-ийн ерөнхийлөгч: Н.Алгаа
“БИД ХАМТДАА” ҮНДЭСНИЙ ФОРУМ
УУЛ УУРХАЙ БА
БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЧӨЛӨӨ
Улаанбаатар хот
2015.10.27

2. Монгол улсын эдийн засагт эрдэс баялгийн
салбарын эзлэх хувь хэмжээ
МОНГОЛ УЛСАД УУЛ УУРХАЙ ЯМАР БАЙР
СУУРЬТАЙ БАЙНА ВЭ?УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :
2
20.2% 18.6% 18.5% 17.10%
69.6% 67.1% 68.3% 65.10%
89.2% 91.3%
82.8% 83%
41.1% 39.0% 40.1%
2011 2012 2013 2014
ДНБ АҮНБ Экспорт Төсвийн орлого
• Уул уурхайн салбарт оруулсан 1 төгрөгийн хөрөнгө оруулалт эдийн засгийн
бусад салбарт 2-3 төгрөгийн нэмэлт эрэлт хэрэгцээг бий болгодог.
•Уул уурхайн салбарт бий болсон 1 ажлын байр нь эдийн засгийн бусад салбарт
3-4 ажлын байрыг бий болгодог.
Даялах нөлөөлөл (Multiplier effect)
Эх сурвалж: Purplebook.mn “Уул уурхайн тойм судалгаа”

3. Газар ашиглалт
Ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн талбай 0.6%
Хайгуулын тусгай зөвшөөрөлтэй талбай 7.1%
Хилийн зурвас, эдэлбэр, төмөр замын зурвас 7.2 %
УТХГН 18.7%
Шинээр ТЗ олгох нутаг 19.9%
Урт нэртэй хуулиар хориглосон 20.0 %
Орон нутгийн ТХГН 32.5 %
МОНГОЛ УЛСАД УУЛ УУРХАЙ ЯМАР БАЙР
СУУРЬТАЙ БАЙНА ВЭ?
Монгол улсын нийт газар нутгийн хэмжээ
156.6 сая га
эх сурвалж: АМГ3
УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :
Газар тариалангийн талбай

4. № Ус хэрэглээний төрөл
Ус хэрэглээ Эзлэх
хэмжээ/сая м3/
1 Хүн амын хэрэглээ 54.9 10.8%
2 Хөдөө аж ахуй
Мал аж ахуй, гахай шувуу 77.2 15.1%
Усалгаатай газар тариалан 133.7 26.2%
3 Үйлдвэр
Боловсруулах үйлдвэрүүд 3.5 0.7%
Уул уурхай, олборлох
үйлдвэрүүд
35.2 6.9%
Эрчим хүч усан болон ДЦС-
ууд
202.1 39.6%
4 Аялал жуулчлал, ногоон байгууламж 1.95 0.4%
5 Барилга, зам тээвэр 1.8 0.4%
Дүн: 510.3 100.0%
Ус ашиглалт
Эх сурвалж: Жамьяангийн Далай “Ус ба говь” 27-р хуудас
МОНГОЛ УЛСАД УУЛ УУРХАЙ ЯМАР БАЙР
СУУРЬТАЙ БАЙНА ВЭ?
4
УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

5. Маш өндөр эрсдэлтэй
• 1:1000 оролдлого тутамд нэг орд нээх
магадлалтай байдаг
Их хэмжээний хөрөнгө оруулалт шаарддаг
• Хөнгөн үйлдвэрийн салбарт нэг ажлын байр
бий болгох хөрөнгө оруулалтаас 3-4 дахин их
Нэмэлт хөрөнгө оруулалт шаардлагатай
• Дэд бүтэц /эрчим хүч, тээвэр, ус хангамж/
УУЛ УУРХАЙН САЛБАРЫН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАХ ҮЙЛ
АЖИЛЛАГААНЫ ОНЦЛОГООС
Ийм эрсдэлтэй салбарт их хэмжээгээр хөрөнгө
оруулалт хийх чадамж бидэнд бий юу? 5
УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

6. ХАЙГУУЛ АШИГЛАЛТЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ
САНХҮҮЖҮҮЛДЭГ АРГУУД
• Хувийн хөрөнгө оруулалт-зах зээл
• Улсын төсөв – төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засаг
(татвар төлөгчдийн мөнгө)
Гадаадын хөрөнгө оруулалт зайлшгүй
шаардлагатай
6
o 1992-ҮХ
o 1992-ГХОтХ
o 1994-АМтХ
УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

7. • Шинээр олгосон лицензүүдийн
тоо
• Хөрөнгө оруулалтын хэмжээ
ХЭРЭГЖИЛТИЙН ШАЛГУУР
7
Бодлогын хэрэгжилтийг хэмжих
шалгуур:
УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

8. 8
9
59
74
357
401
545
790
1287
2216
788
1248
145
3 0
74
0
109
0
93
134
182
176
110
90 95
72
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2013
Шинээр олгосон хайгуулын лиценз Шинээр олгосон ашиглалтын лиценз
Эх сурвалж: Ашигт малтмалын газар
1994 оны АМтХ
1997 оны АМтХ
2006 оны АМтХ
ЦЭтХ (2009 он)
• Эрдэсийн
бүтээгдэхүүн
үнийн уналтын
мөчлөг эхэлж
байсан
• Монголыг
гадаадад
таниагүй байсан
• Далайд гарцгүй
зах зээлээс хол
• Геологийн
потенциал
сайтай
• Үнийн өсөлтийн мөчлөг эхэлж улам
өссөн
• Оюу Толгой нээгдэж, улмаар дэлхийд
танигдаж эхэлсэн
• Урьд э/з-ийн хувьд ашиггүй төслүүд
ашигтай болж эхэлсэн
• Дэлхийн хайгуулын зардлын 4%-г
Монгол татаж чадсан
• Монголын эрдсийн экспортын
бүтээгдэхүүний үндсэн зах зээл Хятад
болж эхэлсэн
• Оюу толгой, Таван толгой
хэрэгжүүлэх асуудлаар УИХ-
н шийдвэрүүд гарсан
• Монгол улс дэлхийн
анхаарлын төвд орж эхэлсэн
• Эрдэс баялгийн эрх зүйн
орчин дордож эхэлсэн
• Эрдэс баялгийн үндсэрхэх
үзэл эхэлсэн
УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? : ХЭРЭГЖИЛТИЙН ҮР ДҮН
Гадаад дотоод нөхцөл байдал ба АМтХ-н
хэрэгжилт

9. 800
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
Уул уурхайн бус ГШХӨ Нийт ГШХӨ
9
УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :
ГШХӨ-н хэмжээ, 2000-2013
(сая.дол)
2011: OT, ТТ бүтээн байгуулалт
өрнөсөн
2012: ГХО
зохицуулах
тухай хууль
2001: OT орд
нээгдсэн
2009: УИХ
OT, ТТ
Эх сурвалж: “OECD – Sustaining competitiveness and Attracting
FDI in the Mongolian Mining Sector” тайлан
Ашигт малтмалын газар, Үндэсний статистикийн хороо

10. • Хүлээн зөвшөөрөгдсөн, цогцоор нь оношлох арга
зүй байхгүй.
• Судалдаг, оношлодог хүлээн зөвшөөрөгдсөн бүтэц
(байгууллага) байхгүй.
•Хүлээн зөвшөөрөгдсөн байгууллагаас
•Хүлээн зөвшөөрөгдсөн аргачлалаар цогцоор нь судалсан үр дүнг
ашиглан харьцуулбал:
Хөрөнгө оруулалтын бодлогын хэрэгжилт амжилтгүй
болсон шалтгааныг оношлох шаардлагатай болсон:
10
СУДАЛГАА, ОНОШЛОГООУУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :
Монголд:
Олон улсад:

11. • Судалгааны байгууллагууд, аргачлал
11
СУДАЛГАА, ОНОШЛОГООУУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :
• Эдийн засгийн эрх чөлөөний индекс
• Уул уурхайн компаниудын саналын судалгаа
• Дэлхийн томоохон уул уурхайн хурлууд дээр үр дүнг нь ашигладаг
Эх сурвалж: www.fraserinstitute.org

12. Эдийн засгийн эрх чөлөө
1. Том төр
2. Хууль эрх зүйн тогтолцоо , өмчлөх эрх
3. Мөнгө ба түүний нийлүүлэлт
4. Арилжааны эрх чөлөө
5. Бизнесийн эрх зүйн зохицуулалт
12
Эдийн засгийн эрх чөлөөг хязгаарлаж буй хүчин зүйлүүдийн
индексийг 5 бүлэгт хуваасан 24 үзүүлэлтүүдийг ашиглан
тодорхойлдог байна.
УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

13. 0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1. Том төр
2. Хууль эрх зүйн
тогтолцоо
3. Мөнгө ба түүний
нийлүүлэлт
4. Арилжааны эрх
чөлөө
5. Бизнесийн эрх
зүйн зохицуулалт
Үндсэн 5 үзүүлэлтийн харьцуулалт (2012 он)
Монгол Австрали Венесуэл Дэлхийн дундаж
СУДАЛГАА, ОНОШЛОГОО
13
• Шүүхийн өмнө тэгш байх
зарчим
• Хараат бус шүүх
• Өмчлөх эрхийн хамгаалалт
• Гэрээ, хэлэлцээрийн
хэрэгжилт
• Мөнгөний нийлүүлэлт өсөлт
• Инфляцийн хэлбэлзэл
• Тарифын бус хязгаарлалтууд
• Импорт , экспортын үйл
ажиллагааны зохицуулалт
• Валютын хар зах дээрхи ханш
• Хөрөнгө , мөнгө, ажиллах хүч
оруулах, гаргах боломж )
• Банкны өмчлөл
• Хувийн секторын зээл олголт
• Зээлийн хүүнд тавих хяналт
• Хөдөлмөрийн зах зээлийн зохицуулалт,
• Хүнд суртал, бизнес эхлүүлэхэд учирдаг
хүндрэлүүд, гар цайлгах г.м
• Төсвийн зардал, татаасууд,
• Төрийн өмчийн компаниудын
хөрөнгө оруулалт,
• Татварын хувь хэмжээ
УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

14. 0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1. Бие даасан хараат бус
шүүх
2. Шүүхийн өмнө тэгш байх
зарчмын хэрэгжилт
3. Өмчлөх эрхийн
хамгаалалт
4. Импорт , экспортын үйл
ажиллагааны
зохицуулалтуудыг
хэрэгжүүлэх өртөг
5. Захиргааны шаардлагууд
(лиценз, зөвшөөрөл, дүрэм
журам)
6. Нэмэлт зардлууд (авилга,
хээл хахууль)
Монгол улсын хамгийн муу дүнтэй 6 үзүүлэлт (2012 он)
Монгол Австрали Венесуэл Дэлхийн дундаж
14
СУДАЛГАА, ОНОШЛОГОО
Эдийн засгийн эрх чөлөө
УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

15. 93
11
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Зимбабве
Венесуэл
Болив
Монгол улс
Филиппин
Папуа нью
Казахстан
ОХУ
Конго
Индонез
Колумб
БНХАУ
Өмнөд Африк
Эквадор
Перу
Замби
Энэтхэг
Калифорни
Буркино Фасо
Вашингтон
Аргентин
Танзани
Мали
Гана
Ботсвана
Ирланд
Бразил
Шинэ Зеланд
Турк
Монтана
.........
Финльянд
Чили
Мексик
Швед
Альяаска
..........
Испани
..........
Манитоба
Монгол улс энэхүү
судалгаанд 2004/2005
оноос эхлэн хамрагдаж
анх 33 оноогоор
64 орон, бүс нутгаас
/муж/ 52-р байранд,
2005/2006 онд 54
оноогоор 64 орноос
33-р байранд орсон бол
хамгийн сүүлийн буюу
энэхүү судалгаагаар
дөнгөж 11 оноо авч
65 орноос 62-р байр луу
ухарчээ.
Фрэйзер институтаас уул уурхайн компаниудын дунд жил бүр
явуулдаг судалгааны улс орны бодлогын чадамжийг тодорхойлох
индекс 2006-2007
15
СУДАЛГАА, ОНОШЛОГООУУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

16. Эдийн засгийн эрх чөлөөг боогдуулсан
жишээнүүд:
• 106 тусгай зөвшөөрөл
• Урт нэртэй хууль
• Хаан Ресурс компанийн маргаан
Эдийн засгийн эрх чөлөө
16
Өмчлөх эрхийн баталгаа
Том төр (татварын хувь хэмжээ)
• “SGS” компанийн ажилтан татвар
нуусан гэх маргаан
• АМНАТ-ын жишиг үнэтэй холбоотой
маргаан
УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

17. 1. Байгалийн баялгийн үндсэрхэх үзэл:
• Популизм
• Улс төржилт
• Хийрхэл
2. Тогтворгүй эрх зүйн
орчин, хэрэгждэггүй
гэрээ хэлэлцээр
3. Хараат шүүх
4. Хүнд суртал
5. Авилга, хээл хахууль
Онош
17
СУДАЛГАА, ОНОШЛОГООУУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

18. Байгалийн баялгаар
үндсэрхэх үзлийн төрлүүд
Жишээ улс
орнууд
Бодлогыг хөдөлгөгч үндсэн хүчин
зүйлүүд
Хөрөнгө оруулагчдад үзүүлэх нөлөө
Төрийн давамгай үүрэг
Стратегийн ордыг
шиглахад Засгийн газрын
дийлэнхи оролцоо болон
хатуу хяналт
ОХУ
Венесуэл
Болив
БНХАУ
Саудын Араб
* Геополитикийн ашиг
сонирхлууд болон баялгийн
дипломат харилцаа
* Популист улс төрийн болон
эдийн засгийн хөтөлбөр
* Төрийн өмчит томоохон
компаниуд
* Нийгэмчлэх болон лиценз цуцлах
аюул
•* Гадаадын компанийг төсөлд
цөөнхи болон оролцохыг шахан
тулгадаг
•* Хөрөнгө оруулалтын уян хатан
загварыг боловсруулах шаардлага
гардаг
Төрийн тэнцвэртэй
оролцоо
Засгийн газраас хяналт
огтоодог, гэхдээ гадаадын
хөрөнгө оруулалтын
оролцоог зөвшөөрдөг
Казахстан
Чили
Катар
* Гадаадын харилцааг
өргөжүүлэх, бататгах зорилтод
байгалийн баялгийг ашигладаг
* Аливаа төслөөс маш их
хэмжээний эдийн засгийн үр
өгөөж хүртэхийг хүсдэг
* Гэрээний болон эрхийн тогтворгүй
байдал
* Төсөлд мэдэгдэхүйц хэмжээний
төрийн оролцоо
Геополитикийн ашиг
сонирхол
Засгийн газар нь
геополитикийн бодлогын
үндсэн дээр тодорхой
ордыг ашиглах эрхийг
олгодог
Киргизстан
Узбекистан
* Байгалийн баялгийг эдийн
засгийн болон гадаад бодлогын
зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд
ашигладаг
-* Нийгэмчлэх болон лиценз цуцлах
аюул
-* Геополитикийн бодлогоос
хамгаалах түшиц хайх шаардлага
тулгардаг
Илүү өргөн хүрээтэй эдийн
засгийн оролцоо
Засгийн газар ашигт
малтмалын олборлолтоос
их хэмжээний эдийн
засгийн ашиг хонжоо
Монгол улс
Перу
Өмнөд Африк
* Дотоодын эдийн засгийн
зорилтууд
* Улс төрийн хөтөлбөрүүд
-* Гэнэтийн ашгийн татвар
-* Татварын орчин байнга
өөрчлөгддөг
-* Үйл ажиллагааны ашигт дарамт
учруулдаг 18

19. Цаашид юу хийх вэ?
1. Хууль эрх зүйн орчны тогтвортой байдлыг бий болгох
Хууль тогтоох үйл явцыг олон нийтийн хяналтанд оруулах
2. Шүүхийн үйл ажиллагаанд олон нийтийн хяналтыг
тогтоох замаар шүүхийн хараат бус, тэгш байх зарчмын
хэрэгжилтийг баталгаатай болгох
3. Аж ахуйн нэгжүүд, хөрөнгө оруулагчдын хууль есны эрх
ашгийг хууль бус үйл ажиллагаанаас найдвартай
хамгаалдаг болох
ДҮГНЭЛТ
19
УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

20. 4. Уул уурхайн талаар олон нийтэд үнэн, бодит, тэнцвэртэй
мэдээлэл хүргэх талаар талууд хамтарч ажиллах тогтолцоо
болон талуудын зөвшилцлийн механиз бий болгох
5. Тусгай зөвшөөрлийг зөвхөн Ашигт малтмалын тухай хуульд
заасан үндэслэлээр цуцалдаг байх эрх зүйн жишиг тогтоох
6. Тусгай зөвшөөрлийн тогтолцооноос бүртгэлийн
тогтолцоонд
7. Төрийн байгууллагуудыг татвар төлөгчидөд (иргэн, бизнес
эрхлэгчдэд ) үйлчилдэг болгох
20
ДҮГНЭЛТ
Цаашид юу хийх вэ?
УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

21. 21
ДҮГНЭЛТ
9. Том төслүүдийн хэрэгжилтэнд учирч буй саадыг нэн
даруй арилгах (ОТ, ТТ, Гацуурт)
10. Эрдэс баялгийн бодлогын зөвлөлийн үйл ажиллагааг
идэвхижүүлэх
11. Шинээр ТЗ олгох үйл явцыг хурдасгах, ил тод болгох
12. Хүнд сурталыг арилгах (гарын үсэг цуглуулах асуудлыг)
13. Татварын хувь хэмжээ, татвар ноогдуулдаг аргачлал, нэр
томьёог олон улсын жишигт нийцүүлэх замаар татварын
орчинг олон улсын хэмжээнд өрсөлдөх чадвартай болгох
Цаашид юу хийх вэ?
УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

22. 22

23. 23

24. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА
ХОЛБОО БАРИХ:
Утас: 314877, 331770
Факс: 330032
И-мэйл: info@miningmongolia.mn
Цахим хуудас: miningmongolia.mn
ТӨР ЗАСАГ
ИРГЭД, ОРОН НУТАГ
ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧИД
24