Хөдөө аж ахуйн хоршоолол, хамтын ажиллагаа - Австрали улсын туршлага, Монголд нэвтрүүлэх боломж

1. Хөдөө аж ахуйн
хоршоолол, хамтын
ажиллагаа
Австрали улсын туршлага, Монголд
нэвтрүүлэх боломж
Б.Эрдэнэболор
Мельбурны их сургууль
1

2. Илтгэлийн агуулга
• Хөдөө аж ахуйн салбарын хөгжлийн чиг хандлага, хамтын ажиллагааны
хэрэгцээ
• Австрали улсын ХАА-н салбар дахь хоршоолол, хамтын ажиллагааны тойм
• Австрали улсын сүү үйлдвэрлэлийн салбар дахь хоршоолол ба хамтын
ажиллагаа
• Санал зөвлөмж
2

3. Хөдөө аж ахуйн хөгжлийн чиг хандлага
“2050 онд 9 тэрбум болох хүн
төрөлхтний хэрэгцээг хангахын тулд
хүнс үйлдвэрлэл 60%-иар нэмэгдэх
шаардлагатай”
(Нэгдсэн Үндэсний Байгууллага)
3
Он
Дэлхийн хүн ам
Нэг хүнд ногдох тариалангийн газар
1950
2.5 тэрбум
0.52 га
2000
6.1 тэрбум
0.25 га
2050
9 тэрбум
0.16 га

4. Хөдөө аж ахуйн хөгжлийн чиг хандлага
Уур амьсгалын
өөрчлөлтийн
нөлөөгөөр ХАА-д
ашиглах боломжтой
газрын хэмжээ багасч
байна.
4
Газар тариалан эрхлэхэд тохиромжтой нөхцөл 2050 он хүртэл
өөрчлөгдөх төлөв, %-иар

5. Хөдөө аж ахуйн хөгжлийн чиг хандлага
5
• Уур амьсгалын нөлөө, хүн амын өсөлт зэргээс шалтгаалж ХАА-н үйлдвэрлэлийн
бүтээмжийг нэмэгдүүлэх шаардлагатай болж байна
• Гэвч зах зээл глобалчлагдахын хэрээр аливаа улс орны ХАА-н салбар нь олон улсад
өрсөлдөх чадвартай байж л бизнесийн хэлбэрээр оршин тогтнох боломжтой
• ХАА-н салбар нь өртөг өндөртэй, өрсөлдөх чадвар багатай Ази, Европын улс орнууд ХАА-
гаа татаасаар дэмжиж аргацааж байна
• Гэвч дэлхийн зах зээлд, ялангуяа шинээр хөгжиж буй томоохон зах зээлд эдгээр улс орнууд
биш, харин төрөөс хараат бус хэлбэрээр, зах зээлийн зарчмаар ХАА-н салбараа хөгжүүлж
буй орнууд давамгайлах болжээ.

6. Хөдөө аж ахуйн хөгжлийн чиг хандлага
6
Өрсөлдөх чадвартай хөдөө аж ахуйн салбарыг тодорхойлох үндсэн хүчин зүйлс
Төрөөс хамаарал
багатай
Дэвшилтэт
технологид
тулгуурласан
Олон талын
оролцоо, хамтын
ажиллагаа бүхий

7. Австрали улсын хөдөө аж ахуйн салбар
• 372 сая га ХАА-н эдэлбэр газар, үүний 312 сая га нь бэлчээр
• 85,681 фермерийн аж ахуй (99% нь өрхийн эзэмшилд), 309,000 ажиллагсад
• 60 тэрбум австрали долларын нийт үйлдвэрлэл, үүний 77% нь буюу 45 тэрбум
авст.долларыг экспортоос олдог
• Австрали улсын нийт экспортын орлогын 15.3%-ийг бүрдүүлдэг
• Дотоодын хүнсний хэрэгцээний 85%-ийг хангадаг
• Австрали улсын нэг фермер дунджаар дотоодын 150, гадаадын 450 хүн, нийт 600 хүнийг
хүнсээр хангах хүчин чадалтай.
• ХАА-н гол нэрийн бүтээгдэхүүний экспортоор дэлхийд:
• Хонины махны экспортоор тэргүүлж,
• Үхрийн махны экспортоор 3-р байр
• Сүү, сүүн бүтээгдэхүүний экспортоор 3-р байр
• Хөвөнгийн экспортоор 5-р байрыг эзэлдэг.
7

8. Австрали улсын ХАА-н бүтээгдэхүүний экспорт:
45 тэрбум австрали доллар
8
Бусад
Мал, мах
Ноос
Сүү, сүүн бүтээгдэхүүн
Үр тариа, тосны ба буурцагт ургамал
Хөвөн
Чихэр
Дарс
Хүнсний ногоо, жимс жимсгэнэ

9. Австрали улсын ХАА-н салбар:
Төрийн халамжаас хараат бус бизнес
9
%
Фермерүүдийн орлогод төрөөс үзүүлэх тусламж, татаасын эзлэх хувь хэмжээ

10. Австрали улсын ХАА-н салбар:
Инновацид суурилсан үйлдвэрлэл
10
2014–15 $m
200
400
600
800
1,000
1,200
1,400
1,600
1,800
2005–06 2006–07 2007–08 2008–09 2009–10 2010–11 2011–12 2012–13 2013–14 2014–15
Төрөөс Хувийн хэвшлээс
Хүнс, ХАА-н судалгаа, хөгжүүлэлтийн ажилд зарцуулсан нийт төсөв 2005-2015

11. Австрали улсын ХАА-н салбар:
Инновацид суурилсан үйлдвэрлэл
11
Хүнс, ХАА-н судалгаа, хөгжүүлэлтийн ажилд хувийн хэвшлээс зарцуулсан төсөв 2005-2015
2014–15 $m
200
400
600
800
1,000
1,200
1,400
2005–06 2006–07 2007–08 2008–09 2009–10 2010–11 2011–12 2012–13 2013–14 2014–15
Судалгаа, хөгжүүлэлтийн корпорациудад төлсөн төлбөр Захиалгат ажил

12. Австрали улсын ХАА-н салбар:
Хоршоолол, хамтын ажиллагаа
12
Фермерүүдийн
холбоо
Фермерүүдийн
хоршоо
Судалгаа,
хөгжүүлэлтийн
корпораци

13. Австралийн ХАА-н хоршоолол, хамтын
ажиллагаа
Фермерүүдийн Үндэсний Холбоо –
National Farmers‘ Federation
• Фермерүүдийн эрх ашгийг хамгаалах
• ХАА-н хөгжлийн чиг хандлагыг
тодорхойлох, бодлого боловсруулах болон
• Австралийн ХАА-г дотоод, гадаадад
сурталчлах ерөнхий чиг үүргийнхээ
хүрээнд 31 гишүүн холбоодынхоо үйл
ажиллагааг удирдан чиглүүлдэг.
• Гишүүдийнхээ татвараар төсвөө
бүрдүүлдэг.
13

14. Австралийн ХАА-н хоршоолол, хамтын
ажиллагаа
Судалгаа, хөгжүүлэлтийн корпорациуд –
Research and Development Corporations
• Нийт 15 СХК байдгаас 5 нь төрийн өмчит, 10 нь
хувийн хэвшлийн компанийн хэлбэрээр
ажилладаг.
• Фермерүүдийн шаардлагад нийцсэн судалгаа,
хөгжүүлэлтийн ажлыг судалгааны
байгууллагуудаар гүйцэтгүүлэх, үр дүнг нь
үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх үндсэн чиг үүрэгтэй.
• Үндсэн төсөв нь ХАА-н бүтээгдэхүүний
борлуулалтаас авах хураамж (levy) бөгөөд
холбооны засгийн газраас хувь тэнцүүлэх
зарчмаар нэмэлт төсөв олгодог.
• Иймд төр ба хувийн хэвшлийн өмнө хариуцлага
хүлээж ажилладаг.
14

15. Австралийн ХАА-н хоршоолол, хамтын
ажиллагаа
Судалгаа, хөгжүүлэлтийн корпорациуд – Research and Development Corporations
• 2016-2017 онд Холбооны Засгийн газар ХАА-н гаралтай бүтээгдэхүүний борлуулалтаас нийт 300
гаруй сая австрали долларын хураамж, мөн 400 гаруй сая долларын хувь тэнцүүлэх төсөв (matchind
funds), нийт 790 сая долларын төсөв СХК-иудад олгожээ.
• 2010 хийгдсэн судалгаанаас үзэхэд СХК-иудад сүүлийн 25 жилд олгосон 1 доллар бүрээс 10.50
долларын өгөөжийг Австралийн фермерүүд хүртсэн байна.
Борлуулалтын хураамж ногдуулах хувь хэмжээний жишээ:
• Ноосны борлуулалтын дүнгийн 2%, ноолууранд 2%
• Сүүний тослогийн кг бүрт 3 цент, уургийн кг бүрт 7 цент
• Алимын кг бүрт 2 цент
• Төмсний тонн тутамд 50 цент
• Үхрийн толгой тутамд 5 доллар гэх мэт.
15

16. Австралийн ХАА-н хоршоолол, хамтын
ажиллагаа
Фермерийн хоршоо
• Хоршооны бүтэц Австралийн ХАА-д харьцангуй сул хөгжсөн бөгөөд сүүлийн 20-иод жилд улам
цөөрч одоогоор мужийн ба муж хоорондын 10-аад томоохон хоршоо, орон нутгийн төвшинд 30
орчим хоршоо ажиллаж байна.
• Хоршоодын үндсэн үүрэг нь гишүүн фермерүүдийн бүтээгдэхүүнийг нэгдсэн журмаар борлуулах,
борлуулалтын логистикийг хариуцахад оршино.
• Гэвч уг үүрэг нь сүүлийн жилүүдэд фермерийн холбоод хариуцах болсноор хоршоодын
шаардлагагүй болж, ийнхүү хумигдсан байна.
• Одоо амжилттай ажиллаж буй хоршоодын ихэнх нь фермерүүдийн хувь нийлүүлсэн боловсруулах
үйлдвэрүүд юм.
16

17. Австралийн ХАА-н хоршоолол, хамтын
ажиллагаа: Сүү үйлдвэрлэлийн салбар
Сүү үйлдвэрлэлийн салбарын институцийн бүтэц:
• Эрх барих дээд байгууллага нь Австралийн Сүүний Салбарын Зөвлөл
• Фермерүүд ба фермерүүдийн хувь нийлүүлсэн сүүний үйлдвэрүүдийн төлөөллийн дээд
байгууллага нь Австралийн Сүүний Фермерүүдийн Холбоо (Australia Dairy Farmers)
• Бусад сүүний үйлдвэрүүдийн төлөөллийн байгууллага нь Австралийн Cүүн
Бүтээгдэхүүний Холбоо (Australia Dairy Products Federation)
• Зөвлөлд мөн сүү үйлдвэрлэлийн салбарын судалгаа хөгжүүлэлтийн корпораци болох
Dairy Australia харьялагдана.
• Зөвлөлийг бүрдүүлэх эдгээр байгууллагууд нь тус бүртээ муж, орон нутгийн
салбаруудтай.
• Зөвлөлд фермерийн хоршоод нийтдээ харьяалагдахгүй боловч сүү боловсруулах
үйлдвэрлэл эрхэлдэг хоршоод нь Australia Dairy Farmers-ийн гишүүний хувиар
харъялагдаж, татвар төлнө. 17

18. Австралийн ХАА-н хоршоолол, хамтын
ажиллагаа: Сүү үйлдвэрлэлийн салбар
Австралийн Сүүний Фермерүүдийн
Холбоо:
• 6 мужийн салбар холбоодын үйл
ажиллагааг чиглүүлэх, нэгдсэн бодлого,
удирдлагаар хангах үүрэгтэй.
• Салбар холбоод болон 11 томоохон сүү
боловсруулах үйлдвэрүүдийн
гишүүнчлэлийн хураамжаар төсвөө
бүрдүүлнэ.
• Сүү үйлдвэрлэлийн салбарт баримтлах
бодлого боловсруулж, бие даан буюу
төрийн оролцоотойгоор хэрэгжүүлэх,
мөн Австралийн сүү үйлдвэрлэлийн
салбарыг олон улсад төлөөлөх эрх,
үүрэгтэй.
18

19. Австралийн ХАА-н хоршоолол, хамтын
ажиллагаа: Сүү үйлдвэрлэлийн салбар
Австралийн Сүүн Бүтээгдэхүүний
Холбоо:
• Фермерүүдээс шууд хамааралгүйгээр
Австралид сүү боловсруулах үйлдвэрлэл
эрхэлдэг дотоод, гадаадын 20 гаруй
ААН-ийн төлөөллийн байгууллага.
• Гишүүн байгууллагуудын хураамжаар
төсвөө бүрдүүлнэ.
• Гишүүдийнхээ эрх ашгийг бодлогын
төвшинд төлөөлөх, сурталчлах,
хамгаалах, гишүүдээ дотоод, гадаадад
төлөөлөх үүрэгтэй.
19

20. Австралийн ХАА-н хоршоолол, хамтын
ажиллагаа: Сүү үйлдвэрлэлийн салбар
Сүү үйлдвэрлэлийн Судалгаа, Хөгжүүлэлтийн корпораци
20
• Жилд борлуулалтын хураамжаас 35-40 сая доллар, ЗГ-ын хувь
тэнцүүлэх санхүүжилтээс 20-30 сая доллар, бусад эх үүсвэрээс 5-6
сая доллар, нийт 65-70 сая долларын төсөв бүрдүүлж ажилладаг.
• Фермерийн аж ахуйн менежмент, фермерүүдийн мэдлэгийг
дээшлүүлэхэд чиглэсэн урт хугацааны 16 хөтөлбөрийг бие даан
хэрэгжүүлж, мөн судалгаа, хөгжүүлэлт, нэвтрүүлэх үйлчилгээний
богино, дунд хугацааны 60 гаруй төслийг мэргэжлийн
байгууллагуудтай хамтран буюу захиалж хэрэгжүүлдэг.
• Уг корпораци нь ийнхүү фермерийн хоршоо, холбоодын уламжлалт
үүргийг давхар гүйцэтгэхээс гадна сүү үйлдвэрлэлийн хувийн
хэвшлийн эрдэм шинжилгээ, нэвтрүүлэх үйлчилгээний
байгууллагууд хөгжих суурийг нь бүрдүүлж байна.

21. Австралийн ХАА-н хоршоолол, хамтын
ажиллагаа: Сүү үйлдвэрлэлийн салбар
Сүү үйлдвэрлэгчдийн хоршоодын жишээ: Norco
21
• Шинэ Өмнөд Вэйлс мужийн хойд хэсэг ба Күийнслэнд мужийн зүүн
өмнөд хэсгийн 214 фермийн 326 гишүүнтэй
• Жилд гишүүдээсээ 222 сая литр сүү татан авч боловсруулдаг
• Жилийн орлого 555 сая доллар
• ХАА-н үйлдвэрлэлийн орц, материал борлуулалт эрхэлдэг Norco
Rural охин компани нь 30 салбар дэлгүүртэй
• Гишүүддээ мөн хөнгөлөлттэй зээл болон зээлийн батлан даалтын
үйлчилгээ үзүүлдэг.

22. Санал зөвлөмж
• Монгол улсын ХАА-н хөгжлийн үзэл баримтлалыг боловсруулах, үүнд Австралийн
туршлагаас судалж ашиглах
• ХАА-н салбар дахь талуудын оролцоо, хамтын ажиллагааг шинэчлэн зохион байгуулах.
Үүнд:
• Хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэгчдийн Үндэсний холбоо буюу Үндэсний хоршоо байгуулах
• ХАА-н бүтээгдэхүүний борлууллалтын хураамжаар уг байгууллагын санхүүжилтийн үндсэн эх
үүсвэрийг бүрдүүлэх
• Төсвийг 1-т ХАА-н эрдэм шинжилгээний байгууллагуудад судалгааны төсөл, хөтөлбөр захиалах,
2-т ХАА-н үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд мэдлэг, мэдээлэл, нэвтрүүлэлт, зуучлалын үйлчилгээ үзүүлэх,
3-т бодит бүтээн байгуулалтын ажилд зарцуулах эрх, хариуцлага ногдуулах.
• Хөдөө аж ахуйн хоршоологчдын банк байгуулах замаар ХАА-н үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд
хөнгөлөлттэй зээл олгох эх үүсвэрийг бүрдүүлэх.
22