SbeuL8.2019-2020on

1. ХҮҮНИЙ ТҮВШНИЙ ЭРСДЭЛ
1. Хүүний түвшин ба шилжилт
2. Эргэн төлөгдөх хугацааны загвар
3. Багцын эргэн төлөгдөх хугацаа
4. Эргэн төлөгдөх хугацааны сул тал

2. 1. Хүүний түвшин ба шилжилт
Санхүүгийн зуучлагч байгууллага нь тодорхой
санхүүгийн эх үүсвэрээр хөрөнгө оруулалт хийх ба
ихэвчлэн актив, пассивуудын хугацаа зөрүүтэй
тохиолдолд хүүний эрсдэлд өртдөг.
Хүүний эрсдэл гэж санхүүгийн байгууллагын актив,
пассивын хугацаа зөрүүтэй тохиолдолд зах зээл дээр
хүүний түвшин өөрчлөгдөхөд санхүүгийн
байгууллагын өөрийн хөрөнгөд гарах өөрчлөлтийг
хэлнэ.

3. Ихэнх санхүүгийн байгууллагууд нь богино хугацаат
эх үүсвэрээр урт хугацаат хөрөнгө оруулалт хийдэг
бөгөөд энэ үед хүүний түвшин өөрчлөгдсөнөөр цэвэр
хүүний орлогод өөрчлөлт ордог.
Макро эдийн засгийн орчны өөрчлөлт, инфляци,
санхүүгийн зах зээлийн өрсөлдөөнөөс шалтгаалан зах
зээл дээрх хүүний түвшин байнга хэлбэлзэж байдаг.
Зах зээл дээрх суурь хүүний түвшинг төв банк
тогтоодог.

4. Төв банкнаас төрийн мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэх
ажлын хүрээнд зах зээл дэх хүүний түвшинд шууд
болон шууд бус аргаар нөлөөлдөг.
Шууд арга гэж заавал байлгах нөөцийн хэмжээг
өөрчлөх арга хэмжээг хэрэгжүүлснээр зээл олгох
хэмжээг нэмэгдүүлж, улмаар зах зээл дээрх хүүний
түвшин буурна гэж үздэг.
Харин шууд бус арга гэж Төв банкны үнэт цаасны хүүг
өөрчлөх арга юм. Төв банкны үнэт цаасны хүүг
бодлогын хүү гэж нэрлэдэг ба энэ нь зах зээл дээрх
суурь хүү гэж ойлгож болно.

5. Нэрлэсэн хүү = Суурь хүү + Эрсдэлийн шагнал
Суурь хүү өөрчлөгдсөнөөр зах зээл дээрх дундаж хүү
нь мөн адил өөрчлөгдөнө.
Суурь хүү нь зах зээлийн хүүтэй эерэг хамааралтай
байх бөгөөд өсөх үед өсөж, буурах үед буурна.
Мөн зах зээлийн хүүний түвшинд инфляци нөлөөлдөг.
Инфляци өндөр улс орнуудад хүүний түвшин ч мөн
адил өндөр байдаг.

6. Бодит хүү = Нэрлэсэн хүү - Инфляци
Манай оронд инфляци харьцангуй өндөр байдаг учир
нь хүүний түвшин ч мөн адил өндөр байдаг.
Харин инфляци багатай улс орнуудын хүүний
түвшин бага байна.
Улс орнуудын эдийн засаг тогтвортой үед хүүний
түвшин харьцангуй тогтвортой бага байх ба зах
зээлийн хэвийн бус нөхцөлд хүү огцом хэлбэлздэг.

7. Жишээ: Бодлогын хүү 12%, нэрлэсэн хүү буюу банкуудын
дундаж зээлийн хүү 24%, инфляци 10% байсан гэж үзвэл
банкуудын хүүний эрсдэлийн шагнал болон бодит хүүг дараах
байдлаар тооцно.
Эрсдэлийн шагнал = Нэрлэсэн хүү – Суурь хүү
= 24% - 12% = 12%
Бодит хүү = Нэрлэсэн хүү - Инфляци
= 24% - 10% = 14%
Хүүний түвшин ба зах зээлийн үнэ
Зах зээл дээр хүүний түвшний өөрчлөлт нь санхүүгийн
хөрөнгийн зах зээлийн үнийг өөрчилдөг. Зах зээл
хүүний түвшин нэмэгдэхэд урьд нь хийсэн хөрөнгө
оруулалтын үнэ цэнэ буурдаг.

8. Жишээ: А банк 1000 төгрөгийн нэрлэсэн үнэтэй, 1 жилийн
хугацаатай, жилийн 10%-ийн купонтой тогтмол хүүтэй бонд
худалдан авсан. Зах зээл дээр хүүний түвшин тогтвортой байгаа
тохиолдолд зах зээлийн үнэ нэрлэсэн үнэтэй тэнцүү байна.
Энэ үед төв банкнаас мөнгөний бодлогоо чангатгаж , хүүний
түвшинг 1% - иар нэмэгдүүлсэн гэж үзвэл үүнийг дагаад
тухайн төрлийн бондын дундаж хүү 11% болно. Энэ өөрчлөлт
нь дээрх бондын зах зээлийн үнэд хэрхэн нөлөөлөхийг үзье
b
b
1
1

9. Эндээс 1000 төгрөгийн нэрлэсэн үнэтэй бондын зах зээлийн
үнэ 991 төгрөг болж , нэгж бондоос 9 төгрөгийн алдагдал
хүлээх үр дүн гарлаа
Нэг талаас хугацаанаас хамаарч буй шаардлагатай өгөөж
буюу хүүний өсөлт нь санхүүгийн зуучлагчийн багц дахь
тогтмол хүүтэй үнэт цаасны үнийг бууруулдаг. Нөгөө талаас
санхүүгийн зуучлагчийн хувьд хүүний өсөлт активын зах
зээлийн үнийг бууруулбал сөрөг боловч пассивын зах зээлийн
үнийг бууруулбал сайн юм.
Мөн багцын менежментийн хувьд тогтмол орлоготой актив,
пассивын хугацаа урт байх тусам зах зээлийн хүү өсөхөд
актив,пассивын зах зээлийн үнэ цэнэ илүү ихээр буурдаг.
Дээрх жишээний хувьд хугацаа нь 2 болон 3 жил байхад
хүүний түвшний өөрчлөлтийг хэрхэн мэдрэхийг тооцоолж үзье

10. 𝑀𝑃2
𝑏
=
𝐹+𝐶
1+𝑅
=
100
1.11
+
1000+100
1,112 = 983
1
2
3
Дээрх тооцооллоос хүүний түвшний өөрчлөлтийг урт хугацаат
хөрөнгүүд илүү их мэдэрч, зах зээлийн үнэ нь буурдаг болох нь
харагдаж байна.
Өөрөөр хэлбэл хугацаа урт байх тусам хөрөгийн алдагдлын
хэмжээ нэмэгддэг болохыг дээрх жишээнээс харж болно.
𝑀𝑃1
𝑏
=
𝐹 + 𝐶
1 + 𝑅
=
1000 + 100
1.11
= 991
𝑀𝑃3
𝑏
=
𝐹 + 𝐶
1 + 𝑅
=
100
1.11
+
100
1,112 +
1000 + 100
1,113 = 976

11. Актив, пассив тогтмол хүүтэй бол:
1. Хүүний өсөлт /бууралт/ нь актив, пассивын зах
зээлийн үнийг бууруулахад /өсгөхөд/ хүргэнэ
2. Тогтмол орлоготой актив, пассивын хугацаа урт
байх тусам хүү өсөх /буурах/ бүрт түүний зах
зээлийн үнэ нь улам унадаг / өсдөг/.
3. Урт хугацаат үнэт цаасны үнийн бууралт /өсөлт/
ямар ч хүүний өсөлт / бууралт/ -ийг харуулдаг.

12. 2. Эргэн төлөгдөх хугацааны загвар
Эргэн төлөгдөх хугацааны загвараар нь актив болон
пассивын эргэн төлөгдөх хугацааны зөрүүг тооцоод
түүгээрээ хүүний өөрчлөлтөд хэр мэдрэмжтэйг
тогтоодог.
Mgap - Эргэн төлөгдөх хугацааны зөрүү
MA - Активын эргэн төлөгдөх хугацаа
ML - Пассивын эргэн төлөгдөх хугацаа
Эргэн төлөгдөх хугацааны загвар нь актив,
пассивын зах зээлийн үнэлгээг ашигладаг бөгөөд
хөрөнгө тус бүрийн зах зээлийн үнийг тооцдог.
Mgap = MA – ML

13. Санхүүгийн байгууллагууд дансний үнийг ашигладаг
бөгөөд энэ нь зах зээл дээрх хүүний түвшний
өөрчлөлтийг бодитоор тэнцэлд тусгаж чадахгүй.
Харин хөрөнгө бүрийг зах зээлийн үнээр бүртгэж
тайлан тэнцэлд тусгаснаар санхүүгийн байгууллага
өөрийн хөрөнгөд гарах өөрчлөлтийг бодитойгоор
мэдэх боломжтой болдог.
A = L + E
Санхүүгийн зуучлагчийн активын зах зээлийн үнэ,
пассивын зах зээлийн үнийн зөрүүгээр өөрийн
хөрөнгийг тодорхойлдог.

14. Тайлан тэнцлийн үзүүлэлтээр өөрийн хөрөнгийг
тодорхойлбол:
E = A - L
Харин өөрийн хөрөнгийн үнийн өөрчлөлт нь актив,
пассивын зах зээлийн үнийн өөрчлөлтийн зөрүүгээр
тодорхойлогдоно.
- Өөрийн хөрөнгийн зах зээлийн үнэ, дансны үнийн зөрүү
- Активын зах зээлийн үнэ, дансны үнийн зөрүү
- Пассивын зах зээлийн үнэ, дансны үнийн зөрүү

15. Актив, пассивын зах зээлийн үнийн өөрчлөлт өөрийн
хөрөнгөд хэрхэн нөлөөлөхийг жишээгээр авч үзье.
Жишээ: Банкны өөрийн хөрөнгө 100 сая, нэмж 9% - ийн хүүтэй 2
жилийн хугацаатай 900 сая төгрөгийн хадгаламж татсан,
түүгээрээ 1 тэрбум төгрөгийн 3 жилийн хугацаатай зээл 10% -
ийн хүүтэй олгосон. Энэ тохиолдолд зах зээл дээр хүүний
түвшин 1% - иар өөсөн бол банкны хүлээх эрсдэлийг эргэн
төлөгдөх хугацааны загвараар тооцож үзье.
Жишээ: Дансны үнээрх тайлан тэнцэл

16. Актив пассивын хугацааны холболт
Дээрх жишээний хувьд эргэн төлөгдөх хугацааны зөрүү нь 1
жил байгаа ба зах зээл дээр хүүний түвшин нэмэгдэх нь өөрийн
хөрөнгийг бууруулж байна. Харин зах зээл дээр хүүний түвшин
буурах нь өөрийн хөрөнгийн дүнг өсгөж байна.
Mgap = MA - ML = 3 – 2 = 1 жил
Хадгаламж 9% 900 сая ML
0 1 2
Бонд 10% 1000 сая MA
0 1 2 3

17. Хүүний түвшин 1% - иар өсөхөд
Хүүний түвшин 1% - иар өссөн тохиолдолд өөрийн хөрөнгө 8,76 сая
төгрөгөөр буурах буюу зах зээлийн үнэ нь 975,75 сая төгрөг болно.
Жишээ: Хүү 1% - иар өсөх үеийн зах зээлийн үнээрх тайлан тэнцэл
Бонд болон хадгаламжийн зах зээлийн үнийг дараах байдлаар
тооцно
2
1
3
1

18. Хүүний түвшин 1% - иар буурахад
Бонд болон хадгаламжийн зах зээлийн үнийг дараах байдлаар
тооцно
2
2 3

19. Хүүний түвшин 1% - иар буурахад өөрийн хөрөнгө 9,31 саяаар
төгрөгөөр өсөх буюу зах зээлийн үнэ нь 109,31 сая төгрөг
болж өснө.
2

20. Жишээ. Хүү 1%-иар буурах үеийн зах зээлийн үнээрх тайлан тэнцэл
Ирээдүйд хүү өснө гэж таамаглаж буй тохиолдолд пассивын
эргэн төлөгдөх хугацааг активын эргэн төлөгдөх хугацаанаас урт
байлгах нь өөрийн хөрөнгийн дүнг бууруулахгүй байх нэг арга
юм.
Эндээс эргэн төлөгдөх хугацааны үндсэн 3 хэлбэрт гарна.
Үүнд:
1. эерэг gap ∆R↑ ∆E ↓ ∆R ↓ ∆E ↑

21. 2. сөрөг gap ∆R↑ ∆E↑ ∆R↓ ∆E ↓
3. тэг gap
Бодит амьдрал дээр эхний тохиолдол буюу богино хугацаат эх
үүсвэрээр урт хугацаат хөрөнгө оруулалтыг санхүүжүүлсэн
тохиолдол хамгийн элбэг байдаг.
Энэ нь санхүүгийн зуучлагч тогтмол хүүний төлбөртэй,
хадгаламжийн сертификат мэтийн богино хугацаат пассиваар
бизнесийн, хэрэглээний, ипотекийн гэх мэтийн тогтмол
орлоготой, урт хугацаат активт хөрөнгө оруулалт хийдэгтэй нь
холбоотой.

22. Эерэг эргэн төлөгдөх хугацааны зөрүүтэй санхүүгийн
байгууллагын хувьд зах зээл дээрх хүүний түвшний өөрчлөлт,
өөрийн хөрөнгийн өөрчлөлт нь урвуу хамааралтай байдаг.
Харин сөрөг эргэн төлөгдөх хугацааны зөрүүтэй санхүүгийн
байгууллагын хувьд хүүний түвшний өөрчлөлт, өөрийн
хөрөнгийн өөрчлөлт нь эерэг хамааралтай байна.
Харин эргэн төлөгдөх хугацааны зөрүү нь тэг байвал банк
хүүний түвшний өөрчлөлтийг мэдрэхгүй буюу алдагдал
хүлээхгүй гэж үздэг.

23. 3. Багцын эргэн төлөгдөх хугацаа
Санхүүгийн байгууллагын тайлан тэнцлийн актив
болон пассив талд олон хөрөнгүүд байдаг тул эргэн
төлөгдөх хугацааны зөрүүг багцын хувьд тооцох
шаардлагатай байдаг.
Энд:
- Актив /пассив/-ын багцын эргэн төлөгдөх хугацаа
/i = актив эсвэл пассив байж болно/
- Актив /пассив/-ын багцад эзлэх хувийн жин
актив /пассив/-ын эргэн төлөгдөх хугацаа

24. Жишээ : Банкны тайлан тэнцэл өгөгдөв. Жишээ . Дансны үнээрх тайлан тэнцэл
Актив, пассивын эргэн төлөгдөх хугацааны зөрүүг дараах
байдлаар тооцно.

25. Багцын эргэн төлөгдөх хугацааны зөрүү гэдэг нь
активын хөрөнгүүдийн багцад эзлэх хувийн жингээр
жигнэсэн хугацаа болон пассивын хөрөнгүүдийн багцад
эзлэх хувийн жингээр жигнэсэн хугацаануудын зөрүү
юм.
Актив, пассивын багцын хугацааг буруу холбосон
санхүүгийн зуучлагчийн тайлан тэнцэл хүүний өсөлт,
бууралтаас шууд хамаарч өөрчлөгдөнө.
Эргэн төлөгдөх хугацааны зөрүүг бага байлгах нь
хүүний эрсдэлд мэдрэгдэх байдлыг бууруулдаг.

26. Багцын онолоор үнэт цаасны үндсэн 3 зарчмыг
тодорхойлбол:
1. Хүүний өсөлт санхүүгийн зуучлагчийн актив,
пассивын багцын зах зээлийн үнийг бууруулдаг.
2. Хүү өсөхөд урт хугацаат актив, пассивын багцын зах
зээлийн үнэ их хэмжээгээр унадаг.
3. Актив, пассивын багцын үнэ цэнийн бууралт их
хэмжээгээр нэмэгдэх нь түүний хугацааны
бууралттай байгааг харуулна.

27. 4. Эргэн төлөгдөх хугацааны сул тал
Тэг gap-тай банк хүүний эрсдэлд өртөхгүй гэж үздэг ч
актив, пассивын эргэн төлөгдөх хугацаанд ямар нэгэн
мөнгөн урсгал байгаа тохиолдолд эргэн төлөгдөх
хугацааны зөрүү тэг байсан ч хүүний эрсдэлд өртдөг.
Жишээ : 1 жилийн хугацаатай хадгаламжаар 1 жилийн
хугацаатай 900 сая төгрөгийн зээл олгосон.
Дансны үнээрх тайлан тэнцэл
Актив Сая ₮ 𝑀𝐴 Пассив Сая ₮ 𝑀𝐿
Бэлэн мөнгө 100,0 Хадгаламж 900,0 1 жил
Зээл 900,0 1 жил Нийт пассив 900,0
Өөрийн хөрөнгө 100,0
Нийт актив 1000,0 Нийт пассив ба ӨХ 1000,0

28. Жишээг хялбарчлах үүднээс зээл, хадгаламж хоѐуланг нь 15%-
ийн хүүтэй гэж үзье.
Энэ тохиолдолд хадгаламж болон зээл нь бүгд жилийн эцэст
төлбөр хийгдэх бол зах зээл дээр хүүний түвшин яаж ч
өөрчлөгдөж байсан хүүний эрсдэлд өртөхгүй.
Хадгаламжийн хүү, үндсэн төлбөрийг хугацааны эцэст бүрэн
төлнө.
Харин зээлийн үндсэн төлбөрийг хагас жилд тэнцүү
хэмжээтэй төлнө гэсэн нөхцөлтэй тохиолдолд хагас жилийн
дараа хүүний түвшин өөрчлөгдвөл санхүүгийн байгууллага
хүүний эрсдэлд өртөнө.

29. Жишээ: Орох, гарах мөнгөн урсгал
6-р сард орж ирэх мөнгөн урсгал
Сая ₮
6-р сард гарах мөнгөн урсгал
Сая ₮
Үндсэн төлбөр 450,0 Үндсэн төлбөр -
Хүүгийн төлбөр 67,5 Хүүгийн төлбөр -
Нийт дүн 517,5 Нийт дүн -
Жилийн эцэст орж ирэх мөнгөн урсгал Жилийн эцэст гарах мөнгөн урсгал
Үндсэн төлбөр 450,0 Үндсэн төлбөр 900,0
Хүүгийн төлбөр 33,75 Хүүгийн төлбөр 135,0
Дахин зээллэгийн орлого 38,82
Нийт дүн 522,57 Нийт дүн 1035,0
Нийт мөнгөн урсгал 1040,07 Нийт мөнгөн урсгал 1035,0

30. Санхүүгийн байгууллага 6 сарын дараа зээлийн үндсэн
төлбөрийн талыг хагас жилийн хүүний хамт авах бөгөөд
түүгээрээ дахин 15%-ийн хүүтэй, хагас жилийн хугацаатай зээл
олгосон гэж үзвэл 1 жилийн эцсийн мөнгөн урсгалын үлдэгдэл
нь 450,0 сая төгрөгийн зээл, хүүний хамт орж ирэх ба дахин
зээлийн хүүний орлого нэмж орж ирнэ.
Эндээс санхүүгийн байгууллага ашигтай ажиллаж байна.
Гэтэл 6 сарын дараа хүүний түвшин 2 хувиар буурсан гэвэл
санхүүгийн байгууллага хүүний эрсдэлд өртөнө.
Хугацааны эхэнд байсан хадгаламж, зээлийн хүүний түвшин
өөрчлөгдөхгүй бөгөөд 6 сарын дараа олгож буй зээлийн хувьд
15% биш зах зээл дээрх шинэ хүүний түвшингээр буюу 13%-
иар зээл олгоно гэсэн үг.

31. Жишээ: Орох, гарах мөнгөн урсгал хүүний түвшин буурсан тохиолдолд
6-р сард орж ирэх мөнгөн урсгал 6-р сард гарах мөнгөн урсгал
Үндсэн төлбөр 450,0 Үндсэн төлбөр -
Хүүгийн төлбөр 67,5 Хүүгийн төлбөр -
Нийт дүн 517,5 Нийт дүн -
Жилийн эцэст орж ирэх мөнгөн урсгал Жилийн эцэст гарах мөнгөн урсгал
Үндсэн төлбөр 450,0 Үндсэн төлбөр 900,0
Хүүгийн төлбөр 33,75 Хүүгийн төлбөр 135,0
Дахин зээллэгийн орлого 33,64
Нийт дүн 517,39 Нийт дүн 1035,0
Нийт мөнгөн урсгал 1034,89 Нийт мөнгөн урсгал 1035,0

32. Энэ тохиолдолд хөрөнгө оруулалтаас олох өгөөж нь
санхүүжилтийн зардлаа нөхөж чадахгүй байна.
Тиймээс эргэн төлөгдөх хугацааны явцад мөнгөн урсгал гарах
тохиолдолд уг загвар хүүний эрсдлийг бүрэн тооцож чадахгүй
байгааг харуулж байна.

33. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА