2. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΕΥΡΥΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ:
Ορισμός: Προπαγάνδα είναι η εσκεμμένη χρήση παραπλανητικών
πειστικών μεθόδων, σοφισμάτων, με σκοπό τη μεταβολή της ανθρώπινης
σκέψης και συμπεριφοράς και την παρώθησή της σε συγκεκριμένες ενέργειες
προς επιβολή μιας πίστης, μιας κοινωνικής οργάνωσης, ενός καθεστώτος,
ενός είδους καθημερινής χρήσης και κατ επέκταση προς εξυπηρέτηση
συμφερόντων.
Τεχνικές προπαγάνδας
χρήση νόμων και συμπερασμάτων της κοινωνικής ψυχολογίας /
επιστημονικές μέθοδοι και κοινωνικοψυχολογικοί μηχανισμοί που
αυξάνουν την επίδραση του προπαγανδιστικού υλικού στο κοινό και
καθιστούν μια προβαλλόμενη αλήθεια πιο πειστική, εύληπτη, λόγω της
γνώσης από τους στρατευμένους στην προπαγάνδα ψυχολόγους των νόμων
της αντίληψης, της κατανόησης και της απομνημόνευσης των πληροφοριών…
επαναληπτικότητα – πλύση εγκεφάλου – διαρκής προβολή του
μηνύματος και εθισμός του πολίτη με αποτύπωσή του στο μυαλό του…
υποσχεσιολογία – παραπληροφόρηση – ψευδολογία – αποφυγή
αποκάλυψης όλης της αλήθειας και μονομερής παρουσίασή της –
παραπλανητικά επιχειρήματα – σοφιστείες…
2
ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ
Μορφές
προπαγάνδας
εθνική
κομματική
θρησκευτική
κοινωνική
οικονομική
αθλητική
Φορείς
ΜΜΕ διαφήμιση έντυπα
Οικογένεια
Σχολείο
Τέχνη
Πνευματικοί άνθρωποι
Πολιτικοί ηγέτες
Στρατός
Κοινωνικές οργανώσεις
Φορείς εκκλησιών
3. χρησιμοποίηση τεχνικών δυνατοτήτων που δύνανται να διαμορφώνουν την
κοινή γνώμη και δεν επιτρέπουν καμία αμφισβήτηση έναντι της
προβαλλόμενης πληροφορίας, καθώς η εικόνα είναι ο πιο αδιάψευστος
μάρτυρας και το περιεχόμενό της είναι πάντα πιστευτό (το πρόβλημα
εντοπίζεται στη δυνατότητα δημιουργίας ψεύτικης εικόνας)…
επίκληση στο συναίσθημα – υποβλητικότητα - συγκινησιακή φόρτιση
του δέκτη – κινητοποίηση των βαθύτερων ενστίκτων και ορμών του…
κινδυνολογίες (εκφοβισμοί) – λασπολογία (επίθεση στο ήθος του
αντιπάλου, δυσφήμησή του, σπίλωση της αξιοπρέπειάς του…)
προσωπολατρία (θεοποίηση ενός προσώπου και προβολή του ως
χαρισματικού ηγέτη, με απώτερο σκοπό την πειστική διοχέτευση θέσεων
στους «μαγεμένους» από την προκατασκευασμένη προσωπικότητα ακροατές,
που αδυνατούν να αμφισβητήσουν τη διαμορφωμένη αυθεντία) –
συνθηματολογία (ευκολομνημόνευτος λόγος που φανατίζει τα πλήθη και
εντυπώνει το επιθυμητό μήνυμα χωρίς δυσκολία στο υποσυνείδητο των
πολιτών που το διατυμπανίζουν)…
ηθικολογία (σε κάθε προπαγάνδα προτάσσονται ψευδώς ως βασικές
επιδιώξεις οι ηθικές αρχές και η υλοποίησή τους, προκειμένου να αναγεννηθεί
η κοινωνία και να επέλθει ένα ιδανικό μέλλον που συνιστά ελπίδα όλων των
ανθρώπων)…
συσσώρευση ιδεολογικά φορτισμένων εννοιών και απαλλαγή του
προπαγανδιστή από την ανάγκη αιτιολόγησης του τρόπου επίτευξής τους (η
προσοχή του πολίτη έχει πια επικεντρωθεί στους ιδεολογικούς όρους που
ακούει, οι οποίοι δυστυχώς λειτουργούν ως «σειρήνες» που τον
αποπροσανατολίζουν από την πραγματικότητα, οδηγώντας τον σε
φαντασιακή ευφορία, η υλοποίηση της οποίας όμως είναι ουτοπική)…
πατερναλιστική διάθεση, λαϊκισμός, υποκριτικό ενδιαφέρον των
πομπών της προπαγάνδας για τα προβλήματα του πολίτη έναντι του
οποίου υπόσχονται να σταθούν ως πραγματικοί πατέρες, παρέχοντάς του
βοήθεια (σε ορισμένες περιπτώσεις η βοήθεια υλοποιείται και λειτουργεί ως
«βιτρίνα» που διευκολύνει τα μύχια σχέδια των επιτήδειων)…
οικεία και φιλική γλώσσα και α΄ πληθυντικό πρόσωπο (κλίμα
ομαδικότητας και συνεργασίας, πνεύμα ισοτιμίας προς τους ασπάζοντες το
διοχετευόμενο υλικό της προπαγάνδας)…
τόνοι μεγαληγορίας (πομπώδεις και εντυπωσιακοί όροι, κατάλληλες
χειρονομίες και γκριμάτσες που υποβοηθούν το έργο του προπαγανδιστή και
ετεροκατευθύνουν τον πολίτη)…
τονισμός μαζικότητας (προσπάθεια επίδειξης πως το συγκεκριμένο
δόγμα / μήνυμα που προβάλλεται τυγχάνει της εμπιστοσύνης των πολλών, με
3
4. στόχο την εκβιαστική διάθεση προς τους διαφωνούντες που παρουσιάζονται
ως μειοψηφία)…
ελλειπτικές ονοματικές προτάσεις (σκόπιμη απουσία, όσο είναι εφικτό,
του ρήματος που κινητοποιεί τη σκέψη)…
Αίτια γέννησης της προπαγάνδας και παράγοντες στήριξής
της
οικονομικά συμφέροντα, υλιστική διάθεση, κυνήγι χρήματος (π.χ.
πώληση καταναλωτικών αγαθών / διατήρηση των κεκτημένων της άρχουσας
κοινωνικής τάξης) επίτευξή τους με κάθε μέσο…ακόμη και με προπαγάνδα
(η εμπορική προπαγάνδα αυξάνει τις πωλήσεις των προϊόντων των
επιχειρήσεων και άρα και τα κέρδη τους, ενώ η κοινωνική προπαγάνδα
μεταδίδει ρατσιστικά μηνύματα και περιθωριοποιεί ομάδες ατόμων που
αδυνατούν να διεκδικήσουν δικαιώματα, τα οποία καρπώνονται οι κοινωνικά
ισχυροί)…
πολιτικές επιδιώξεις μέσω προπαγάνδας δυνατότητα εκλογής
πολιτικών στην εξουσία και παραμονής τους σ αυτή, γεγονός που θα τους
προσδώσει κύρος, δύναμη, πλούτο…
θρησκευτικά συμφέροντα η προπαγάνδα διευκολύνει το έργο του
προσηλυτισμού και προσελκύει περισσότερους πιστούς στο εκάστοτε δόγμα,
στοιχείο που συνεπάγεται αύξηση του κύρους και της επιρροής σε κοινωνικά
ζητήματα του αντίστοιχου δόγματος, αλλά και οικονομικά οφέλη από τις
εισφορές και δωρεές των πιστών…
επεκτατισμοί και εθνικές σκοπιμότητες ευνοούνται και επιτυγχάνονται
με τη συνδρομή προπαγανδιστικών πρακτικών (η επιθετική και ιμπεριαλιστική
πολιτική ενός κράτους πρέπει να νομιμοποιηθεί στις συνειδήσεις της εγχώριας
και παγκόσμιας κοινής γνώμης για να αποφευχθούν αντιδράσεις και
παρεμποδίσεις)…
κρίση ηθικών αξιών, έλλειψη ιδανικών απουσία σεβασμού προς τον
συμπολίτη και άρα και φραγμών ως προς τη χρήση προπαγάνδας και
εξαπάτησής του…
συνδρομή των ΜΜΕ (απήχηση στο κοινό λόγω χρώματος, εικόνας…) και
των ανθρωπιστικών επιστημών ( η πρόοδός τους οδήγησε στην ανίχνευση
των αδύναμων σημείων των ανθρώπων και στην εύκολη μετατροπή του
όποιου μηνύματος σε ατομική πεποίθηση) που στρατεύονται στην
εξυπηρέτηση ποικίλων πηγών προπαγάνδας…
χαμηλό πνευματικό επίπεδο των πολιτών άγνοια, μειωμένη κριτική
σκέψη, αδυναμία αντίδρασης σε προσπάθειες χειραγώγησης εύκολο το
έργο των προπαγανδιστών…
ευθύνες ενέχει και η οικογένεια που συνήθως ασυνείδητα εμφυσά τις
αντιλήψεις της, θεωρώντας τες ως ορθές, στα νεότερα μέλη με μεθόδους
προπαγάνδας…
4
5. οι συνθήκες αστικοποίησης με τους γρήγορους ρυθμούς ζωής και τις
άφθονες υποχρεώσεις στερούν από τον άνθρωπο τον ελεύθερο χρόνο και δεν
του επιτρέπουν να επεξεργάζεται τα αμέτρητα μηνύματα που δέχεται, με
αποτέλεσμα την παθητική πρόσληψή τους και την επιλογή προς υιοθέτηση
εκείνων που συμμερίζεται η πλειοψηφία των συμπολιτών…η προπαγάνδα,
λοιπόν, αξιοποιεί αυτές τις καταστάσεις και δρα ανενόχλητη…
η σύγχρονη αποξένωση και απομόνωση του ανθρώπου λόγω της
κρίσης των σχέσεων (που όμως είναι αντιφατική προς την έμφυτη
κοινωνικότητα και σίγουρα γεννά ανασφάλειες…) τον ώθησε να επανενταχθεί
σε ομάδες.. ωστόσο, η επιθυμία του για γρήγορη αποδοχή του από αυτές
τον οδήγησε σε παθιασμένη και άκριτη υποστήριξη των ιδεών τους
πρόσφορο έδαφος για προπαγάνδα…
Που έγκειται η μεγάλη δύναμη της προπαγάνδας;
Το ερώτημα μπορεί να απαντηθεί μέσω των τεχνικών της προπαγάνδας και
των αιτιών, πλην των συμφερόντων και των σκοπιμοτήτων.
Συνέπειες της προπαγάνδας
πνευματικές: αδρανοποίηση της σκέψης, νέκρωση της κριτικής
ικανότητας, επιβολή απόψεων, εξώθηση σε μονοδιάστατη θεώρηση των
δεδομένων, παθητικοποίηση του ατόμου, απώλεια της αυτενέργειας,
φανατισμός και μαζοποίηση… πνευματική ανελευθερία, χειραγώγηση.
ηθικές: (για τους θύτες) ανειλικρίνεια, ασέβεια προς συνανθρώπους,
ιδιοτέλεια… / (για τα θύματα) υιοθέτηση ενός ανήθικου τρόπου ζωής,
εμπάθεια προς αντιπάλους του δόγματος, αναμόχλευση και ενεργοποίηση
των ενστίκτων και των παθών… ηθική παρακμή.
κοινωνικές: μέσω της κοινωνικής προπαγάνδας προώθηση του
κοινωνικού ρατσισμού καταπάτηση των δικαιωμάτων και ελευθεριών,
ανισότητες, ανομία, αδικίες…απανθρωπισμός διαιώνιση των
διαφοροποιήσεων και της κοινωνικής διαστρωμάτωσης απουσία
συνεργασίας, πρόκληση παθογένειας, ρήξη του κοινωνικού ιστού…
πολιτικές: η προπαγάνδα συνεπάγεται δημαγωγία, λαϊκισμό,
παραπληροφόρηση… εμπορευματοποίηση της πολιτικής ζωής από τους
επιτήδειους εκπροσώπους της, κατάχρηση εξουσίας, δυνατότητα ασυδοσιών,
…, κομματισμός των πολιτών, αποπροσανατολισμός τους από τα σημαντικά
δρώμενα, τοποθέτησή τους στο περιθώριο των εξελίξεων…υπονόμευση
της δημοκρατίας (δεν εξουσιάζει ο λαός)…
οικονομικές: κατάλυση του οικονομικού φιλελευθερισμού, χειραγώγηση
των χρημάτων και των επενδύσεων (ιδίως η διαφήμιση, φορέας της
οικονομικής προπαγάνδας, κατευθύνει τη βούληση των καταναλωτών και τις
επιλογές τους…)…
5
6. πολιτιστικές: όταν τα ίδια τα έργα τέχνης τρέπονται σε φορείς
προπαγάνδας, τότε η τέχνη αλλοτριώνεται και απομακρύνεται από τον
ανθρωποκεντρικό της χαρακτήρα…/ η ύπαρξή της μάλιστα αλλοιώνει και το
αθλητικό ιδεώδες και οδηγεί σε μετατροπή των φιλάθλων σε οπαδούς, σε
χουλιγκανισμό…
εθνικές: εθνικισμός – σοβινισμός, ρήξη σχέσεων με άλλα κράτη,
ναρκοθέτηση της ειρήνης…
διακρατικές: η προπαγάνδα συντελεί στην οικονομική και πολιτιστική
διείσδυση ( η ξενομανία για παράδειγμα αποτελεί προϊόν προπαγάνδας) των
μεγάλων δυνάμεων σε αδύναμους λαούς, υπονομεύοντας έτσι την εθνική
τους ελευθερία…
Τρόποι αντιμετώπισης της προπαγάνδας
οικογένεια: διάλογος με νεότερα μέλη, προσπάθεια προβληματισμού τους
και πρόκλησης ερεθισμάτων ώστε να επιδιώκουν την ανακάλυψη της
αλήθειας γύρω από κάθε θέμα μέσω της αναζήτησης και της γόνιμης
αμφισβήτησης… αποφυγή πλύσης εγκεφάλου και επιβολής ιδεών…
εκπαίδευση: παροχή ανθρωπιστικής παιδείας (προώθηση
ανθρωπιστικών μαθημάτων, σεμινάρια, συζητήσεις, «παιδαγωγική των ΜΜΕ)
όξυνση της κριτικής σκέψης (≠ θύμα προπαγάνδας) και ηθική καλλιέργεια
(≠ πομπός προπαγάνδας)…
ΜΜΕ: δεοντολογία, σεβασμός του πολίτη, πολυπρισματική ενημέρωση…
προβολή των αρνητικών συνεπειών της προπαγάνδας….αν παρατηρείται
απόκλιση από τους δεοντολογικούς κανόνες ως προς την πληροφόρηση, τότε
απαιτείται παρέμβαση της δικαιοσύνης και επιβολή κυρώσεων…
πολιτικοί: απομάκρυνση από την εξυπηρέτηση προσωπικών
συμφερόντων και άσκηση των καθηκόντων τους με υπευθυνότητα και
ωριμότητα, άρθρωση ειλικρινούς λόγου και υπηρέτηση της δημοκρατίας…
πνευματικοί άνθρωποι: αυστηρή κριτική στους πομπούς προπαγάνδας
και κατάδειξή τους στο κοινό, προς περιορισμό της όποιας κακοπροαίρετης
δράσης τους και προς αφύπνιση του λαού μέσω της αποκάλυψης της
αλήθειας…
ευθύνη του ατόμου: αυτοκριτική και συνειδητοποίηση του βαθμού
εξάρτησης από προπαγάνδες, μη παθητική αποδοχή μηνυμάτων,
διασταύρωση στοιχείων και κριτική επεξεργασία τους, ενεργός συμμετοχή
στην αντιμετώπιση της προπαγάνδας που γίνεται αντιληπτή (αποκλεισμός
αγαθών που προπαγανδίζουν στη διαφήμισή τους, μη ψήφιση δημαγωγών
πολιτικών,…)…
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΜΑ: Στη δημοκρατία η προπαγάνδα είναι ό,τι
και το ρόπαλο στα ολοκληρωτικά καθεστώτα (Νόαμ Τσόμσκι). Είναι το
6
7. μέσο χειραγώγησης και υποδούλωσης των ανθρώπων. Για ποιους
λόγους πιστεύετε ότι η προπαγάνδα συντελεί στην υπονόμευση της
ελευθερίας; Με ποιους τρόπους μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτή η μορφή
δουλείας;
7
