маркетинг бие даалт сүүний судалгаа

1. i
САНХҮҮ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ДЭЭД СУРГУУЛЬ
ӨДРИЙН ХӨТӨЛБӨР
БИЗНЕСИЙН УДИРДЛАГЫН ТЭНХИМ
БИЕ ДААЛТ
Сэдэв: Маркетингийнсудалгаа
Маркетинг
Хичээлийн нэр: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Хичээлийн код: MKT226
Анги, Групп: 392
Гүйцэтгэсэн: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Д.Мөнхсувд /FA12B322/
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Э.Билгүүн
Л.Баярдэлгэр
Э.Оюунтуул
Б.Урантамир
/FA12B/
/FA13B006/
/FA13B016/
/FA13B132/
Шалгасан: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Т.Төгөлдөр /Магистрант/
Огноо:4-р сарын29
Улаанбаатар. 2015

2. ii
Агуулга
I. Оршил............................................................................................................................ 1
II. Онолын хэсэг.............................................................................................................. 2
III. Судалгааны хэсэг........................................................................................................ 4
IV. Дүгнэлт......................................................................................................................19
V. Ашигласан материал................................................................................................. 20

3. 1
I. ОРШИЛ
Энэхүү судалгааны ажлын зорилго нь сүүний зах зээлийн хэрэглэгчдийн зан төлөвийг
тодорхойлж улмаар Улаанбаатар хотын хүн амын сүү, сүүн бүтээгдэхүүний хэрэглээ, түүний
бүтцийг тодорхойлоход чиглэнэ. Уг зорилгод хүрэхийн тулд дараах зорилтуудыг дэвшүүлж
болно. Үүнд:
 Дотоодын бүтээгдэхүүний чанар, амтны таашаалыг тогтоох
 Хэрэглэгчдийн хэрэглээний түвшинг тогтоох
 Хүн амын сүү, сүүн бүтээгдэхүүний эрэлт, хэрэгцээг тогтоох
Судалгааны обьект:
 Улаанбаатар хотын 100 өрхийн сүүний хэрэглээ
 Холбогдох байгууллагуудаас гаргасан тоо материал, баримт бичиг
 Гадаад дотоодын төслийн материал гэх зэрэг болно.

4. 2
II. ОНОЛЫН ХЭСЭГ
Сүү,цагаан идээ нь монголчуудын уламжлалт хүнсний нэг бөгөөд хүний физиологийн
хэрэгцээнд зайлшгүй шаардлагатай хүнс билээ. Тийм ч учраас Хүнсний тухай хуулиар манай
улсын хүн амын стратегийн дөрвөн хүнсний жагсаалтад сүү орсон юм. Монгол Улс 2014 оны
байдлаар нийт 51,7 сая толгой мал тоологдсон бөгөөд сүүний гол нөөц үхэр сүрэг 3,4 сая
толгой үүнээс үнээ 1,3 сая толгой байна. Хөдөө аж ахуйгаас нийлүүлэх боломжит нийт
сүүний нөөц 530 сая литр байлаа. Үүнээс саалинд хамрагдах үнээнээс 420,0 сая литр сүү,
ингэнээс 1,9 мянган литр сүү, гүүнээс 42,3 мянган литр сүү, хониноос 11,3 мянган литр сүү,
ямаанаас 54,3 мянган литр сүү тус тус байна.
Сүүний онцлогоос хамааран хөдөө орон нутгаас холын зайнд тээвэрлэх бололцоогүйгээс
дийлэнх малчид сүү, сүүн бүтээгдэхүүнээ зах зээлд борлуулдаггүй байна. (Малчдын 51.64%
нь сүү сүүн бүтээгдэхүүнээ зах зээлд худалддаггүй ба 48.36% нь зах зээлд борлуудаг байна).
Харин сүү, сүүн бүтээгдэхүүнээ зах зээлд борлуулдаг малчдын70 орчим хувь нь сүүгээ орон
нутгийн хэрэглэгчдэд борлуулдаг ба цөөн тооны малчдын бүлэг болон фермерүүд
Улаанбаатар болон томоохон зах зээлд сүү, сүүн бүтээгдэхүүнээ борлуулдаг байна.
Жишээлбэл: үйлдвэрийн аргаар боловсруулсан болон импортын сүүний зах зээлд 50-60%-
ийг эзэлдэг “Сүү ХК”-ий хувьд Төв, Сэлэнгэ, Дархан-Уул, Хэнтий аймгууд болон
Улаанбаатар хот орчмын Жаргалант, Гачуурт тосгон зэрэгт 30 гаруй сүү цуглуулах
цэгүүдийг байршуулах замаар сүүг цуглуулдаг байна. Мөн томоохон ААНБ-уудын хувьд
малчид, фермерийн бэлтгэсэн сүүг газар дээр нь худалдан аваад, шүүх, хөргөх зэргээр анхан
шатны боловсруулалт хийгээд хамгийн ойрдоо 30-200 км тээвэрлэж үйлдвэрт авчран
чанараар нь үнэлж, ямар бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд тохиромжтойгоор нь хувааж, халааж,
ариутгах, агаартай үл харьцах орчинд бин битүү савлан, бүтээгдэхүүнээ зориулалтын
тээврээр борлуулалтын цэг, дэлгүүрүүд рүү тараадаг байна.
Улирлын шинжтэй үнийн ялгаа: 5 сарын сүүл 6 сарын эхээр хонь, ямааны сааль эхэлж мөн
үнээний төллөлт 85-100% болж сүүний гол хэрэгцээг (82%-ийг) хангадаг үнээ, хонь, ямааны
сааль жигдэрч 5-8 сард жилийн нийт саалийн 75 орчим хувь хураагдаж сүүний
нийлүүлэлтийн жилийн дээд түвшинд хүрдэг. Ингэснээр сүүний үнэ огцом буурч 7, 8 сард
сүүний үнэ жилийн доод түвшиндээ хүрдэг. 8 сараас хонь, ямааны сааль үндсэндээ зогсож, 9
сарын сүүлээр нэгж үнээний сүүний гарц буурдагтай холбоотой сүүний нийлүүлэлт огцом
буурдаг. Өвөл, хавар сүүний үнэ тогтмол өсч 2-4 сард сүүний үнэ дээд цэтээ хүрч урин цаг
ирж, сааль эхэлтэл өндөр үнэ хадгалагддаг байна. Улирлын онцлогтой холбоотой сүүлийн 3
жилд сүүний үнэ зун, намрын доод үнээс даруй 110% өсч өвөл, хаврын дээд үнэд хүрдэг
байна.
Сүүний баталгаат байдал: Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллага, Нэгдсэн Үндэсний Хүнс
Хөдөө Аж Ахуйн Байгууллагын тогтоосноор хүнсний хамгийн эмзэг бүтээгдэхүүн бол сүү,
мах, өндөг. Сүүг зөв хадгалаж, тээвэрлэж, боловсруулахгүй бол бичил биетний үйлчлэлд
амархан өртөж, сүү гашилдаг. Мөн өөр нэг онцлог нь мал амьтны зарим өвчин, тухайлбал
бруцеллѐз, сүрьеэ, хорт хордлого хүнд дамжин халдварлах эрсдэлтэй байдаг. Иймд сүү, сүүн
бүтээгдэхүүний хувьд үйлдвэрлэлийн боловсруулалт зайлшгүй байдаг. Гэтэл үйлдвэрлэлийн
аргаар боловсруулагдан эцсийн хэрэглэгчдэд очиж буй бүтээгдэхүүний хэмжээ Монголд маш

5. 3
бага байгаа ба хүнсний аюулгүй байдал, хооллолт шим зүйн асуудал маш хурцадмал байсаар
байна.
Сүүний чанар стандарт: Нас бие гүйцсэн үнээнээс малчид жилд 1000 орчим литр 6.5-8.0%
ийн тостой 5-5.4% ийн уурагтай сүү бэлддэг бол Европын саалийн дундаж нэгүнээнээс 3.2-
3.4%-ийн тостой 3.3-3.4%-ийн уурагтай 4000 орчим литр сүүг гаргаж авдаг.Монгол үнээ нь
дулаан тохилог байранд тусгай тэжээлээр малладаг цэвэр үүлдрийн үнээнийхээс тосоор 2.5,
уургаар 1.4 дахин их агууламжтай сүү өгдөг нь түүний 1 литр сүү Европ үнээний 2.3 литр
сүүтэй чанар шим, тэжээлээр дүйцдэг байна. Хичнээн халууны өндөр түвшинд ариутгасан ч
тетрапакийн технологиор 3-4 сар хадгалж чадах хэмжээнд очиж чаддаггүй. Гэвч манай
сүүний ААНБ-ууд уг асуудлыг шийдэхийн тулд гарцуудыг хайсаар байна. Жишээлбэл Сүү
ХК цахилгаан саалтуурыг бэлдэж байгаа. Өөрөөр хэлбэл тетрапакийн хадгалалтаар 3-4 сар
хадгалах боломжтой сүү гарган авахын тулд саалтын үед нь үнээний хөхийг нь цэвэрлэж
ариутгадаг ийм цахилгаан саалтуурыг нэвтрүүлснээр бохирдол багатай сүү авах боломжтой
болох юм.
 Зун, намар нийт сүүний 69% нь зах зээлд нийлүүлэгддэг ба үлдсэн хувь болох 31%нь
хавар, өвөл борлуулагддаг байна.
 Нийт сүү борлуулалтын 70 орчим хувийг орон нутгийн захын ченж, хүнсний дэлгүүр,
эцсийн хэрэглэгч нарт борлуулж байгаа бол, 20.21%-ийг малчид хоршиж бөөнөөрөө
томоохон үйлдвэрийн газрууд, Улаанбаатарын эцсийн хэрэглэгчид болон
Улаанбаатарын ченжүүдэд борлуулдаг ажээ.
 Сүүний чиглэлийн бизнес эрхлэгчдийн 68% нь дундын зуучлалгүй шууд малчдаас
сүүгээ авдаг ба үүнээс хамгийн их хувийн жинг тодорхойлж буй суваг нь малчдаас
ямар нэгэн гэрээгүйгээр сүүгээ худалдан авдаг суваг байна. Харин сүү цуглуулах
хамгийн үрашигтай арга нь малчид, хоршоодоос гэрээлж, болон өөрийн фермерээс
сүүгээ бэлдэх аргабайдаг байна.
 Мал төллөлт, саалийн гарц, тухайн мал бүрийн онцлогоос хамаарч 5-8 сард нийт
саалийн 75 орчим хувь хураагдаж, сүүний нийлүүлэлт жилийн хамгийн оргил үедээ
хүрдэгтэй холбоотой сүүний үнэ тухайн жилийн доод ханшиндаа хүрдэг ба өвөл,
хавар сүүний нийлүүлэлтийн хомсдолтой холбоотой сүүний үнэ 100 гаруй хувиар өсч
тухайн жилийн дээд ханшиндаа хүрдэг байна
 Сүүг урт хугацаанд хадгалж болдоггүй, малчид бэлчээрээ түшиглэж таруу байрладаг
тул голдуу сүүний нийлүүлэлтээ тус тусдаа дангаараа зах зээлд борлуулдаг, зах зээл
нь хол байдагаас малчдын 50 гаруй хувь нь сүү, сүүн бүтээгдэхүүнээ зах зээлд
борлуулж чадахгүй байна.
 Улирлын хэлбэлзэлтэй холбоотой нийлүүлэлтийн жилийн хамгийн өндөр үед
215мянган тонн сүүг нөөцлөх шаардлагатай байгаа юм. Гэтэл уг нөөцлөх
шаардлагатай сүүний дөнгөж 5-9% буюу 10-20 мянган тонн сүү, сүүн бүтээгдэхүүн аж
үйлдвэрийн аргаар боловсруулагдан эцсийн хэрэглэгчдэд очиж байна.

6. 4
III. СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ
Хувийн мэдээлэл
Хүйс
Бид нийтдээ 100 өрхийг хамарсан судлагаа авсан бөгөөд хүйсийн харьцааг аль болох
тэнцүү байхаар авлаа. Үүнд 56 эмэгтэй 44 эрэгтэй хамрагдсан болно.
Нас
Судлагаанд оролцогсдын олонх нь буюу 34% нь 15-25 насны залуучууд байсан ба
хамгийн бага хувь буюу 11% нь 56-аас дээш насны иргэд эзэлж байна.
44%
56%
Хүйсийнхарьцаа
Эрэгтэй
Эмэгтэй
34%
21%
18%
16%
11%
Насны харьцаа
15-25
26-35
36-45
46-55
56-с дээш

7. 5
Өрхийн сарын дундаж орлого
Судалгаанд хамрагдагсадын дийлэнх нь дундаж орлоготой иргэд байна. Хамгийн доод
орлоготой нь 21%, 1000001-ээс дээш орлоготой нь 21% байна.
Үндсэн асуултууд
Та сүүг хэр их хэрэглэдэг вэ?
Сүүг өдөр бүр хэрэглэдэг хэрэгдэгчдийн эзлэх хувь дунджаар 35%, 7хоногт 3-4 удаа
хэрэглэгчдийн хувь нь хамгийн өндөр буюу 42%, үлдсэн хэсгийн сард 1-3 удаа
хэрэглэдэг хэрэглэгчид эзэлж байна.
8%
14%
16%
20%
21%
21%
Өрхийнсарындундаж орлого
192000
192001-400000
400001-600000
600001-800000
800001-1000000
1000001-с дээш
35%
42%
23%
Та сүүг хэр их хэрэглэдэг вэ?
Өдөр бүр
7 хоногт 3-4 удаа
Сард 1-3 удаа

8. 6
Та ямар зорилгоор сүүг худалдан авдаг вэ?
Иргэд ихэвчлэн сүүг цай чанах зориулалтаар авдаг ба зүгээр уух, гэр бүлийн
хэрэгцээндээ зориулан худалдан авдаг нь харгалзан 21%, 17%, эрүүл мэнддээ
анхааран эмчилгээний зориулалтаар худалдан авдаг иргэд 8%-ийг эзэлж байгаа
бөгөөд үлдсэн 1%-д тараг бүрэн зориулалтаар худалдан авдаг байна.
Та ихэвчлэн хаанаас сүүг худалдан авдаг вэ?
Сүү нь өргөн хэрэглээний бараа учир гэрийн ойролцоох дэлгүүрээс ихэвчлэн
худалдан авдаг байна. Иргэдийн хувьд хүнсний захаас сүү худалдан авах нь хамгийн
бага 6%-ийг эзэлж байна.
58%
21%
17%
1%3%
Та ямар зорилгоорсүүг худалдан
авдаг вэ?
Цай чанах
Зүгээр уух
Гэр бүлдээ
зориулан
Тараг бүрэх
Эмчилгээний
зориулалтаар
52%
28%
14%
6%
Та ихэвчлэн хаанаас сүүг худалдан
авдаг вэ?
Гэрийн ойролцоох
дэлгүүр
Супермаркет
Гар дээрээс
Хүнсний захаас

9. 7
Нэг удаагийн худалдан авалтаараа хэр их хэмжээний сүү худалдан авдаг вэ?
Иргэд ихэвчлэн нэг удуугийн худалдан авалтаараа 500гр-2000гр-ыг авч байна.
Сүү худалдан авахад тань хэн хамгийн их нөлөөлдөг вэ?
Сүүний хувьд брендийн ялгарал тийм ч их байдаггүй бөгөөд амт чанар нь хоорондоо
нилээд төстэй учир ихэвчлэн өөрөө болон гэр бүлийн гишүүдийн үзэл бодол нилээд
нөлөөлдөг нь харагдаж байна.
Та ямар сүүг түлхүү хэрэглэдэг вэ?
Иргэд ихэвчлэн өглөө сүү, цэвэр сүү болон миний монголын сүүг түлхүү сонгон
хэрэглэдэг нь харагдаж байна. Учир нь эдгээр сүүнүүд нь тослог чанар болон илчлэг,
амтны хувьд бусад сүүг бодвол харьцангуй сайн үзүүлэлттэй байдаг билээ. Үүний
7%
43%
33%
17%
Нэг удаагийнхудалдан авалтаараа
хэр их хэмжээний сүү худалдан
авдаг вэ?
500 гр хүртэл
501 гр - 1 литр
1 - 2 литр
2 литрээс дээш
43%
53%
0%4%
Сүүг худалдан авахад тань хэн
хамгийних нөлөөлдөг вэ?
Өөрөө
Гэр бүлийн
гишүүд
Найз нөхөд
Худалдагч
21%
28%
2%6%
13%
6%
22%
2%
Та ямар сүүг түлхүү хэрэглэдэг вэ?
Өглөө сүү (Витафит)
Цэвэр сүү (Сүү ХК)
Аварга чанар (Сүү ХК)
Милко (Милко)
Задгай
Өэлүн (Монфреш)
Миний монголын сүү (Сүү ХК)
Хуурай сүү

10. 8
дараагаар задгай буюу литрийн сүү, өүлэн, милко, аврага чанар болон хуурай сүүг тус
тус хэрэглэж байна.
Та ихэвчлэн ямар савлагаатай сүү худалдан авдаг вэ?
Тетрапак савлагаатай сүүг ихэвлэн хэрэглэж байгаа нь иргэд хүнсний аюулгүй
байдалдаа ихээхэн анхаардаг болсонтой нь холбоотой юм. Мөн санхүүгийн байдал
болон цэвэр үнээний сүүг уухыг хүссэнтэй холбоотойгоор задгай сүүг худалдан авч
байна.
1-5 үнэлэх
Судлагаанд хамрагдсан иргэдийн талаас илүү хувь нь дунд буюу түүнээс доош
орлоготой байсан ба үүнтэй холбоотойгоор үнэнд ихээхэн анхаарч байна.
24%
67%
9%
Та ихэвчлэн ямар савлагаатай сүү
худалдан авдаг вэ?
Задгай
Тетрапак
Ууттай
12%
4%
16%
26%
42%
Үнэ
1
2
3
4
5

11. 9
Иргэд савлагааны бүрэн байдалд нилээд анхаарал хандуулж байгаа нь нийт
судлагаанд хамрагдагсадын 84% нь чухал гэж хариулсан байна.
Хадгалах хугацаа дууссан бүтээгдэхүүнийг хэн ч хэрэглэхийг үл хүснэ. Тийм ч учраас
дийлэнх олонхи хэрэглэгчдэд огноо чухал гэж хариулсан байна.
Хэрэглэгч гадаад өнгө үзэмжийг нь хараад нэг удаа худалдан авалт хийнэ. Харин
амтанд нь татагдаад хэд хэдэн удаа эсвэл байнгын худалдан авагч болох нь ч бий.
Тийм ч учраас амт гэдэг яахын аргагүй чухал үзүүлэлт юм. 58% нь маш чухал, 20% нь
чухал гэж тус тус хариулсан байна.
8%
8%
17%
31%
36%
Савлагаа
1
2
3
4
5
3%3%6%
14%
74%
Огноо
1
2
3
4
5
7%
3%
12%
20%
58%
Амт
1
2
3
4
5

12. 10
Ерөнхийдөө сүүний зах зээлд салбарын өрсөлдөөн ихтэй боловч хоорондын ялгарал
багатай учир иргэд үүнд тийм ч их анхаарал хандуулдаггүй нь харагдаж байна.
Хүйсийн харьцаа үзүүлэлтүүд (Бусад асуултуудтай холбосон)
Эмэгтэйчүүд нь гэрийн эзэгтэй, хоол ундны асуудалд түлхүү оролцдог учир
эрчүүдийг бодвол илүү их сүүний худалдан авалтыг хийдэг нь харагдаж байна.
13%
14%
27%
28%
18%
Брэнд
1
2
3
4
5
Эрэгтэй Эмэгтэй
Өдөр бүр 16 19
7 хоногт 2-4 удаа 16 26
Сард 1-3 удаа 12 11
0
5
10
15
20
25
30
Хүйс*Та сүүг хэр их хэрэглэдэг вэ? Crosstabulation

13. 11
Хүмүүс ихэвчлэн цай чанах зориулалтаар сүүг хэрэглэдэг нь харагдаж байна. Тэр
тусмаа гэрийн эзэгтэй нар ихээр хэрэглэж байна. Харин эрэгтэйчүүдийн хувьд ажил
төрөл ихтэй байдаг учир сүүг шууд хэрэглэхээр эмэгтэйчүүдээс илүүгээр худалдаж
авдаг нь харагдаж байна.
Ихэвчлэн хүйс харгалзалгүй гэрийн ойролцоох дэлгүүрээс худалдан авалтыг бага
хэмжээгээр хийдэг нь судалгааны дүн, ажиглалтын дүнгээс харагдаж байна. Хүнсний
захаас худалдан авдаг хүмүүс маш цөөхөн байна.
Эрэгтэй Эмэгтэй
Цай чанах 23 35
Зүгээр уух 13 8
Гэр бүлдээ зориулан 7 10
Тараг бүрэх 0 1
Эмчилгээний зориулалтаар 1 2
0
5
10
15
20
25
30
35
40
Хүйс*Та ямар зорилгоорсүүг худалдан авдаг вэ ?
Crosstabulation
Эрэгтэй Эмэгтэй
Гэрийн ойролцоох дэлгүүр 22 30
Супермаркет 13 15
Гар дээрээс 6 8
Хүнсний захаас 3 3
0
5
10
15
20
25
30
35
Хүйс*Та ихэвчлэн хаанаас сүүг худалдан авдаг вэ?
Crosstabulation

14. 12
Сүүний илчлэг чанараа хадгалах хугацаа нь бусад бүтээгдэхүүнээс бага байдагтай
холбоотойгоор, мөн шинэхэн цэвэр сүүний амтыг эрхэмлэдэг хүмүүс бага хэмжээгээр
буюу ихэвчлэн 1 литрийн хэмжээтэй сүүг худалдан авдаг нь харагдаж байна.
Сүү худалдан авахад эмэгтэйчүүд ихэвчлэн өөрөө шийдвэрийг гарган худалдаж авдаг.
Мөн гэр бүлийн гишүүд сүүний худалдан авах сонголтонд ихээр нөлөөлдөг.
Худалдагч болон найз нөхөд харьцангуй бага нөлөөлдөг болох нь харагдаж байна.
Эрэгтэй Эмэгтэй
500 гр хүртэл 3 4
501 гр - 1 л 18 25
1 - 2 л 17 16
2 л-с дээш 6 11
0
5
10
15
20
25
30
Хүйс*Нэг удаагийн худалдан авалтаараа хэр их
хэмжээний сүү худалдан авдаг вэ? Crosstabulation
Эрэгтэй Эмэгтэй
Өөрөө 14 29
Гэр бүлийн гишүүд 28 25
Найз нөхөд 0 0
Худалдагч 2 2
0
5
10
15
20
25
30
35
Хүйс*Сүү худалдан авахад тань хэн хамгийних
нөлөөлдөг вэ? Crosstabulation

15. 13
Сүүний савлагааны хувьд хүйс харгалзалгүй тетрапак савлагаатай сүүг ихээр тэр
дундаа эмэгтэйчүүд ихээр авч байна.
Насны харьцаа үзүүлэлтүүд
Санамсаргүй түүврийн аргаар авсан учир бидний судалгаанд ихэнх нь залуучууд
буюу 15-25 насныхан их байсан учир сүүг өдөр тутмын хэрэглээндээ ихээр хэрэглэж
байна гэсэн үзүүлэлт гарч ирсэн байна. 36-45 насныхан 7 хоногт 2-4 удаа ихээр
хэрэглэж байна. 15-25 насныхан сүүг бусад насныхнаас ихээр хэрэглэж байна.
Эрэгтэй Эмэгтэй
Задгай 11 13
Тетрапак 28 39
Ууттай 5 4
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
Хүйс*Та ихэвчлэн ямар савлагаатай сүү худалдан авдаг
вэ? Crosstabulation
15-25 26-35 36-45 46-55 56-с дээш
Өдөр бүр 11 6 3 6 9
7 хоногт 2-4 удаа 13 8 13 8 0
Сард 1-3 удаа 10 7 2 2 2
0
2
4
6
8
10
12
14
Нас*Та сүүг хэр их хэрэглэдэг вэ? Crosstabulation

16. 14
Ихэнх насныхан цай чанах зорилгоор сүүг ихээр худалдан авч байна. 16-25 насныхан
буюу залуу үеийнхэн зүгээр шууд уух зорилгоор сүүг ихээр худалдаж авч, 46-гаас
дээш насныхан ийм зориулалтаар огт авдаггүй юм байна.
Ер нь аль ч насны худалдан авагчид гэрийн ойролцоох дэлгүүрээс худалдан авч байна.
Супермаркетаас гэрийн ойролцоох дэлгүүрийг бодвол арай бага худалдан авалт хийж
байна.
16-25 26-35 36-45 46-55 56-с дээш
Цай чанах 15 10 9 15 9
Зүгээр уух 15 3 3 0 0
Гэр бүлдээ зориулан 3 7 5 1 1
Тараг бүрэх 0 0 1 0 0
Эмчилгээний зориулалтаар 1 1 0 0 1
0
2
4
6
8
10
12
14
16
Нас*Та ямар зорилгоорсүүг худалдан авдаг вэ ?
Crosstabulation
15-25 26-35 36-45 46-55 56-с дээш
Гэрийн ойролцоох дэлгүүр 19 11 10 7 5
Супермаркет 11 7 6 2 2
Гар дээрээс 4 2 1 4 3
Хүнсний захаас 0 1 1 3 1
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
Нас*Та ихэвчлэнхаанаас сүүг худалдан авдаг вэ?
Crosstabulation

17. 15
Гэр бүлийн гишүүд нас үл харгалзан сүү худалдан авах сонголтонд ихээр нөлөөлдөг юм
байна. 15-25 насныхан мөн өөрөө худалдан авалтынхаа сонголтыг хийдэг бөгөөд
ажиглалтаас шууд уух зориулалттай сүүг ихээр худалдан авч байсан.
15-25 насныхан миний монголын сүүг ихээр, 26-35 насныхан цэвэр сүүг түлхүү
худалдан авч хэрэглэж байна.
15-25 26-35 36-45 46-55 56-с дээш
Өөрөө 16 10 7 5 5
Гэр бүлийн гишүүд 17 11 11 9 5
Найз нөхөд 0 0 0 0 0
Худалдагч 1 0 0 2 1
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
Нас*Сүү худалдан авахад тань хэн хамгийних
нөлөөлдөг вэ? Crosstabulation
15-25 26-35 36-45 46-55 56-с дээш
Өглөө сүү 6 3 7 2 3
Цэвэр сүү 5 10 4 7 2
Аварга чанар 1 1 0 0 0
Милко 3 0 2 0 1
Задгай 3 3 1 5 1
Өүлэн 4 1 1 0 0
Миний монголын сүү 12 3 2 1 4
Хуурай сүү 0 0 1 1 0
0
2
4
6
8
10
12
14
Нас*Та ямар сүүг түлхүү хэрэглэдэг вэ? Crosstabulation

18. 16
Өрхийн сарын дундаж орлогоны харьцаа үзүүлэлтүүд
Өрхийн орлого өсөхийн хэрээр сүүг хэрэглэх давтамж нь ихсэж байна. Эсрэгээрээ орлого
буурахын хэрээр багасаж байна. Гэхдээ тийм ч их эрс ялгаа байхгүй дундаж хэмжээнд сүүг
аль ч орлогын түвшинд хэрэглэж байна. Энэ нь монголчуудын эртнээс цагаан идээ сүүг
хэрэглэж өссөнтэй ч мөн холбоотой байж болох юм.
Ямар ч орлоготой хүмүүсийн хувьд сүү нь өдөр тутмын хэрэглээ нь болж байсан боловч
орлого өсөхийн хэрээр цай чанах гэж авдаг хүмүүсийн тоо бага орлоготой хүмүүсийнхээс их
байна.
192000
хүртэл
192001-
400000
400001-
600000
600001-
800000
800001-
1000000
1000001-с
дээш
Өдөр бүр 4 5 5 8 5 8
7 хоногт 2-4 удаа 3 7 6 8 10 8
Сард 1-3 удаа 1 2 5 4 6 5
0
2
4
6
8
10
12
Өрхийнсарындундаж орлого*Тасүүг хэр их хэрэглэдэг
вэ? Crosstabulation
192000
хүртэл
192001-
400000
400001-
600000
600001-
800000
800001-
1000000
1000001-с
дээш
Цай чанах 3 7 9 14 14 11
Зүгээр уух 4 2 1 2 3 9
Гэр бүлдээ зориулан 1 4 3 4 4 1
Тараг бүрэх 0 0 1 0 0 0
Эмчилгээний зориулалтаар 0 1 2 0 0 0
0
2
4
6
8
10
12
14
16
Өрхийнсарындундаж орлого*Таямар зорилгоорсүүг
худалдан авдаг вэ ? Crosstabulation

19. 17
Орлогын доод түвшиний хүмүүс гэрийн ойролцоох дэлгүүрээс багаар авч байгаа нь
доод орлоготой хүмүүс хотын захад эсвэл гэр хороололд амьдардаг учир гэрийн
ойролцоох дэлгүүр нь арай илүү үнэтэй эсвэл гэрийн ойролцоо нь дэлгүүр бага байдаг
учир ийм үзүүлэлт гарсан байж магадгүй. Ер нь гэхдээ ямар ч орлоготой хүмүүс
гэрийн ойролцоох болон супермаркетуудаас ихээр авч байна.
Орлого өсөхийн хэрээр гэр бүлийн гишүүд сүүний худалдан авалтанд ихээр нөлөөлж
байна. Орлогын хэмжээнээс үл хамааран өөрөө худалдан авах сонголтийг хийх нь
тогтмол хэмжээнд байна.
192000
хүртэл
192001-
400000
400001-
600000
600001-
800000
800001-
1000000
1000001-
с дээш
Гэрийн ойролцоох дэлгүүр 3 7 11 8 11 12
Супермаркет 3 3 3 6 6 7
Гар дээрээс 2 4 1 3 2 2
Хүнсний захаас 0 0 1 3 2 0
0
2
4
6
8
10
12
14
Өрхийнсарындундаж орлого*Таихэвчлэн хаанаас
сүүг худалдан авдаг вэ? Crosstabulation
192000
хүртэл
192001-
400000
400001-
600000
600001-
800000
800001-
1000000
1000001-с
дээш
Өөрөө 7 4 8 8 8 8
Гэр бүлийн гишүүд 1 9 6 11 13 13
Найз нөхөд 0 0 0 0 0 0
Худалдагч 0 1 2 1 0 0
0
2
4
6
8
10
12
14
Өрхийнсарындундаж орлого*Сүү худалдан авахад
тань хэн хамгийних нөлөөлдөг вэ? Crosstabulation

20. 18
Орлогын хэмжээ үл харгалзан миний монголын сүү, цэвэр сүү, өглөө сүүний худалдан
авалт их байна. Мөн аварга чанар, хуурай сүүний худалдан авалт маш бага байна.
Өрхийн орлогын хэмжээ үл харгалзан ихэнх худалдан авагчид тетрапак савлагаатай
сүүг худалдан авсныг харахад сүүний баталгаатай чанартай байдал, эрүүл мэнд нь
ямар ч түвшний орлоготой хүмүүст чухал болох нь харагдаж байна.
192000
хүртэл
192001-
400000
400001-
600000
600001-
800000
800001-
1000000
1000001-с
дээш
Өглөө сүү 2 2 3 3 3 8
Цэвэр сүү 0 4 1 7 10 6
Аварга чанар 1 0 0 1 0 0
Милко 0 0 1 1 2 2
Задгай 2 0 5 4 1 1
Өүлэн 1 4 1 0 0 0
Миний монголын сүү 2 3 5 3 5 4
Хуурай сүү 0 1 0 1 0 0
0
2
4
6
8
10
12
Өрхийнсарындундаж орлого*Таямар сүүг түлхүү
хэрэглэдэг вэ? Crosstabulation
192000
хүртэл
192001-
400000
400001-
600000
600001-
800000
800001-
1000000
1000001-с
дээш
Задгай 2 2 4 9 2 5
Тетрапак 6 11 11 6 18 15
Ууттай 0 1 1 5 1 1
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
Өрхийнсарындундаж орлого*Таихэвчлэн ямар
савлагаатай сүү худалдан авдаг вэ? Crosstabulation

21. 19
IV. ДҮГНЭЛТ
Сүү бол монголчууд бидний уламжлалт ундаа билээ. Тэр ч утгаараа бид энэ
бүтээгдэхүүнийг өдөр тутмын амьдралдаа өргөнөөр хэрэглэдэг байна. Сүүг хэрэглэх бас
нэгэн чухал үзүүлэлт бол хоол боловсруулахад чухал үүрэгтэй кальци, уургаар баялаг
байдгаас гадна төрөл бүрийн өвчлөлтийн үед ходоодны хүчил шүлтлэгийн баланс, хүчил
ихдэх тал руу алдагдсаныг тэнцвэржүүлж өгдөг явдал юм.
Судлагаанаас үзэхэд орлого, нас, хүйс үл хамааран ямар нэгэн байдлаар сүүг өдөр
тутмын амьдралдаа хэрэглэдэг болох нь ажиглагдлаа. Сүүг худалдаж авахдаа үйлдвэрлэсэн
огноо болон савлагаанд ихээхэн анхаарал хандуулж байгаа нь нэгдүгээрт сүү нь амархан
гашилж мууддагтай холбоотой, хоёрдугаарт иргэд дор бүрнээ өөрсдийн эрүүл мэнддээ
анхаарч аль болох урт наслахыг хүсдэгдэгттэй холбон тайлбарлаж болох юм. Мөн жилээс
жилд манай улсын иргэдийн амжиргааны баталгаажих түвшин доройтож байгаагаас
шалтгаалан аль болох бага хэмжээгээр гэрийн ойролцоох дэлгүүр, хүнсний зах зэргээс
хямдхан худалдаж авч байгаа нь ажиглагдлаа. Түүнчлэн сүүг өдөр тутмын амьдралдаа
өргөнөөр хэрэглээд нэгэнт дасчихсан учир өрхийн сарын орлого хэд байгаагаас үл хамаараад
тогтмол худалдан авч байна. Гэсэн хэдий ч орлогын түвшин өсөхийн хэрээр сүүний худалдан
авалт ч дагаад нэмэгдэж байна.

22. 20
V. АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ
Зах зээлийн судалгааны төсөл. (2010). Retrieved from eri.mn:
http://eri.mn/components/com_booklibrary/ebooks/zahzeel11.pdf
Үйлдвэр, хүнс хөдөө аж ахуйн яам. (2012). Retrieved from mofa.gov.mn:
http://www.mofa.gov.mn/mn/index.php?option=com_content&view=article&id=68&Itemid
=290