Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Καταναλωτισμός

1. ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ
«Ζούμε για να καταναλώνουμε και
δεν καταναλώνουμε για να ζούμε!»
Βολταίρος

2. ΘΕΜΑ: Στις μέρες μας το διάχυτο
πνεύμα του καταναλωτισμού εξωθεί τους ανθρώπους στην υιοθέτηση
υλιστικών αξιών και τους αλλοτριώνει ποικιλότροπα. Σε ένα
αποδεικτικό δοκίμιο να παρουσιάσετε τους παράγοντες που συντελούν
στο φαινόμενο του καταναλωτισμού και το γιατί αυτός συμβάλλει στην
αλλοτρίωση του ατόμου.
ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Στη σύγχρονη εποχή, παρά τις προσπάθειες αναβάθμισης του επιπέδου και
της προσωπικότητας των ανθρώπων, μέσω της γενίκευσης και ανύψωσης
της ποιότητας της παιδείας, δυστυχώς συνεχίζουν να υπάρχουν ποικίλοι
παράγοντες ή εμφανίζονται καινούριοι που συντελούν στην αλλοτρίωσή τους
και που δύσκολα καταπολεμούνται. Ένας από αυτούς είναι η τάση των
ατόμων να καταναλώνουν ακατάπαυστα, φαινόμενο των τελευταίων
δεκαετιών και απόρροια της επιθυμίας τους για κατάκτηση της ευδαιμονίας διά
της υλικής ευμάρειας.
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ
Ζήτημα πρώτο: αίτια καταναλωτισμού
 η ανάπτυξη της τεχνολογίας οδήγησε στην εκβιομηχάνιση που επέτρεψε
τη μαζική παραγωγή και τη διοχέτευση πληθώρας αγαθών στην
αγορά, που υπόσχονταν διευκολύνσεις, καλύτερο βιοτικό επίπεδο,
εξοικονόμηση ελεύθερου χρόνου…μάλιστα, ανά τακτά χρονικά
διαστήματα παράγονται νέα μοντέλα των αγαθών, ακόμη πιο
βελτιωμένα και αποδοτικά..
 αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος των πολιτών / βελτίωση των
εργασιακών απολαβών  περίσσευμα στον οικογενειακό προϋπολογισμό 
δυνατότητα αγοράς αγαθών..
 οικονομικά συμφέροντα επιχειρήσεων  στράτευση της διαφήμισης
που, χρησιμοποιώντας έντεχνες και επιστημονικές μεθόδους καλλιέργειας
τεχνητών αναγκών, επέβαλε υλιστικά πρότυπα (μέσω αδρανοποίησης του
νου) και μετέθεσε τις ουσιαστικές ανάγκες των ατόμων στα προβαλλόμενα
προϊόντα…
 η μόδα εξώθησε τους ανθρώπους στον καταναλωτισμό, εκμεταλλευόμενη
το φόβο τους μήπως θεωρηθούν οπισθοδρομικοί…συνάμα, η περιέργειά
τους για το καινούριο λειτούργησε καταλυτικά στη βούλησή τους περί
απόκτησης των νέων προϊόντων..
 τα ΜΜΕ αναπαράγουν διαρκώς το πρότυπο του ανθρώπου του «έχειν»
και όχι του «είναι» και προωθούν τη θεοποίηση των υλικών αγαθών 
2
ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ

3. προκαλείται η έντονη επιθυμία του ανθρώπου να ταυτιστεί με τα πρότυπα
αυτά, καθώς από τη φύση του είναι μιμητικό ον..
 ο καταναλωτισμός αποτελεί μέσο κοινωνικής προβολής / καταξίωσης /
υπεροχής, αυτοπροβολής και μειώνει τις συμπλεγματικές διαθέσεις και τα
αισθήματα μειονεξίας  βοηθά στην κυριαρχία του ανθρώπου στα πλαίσια
του κοινωνικού ανταγωνισμού..
 συνθήκες αστικοποίησης  γοργοί ρυθμοί, πολλές ευθύνες, έλλειψη
επικοινωνίας, αποξένωση  αδιέξοδα, ψυχικά άγχη και κενά 
προσπάθεια αποτροπής τους με τεχνητούς παραδείσους και υποκατάστατα
που αναζητούνται στον καταναλωτισμό..
 κοινωνικό σύστημα και πολιτικά συμφέροντα συνδράμουν ή δεν
καταπολεμούν τον καταναλωτικό τρόπο ζωής, καθώς μέσω αυτού
αποπροσανατολίζουν τους πολίτες από τα προβλήματά τους και από τα
κοινωνικά δρώμενα και πετυχαίνουν την αναπαραγωγή και την παγίωσή
τους..
 ευθύνες φορέων αγωγής: δεν προσφέρουν τα κατάλληλα πρότυπα, δεν
επισημαίνουν τη διαφορά αξιών και απαξιών και ευνοούν το πνεύμα
υλοκρατισμού  εύκολη πλέον η χειραγώγηση των πολιτών από τις
«σειρήνες» του καταναλωτισμού..
Ζήτημα δεύτερο: γιατί ο καταναλωτισμός οδηγεί στην αλλοτρίωση;
 καλλιέργεια υλιστικών αξιών  εξάντληση της δράσης του ατόμου στην
απόκτηση καταναλωτικών αγαθών  αδιαφορία για διεύρυνση και ανάπτυξη
του πνεύματος, μη ενασχόληση με πνευματικές δραστηριότητες  μη
όξυνση πνευματικών ικανοτήτων, πνευματική στασιμότητα και αλλοτρίωση..
 διαμόρφωση ατόμων άπληστων και ακόρεστων, κυριαρχία των παθών
και των βουλήσεων, απουσία εγκράτειας  υποταγή του ανθρώπου σε
υλιστικές προσταγές, απώλεια της εσωτερικής και ηθικής ελευθερίας..
 τα άτομα μετατρέπονται σε ανικανοποίητα όντα που βιώνουν ένα μόνιμο
εσωτερικό κενό και που αδυνατούν να το καλύψουν // αν μάλιστα υπάρχει
οικονομική δυσπραγία και συνεπώς μειωμένη αγοραστική δεινότητα, τότε το
άτομο αναπτύσσει άγχη περί της απόκτησης των αγαθών και
συμπλέγματα κατωτερότητας έναντι εκείνων που τα κατέχουν  ψυχικός
εκφυλισμός..
 η κατάκτηση της ευτυχίας ταυτίζεται με την κατοχή όσο το δυνατόν
περισσότερων αγαθών  ο πολίτης προσανατολίζεται σε επαγγέλματα
που υπόσχονται υψηλές οικονομικές απολαβές και όχι σε εκείνα που είναι
σύμφυτα με τις κλίσεις του, ώστε να δύναται να ικανοποιεί τις καταναλωτικές
του ανάγκες  η εργασία, εκτός του ότι γρήγορα γίνεται ανιαρή και
ψυχοφθόρα για τον εργαζόμενο, εμπορευματοποιείται και δεν
αντιμετωπίζεται ως μέσο δημιουργίας, προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο και
ψυχικής πλήρωσης  αδυναμία κάλυψης ψυχικών αναγκών, πρόκληση
3

4. ψυχολογικών προβλημάτων και αλλοτρίωση της σχέσης του με την
εργασία..
 σε περιπτώσεις έλλειψης οικονομικών πόρων και άρα ισχνής ικανοποίησης
των καταναλωτικών βουλήσεων, είναι πιθανό το άτομο να οδηγηθεί είτε στην
υπερεργασία προς εξασφάλιση των επιπρόσθετων χρηματικών μονάδων
που απαιτούνται, με αποτέλεσμα την αισθητή μείωση του ελεύθερου χρόνου,
τη σωματική και ψυχική κόπωση και την αδυναμία ενασχόλησης με το «είναι»,
είτε στην εγκληματικότητα (κυρίως στο οικονομικό έγκλημα, όπως στη
φοροδιαφυγή ή σε κατάχρηση δημοσίου χρήματος..) και στη χρήση κάθε
αθέμιτου μέσου, στοιχεία όμως που δείχνουν κατάφωρα τον ψυχικό και
ηθικό ξεπεσμό, καθώς και την αλλοτρίωση που υφίσταται ένα μανιώδες
καταναλωτικό άτομο..
 οι επιδράσεις του καταναλωτισμού αλλοιώνουν και τις σχέσεις ενός
ανθρώπου, καθώς προωθείται μέσω του υλισμού ο ατομικισμός, η
επιδειξιομανία, ο ανταγωνισμός, τα αισθήματα φθόνου  επέρχεται
κρίση των σχέσεων, αφού μετατρέπονται σε επιδερμικές και τυπικές ή
ωφελιμιστικές, αντικαθιστώντας τις ειλικρινείς, ανιδιοτελείς και αληθινές..
 ευνοείται η αδιαφορία για τα κοινά, ο πολίτης μαζοποιείται,
αποπροσανατολίζεται και αποστασιοποιείται από τα κοινωνικοπολιτικά
δρώμενα και ούτε ενημερώνεται γι αυτά, ούτε και επιχειρεί να τα διαμορφώσει
προς όφελος του συνόλου  εδραίωση της απολίτικης στάσης, προώθηση
των συμφερόντων των μη ελεγχόμενων πολιτικών, υπονόμευση της
δημοκρατίας και απομάκρυνση του πολίτη από τους κοινωνικούς του
ρόλους / ευθύνες και από τις «άγραφες» πολιτικές του υποχρεώσεις..
 αλλοτρίωση της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση, καθώς για να
ικανοποιηθούν οι καταναλωτικές ανάγκες κακοποιείται το περιβάλλον,
απομυζούνται οι φυσικοί πόροι, εξαντλούνται οι πρώτες ύλες και διογκώνεται
ο αριθμός των απορριμμάτων..
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Αν αναλογιστούμε λοιπόν την αλλοτρίωση στην οποία υπόκειται ένα άτομο
που καταναλώνει αδηφάγα, αντιλαμβανόμαστε το πόσο αναγκαίο είναι να
επαναπροσδιοριστούν και να ιεραρχηθούν εκ νέου οι αξίες και οι
προτεραιότητές του. Δέουσα, συνεπώς, κρίνεται η καλλιέργεια του εσωτερικού
του κόσμου, ώστε να πάψει ο καταναλωτισμός να αποτελεί αυτοσκοπό του,
και η συνειδητοποίηση του ότι η ευημερία πετυχαίνεται μέσω της βελτίωσης
της ποιότητας της ζωής και όχι μόνο μέσω της ανύψωσης του βιοτικού
επιπέδου.
«ΚΑΤΑΝΑΛΩΝΟΥΜΕ ΓΙΑ ΝΑ ΖΟΥΜΕ ΚΑΙ
ΔΕ ΖΟΥΜΕ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΝΟΥΜΕ!»
ΒΟΛΤΑΙΡΟΣ
4