1. БИЗНЕСИЙН ДАВУУ БАЙДЛЫН ЗАГВАРЫГ АШИГЛАН КОМПАНИЙН ҮНЭ ЦЭНИЙГ
НЭМЭГДҮҮЛЭХ
МУИС, ЭЗС Менежментийн 4-р курсийн оюутан Ч.Отгонжаргал
МУИС, ЭЗС Нягтлан Бодох Бүртгэлийн 4-р курсийн оюутан Л.Хандсүрэн
E-mail: l.handsuren@yahoo.com, otja_01@yahoo.com
Хураангуй:
Даяаршлын давалгааны улмаас Монголын компаниуд дотоодын зах зээлээ хадгалан,
өргөжүүлэх, гадаад зах зээлийг өргөтгөхийн тулд дэлхийн хэмжээний чанар, стандартын
түвшинд үйл ажиллагаагаа явуулах, үйл ажиллагаагаа улам боловсронгуй болгох
шаардлага үүсээд байна. Улс орны эдийн засгийн өсөлт хувийн хэвшлийн
байгууллагуудын үйл ажиллагааны үр дүн, өсөлт дэвшилттэй шууд холбоотой байдаг.
АНУ, Европ, Япон, Сингапур зэрэг улс орнууд бизнесийн төдийгүй бүхий л салбар,
түвшний байгууллагуудын менежмент, үйл ажиллагааны шилдэг туршлагыг нэвтрүүлэх
зорилгоор Малколин Балдрижийн Үндэсний Чанарын Шагнал, Европын Чанарын
Менежментийн Сангаас олгодог Чанарын Шагнал, Демингийн шагнал гэх мэт үндэсний
шагналын хөтөлбөрүүдийг авч хэрэгжүүлэх журмаар бизнес, үйл ажиллагааны шилдэг
туршлагыг тодруулан, нийтэд нээлттэй болгодог байна. Энэхүү ерөнхий зарчим, шилдэг
туршлагуудыг авч хэрэгжүүлснээр байгууллагууд үйл ажиллагаагаа үнэлэх, хөгжүүлэх
арга хэмжээ авч явуулдаг ба шагнал хүртсэн олон байгууллагуудын үр дүн эрс өсч, улс
орны эдийн засагт өндөр хувь нэмэр оруулдаг байна.
Түлхүүр үг: удирдлага, чанар, үр дүн, хэрэгжүүлэлт, скорекард
Оршил
Төвөгтэй хувиран өөрчлөгдөж буй нөхцөлд байгууллагын менежмент нь үндсэн сорил
болдог. Төвөгтэй нөхцөл байдлуудыг тодорхойлж хязгаарлагдмал нөөцийг хувиарлаж,
байгууллагын үйл хэргийн Нөлөөллийг ойлгох, ажил гүйцэтгэлээ өрсөлдөгчидтэйгээ
харьцуулах хэрэглэгчдийн хэрэгцээнд хариу нөлөө үзүүлэх зэрэг нь менежментийн
шийдвэрлэх зарим асуудлуудын нэг юм.
Эдгээрийг болон бусад тулгараад буй олон асуудал, нөхцөл байдлыг шийдвэрлэх
байгууллагын хүчин Чармайлтыг Тэнцвэржүүлэх нь амаргүй даваа юм. Олон
байгууллагуудын хувьд асуудлыг шийдвэрлэх системд арга замыг авч хэрэгжүүлэх цаг
гардаг нь гайхах зүйл бага. Өдөр тутам тохиолдож буй асуудлуудыг шийдвэрлэх, ажил
үүргийг тодорхойлох зэрэг ньэнэхүү гал унтраагч байгууллагуудын хамгийн том гал юм.
Зарим байгууллагууд дээр дурьдсан шиг хүнд нөхцөл байдлуудаас зайлсхийх арга
замуудыг хайдаг. Тэд асуултанд хариу өгөх байгууллагын гүйцэтгэлийг ид шидийн мэт
өөрчилж амжилтыг бүтээх шийдэл хэрэгжүүлэлтийг хайдаг.Энэ хэсэгт бид бизнесийн
давуу байдлыг тайлбарлаж үр дүнтэй хувилбарыгсанал болгох болно. Энэ нь
байгууллагад тулгараад буй төвөгтэй хэрэгцээг Хангах үйл ажиллагаагаа хэрхэн
өргөжүүлэх, сайн үр дүнд хүрэхийн тулд нөөцийг хэрхэн хувиарлах зэргийг сурахад
тусалдаг

2. Бизнесийн давуу байдал
Европын Чанарын Менежментийн Байгууллагын тодорхойлсноор “Бизнесийн
давуу байдал гэдэг нь байгууллагыг оновчтой удирдан, өндөр үр дүнд хүргэх 8 үндсэн
зарчимд тулгуурласан шилдэг туршлага” юм.
Бизнесийн давуу байдал нь чанарын менежментийн бодлого, бизнесийн менежментийн
арга хэрэгсэл, процессын менежментэд суурилсан, хэрэглэгчид, хувьцаа эзэмшигчдэд
өндөр сэтгэл ханамж олгоход чиглэсэн гүйцэтгэлийн чанарын сайжруулах системт арга
барил юм.
Бизнесийн давуу байдлын 8 үндсэн зарчим
1. Үр дүнд чиглэх
Давуу байдал гэдэг нь байгууллагын бүх хувь эзэмшигчдэд ашигтай үр дүнд хүрэх явдал
юм.
2. Хэрэглэгчид төвлөрөх
Давуу байдал нь хэрэглэгчдэд урт хугацааны үнэ цэнийг бий болгодог.
3. Удирдлага, зорилгодоо үнэнч байх
Давуу байдал нь алсын хараа, идэвх санаачлагыг зорилготой зэрэгцүүлэн хослуулсан
удирдлага юм.
4. Үйл явц, баримтанд тулгуурласан менежмент
Шилдэг байгууллагууд бүх хувь эзэмшигчдийн сонирхол дээр тулгуурласан, үүнийг нь
хангах зорилготой үр дүнтэй менежментийн системтэй байдаг.
5. Ажилтнуудын хөгжил, оролцоо
Давуу байдал гэдэг нь ажилтнуудаа хөгжүүлж, идэвхжүүлснээр оролцоог нь дээшлүүлэх
явдал юм
6. Тасралтгүй сурах, шинжлэх хөгжүүлэх
Давуу байдал гэдэг нь сурах үйл явцыг өргөжүүлэн шинэчлэл, сайжруулалтын
боломжийг бүтээх замаар өөрчлөлт хийн зорилгогүй байдлыг үгүй болгодог.
7. Хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх
Давуу байдал гэдэг нь үнэ цэнтэй харилцаа холбоог хөгжүүлэн, хадгалах явдал юм.
8. Байгууллагын нийгмийн хариуцлага
Давуу байдал гэдэг нь байгууллагын үйл явуулж байгаа минимум хүрээнээс давж, хувь
нийлүүлэгчдийн хүлээж буй нийгмийн хариуцлагыг ухамсарлан, хариу үйлдэл үзүүлэхийг
хичээх явдал юм.
Бизнесийн давуу байдлын загваруудыг бизнесийн, төсвийн, ашгийн төлөө бус, эрүүл
мэнд, боловсолын гээд л бүхий л байгууллагууд ашиглах боломжтой. Эдгээрийн ихэнх
нь, бизнесийн давуу байдлын загварыг байгууллагын үйл ажиллагаа, үр дүнг
сайжруулах, өөрсдийгөө үнэлэх, давуу талаа хөгжүүлэх, улам боловсронгуй болгоход
ашигладаг энэ нь эцсийн дүнд үндэсний эдийн засгийн гүйцэтгэлийг дээшлүүлэх
боломжийг бүрдүүлдэг.
Европын Чанарын Менежментийн Байгууллагын хийсэн судалгаагаар Европын
компаниуд бизнесийн давуу байдлын загварыг дараах зорилгуудаар ашиглаж байна.
Өөрийгөө үнэлэх
Стратеги хэрэгжүүлэх
Алсын хараа тодорхойлох
Нийлүүлэлтийн менежмент
Төслийн менежмент
Нэгдэх гэх мэт бусад зорилгоор
80
66
45
37
37
15
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Өөрийгөө үнэлэх зэрэг энгийн зорилгоор ашиглагдаж байгаа тохиолдолд энэхүү
загвараар менежментийн туршлагын давуу болон сул талыг тодорхойлж бейнчмаркинг
зэрэг арга хэрэгслээр шилдэг туршлагыг нэвтрүүлж сул талыг нөхөх боломжтой.

3. Энхүү загварт хэрэглэгддэг арга хэрэгслүүдэд балансжуулсан онооны карт, lean /зардлыг
бууруулах/, 6 сигма, процессын менежмент болон төслийн менежмент, KPI зэрэг нь
орно.
Түүхэн хөгжил
Бизнесийн давуу байдал эхний загварууд 1980-аад оны дундуур Японы чанар,
өрсөлдөөний ахицтай өрсөлдөх зорилгоор Баруунд явагдсан чанарын хөдөлгөөний үр
дүнд үүссэн. Уг загварууд эхний үедээ Total Quality Management (TQM) хэмээх чанарын
шагнал хэлбэрээр бизнесийг хөтлөх шинэ философи хэлбэрээх хөгжиж байлаа. Цаг
хугацааны явцад бизнесийг сайжруулах бүхий л хөтөлбөрүүдийг TQM гэж нэрлэдэг
болсон ба Бизнесийн Давуу Байдал буюу “Business Excellence” нь Чанар болон TQM-г
орлох болсон.
Бизнесийн Давуу Байдлын Загварууд
Бизнесийн Давуу Байдлын Загварууд нь байгууллагуудыг үйл ажиллагаагаа сайжруулан
дэлхийн түвшинд хүрэхэд чиглүүлэх, туслах хэлбэрээр ашиглагддаг. Үүнээс гадна
үндэсний байгууллагууд Бизнесийн Давуу Байдлын Загваруудыг үлгэр жишээ
байгууллагуудыг тодруулах шагналын шалгуур болгодог. Гэсэн хэдий ч
байгууллагуудын хувьд шагнал төдийлөн чухал бус бөгөөд өөрсдийгөө үнэлэх, үйл
ажиллагаагаа сайжруулах зорилгоор энэхүү загваруудыг ашигладаг ба энэ нь цаашлаад
үндэсний эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг дээшлүүлдэг байна. 2001 онд Линк ба Скотт
АНУ-н Малколм Балдрижийн Үндэсний Чанарын Шагналын нийгэмд үзүүлэх цэвэр үр
нөлөөллийн талаар судалгаа хийсэн ба засгийн газрын зарцуулсан зардлаас эдийн
засгийн нийт ашиг 207 дахин их байжээ.
Байгууллагуудын дийлэнх нь уг загварыг давуу тал, боломжуудыг тодорхойлох,
хөгжүүлэхэд ашигладаг.
Манн болон Григгийн хийсэн судалгаагаар дор хаяж 82 орон Бизнесийн Давуу Байдлын
шагналтай ажээ. Эдгээр шагналын хөтөлбөрүүд дараах зорилготой.
Шилдэг туршлагыг хуваалцах
Тасралтгүй менежмент, байгууллагын чанар, процессийн өсөлтийг бий болгох
Чанарын менежментийг сурталчлах
Өрсөлдөөнийн өсөлтийг сайжруулах, дэмжих, сурталчлах
Үйл ажиллагааны давуу байдлыг үүсгэхэд тавигдах шаардлагуудыг ойлгох
Хамгийн алдартай бизнесийн давуу байдлын загвар нь Үйл Ажиллагааны Давуу
Байдлын Балдрижийн Загвар болон Европын Чанарын Менежментийн Сангийн Давуу
Байдлын Загвар юм. Эдгээр загварууд нь Японын Демингийн Шагналаас үүсэлтэй. Энэ
нь 1951 онд үүссэн ба Японын чанарын сайжруулалт, эдийн засгийн амжилтыг бий
болгох хэрэгсэл ажээ.
Хүснэгт 1 – Балдриж болон ЕЧМС-ын шалгууруудын харьцуулалт.
Үйл Ажиллагааны Давуу Байдлын
Балдрижийн Загвар
Удирдлага: Байгууллагын үндсэн
удирдлага байгууллагыг хэрхэн чиглүүлэн,
хариуцах вэ? Энэ шалгуур нь
байгууллагын удирдлагын бүтцийг
шалгаж, ѐс зүй, эрх зүй, хууль, нийгмийн
хариуцлагыг хэрхэн зохицуулж буйг авч
үздэг.
Стратегийн Төлөвлөлт: Байгууллага
стратегийг зорилгоо хэрхэн тодорхойлж,
Европын Чанарын Менежментийн
Сангийн Давуу Байдлын Загвар
Удирдлага: Шилдэг Удирдлагууд
байгууллагын эрхэм зорилго, алсын харааг
тодорхойлж, биелүүлэлтэд нөлөөлдөг. Тэд
тогтвортой амжилтанд хүргэх байгууллагын
үнэт зүйлс, системийг хөгжүүлж, энэхүү
системээ үйл ажиллагаа, зан чанараараа
биелүүлдэг. Өөрчлөлтийн үед тэд зорилгоо
тогтвотой байлгадаг ба шаардлагатай
тохиолдолд байгууллагын чиглэлийг

4. үйл ажилллагааны төлөвлөгөөгөө гаргадаг
вэ? Энэхүү шалгуур нь дээрх зүйлс хэрхэн
үүсгэгдэн, өөрчлөгддөгийг тодорхойлж,
үйл явцын үнэлгээг авч үздэг.
Хэрэглэгч, Зах зээлд төвлөрөх:
Байгууллага хэрэглэгчид болон зах
зээлийнхээ хэрэгцээ, шаардлага, хүлээлт,
сонирхлыг хэрхэн тодорхойлдог вэ?
Энэхүү шалгуур нь байгууллага
хэрэглэгчидтэй хэрхэн харилцаа үүсгэж,
хэрэглэгчийн сэтгэл ханамж, өсөлт, үнэнч
байдал, тогтвортой хэрэглэх нөхцлийг бий
болгодог гол хүчин зүйлсийг болон
бизнесийн тэлэлт, тогтвортой байдлыг
тодорхойлдог. .
Үнэлгээ, Шинжилгээ, Мэдлэгийн
Менежмент: Байгууллага мэдээ, мэдээлэл,
мэдлэгийг хэрхэн сонгон цуглуулж,
шинэжлэн удирдаж, хөгжүүлдэг бэ мөн
хэрхэн мэдээллийн технологио удирддэг
вэ? Энэ шалгуур нь түүнчлэн байгууллага
үйл ажиллагаагаа үнэлэх, хөгжүүлэхийн
тулд мэдээллийг хэрхэн ашигладагийг авч
үзнэ.
Ажиллах Хүчинд Төвлөрөх: Байгууллага
эрхэм зорилго, стратеги, үйл ажиллагаа,
төлөвлөгөөндөө зохицуулан ажиллах
хүчинээ хэрхэн бүрэн дүүрэн дайчлахад
хөгжүүлэн, удирдан, оролцуулж байна вэ?
Энэ шалгуур нь түүнчлэн ажиллах хүчний
боломжийг дайчлах чадвар, чадамжийн
хэрэгцээ болон өндөр гүйцэтгэл үзүүлэх
ажиллах орчныг тодорхойлдог.
Процессийн Менежмент: Байгууллага гол
өрсөлдөх чадварууд, хэрэглэгчид үнэ
цэнийг болгох, байгууллагын амжилт,
тогтвортой байдалд хүрэх ажлын системээ
хэрхэн тодорхойлдог вэ? Энэ шалгуураар
гэнэтийн нөхцөл байдалд бэлтгэлтэй
байдлыг хэмждэг.
Үр Дүн: Энэ шалгуур нь байгууллагын
бүхий л хүрээний үйл ажиллагаа, өсөлтийг
хэмжпэг. Үүнд бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний үр дүн, хэрэглэгчидтэй
холбоотой үр дүн, санхүүгийн болон зах
зээлийн үр дүн, ажилчдын, үйл явцын,
удирдлагын үр дүн зэрэг орно. Үйл
ажиллагааны түвшинг өрсөлдөгч болон
төсөөтэй бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ үзүүлдэг
компаниудтай харьцуулан хэмжинэ.
өөрчилж, бусдыгаа идэвжүүлэн уриалдаг.
Хүмүүс: Шилдэг байгууллагууд
хүмүүсийнхээ нөөц боломжийг хувь хүний
болон багийн түвшинд бүрэн дайжилж,
хөгжүүлж, удирддаг. Тэд ижил тэгш байдал,
шударга ѐсыг сурталчилж хүмүүсээ
дэмждэг. Тэд харилцаа холбоо, урамшуулал,
танигдуулалт зэргийг дэмжих замаар
ажилчдаа идэвхжүүлж, ур чадвар, мэдлэгийг
нь байгууллагын ач тусын тулд ашиглах
боломжийг бүрдүүлдэг.
Бодлого ба Стратеги: Шилдэг
байгууллагууд эрхэм зорилго, алсын
хараагаа хувь нийлүүлэгчид чиглэсэн, үйл
ажиллагаа явуулж буй зах зээл, секторт
хандсан стратеги хөгжүүлэх замаар
хэрэгжүүлдэг. Бодлого, төлөвлөгөө, зорилго,
үйл ажиллагаа нь стратегийг
хэрэгжүүлэхийн тулд хөгжүүлэгддэг.
Хамтрагчид ба Нөөц Бололцоо: Шилдэг
байгууллагууд гадаад хамтрагч, нийлүүлэгч,
дотоод эх үүсвэрээ бодлого, стратеги, үр
дүнтэй үйл ажиллагааны процессыг дэмжих
зорилгоор төлөвлөн удирддаг.
Үйл явц: Шилдэг байгууллагууд хэрэглэгч,
хувь нийлүүлэгчиддээ бүрэн сэтгэл ханамж
олгох, өсөлттэй үнэ цэнийг бүрдүүлэх
зорилгоор үйл явцаа загварчлан, удирддаг.
Хүмүүсийн Үр Дүн: Шилдэг байгууллагууд
хүмүүстэйгээ холбоотойгоор гарамгай
амжилтид хүрч үүнийг иж бүрэн хэмждэг.
Хэрэглэгчийн Үр Дүн: Шилдэг
байгууллагууд хэрэглэгчидтэй холбоотой
гарамгай үр дүнд хүрч, бүрэн төгс хэмждэг.
Нийгмийн Үр Дүн: Шилдэг байгууллагууд
нийгэмтэй холбоотой гарамгай үр дүнд
хүрч, бүрэн төгс хэмждэг.
Гол Үзүүлэлтүүдийн Үр Дүн: Шилдэг
байгууллагууд бодлого, стратегийн үндсэн
элменттэй холбоотой гарамгай үр дүнд
хүрч, бүрэн төгс хэмждэг.

5. Монголын бизнесийн байгууллагуудад авч хэрэгжүүлэх шаардлага
Улс орны эдийн засаг, нийгмийн хєгжилд оруулсан хувь нэмрээрээ бизнесийн
байгууллагууд өндөр ач холбогдолтой байдаг. Бизнесийн байгууллагууд өөрсдийн
тодорхой хүрээндээ үйл ажиллагаагаа явуулдаг бөгөөд хэрхэн бизнесийн давуу байдлаа
бий болгон амжилттай бизнесээ үргэлжлүүлэх вэ? Байгууллагуудын хувьд үйл
ажиллагааных нь амин сүнс болсон менежментийн хүрээний асуудлуудаа хэрхэн
уялдуулан зохицуулах вэ гэдэг чухал.
Бизнесийн давуу байдал буюу Шилдэгүүдээс суралцахуй/ энэ арга хэмжээний
онцлог нь хамгийн төгс хэлбэрээр компанийн хөгжлийг авч явах загварчлал буюу
"Business Excellence" загварын хамгийн амжилттай нь гэж дэлхийд албан ѐсоор хүлээн
зөвшөөрөгдөөд. "Global Excellence Model Council" буюу "Дэлхийн (бизнесийн) шилдэг
загвар" зөвлөл нь Австрали, Америк, Европ, Латин Америк, Сингапур, Энэтхэг, Япон
гэсэн албан ѐсны 7 гишүүнтэй бөгөөд эдгээр улсын холбогдох байгууллагууд нь тус
бүрдээ компаниудын шилдэг загварыг хөгжүүлж жинхэнэ утгаар нь хэрэгжүүлж авч
явдаг юм.
Монгол улсын “Нью-Тел” компани дэлхийн шилдгүүдтэй мөр зэрэгцэн, уг
загварын хүрээнд өөрийн хийсэн бүтээснээрээ тэргүүн туршлагаа хуваалцаж олон улсын
мэргэжилтнүүдийн анхаарлыг өөртөө татаж, тэдэнтэй өрсөлдөхүйц хэмжээнд хүрж
чадсан. Энэхүү Бизнесийн давуу байдлын загварыг компанидаа авч хэрэгжүүлснээр
“Монголын
үйлчилгээний салбарын загвар компани болж” Азийн бүтээмжийн
байгууллагын шагналыг хүртэж чадсан.
Манай Монголын бизнесийн байгууллагуудын хувьд бүгд өөрсдийн боломж
бололцоондоо тулгуурлан энэхүү загварыг авч хэрэгжүүлсээр үйл ажиллагаагаа бүгд
нарийн тодорхойлж, менежментийнхээ асуудлуудыг цогцоор нь хэрэгжүүлж
байгууллагаа хөгжүүлэх боломжтой.
Манай улсын бизнесийн байгууллагууд олон улсын түвшинд гарч үйл
ажиллагаагаа явуулж эхэлснээр манай орны хөгжил, эдийн засгийн байдал бодитойгоор
дээшилнэ.
Компаниудад бизнесийн давуу байдлын загварыг хэрэгжүүлж түүнийг үнэлэн
урамшуулдаг энэ шагналыг илүү хөгжүүлснээр Монголын компаниудын хөгжилд хувь
нэмэр оруулна.
МVХАVТ-ЫН “BUSINESS EXCELLENCE AWARD” ШАГНАЛААР ШАГНАХ
ЖУРАМ
Нэг. Нийтлэг vндэслэл
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
МVХАVТ-ын “BUSINESS EXCELLENCE AWARD” шагналыг Монголын
Vндэсний Худалдаа Аж Vйлдвэрийн Танхимын даргын шийдвэрээр олгоно.
МVХАVТ-ын “BUSINESS EXCELLENCE AWARD” шагналаар Монгол улсын
эдийн засгийн чадавхийг дээшлvvлэх, хувийн хэвшил, бизнесийг хєгжvvлэхэд
бодитой хувь нэмэр оруулсан байгууллага, аж ахуйн нэгж, хувь хvн / иргэд/-ийг
шагнана.
Энэхvv журмын 1.2. т заасан шаардлагыг хангаж тодорхой хувь нэмэр оруулсан
гадаадын иргэдийг шагнаж болно.
Одонг дагалдах мєнгєн олговор 200.000 тєгрєг байх ба эх vvсвэрийг шагнуулж
байгаа байгууллага хариуцна.
МVХАVТ-ын “BUSINESS EXCELLENCE AWARD” шагналын загварыг
МVХАVТ-ын даргын тушаалаар батална.

6. Хоёр. Шагнал олгох болзол
Шагналд нэр дэвшигч нь энэхvv журмын 1.2- д заасан шаардлагуудыг хангасан
2.1
байна.
2.2 Ял шийтгэл, єр зээлгvй байна.
Гурав. Шагналд нэр дэвшvvлэх, тодорхойлох
Шагналд нэр дэвшигч нь энэхvv журмын 2 дугаар хэсэгт заасан болзлыг хангасан
3.1
байна.
Шагналд нэр дэвшvvлэх санаачилгыг тухайн нэр дэвшигчийн ажиллаж буй vндсэн
байгууллага гаргах бєгєєд шагналд нэр дэвшигчийн ажлын vр дvнгийн талаар
3.2 тодорхойлолт ирvvлнэ. Тодорхойлолтод шагнуулах vндэслэл, ажлын амжилтыг
vнэн зєв, товч тодорхой тусгасан байх бєгєєд, шаардлагатай бол холбогдох тооцоо
судалгааг хавсаргасан байна.
Шагналд нэр дэвшигчийн тодорхойлолтод байгууллагын дарга гарын vсэг зурж,
3.3 тамга, тэмдэг дарж баталгаажуулан, холбогдох баримт бичгийн хамт МVХАVТ-д
ирvvлнэ.
Шагналд нэр дэвшигч дараах материалыг бvрдvvлнэ. Vvнд:
а/ нэр дэвшигчийн анкет
3.4 б/ тодорхойлолт
в/ хамт олны буюу удирдлагын зєвлєлийн хурлаар хэлэлцсэн тухай албан тэмдэглэл
г/ ял шийтгэл, татварын тєлєлтийн тухай тодорхойлолт.
Дєрєв. Шагнах асуудлыг хянан шийдвэрлэх
МVХАVТ-ын “BUSINESS EXCELLENCE AWARD” шагналаар шагнуулахаар
ирvvлсэн материалыг танхимын ерєнхий нарийн бичгийн дарга хvлээн авч бvртгэн,
4.1
танхимын даргад танилцуулан шийдвэрлvvлж, тушаал тєлєвлєн, гардуулах ажлыг
зохион байгуулна.
Бизнесийн Давуу Талын Загварыг Нэвтрүүлэх нь
Бизнесийн Давуу Талын загваруудыг дэлхий даяар төрөл бүрийн салбарын, өөр өөр
хэмжээ, онцлогтой байгууллагууд ашиглаж байна.
Байгууллагын давуу байдлыг бий болгохоор зорьж байгууллагууд хамгийн түрүүнд энэ
талаар сургалт явуулж энэхүү загварууд байгууллагыг хөгжүүлэхэд хэрхэн ашиглагдах
талаар сайн ойлголттой болж авдаг. Түүнчлэн энэ талаар зөвөлгөө өгдөг бие даасан
байгууллагууд байдаг.
Бизнесийн Давуу Байдлыг Хэмжих
1. Шагналын хэлбэр. Үндэсний хэмжээний байгууллагаас гаргасан заавар, баримт,
бичгүүдийн дагуу байгууллагууд үйл ажиллагаа чиглүүлэн тайлан гаргадаг ба үүний
дагуу шалгалтын байгууллагууд үнэлгээ өгдөг байна.
2. Урьдчилан бэлтгэсэн хэлбэр. Бизнесийн давуу байдлын шалгуурр бүрт зориулан
бэлтгэсэн урьдчилсан загвар байх ба уг загвар бүрээр байгууллагыг шалгуур хэр
хангаж буйг тодорхойлон, хүчтэй болон сул талыг гаргаж ирэн дээшлүүлэх арга
замыг тодорхойлдог.
3. Семинарын арга барил. Үүний дагуу үндсэн удирдлагын баг мэдээ баримт цуглуулан
ажилчдад танилцуулдаг ба семинар дээр үйл ажиллагаагаа загвартай харьцуулан
үнэлж, төлөвлөгөө гаргадаг.
4. Матрикс хүснэгтийн арга. Үүнийг хэрэгжүүлэхдээ бизнесийн давуу байдлын
загварын хөтөлбөрийн дагуу тухайн компанид нийцэх үйл ажиллагааны матриксыг
бүтээдэг. Энэ нь шалгуур бүрийн дагуух хүрэх зорилгууд байх ба үнэлгээнд 1-10
хүртэлх оноо ашиглана. Энэхүү матриксын дагуу үйл ажиллагааг үнэлнэ.
5. Асуулга авах. Шалгуур бүрийн дагуу байгууллагын үйл ажиллагааг хэмжих хэд
хэдэн асуултуудаас бүтнэ.

7. 6. Программ ашиглах. Нэг байгууллагын зүгээс олон байгууллагаас авсан асуулгын
хариуг нэгдсэн мэдээллийн санд хадгална. Үүний дагуу байгууллагууд бусад
байгууллагуудтай үйл ажиллагаагаа харьцуулах болон шилдэг туршлагатай
харьцуулах боломжтой болно.
7. Жигд оролцооны арга барил. Энэ нь шагналын арга барилтай олон төстэй талтай
боловч Бизнесийн Нэгжид мэдүүлгийн баримтаа өөрсдөө бүрдүүлэх боломж олгодог.
Үүнээс гадна олон байгууллагууд өөрсдийг үнэлэх арга барилтай байдаг.
Бизнесийн Давуу Байдлын Загвар олон улсын түвшинд
Сүүлийн жилүүдэд энэхүү загварыг үндэсний хэмжээнд ашигладаг улсуудад загварын үр
дүнг дээшлүүлэх, дэлхий дахинд таниулахын тулд харилцан туршлага хуваалцах
хэрэгцээ өсөн нэмэгдсэн.
Үүний үр дүнд 2000 онд Дэлхийн Давуу Байдлын Загварын Холбоо байгуулагсан байна.
Энэхүү сүлжээ нь өргөн хэмжээний газар зүйн тархалтыг хамарч өвөрмөц бизнесийн
давуу байдлын загваруудыг гаргаж ирсэн. Гишүүн орнууд нь Европ, Австрали, АНУ,
Япон, Өмнөд Африк, Сингапур, Энэтхэг зэрэг ажээ.
Бизнесийн Давуу Байдал нь Шилдэг Үр Дүнд хүргэж байна – Европын Судалгаа
Энэхүү судалгааг шагнал хүртсэн 120 компанийн 11 жилийн турш дахь санхүүгийн
гүйцэтгэлийг харьцуулан хийсэн байна.
Судалгаагаар эдгээр компаниудыг энгийн компаниудтай харьцуулахад хувьцааны үнэ,
борлуулалт, хөрөнгө болон борлуулалт дахь капталын зарцуулалт нь илүү өндөр
өсөлттэй бөгөөд шагнал авснаас хойш 1 жилийн дотор хөрөнгө өсч, борлуулалттай
холбоотой зардлууд нь буурсан байна.
Үйл ажиллагааны үзүүлэлтүүдийн дундаж өөрчлөлтийн хувь
13
15
12
10
8
10
3
5
3
0
Хувьцаа
Борлуулалт Борлуулалт, хөрөнгийн харьцаа
Капиталын зарцуулалт, хөрөнгийн харьцаа борлуулалтын харьцаа
Капиталын зарцуулалт,
Хөрөнгө
Шагнал олгосноос хойших сүүлийн жилүүдэд (5 жилийн дараах байдлаар) компаниудын
үйл ажиллагаа улам сайжирсан байна. Бусад компаниудтай харьцуулахад шагнал авсан
компаниудын дундаж борлуулалт 77%, үйл ажиллагааны орлого 18%, хөрөнгөн дэх
капиталын зарцуулалт 28%, борлуулалт дахь капиталын зарцуулалт 30%, хөрөнгийн
өсөлт 44%-р тус тус өсч борлуулалтын зардал 4,5%-р буурсан байна.
100%
80%
77%
60%
44%
40%
28%
30%
18%
20%
0%
-20%
Хувьцаа
Үйл ажиллагааны орлого
Капиталын зарцуулалт, хөрөнгийн харьцаа
Капиталын зарцуулалт, борлуулалтын харьцаа
Хөрөнгө
Борлуулалтын зардал
-4%
Бизнесийн Давуу Байдал нь Шилдэг Үр Дүнд хүргэж байна – АНУ-ын Судалгаа
Балдриджийн Шалгуураар шагнал хүртсэн дэлхий даяарх 600 байгууллагад хийсэн
судалгааг 1999 онд Сингал, Хиндрикс нар хийн олон нийтэд хүргэсэн. Шагнал хүртсэн
байгууллагуудыг нэг салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг, ижил хэмжээтэй
байгууллагуудтай харьцуулахад үзүүлэлт бүрээр эерэг үр дүнд хүрсэн нь харагдаж
байлаа.

8. Үйл ажиллагааны үзүүлэлтүүдийн дундаж өөрчлөлт
100%
80%
60%
40%
20%
0%
91%
43%
69%
32%
79%
37%
23%
7%
8%0%
9%6%
Шагнал хүртэгчид
Бусад
Хэрэглэгчдэд төвлөрсөн үр дүн ба Санхүү, Зах Зээлийн үр дүнгийн хоорондох
холбоо
Шинэ Зеландын Бенчмаркинг Клубын 2001-2002 онд хийсэн судалгаагаар хэрэглэгчид
төвлөрсөн үр дүн ба санхүү, зах зээлийн үр дүнгийн хооронд 57 хүчирхэг хамаарал
байгааг тогтоожээ. Хамгийн хүчтэй хамаарлын нэг нь нөхцөл ба үр дүнгийн хоорондох
хамаарал байсан юм.
Доорх графикаас харахад удирдлага, стратегийн төлөвлөлт, зах зээл, хэрэглэгчийн
төвлөрөл, мэдээлэл, шинжилгээ, хүний нөөц, процессийн менежмент зэрэг нөхцөл
сайтай компаниуд бизнесийн өндөр үр дүнд хүрдэг ажээ. Үүнд хэрэглэгчдийн сэтгэл
ханамж, санхүү, зах зээлийн үр дүн, хүний нөөц блон байгууллагын бүтээмжийн үр дүнг
авч үзсэн.
Бизнесийн Давуу Байдлыг бий болгох Үндэсний Стратегиуд
2004, 2005 онд 16 орны хувьд явуулсан судалгаагаар:
1. Австралийн Бизнесийн Давуу Байдлын Хөтөлбөрийг ашиглагчдын 78% нь
хөтөлбөрийг оновчтой зарчмуудад суурилсан, давуу байдлыг хэмжих оновчтой
хэмжүүр гэдэгт итгэлтэй буюу маш өндөо итгэлтэй байдаг байна.
2. 12 бизнесийн давуу байдлын загварыг хэрэгжүүлэгч улс өнгөрсөн 3 жилд бизнесийн
давуу байдлын талаарх мэдлэг бага зэрэг болон нөлөөлөхүйц хэмжээгээр өссөн гэж
дүгнэсэн.
№
Хүчин зүйлс
Эзлэх хувь
Авах

9. 100%
1
2
3
4
5
6
оноо1000
12%
120
25%
250
20%
200
13%
130
10%
100
20%
Удирдлага:
Алсын хараа, зорилго, үнэт зүйлсээ зөв тодорхойлох
Удирдлагуудын ажил үүргийн хуваарь нарийн тодорхойлогдсон,
түүнийгээ хэрэгжүүлэх
Удирдлагыг оролцуулах болон таниулах
Харилцаа холбоо тогтоох
Үнэт зүйлс-удирдлагын жолоодогч
Удирдлагад үр нөлөөтэй зүйлс
Төлөвлөгөө, Стратеги:
Зорилго-Алсын хараа- Үнэ цэнэ
Дунд хугацааны стратеги5жил
Бизнес төлөвлөгөө
Улирал тутмын үйл ажиллагааны төлөвлөгөө
Стратегийн төлөвлөгөөний процесс
Стратегийн зураглал
Төлөвлөгөө болон зорилгууд: 7хоног бүр, сар бүр, улирал бүр, жил бүр
Судалгаа, Мэдээлэл:
Мэдээллийн эх сурвалж: дотоод, гадаад
Хэрэглэгчийн мэдээллийн хүснэгт байгуулах
Мэдээлэлд анализ хийх болон ашиглах
Чанарын болох тоон судалгаа авах
Мэдээлэл түгээх сувгаа тодорхойлох
Бейнчмаркинг болон харьцуулалт хийх
Хүний менежмент:
Хүний нөөцийн процессоо тодорхойлох
Бүтээмж менежментийн хөдөлгөөн өрнүүлэх
Сургалт, хувь нийлүүлэгчдийн хөгжил
Эрүүл мэнд, сэтгэл ханамжийн ажил зохиох
Ажилчдын гүйцэтгэл, танин мэдэх
Хэрэглэг-чийн сэтгэл ханамж
Хүмүүсийн сэтгэл ханамж:
Хэрэглэгчийн стратеги
Хэрэглэгчдийн хэрэгцээг тодорхойлох маркетингийн судалгаа
Хэрэглэгчдийн санал хүсэлтийг сонсох
Үр дүн:
Хэрэглэгчдийн үр дүн
Санхүүгийн үр ашиг
Хүмүүсийн үр дүн
Үйл ажиллагааны үр дүн
Хүрч, шагнагдсан үр дүн
200
Бизнесийн давуу байдлын загвар-онооны систем
Удирдлага
Хүний
мене
12%
өлөвлөгөө
Стратеги
25%
13%
110%
Судалгаа
Судалгааны хэсэг
Хүмүүсийн
сэтгэл
10%
ханамж
Хэрэглэгчийн сэтгэл
ханамж
10%
Мэдээлэл
Бизнесийн
үр дүн
20%

10. Энэхүү хэсэгт бид “Азид төдийгүй дэлхийд үйлчилгээгээрээ тэргүүлэгч Япон, Сингапур
улсын Хэрэглэгчийн Үйлчилгээний Олон улсын стандартын шаардлагад /Service
Excellence/ нийцүүлэн чанарын өндөр түвшинд хүргэн үйлчилж байгаа Азийн
Бүтээмжийн байгууллагын "Үлгэр жишээ компани" болох Нью Телийг авч үзлээ.
“Нью- Тел” ХХК нь үүрэн телефонийн үйлчилгээгээр Монголын тэргүүлэгч байгууллага
юм. “Нью- Тел” ХХК нь 350 ажилтантай бөгөөд 170 гаруй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг
850,000 мянган хэрэглэгчдэд хүргэж байна. Тус компани нь Улаанбаатар хотод 4200,
орон нутагт 4900 үйлчилгээний цэгүүдтэй.
Удирдлага:
Үндсэн удирдлага:
“Нью-Тель” ХХК нь алсын хараа зорилгодоо тулгуурлан
компанийнхаа үнэ цэнийг бий болгосон ба хэрэглэгчиддээ төвлөрөн үйл ажиллагаагаа
явуулдаг.
Алсын хараа: Хэрэглэгчдийн сэтгэл ханамжаар компанийн хөгжил тодорхойлогдоно.
Эрхэм зорилго: 2015 онд, “Нью- Тель” ХХК нь Азийн үйлчилгээний шилдэг
компаниудын нэг болж, хувь нийлүүлэгчдээ хамгийн тэргүүнд тавьж ажиллана.
Алсын хараанд тулгуурласан гол үнэ цэнүүд:
Хэрэглэгчдээ эрхэмлэх Ажлын өсөлт Мэргэжлийн бүтээлч хандлага Хариуцлагатай
байдал
Харилцаа холбоо ба ахлах удирдлагын ажил үүрэг
Үйлчлүүлэгчид Мэдээллийн хөтөлбөр
Хэнээр
ДотоодVMV гарын авлага ба удирдах
Гүйцэтгэх захирал
ажилчид
гарын авлага ба удирдах ном
Салбарын захирал
Салбаруудын уулзалт
Захиргааны албаны
Шагналын илтгэл
захирал
Тойм гаргах
Менежер
Тест
Эссэний тэмцээн
Ярилцлага
Захирлын мэндчилгээ
Гадаад –
Хэрэглэгчийн өдөр
Гүйцэтгэх захирал
Үйлчлүүлэгчид Уулзалт
Хамтрагчид
Нийлүүлэгчид
Уулзалт
Гүйцэтгэх захирал
Хурал
Захиргааныхан
Хянагч
Салбарынхан
Хэлэлцээр
Менежерүүд
Хувь
нийлүүлэгчид
Уулзалт
Хурал
Гүйцэтгэх захирал
Ахлах менежерүүд
Хэнд
Бүх ажилчдад
Менежер
Шинэ ажилчдад
Давтамж
7 хоног
бүр
Сар бүр
Улирал
тутам
Хэрэглэгчид
Хамтрагчид
Сар бүр
Худалдаалагчид
Түрээслэгчид
Хамтрагчид
Хамгаалагчид,
цэвэрлэгээний
ажилчид
Хувь
нийлүүлэгчид
Долоо
хоног бүр
Сар бүр
Жил бүр
Улирал
тутамд
Энэхүү ажил үүргийн хуваарилалтаас харахад удирдлагын зүгээс хэрэглэгч, хамтрагч,
хувь нийлүүлэгч, ажилчдад чиглэсэн үйл ажиллагааг үе үе, олон төрлийн хэлбэрээр
зохион байгуулдаг байна.
Үнэт зүйлс-удирдлагын жолоодогч
Үнэт зүйлс
Ажиллах горим
Хэрэглэгчдээ
Зочин мэт хэрэглэгчдээ хандах
эрхэмлэх
Хэрэглэгчээ үргэлж хаана ч ямар ч цагт санах
Компанийн ажил бүрийн цаана хэрэглэгч байдгийг
сана
ПрограммБодлогоДадлага
Үйлчилгээний стандарт
Программын хандлага
Үйлчилгээний чанарын
уулзалт

11. Хэрэглэгч бол баяр бахдал
Үйлчилгээний шагнал
Хэрэглэгчээс доогуур өөрийгөө тавих
Өглөөний уулзалт
Инээмсэглэл, Инээмсэглэл бас дахин инээмсэглэл
Захирлуудын уулзалт
Хэрэглэгчийн төгс зөвлөгч байх
Амлалтандаа үргэлж хүрэх
Үйлчлэгчээс
Хүрч болохуйц хамгийн их, сайн ур чадвараараа
хэрэглэгчиддээ туслах
Манай бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ хэрэглэгчдэд
үргэлж хаалтгүй байх болно.
Ажлын өсөлт
Бүх зүйл нээлттэй
Сургалт
Харилцаа эрүүл
Программын хандлага
Дээдлэх мөн бусад бүх зүйлд туслах
Хөндлөн ажил үүргийн баг
Зөвшөөрөлд үндэслэсэн шийдвэрүүдийг хийх
Шагналын системд үндэслэсэн
Багаараа хэлэлцэх мөн зөвлөх
баг
Бүх талаас асуудлыг харах
Идэвх зүтгэлд суурилсан баг
Мэдлэгээ хуваалцах
Мэргэжлийн
Судлаач байх
Кайзен санал зөвлөгөөний
бүтээлч
Уриалагч байх
тогтолцоо
хандлага
Боловсронгуй болоход хичээх
Нийт сургалтын төлөвлөгөө
Бенчмаркид хамрагдсан байх
Өөрийгөө хөгжүүлэхэд хичээх
Хэрэглэгчийн үзэл бодлын санаанаас зүйлсийг
харах
PDCA
Хариуцлагатай Хуулийг дээдлэн хамгаалах
Гүйцэтгэлийн үнэлгээний
байдал
Үнэнч шударга байх
системд суурилсан арга
Дүрэм журмыг дагах
хэрэгсэл ашиглах болон
Нийгэмд анхаарлаа тавих
ажиллах
Хариуцлагатай байх
Бизнесийн ѐс дүрэм, өндөр стандартыг сахих
Тус компани тэмүүлж буй үйлчилгээнийхээ соѐлд хүрэхйин тулд зөв хүнийг сонгон
ажилд авах нь чухал байдаг. Нью –Тель сонголтын үйл явцдаа зан чанарын ярилцлагын
техникийг ашигладаг. Заагдсан шаардлага туршлагыг хангасан оролцогч байх ѐстой зан
чанарыг эзэмшээгүй тохиолдолд шаардлага хангаагүй гэж үзнэ. Нью –Тельд тэмүүлж
буй соѐлоо хянан баталгаажуулах хэд хэдэн механизм байдаг. Үндсэн удирдлага
ажилчдыг шаардлагатай зан чанар гаргаж байгаа эсэхийг тасралтгүй шалган хянаж
байдаг. Ажилчидын дунд явуулах энгийн ярилцлага, компаны санал хүсэл, 360 градусын
санал асуулга байгууллагын соѐлын судалгаагаар одоогийн байгаа соѐл болон тэмүүлж
байгаа соѐлын хоорондох зай завсрыг тодорхойлдог. Ямар нэгэн сул тал илэрвэл засах
арга хэмжээг даруй авч хэрэгжүүлдэг.
Төлөвлөгөө
Зорилго-Алсын хараа- Үнэ цэнэ
Дунд хугацааны стратеги5жил
Бизнес төлөвлөгөө
Улирал тутмын үйл ажиллагааны
төлөвлөгөө

12. Стратегийн төлөвлөгөөгөө нэгтгэн тодорхойлж, зарим менежерүүдийн арга барилыг
ашиглан, удирдах менежерүүд стратегиа хөгжүүлнэ.
Үр дүн
Бизнесийн Давуу Байдлын Загварууд 80 гаруй оронд ашиглагддаг. Балдридж болон
Европын Чанарын Менежментийн Сангийн загварууд ноѐлдог хэдий ч хэд хэдэн өөр
загваруудыг үндэсний байгууллага, удирдлагууд хөгжүүлэн хэрэгжүүлж байна.
Бизнесийн Давуу Байдлын Загвар нь байгууллагуудыг хүчтэй болон хөгжүүлэх
шаардлагатай хэсгүүдээ тодорхойлон үйл ажиллагааны бүхий л талыг дээшлүүлэх
боломжийг олгодог. Энэхүү загварыг байгууллагын хэмжээ, салбар, бүтээгдэхүүн, соѐл,
байрлал зэргээс үл хамааран ашиглаж болдгоороо уян хатан. Мөн түүнчлэн загварыг
байгууллагууд өөрийгөө тогтмол үнэлж, өсөлт, дэвшилтээ хэмжихэд ашигладаг.
Зарим байгууллагууд бизнесийн давуу байдлыг үйл ажиллагаагаа дээшлүүлэх болон
шагнал аван олон нийтэд танигдах зорилгоор авч хэрэгжүүлдэг ч үүнийг хэрэгжүүлсэн
ихэнх компаниуд бизнесийн давуу байдлыг амжилттай хэрэгжүүлж, өрсөлдөгчдөөсөө
түрүүлсэн.
Санал зөвлөмж
Дараах зүйлс нь байгууллагуудыг бизнесийн давуу байдлын загварыг хэрэгжүүлэхэд
хамгийн нөлөөтэй арга хэмжээнүүд:
o Сайн болон муу туршлагын мэдээлэл
o Бизнесийн давуу байдлын талаарх ном, хэвлэмэлүүд
o Бизнесийн давуу байдлын талаарх он-лайн мэдээллийн бааз
o Бизнесийн давуу байдлын сургалтууд
o Бизнесийн давуу байдлын семинар, уулзалтуудыг тус тус зохион
байгуулах.
Монгол Улсын хэмжээнд бизнесийн давуу байдлын үндэсний чанарын шагналыг
олгохын зэрэгцээ энэ чиглэлийн хөтөлбөрүүдийг үндэсний хэмжээнд авч хэрэгжүүлэх
шаардлагатай.