3. #=O|~ü – _çÃãO|~ü 2006
ã¨OѨ٘ 6 ã¨OzHõ 6 ã¨OYº 21
D ã¨OzHõÖ’......D ã¨OzHõÖ’......D ã¨OzHõÖ’......D ã¨OzHõÖ’......D ã¨OzHõÖ’......
K«O^•Å∞, ~°K«#Å∞ ѨOѨ=Åã≤# z~°∞<å=∂ :
a.*’ºu
Z_ç@~ü, =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO
3–6–779/6, gkä <≥O.14, Ç≤Ï=∂Ü«∞`ü#QÆ~ü
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ – 29
á¶È<£ – 040 27625245
^≥·fi=∂ã≤Hõ Ѩ„uHõ
Hõ=~ü _ç*ˇ·<£, =Ú„^Œ} : K«i`« WO„ÃÑ+¨<£û
=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO
q_çHÍÑ‘ – ~°∞.10/–
ã¨O=`«û~° K«O^• – ~°∞.50/–
rq`« K«O^• – ~°∞.300/–
ã¨Oáê^ŒHõ=~°æO
a.*’ºu (Z_ç@~ü)
a.J#∂~å^èŒ
_®.Ñ≤.q[Ü«∞ÅH˜∆ ‡
Ñ≤.[Ü«∞
Ñ≤.J#Å
ã¨ÅǨ=∞O_»e
Hõ$ëê‚ÉÏ~Ú
x~°‡ÖÏ~å}˜
=#=∂Å
HÍ`åºÜ«∞x q^Œ‡¿ÇÏ
H˘O_ÕѨÓ_çx~°‡Å
Ñ≤.ã¨`«º=u
HÍ`åºÜ«∞x
â◊tHõà◊
mahilamargam@rediffmail.com
«¨ã¨Oáê^ŒH©Ü«∞O : =∞Ç≤Ïà◊Å áÈ~å@ q[Ü«∞O 3
« K«i„`«Ö’=∞Ç≤Ïà◊ : 19= â◊`å|ÌѨ٠™êfi`«O„„`«ºã¨=∞~åÅÖ’
~å}∞Å, ÉËQÆOÅ, ™ê^è•~°} =∞Ç≤Ïà◊Å áê„`« – q. QÍiæ 5
« Hõ^äŒ : „¿Ñ"Õ∞...... rq`«=∂? – Ü«∂q∞x 11
«"åºã¨O : Jaè=$kú Ѩ^äŒHÍÅÖ’ ¢ã‘ÎÅ „Ѩâ◊flÅ#∞ U q^èŒOQÍ
J~°÷O KÕã¨∞‰õΩOÏO? – _®IIÔH.ã¨`«ºÅH˜∆‡, ÔH.ã¨[Ü«∞ 17
« q=Hõ∆ : '=∞QÆѨx— P_»"å~°∞ KÕ¿ãÎ...... – yi[ 22
« "åºã¨O : „¿Ñ=∞, áêu„=`«ºO, "Õâߺ=$uÎ – ÃÑiÜ«∂~ü 24
« ѨijÅ# : i[ˆ~fi+¨#∞¡..... áÈ~å_ç ™êkèOK«∞‰õΩ#fl ǨωõΩ¯ – Ѩ=# 28
« Hõ^äŒ : ÑπÛ....... [Ü«∞ _®Hõì~°∞ HÍÅ – _®IIÑ≤.q[Ü«∞ÅH˜∆‡ 29
« JO`«~å˚fÜ«∞O : Hõhflˆ~ Hõ`«∞ÎÅ∞ KÕã≤ áÈ~å_»∞`«∞#fl áêÅã‘Î<å =∞Ç≤Ïà◊Å∞ – Ѷ¨ÓÖò=Ou 34
«áÈ~å@„ã¨=OuÖ’.... : 38
« ѨÙã¨ÎHõѨiK«Ü«∞O : 'Ô~_£~À*Ï— ~À*Ï ÅÔQ˚O|~üæ ѨiK«Ü«∞O – <åQÆ~åA 42
«ã¨ÊO^Œ# : ~åºyOQ∑¿Ñ~°∞`À J=∂#gÜ«∞K«~°º– g∞_çÜ«∂ J`«∞º`åûǨÏO – Ñ≤.[Ü«∞ 43
«áê~î°‰õΩÅ"ÕkHõ : +¨ÉÏ<å Pr‡...... hH˜k `«QÆ∞<å? 44

4. 4 =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v #=O|~ü – _çÃãO|~ü 2006
QÆ∞iÎOѨ٠=∂~°∞ʉõΩ ^•ifÜ«∂Å<Õ PHÍOHõ∆`À
=∞#ã¨=∂[O ¢ã‘ÎÅ#∞XHõ~°HõOQÍ#∂ѨÙ~°∞+¨µÅ#∞=∞~À~°HõOQÍ#∂x~°fizOzOk.¢ã‘ÎxѨÙ~°∞+¨µ_çH˜ÉÏxã¨QÍ
=∂ˆ~Û„Hõ=∞OÖ’<ÕDx~°fiK«<åÅ∞=KåÛ~Ú.|ÅOQÍ"Õà◊¥§#∞‰õΩ<åfl~Ú.D~ÀAJqZO`«QÍ=∞#rq`«OÖ’'ã¨Ç¨Ï[O—
J~ÚáÈÜ«∂Ü«∞O>Ë Jã¨Å∞ =∞#O `Õ_® =ÙO^Œx QÆ∞iÎOK«ÖË#O`«QÍ. '¢ã‘ΠѨÙ~°∞+¨µe^ŒÌ~°∞ =∞#∞+¨µÖË Hõ^•– "åà◊§ =∞^茺
D `Õ_® ZO^Œ∞‰õΩ =ÙOk— J<Õ PÖ’K«# ‰õÄ_® ~å#O`«QÍ Jq =∞#‰õΩ JÅ"å@~ÚáÈÜ«∂~Ú. =∞i D Ѩiã≤÷u
=∂~åÛÅO>Ë–XHõq+¨Ü«∂xflQÆ∞iοãÎ`«~åfi`«^•xfl=∂ˆ~Û,=∂~°∞Û‰õΩ<ՄѨܫ∞`«flOKÕÜ«∞QÆÅO.
'QÆ∞iÎOK«_»O—J<Õ"≥Ú^Œ˜J_»∞QÆ∞"ÕÜ«∞_®xH˜ 'q=Hõ∆— ji¬Hõ#∞„áê~°OaèOKåO.Wkáê~î°‰õΩÅji¬Hõ.
'L"≥∞<£ =~°Öò¤— Jx ¿Ñ~°∞ ÃÑ@∞ì‰õΩ#fl ëêѨÙÅ∞ Jhfl =O˜O˜ ™ê=∂#∞Å<Õ J=∞‡_»O ^ŒQÆæ~° #∞Oz, á¶êºHõìsÖ’¡
=∞Ç≤ÏàÏ HÍi‡‰õΩʼnõΩ `«‰õΩ¯= "Õ`«<åÅ∞ ~Ú=fi_»O ^•HÍ „Ѩux`«ºO ¢ã‘ÎÅ∞ Z^Œ∞~˘¯<Õ q=Hõ∆ QÆ∞iÎOz `«=∞ J#∞Éèí"åÅ
#∞O_ç, ѨijÅ# #∞O_ç áê~î°‰õΩÅ∞ ~åã≤ ѨOáêÅx HÀ~°∞`«∞<åflO. =∞#Ö’ =∞#ˆH `≥b‰õΩO_® ¿Ñ~°∞‰õΩáÈ~Ú#
áê`«|∂A#∞=keOK«∞HÀ=_®xH˜‰õÄ_®Dji¬HõLѨÜ≥∂QÆѨ_®Å<Õ^ÕPHÍOHõ∆.
'ã¨ÊO^Œ#— ^•K«∞HÀ_®xH˜ HÍ^Œ∞ ѨOK«∞HÀ_®xH˜!
x`«ºrq`«OÖ’ '¢ã‘ÎÅ∞—QÍ =∞#O Z<Àfl J#∞Éèí"åÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞<åflO. =∞# K«∞@∂ì Z<Àfl ã¨OѶ¨∞@#Ö’¡
¢ã‘ÎÅ∞ ÉÏ^èŒÅ‰õΩ QÆ∞~°=Ù`«∞<åfl~°∞. H˘xfl™ê~°∞¡ ¢ã‘ÎÅ∞ "å˜x Z^Œ∞~˘¯O@∂ =ÙOÏ~°∞. XHÀ¯™êi
q[Ü«∞=O`«=∞=Ù`å~°∞. XHÀ¯™êi qѶ¨Å"≥∞ÿ<å qÅ∞"≥·# QÆ∞}áê~îåÅ#∞ <Õ~°∞ÛH˘x =ÚO^Œ∞‰õΩ "≥à◊¥Î =ÙOÏ~°∞.
W=hfl =∞#H© [~°Q˘K«∞Û ‰õÄ_®. WÖÏO˜ ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ =∞#O^ŒiÖ’ U^À XHõ Hõ∆}OÖ’<Õ HÍ=K«∞Û– nxfl
JO^ŒiH© K≥áêÊe, JO^Œi`À ѨOK«∞HÀ"åe, nxfl ~åã≤ JO^Œi`À K«kqOKåe J<Õ ÉèÏ=O HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok.
=∞#O QÆ=∞xOz# XHõ q+¨Ü«∂xfl, =∞#O <Õ~°∞Û‰õΩ#fl XHõ q+¨Ü«∂xfl, ÖË^• =∞#O K«eOzáÈ~Ú#
ã¨OѶ¨∞@#x QÍh =∞#Ö’<Õ ^•K«∞HÀ"åÅxÑ≤OK«^Œ∞, ѨOK«∞HÀ"åÅxÑ≤ã¨∞ÎOk.
JO^Œ∞HÀã¨"Õ∞ D 'ã¨ÊO^Œ#— ji¬Hõ.
W<åflà◊√§QÍ "≥eH˜f¿ã "ÕkHõ ÖËHõ g∞Ö’ ^•y =Ù#fl J<ÕHõ ÉèÏ"åʼnõÄ, PÖ’K«#ʼnõÄ, ã¨ÊO^Œ#‰õÄ
JHõ∆~°~°∂áêxfl=fiO_ç. g∞~°∞ ~åÜ«∂Å#∞‰õΩ#fl ã¨OѶ¨∞@#Åx ã¨ÊO^Œ# ji¬HõH˜ ѨOѨO_ç. <åÅ∞QÆ∞QÀ_»Å
=∞^茺 =∞#efl |OkèOz, =∞#efl XHõi`À XHõix HõÅ=‰õΩO_® =∞# PÖ’K«#efl ѨOK«∞HÀx=fi‰õΩO_®
KÕã¨∞Î#fl ã¨=∂[ Hõ@∞ìÉÏ@¡#∞ KèÕk^•ÌO. =∞# ã¨ÊO^Œ#efl ѨOK«∞H˘O^•O! D ji¬Hõ g∞k.

5. 5=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v #=O|~ü – _çÃãO|~ü 2006
ã¨Oáê^ŒH©Ü«∞Oã¨Oáê^ŒH©Ü«∞Oã¨Oáê^ŒH©Ü«∞Oã¨Oáê^ŒH©Ü«∞Oã¨Oáê^ŒH©Ü«∞O
=∞Ç≤Ïà◊Å áÈ~å@ q[Ü«∞O
Jxfl ~°HÍÖˇ·# Ç≤ÏOã¨Å#∞ J#∞Éèíqã¨∞Î#fl ÉèÏ~°`« =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ ‰õΩ@∞O|Ç≤ÏO㨠#∞O_ç ~°Hõ∆}
HõeÊOK«_®xH˜ L^ÕÌtOz# '‰õΩ@∞O|Ç≤ÏO™ê x~À^èŒHõ K«@ìO – 2005— 26 JHÀì|~ü 2006 #∞O_ç
J=∞Å∞Ö’H˜ =ã¨∞Î#flk. D K«@ìO ^•fi~å ‰õΩ@∞O|Ç≤ÏO㨠ÉÏkè`«∞Å∞ Ѷ≤~åº^Œ∞ KÕÜ«∞_®xH˜, HÀ~°∞ìÅ#∞
P„â◊~ÚOK«_®xH˜, ~°Hõ∆} á⁄O^Œ_®xH˜ J#∞"≥·# H˘xfl H˘`«Î =º=ã¨÷Å∞ J=∞Å∞Ö’H˜ =™êÎ~Ú. JO`«HõO>Ë
=ÚYºOQÍ =∞Ç≤Ïà◊ÅÃÑ· ‰õΩ@∞O|OÖ’x ѨÙ~°∞+¨µ_»∞ J=∞Å∞ KÕã¨∞Î#fl Jxfl~°HÍÖˇ·# Ç≤ÏOã¨Å#∞
"≥Ú@ì"≥Ú^Œ˜™êiQÍ Ç≤ÏOã¨QÍ, ǨωõΩ¯Å LÅ¡OѶ¨∞#QÍ K«@ìO QÆ∞iÎã¨∞Î#flk. ‰õΩ@∞O|Ç≤ÏOã¨#∞
Z^Œ∞~À¯=_®xH˜ XHõ ã¨=∞„QÆ"≥∞ÿ# K«Ïìxfl ~°∂á⁄OkOKåÅx QÆ`« H˘xfl Uà◊√§QÍ =∞Ç≤ÏàÏã¨OѶ¨∂Å∞,
=∞Ç≤ÏàÏ "Õ∞^è•=ÙÅ∞ _ç=∂O_£ KÕã¨∂Î<Õ =Ù<åfl~°∞. ¢ã‘ÎÅ∞ ‰õΩ@∞O|OÖ’ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl Ç≤ÏOã¨#∞
=∂#=ǨωõΩ¯Å LÅ¡OѶ¨∞#QÍ QÆ∞iÎOKåÅx Q˘O`≥`«∞Î`«∂<Õ =Ù<åfl~°∞. z@ìz=~°‰õΩ 2005Ö’ aÅ∞¡~°∂ѨOÖ’
P"≥∂^ŒO á⁄Ok# JOâßÅ∞ =∞ixfl =∂~°∞ÊÅ`À 2006 PQÆã¨∞ìÖ’ áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ K«@ìOQÍ P"≥∂^ŒO
á⁄Ok, JHÀì|~°∞ 26 #∞Oz J=∞Å∞Ö’H˜ =ã¨∞Î<åfl~Ú.
K«@ìѨ~°OQÍ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ D~ÀA U H˘kÌ=∂„`«"≥∞ÿ<å "≥ã¨∞Å∞ÉÏ@¡#∞, ~°Hõ∆}ÏkèHÍ~åÅ#∞, ǨωõΩ¯Å#∞
á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~°O>Ë ^•xH˜ HÍ~°}O QÆ`« =¸_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ∞QÍ „H˜Ü«∂jÅ =∞Ç≤ÏàÏ L^Œº=∂Å∞ KÕã¨∞Î#fl
áÈ~åÏÖË. 1977Ö’ =∞^èŒ∞~° ˆ~Ñπ ˆHã¨∞Ö’ áÈbã¨∞Å x~°¡H∆ͺxfl, K«@ìO Ñ≤`«$™êfi=∞º "≥·Yix x~°ã≤ã¨∂Î
"≥Å∞¡"≥uÎ# =∞Ç≤ÏàÏ L^Œº=∂Å∞, QÆ`« =¸_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ∞QÍ J<ÕHõ „Ѩâ◊flÅ#∞, _ç=∂O_»¡#∞ =∞# ã¨=∂[O
=ÚO^Œ∞OKå~Ú. =ÚYºOQÍ K«ÏìÅÖ’ H˘xfl =ÚYº"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊʼnõΩ HÍ~°}=∞Ü«∂º~Ú. 'J`åºKå~°
x~À^èŒHõ K«@ìO—Ö’ =∂~°∞ÊÅ∞, 498 #∞O_ç 498 Z #∞ ™êkèOK«∞HÀ=_»O, Öˇ·OyHõ "ÕkèOѨÙÅ x~À^èŒHõ
K«@ìO =~°‰õΩ H˘#™êQÍ~Ú. x*ÏxH˜ D H˘`«ÎK«@ìO aÅ∞¡~°∂ѨOÖ’ L#flѨC_Õ ^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ =∞Ç≤ÏàÏ
L^Œº=∂Å∞ aÅ∞¡Ö’x Ö’áêÅ#∞ ZuÎK«∂Ñ≤, ÖÁã¨∞QÆ∞Å#∞ ã¨=iOKåÅx _ç=∂O_£ KÕã≤ H˘O`«=~°‰õΩ
™êkèOK«∞‰õΩ<åfl~Ú. D~ÀA D K«@ìO Z<Àfl H˘xfl =∂~°∞ÊÅ`À, H˘O`≥·<å ã¨=∞„QÆOQÍ J=∞Å∞Ö’H˜
=zÛO^ŒO>Ë Jk =∞Ç≤Ïà◊Å áÈ~åÏŠѶ¨e`«"Õ∞.
D K«@ìO =∞Ç≤Ïà◊Å KÕuÖ’ =„*ÏÜ«Ú^èŒO Jx Ѩ„uHõÅ∞ ~åâß~Ú. x["Õ∞. HÍh nxfl PÜ«Ú^èŒOQÍ
=∞ÅK«_»O J#flk K«Ïìxfl J=∞Å∞Ö’ ÃÑ>Ëì JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆO KÕ`«∞Ö’¡ L#flk. g~°∞ „á⁄>ˇHõ∆<£
JkèHÍ~°∞Öˇ·<å, WOÔH=Ô~·<å HÍx ѨÙ~°∞ëêkèHõº, Éèí∂™êfi=∞º ÉèÏ=*ÏÖÏxH˜ Jf`«∞ÖËg∞ HÍ^Œ∞. W@∞=O˜
ÉèÏ=*ÏÅO L#fl"å~°∞ D K«@ìOÖ’x JOâßÅ#∞ ZO`«=~°‰õΩ =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ
LѨÜ≥∂y™êÎ~°<Õk K≥ѨÊÖËO. K«@ìO J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛ# `«~°∞"å`« #"≥∂^≥·# ˆHã¨∞Å#∞ Ѩije¿ãÎ,
UHõOQÍ áÈbã¨∞ÖË, „á⁄>ˇHõ∆<£ JkèHÍ~°∞Å áê„`« =Ç≤Ï™êΈ~"≥∂J#fl J#∞=∂#O HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. WÖÏ
[~°QƉõΩO_® LO_®ÅO>Ë „ѨÉèí∞`«fiO "≥O@<Õ =∞Ç≤ÏàÏ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· J=QÍǨÏ# L#fl „ã‘ÎÅ#∞
JkèHÍ~°∞Å∞QÍ xÜ«∞q∞OKÕ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕѨÏìe. JO`ÕHÍHõ giÃÑ· Ѩ~°º"ÕHõ∆} =ÙO_®e. WѨC_»∞#fl
„ѨÉèí∞`åfiÅ∞ D „Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕÜ«∞QÆÅ=x =∞#O #=∞‡QÆÅ=∂?
<Õ_»∞ =~°Hõ@fl x¿+^èŒ K«@ìO h~°∞ HÍiáÈ~ÚOk. D K«@ìO H˜O^Œ Z<Àfl ˆHã¨∞Å∞ #"≥∂^Œ=Ù`«∞<åfl
ZO^Œ∞‰õΩ tHõ∆Å∞ Ѩ_»@O ÖË^Œ∞? giH˜ tHõ∆Å∞ Ѩ_»HõáÈ=_®xH˜ „ã‘ÎÅ#∞ WOHÍ J}QÆ^˘H˜¯ LOKåÅ#∞‰õΩ<Õ

6. 6 =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v #=O|~ü – _çÃãO|~ü 2006
‰õΩ@∞O|Ç≤ÏO™ê x~À^èŒHõ K«@ìO–2005 QÆ∞iOz...... 2006 PQÆã¨∞ìÖ’ áê~°¡"≥∞O@∞ D aÅ∞¡#∞
P"≥∂kOzOk. ~å¢+¨ìѨu ÃãÃÑìO|~°∞ 13# ~å[=Ú„^Œ "Õâß_»∞. JHÀì|~°∞ 26# J=∞Å∞Ö’H˜ =ã¨∞ÎOk.
1) D K«@ìOÖ’x H©ÅHõ JOâ◊O x"åã¨Ñ¨Ù ǨωõΩ¯#∞ Hõey =ÙO_»_»O. K«@ì|^ŒúOQÍ Ç¨Ï‰õΩ¯^•Ô~·<å, HÍHõáÈ~Ú<å x=ã≤ã¨∞Î#fl
WO˜#∞Oz ÉÏkè`«¢ã‘ÎÅ#∞ "≥à◊¡Q˘@ì_»O ‰õΩ^Œ~°^Œ∞. HÀ~°∞ì #∞Oz D "Õ∞~°‰õΩ P"≥∞ D P^Õâßxfl `≥K«∞ÛHÀ=K«∞Û.
2) ÉèÏ~°ºÃÑ· QÍx, P"≥∞ |O^èŒ∞=ÙÅÃÑ· QÍx =~°Hõ@fl "ÕkèOѨÙʼnõΩ áêÅÊ_ç`Õ Jk ‰õΩ@∞O|Ç≤ÏO¿ã. Éè∫uHõOQÍ, Öˇ·OyHõOQÍ,
=∂#ã≤HõOQÍ, Pi÷HõѨ~°OQÍ =∞Ç≤Ïà◊#∞ "ÕkèOz<å, ɡkiOz<å ‰õΩ@∞O|Ç≤ÏO㨠Ѩikä Ö’ˆH =ã¨∞ÎOk.
3) Éèψ~º H͉õΩO_®, q"åÇ¨Ï ã¨O|O^èŒO ÖˉõΩO_® Hõeã≤ rqã¨∞Î#fl =∞Ç≤Ïà◊ – `«e¡, ™È^Œi, q`«O`«∞=ÙÅ∞QÍ ‰õΩ@∞O|OÖ’
=ÙO@∞#fl =∞Ç≤Ïà◊ ‰õÄ`«∞~°∞, ^Œ`«Î`« ã¨O`å#O, ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^èŒO`À ã¨Ç¨Ïr=#O KÕã¨∞Î#fl"å~°∞, Ô~O_ÀÉèÏ~°ºQÍ
=Ù#fl"åˆ~ H͉õΩO_® LOѨÙ_»∞QÆ`≥ÎÅ∞QÍ Ñ¨iQÆ}# á⁄O^Õ"å~°∞, K«@ì|^Œú"≥∞ÿ# U~åÊ@∞ ÖˉõΩO_® ã¨Ç¨Ïr=#O KÕ¿ã"å~°∞,
L=∞‡_ç ‰õΩ@∞O|OÖ’ U^À XHõ =~°∞㨠|O^èŒ∞=Ù – gà◊¡Ö’ Z=Ô~·<å ‰õΩ@∞O|Ç≤ÏO™ê x~À^èŒHõ K«@ìO H˜O^Œ ÉÏkè`«∞ÅÃÑ·
Ѷ≤~åº^Œ∞ KÕÜ«∞=K«∞Û.
4) XHõ ѨÙ~°∞+¨µ_ç`À Hõeã≤ LO_Õ =∞Ç≤Ïà◊ (ZÖÏO˜ ã¨O|O^èŒ"≥∞ÿ<å HÍ=K«∞Û) D K«@ìO H˜O^Œ ã¨Ô~·# HÍ~°}ÏÅ∞ K«∂Ñ≤Oz,
J`«_çx ã¨fiO`« WO’¡H˜ ~å‰õΩO_® KÕÜ«∞=K«∞Û. W^ŒÌ~°∂ J#∞Éèíqã¨∞Î#fl W`«~° Pã¨∞ÎÅ#∞ P"≥∞ J#∞ÉèíqOK«‰õΩO_®
KÕÜ«∞_»O, ÉÏkè`«∞ÅÃÑ·, P"≥∞ |O^èŒ∞=ÙÅÃÑ· =∞^ŒÌ`«∞^•~°∞ÅÃÑ·, Ç≤ÏO㨉õΩ áêÅÊ_»_»O =O˜ "å˜ #∞Oz ‰õÄ_® HÀ~°∞ì
~°Hõ∆} HõeÊã¨∞ÎOk.
5) ÉÏkè`«∞~åeH˜ HÀ~°∞ìÅ∞ HõeÊOKÕ ~°Hõ∆} P^ÕâßÅ#∞ LÅ¡OѶ≤∞Oz# ÉÏ^èŒ∞ºÅÃÑ· <å<£ ɡ~ÚÅ|∞Öò "åÔ~O@∞¡ *Ïs
KÕÜ«∞=K«∞Û.
6) Ѷ≤~åº^Œ∞ KÕã≤# `«~°∞"å`« ‰õÄ_® ~°Hõ∆}Å#∞ Ju„Hõq∞Oz# ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ xOk`«∞ʼnõΩ U_®k *ˇ·Å∞tHõ∆, 20 "ÕÅ
~°∂áêÜ«∞Å∞ [i=∂<å qkè™êÎ~°∞.
7) ÉÏkè`«∞~åÅ∞ "≥Ú^Œ@ Ѷ≤~åº^Œ∞ ~°Hõ∆}ÏkèHÍ~°∞ʼnõΩ („á⁄>ˇHõ∆<£ PѶ‘ã¨~üû) W"åfie. D K«@ìO J=∞Å∞Ö’ x~°¡Hõ∆ ºO KÕã≤#
U JkèHÍiÔH·<å U_®k *ˇ·Å∞tHõ∆, 20 "ÕÅ ~°∂áêÜ«∞Å∞ [i=∂<å qkè™êÎ~°∞.
áÈbã¨∞=º=ã¨÷, <åºÜ«∞=º=ã¨÷, "≥Ú`«ÎOQÍ Ñ≤`«$™êfi=∞º
ã¨=∂[O HÍ~°}O HÍ^•? W@∞=O˜ =º=ã¨÷Ö’<Õ =zÛ#
D H˘`«Î K«@ìO =∞Ç≤Ïà◊Å#∞ ‰õΩ@∞O|Ç≤ÏO㨠#∞Oz
x[OQÍ<Õ q=ÚH˜Î KÕÜ«∞QÆÅ^•? =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ H˘O`≥·<å T~°@
HõeÊOK«QÆÅ^•?
'‰õΩ@∞O|Ç≤ÏO™ê x~À^èŒHõ K«@ìO – 2005— „Ѩã¨∞Î`«O
L#fl K«ÏìÅHõO>Ë ™ê~°OÖ’ YzÛ`«OQÍ „ѨQÆujÅ"≥∞ÿ#^Õ.
S`Õ Wk ‰õÄ_® HÍy`åʼnõΩ =∂„`«"Õ∞ Ѩiq∞`«"≥∞ÿ áȉõΩO_®
LO_®ÅO>Ë D K«ÏìxH˜ ZO`ÀH˘O`« „ѨKå~åxfl HõeÊOKåe.
f„="≥∞ÿ# ‰õΩ@∞O|Ç≤ÏOã¨#∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl „QÍg∞}, ¿Ñ^Œ
=∞Ç≤Ïà◊Å =~°‰õΩ D K«@ìO KÕˆ~ÖÏ K«∂_®e. W=hfl
[~°QÍÅO>Ë „ѨÉèí∞`åfiʼnõΩ =∞Ç≤ÏàÏ ã¨=∞㨺ŠѨ@¡ z`«Îâ◊√kú
LO_®e. Jk =∞m§ „Ѩâßfl~°÷Hõ"Õ∞.
z=~°QÍ K«ÏìÅ∞ =∞Ç≤Ïà◊Å#∞ q=ÚH˜Î
KÕ™êÎÜ«∞#∞HÀ=_»O XHõ ÃÑ^ŒÌ „Éèí=∞. =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ
ã¨O|OkèOz#"Õ HÍ^Œ∞, U K«ÏìÖˇ·<å "å@O`«@qQÍ
ǨωõΩ¯Å#∞ ™êkèOzÃÑ@ì=Ù. D q+¨Ü«∞O 60 Uà◊§ =∞#
„Ѩ*Ï™êfi=∞º =º=ã¨÷ =∞m§ =∞m§ x~°∂Ñ≤ã¨∂Î<Õ =ÙOk.
JO^Œ∞Hõ<Õ K«ÏìÅ∞ HõeÊOK«=Åã≤# ǨωõΩ¯Å HÀã¨O
áÈ~å_»∞`«∂<Õ, K«ÏìÅ∞ HõeÊã¨∞Î#fl JuH˘kÌ J=HÍâßÅ#∞
LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩO@∂<Õ Ç≤ÏO㨠ÖËx ã¨=∂[O HÀã¨O
áÈ~å_»_»O =∞Ç≤Ïà◊Å =ÚO^Œ∞#fl Hõ~°Î=ºO.
ã¨OѶ¨∞˜`« áÈ~åÏÖË ¢ã‘ΠѨÙ~°∞+¨ q=Hõ∆ ÖËx,
‰õΩ@∞O|Ç≤ÏO㨠ÖËx ã¨=∞ã¨=∂*Ïxfl ã¨$+≤ìOK«QÆÅ=Ù.
J@∞=O˜ ã¨=∂[ ™ê÷Ѩ#ÔH· L^Œºq∞^•ÌO. X

7. 7=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v #=O|~ü – _çÃãO|~ü 2006
„a˜+π =ºuˆ~Hõ ™êÜ«Ú^èŒ „ѨuѶ¨∞@# K«i„`« Ô~O_»∞
â◊`åÉÏÌʼnõΩ q∞Oz#k. „a˜+π "åà◊√¡ ^•^•Ñ¨ÙQÍ ÉèÏ~°`«^Õâßxfl
=ke"≥àı¡O`«=~°‰õÄ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x qq^èŒ „áêO`åÅÖ’
Pk"åã‘ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞Hõ ™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ [~°∞QÆ∞`«∂<Õ
=Ù<åfl~Ú. „a˜+π "åà◊√¡ Z^Œ∞~˘¯#fl =∞~À ™êÜ«Ú^èŒ „ѨuѶ¨∞@#
"≥Ú`«ÎOQÍ qaè#fl =~°æ"≥∞ÿ# Éèí∂™êfi=∞º =~°æO #∞Oz.
QÆ=∞xOK«^Œy# Pã¨H˜ÎHõ~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞"Õ∞=∞O>Ë J<ÕHõ =∞Ok
~åAÅ∞ ÖÏOKè«#„áêÜ«∞Ѩ٠„ѨuѶ¨∞@#<≥·<å W=fi‰õΩO_® „a˜+π
"åà◊¡‰õΩ ÖÁOyáÈ`«∞#fl `«~°∞}OÖ’ J<ÕHõ =∞Ok ~å}∞Å∞ q^Õj
áêʼnõΩʼnõΩ ™êǨÏã¨=O`«"≥∞ÿ# „ѨuѶ¨∞@#xKåÛ~°∞. 1857Ö’
™êfi`«O„`«ºO HÀã¨O [iy# Ü«Ú^ŒúOÖ’ H˘O`« =∞Ok ~åAÅ∞
áêÖÁæ#ÖË^Œ∞. ÃÑ·QÍ JO^Œ∞Ö’ H˘O^Œ~°∞ „^ÀǨïÅ áê„`« =Ç≤ÏOz
H˘xfl ~å*ϺÅ#∞ [~ÚOK«_»OÖ’ „a˜+π"åà◊¡‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞O ‰õÄ_®
KÕâß~°∞. D ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ ~å}∞Å áê„`« „Ѩ`ÕºHõ`«#∞
ã¨O`«iOK«∞‰õΩOk. ˆH=ÅO XHõ =∞Ç≤Ïà◊ ѨiáêeOK«_»O W+¨ìOÖËx
„^ÀǨïÅ∞ „a˜+π "åà◊¡‰õΩ HÀ=~°∞ì U*ˇO@∞¡QÍ ã¨Ç¨Ü«∞O KÕã≤#
"åã¨Î"åxfl K«∂ã≤#ѨÙ_»∞, JkèHÍ~°Ñ¨Ù Öˇ·OyHõѨ~°"≥∞ÿ# JOâßÅ∞
‰õÄ_® xã≤ûQÆ∞æQÍ |Ü«∞@Ѩ_»`å~Ú.
`«=∞ ~å*ϺÅ#∞ |Å=O`«OQÍ qb#O KÕã¨∞HÀx=fi‰õΩO_®
áÈ~å_»@OÖ’, ÖÁOyáÈ=_»OHõ<åfl „ѨuëêìHõ~°"≥∞ÿ# =∞~°}ÏxˆH
„áê^è•#ºO Wã¨∂Î D ~å}∞Å∞ KÕã≤# Ü«Ú^•úxfl âߡѶ≤∞ã¨∂Î<Õ,
"å~°∞ „áêux^茺O =Ç≤ÏOzOk J`«ºO`« u~ÀQÍq∞ Éèí∂™êfi=∞º
=~åæňH#<Õ "åã¨Î"åxfl ‰õÄ_® =∞#O QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ"åe. "åã¨Î"åxH˜
D ~å}∞Å∞ „a˜+π "åiH˜ J<ÕHõ ~å~ÚfÅ∞, JkèHÍ~°OÖ’ ÉèÏQÆO
Wã¨∂Î ™ê^茺"≥∞ÿ#O`«=~°‰õΩ Ü«Ú^•úxH˜ `«ÅѨ_»‰õΩO_®
LO_»ÏxˆH „Ѩܫ∞uflOKå~°∞. ZѨC_≥·`Õ „a˜+π "åà◊√¡ "åà◊¡
Éèí∂ÉèÏQÍxfl "≥Ú`«ÎOQÍ P„Hõq∞OK«_®xH˜ „Ѩܫ∞uflOKå~À,
ZѨC_≥·`Õ „Ѩ[Å =∞<Àã≤÷u ÖÁOyáÈÜÕ∞O^Œ∞‰õΩ ã≤^ŒúOQÍ ÖË^À
JѨC_»∞ =∂„`«"Õ∞ "åà◊√¡ Ü«Ú^ŒúO KÕâß~°∞. áêÅHõ=~åæÅ K«i„`«
ѨÙã¨ÎHÍÅ∞ =∞#‰õΩ Q˘Ñ¨ÊQ˘Ñ¨Ê =∂@Ö’¡ ~å}∞Å QÆ∞iOKÕ
K≥|∞`å~Ú `«Ñ¨Ê ™êǨÏã¨O`À áÈ~å_ç, `«=∞ „áê}ÏÅ#∞
HÀÖ’Ê~Ú# ™ê^è•~°} =∞Ç≤Ïà◊Å QÆ∞iOz KåÖÏ H˘kÌ „Ѩ™êÎ=#ÖË
=Ù<åfl~Ú. ~å}∞ÅÖ’ ‰õÄ_® J`«ºO`« „Ѩã≤kú K≥Ok# ~å}∞Å
QÆ∞iOz# „Ѩ™êÎ=<Õ =∞#‰õΩOk. Pâ◊Û~°ºHõ~°OQÍ „a˜+π "åà◊√¡
D =∞Ç≤Ïà◊Å QÆ∞iOz ^Õfi+¨O`À<≥·<å K≥Ñ≤Ê# =ÚYã¨∞Îu =∂@Å∞
<åÜ«∞‰õΩ~åà◊√¡QÍ, Ãã·x‰õΩ~åà◊√¡QÍ "åi‰õΩ#fl J~°∞^≥·# QÆ∞}ÏÅ
QÆ∞iOz# ZO`À ã¨=∂Kå~åxfl =∞#HõOkã¨∞ÎOk.
H˜`«∂Î~°∞HÀã¨O~å}©K≥#fl=∞‡Ü«Ú^ŒúO
¿ãfiK«Ûù HÀã¨O „a˜+π "åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ [iy#
`˘eÜ«Ú^•úÅÖ’ H˜`«∂Î~°∞ Ü«Ú^ŒúO XHõ˜. „Ѩã≤kú K≥Ok# ~å}˜,
~å}© K≥#fl=∞‡ ^•xH˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOzOk. ã¨Ô~·# "å~°ã¨∞Å∞
ÖË~°<Õ ™ê‰õΩ`À H˜`«∂Î~°∞ ã¨O™ê÷<åxfl (~å[ºO) „a˜+π "åà◊√¡
^Œ∞~å„Hõq∞OK«_®xH˜ „Ѩܫ∞uflOKå~°∞. „a˜+π "åà◊¡`À
ã¨=∂^è•#Ѩ_»ÏxH˜ ~å}˜ „Ѩܫ∞uflOzOk HÍh, U z#fl ™ê‰õΩ
^˘iH˜<å ^•xx HõÅ∞ѨÙHÀ=_®xH˜ „a˜+π "åà◊√¡ K«∂ã¨∞ÎO_»@O`À
Jk qѶ¨Å=∞~ÚOk. JѨC_®"≥∞ ^Œ~åƒ~°∞#∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_»O
^•fi~å „a˜+π "åix ^è≥·~°ºOQÍ kèHõ¯iã¨∂Î, ~å[ºO JÖψQ
H˘#™êQÆ∞`«∞O^Œx „ѨHõ˜OzOk. ~å[º ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ
_ç=∂O_£ g∞^Œ P"≥∞ KåÖÏ ^Œ$_è»OQÍ xezOk. K«~°ÛÅ∞ qѶ¨Å"≥∞ÿ
Ü«Ú^ŒúO Jx"å~°º"≥∞ÿ#ѨÙ_»∞ P"≥∞ `«# „Ѩ[ÅÖ’ K≥·`«<åºxfl
ˆ~ÔHuÎOK«QÆeyOk.
1824, JHÀì|~ü 23# H˜`«∂Î~°∞ Ü«Ú^ŒúOÖ’ „a˜+π ¿ã#Å∞
~å}© K≥#fl=∞‡ KÕuÖ’ ѨÓiÎQÍ <åâ◊#"≥∞ÿ, J==∂<åxfl á⁄O^•~Ú.
„a˜+π Ѷ≤~°Oy ^Œà◊O "≥Ú`«ÎOQÍ `«∞<å`«∞#HõÖˇ·Ok. `«# "≥ÚO_ç
"≥·Yi`À Ü«Ú^•úxH˜ HÍ~°}"≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞ U*ˇO@∂, HõÖˇHõì~°∂
J~Ú# ^ä•Hõˆ~ ‰õÄ_® =∞~°}˜OKå_»∞. ÔHÃÑì<£ |H±, ÖˇÑ¶≤ì<≥Oò ÃãfiÖò,
ÖˇÑ¶≤ì<≥Oò _ô>ˇ<£Å∞ =∞~°}˜OKå~°∞. "åà◊√¡ 40 =∞Ok
„a˜+π"åà◊¡#∂, ã‘ì"≥#û<£, "åHõ~ü WeÜ«∞òÅ<Õ W^ŒÌ~°∞ =ÚYº"≥∞ÿ#
áœ~° JkèHÍ~°∞Å#∂ Mˇ·nÅ∞QÍ Ñ¨@∞ì‰õΩ<åfl~°∞. „a˜+π"åà◊¡
â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ# |ÅQÍÅ#∞ QÆ∞iOz ÉÏQÍ `≥e¿ã =Ù#fl ~å}˜ "åix
|OnÅ∞QÍ Ñ¨@∞ì‰õΩx ã¨fi`«O„`« „ѨuѨuÎ HÀã¨O „a˜+π"åi`À
K«~°ÛÅ∞ [i¿Ñ =º~°÷„Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕã≤Ok. ™œÇ¨„~°ÌѨÓi`«
K«~°ºH˜O^Œ P"≥∞ 40 =∞Ok „a˜+π "åà◊¡#∞ q_»∞^ŒÅ KÕã≤Ok.
„a˜+π "åà◊√¡ HÀ@#∞ =Ú@ì_çOz# `«~åfi`« ‰õÄ_® Ü«Ú^ŒúO
19= â◊`å|ÌѨ٠™êfi`«O„`«º ã¨=∞~åÅÖ’
~å}∞Å, ÉËQÆOÅ, ™ê^è•~°} =∞Ç≤Ïà◊Å áê„`«
– q.QÍiæ
K«i`«„Ö’ =∞Ç≤Ïà◊K«i`«„Ö’ =∞Ç≤Ïà◊K«i`«„Ö’ =∞Ç≤Ïà◊K«i`«„Ö’ =∞Ç≤Ïà◊K«i`«„Ö’ =∞Ç≤Ïà◊

8. 8 =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v #=O|~ü – _çÃãO|~ü 2006
LO_»^ŒO>Ë `å#∞ "åix q_»∞^ŒÅ K≥Ü«∞ºÏxH˜ ‰õÄ_®
ã≤^Œú"Õ∞#O@∂ "åix q_»∞^ŒÅ KÕã≤ Ü«Ú^ŒúOÖ’H˜ kQƉõΩO_®
LO_»ÏxH˜ „Ѩܫ∞`«flO KÕã≤Ok. HÍh, „a˜+π "åà◊√¡ =∂@g∞^Œ
xÅ|_»‰õΩO_® JkèHÍ~°∞Å∞ q_»∞^ŒÖˇ·# "≥O@<Õ HÀ@ÃÑ· ^•_ç
KÕâß~°∞. cèHõ~° ã¨O„QÍ=∞O [iyOk. „a˜+π Ãã·x‰õΩÅ`À
™êǨÏã¨O`À áÈ~å_»∞`«∂ "ÕÖÏk =∞Ok H˜`«∂Î~°∞ „Ѩ[Å∞
=∞~°}˜OKå~°∞. q„^ÀǨÏK«~°º [iy `«∞áêH© =∞O^Œ∞ ѨxH˜~å‰õΩO_®
áÈ~ÚOk. „^ÀǨïÅ∞ Ѩ@∞ì|_ç Kå=Ù ÉÏi# Ѩ_ç<å JѨʘˆH
„Ѩ=∂^ŒO [iyáÈ~ÚOk. H˘ÖϛѨÓ~ü ~åA Ãã·#ºO`À
=zÛ#ѨʘH© ã¨OkQÆúOÖ’ LO_»@O`À |Ü«∞˜#∞O_ç =KÕÛ
ã¨Ç¨Ü«∞O HÀã¨O K«∂ã≤# K≥#fl=∞‡ Pâ◊Å∞ ѨÏѨOK«ÅÜ«∂º~Ú.
P~ÀA U^À XHõ˜ x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<ÕÖ’¿Ñ „a˜+π "åà◊√¡ H˜`«∂Î~°∞#∞
F_çOKÕâß~°∞. _çÃãO|~ü 4, J~°ú~å„u ^•ÏHõ HÀ@ qzÛù#fl"≥∞ÿ
„a˜+π "åà◊√¡ ֒ѨeH˜ ^Œ∂ã¨∞‰õΩáÈÜ«∂~°∞. H˘kÌ=∞Ok
`«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ<åfl J<ÕHõ=∞Ok áÈ~å_»∞`«∂ =∞~°}˜OKå~°∞. ~å}©
K≥#fl=∞‡#∞ Ѩ@∞ì‰õΩx *ˇ·Ö’¡ ÃÑÏì~°∞. *ˇ·Ö’¡ ‰õÄ_® P"≥∞ `«##∞
=∂~°∞ "Õ+¨O`À Hõeã≤# ã¨OQ˘e¡ ~åÜ«∞#fl =O˜
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å#∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕÜ«∂Åx „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk.
H˜`«∂Î~°∞ q"≥∂K«<Õ P"≥∞ x~°O`«~° ã¨fiѨflO. ɡ·Å ǨÏOQÆÅ HÀ@Ö’
^•^•Ñ¨Ù S^Œ∞ ã¨O=`«û~åÅ x~°ƒO^èŒO `«~åfi`« P"≥∞ 1829,
Ѷ≤„|=i 2# =∞~°}˜OzOk. HÍh P"≥∞ ™êǨÏã¨O`À „a˜+π "åà◊¡ÃÑ·
KÕã≤# áÈ~å@O `«~°`«~åʼnõΩ ã¨∂ÊùiÎxzÛOk.
1857 – ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „Ѩ^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞O
WOw¡+π"åà◊¡ ~å[H©Ü«∞ Ѩ@∞ì #∞Oz ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ `«=∞#∞
`å=Ú q=ÚH˜Î KÕã¨∞HÀ=_»O HÀã¨O "≥Ú^Œ@QÍ KÕã≤# x~å‡}Ï`«‡Hõ
™êÜ«Ú^èŒ „Ѩܫ∞`«fl"Õ∞ 1857–1858 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞. ÖÏ~ü¤ _»ÖòǨÏ∫ã‘
''~°^Œ∞Ì—— q^è•<åxfl YO_ç`«OQÍ J#fi~ÚOK«_»O ^•fi~å
qb#„Hõ=∂xfl f„=`«~°O KÕâß_»∞. ÖÏ~ü¤ _»ÖòǨÏ∫ã‘ qb# q^è•#O
P„Hõ=∞}‰õΩ XHõ „áê}ÏO`«Hõ PÜ«Ú^èŒO. ''~°^Œ∞Ì ã≤^•úO`«O—— QÍ
¿Ñ~˘Ok# qb# q^è•#O ã¨Ç¨Ï["≥∞ÿ# "å~°ã¨∞_»∞ ÖËx ѨHõ∆OÖ’
áêeOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ HÀÖ’Ê=_»O ÃÑ· P^è•~°Ñ¨_ç#k. ÖÏ~ü¤ _»ÖòǨÏ∫ã‘
`«# ѨiáêÅ<å HÍÅ=∞O`«˜Ö’ (1848–56) 8 ~å*ϺʼnõΩ
`«‰õΩ¯= H͉õΩO_® qb#O KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. JO>Ë Dã≤ìO_çÜ«∂
HõOÃÑh „áê^ÕtHõ ã¨iǨÏ^Œ∞ÌʼnõΩ XHõ Ô~O_»∞#fl~° ÅHõ∆Å K«^Œ~°Ñ¨Ù
"≥∞ÿà◊§ „Ѩ^Õâßxfl HõÅѨ_»O [iyO^Œx nx J~°÷O.
q[Ü«∞=O`«O HÍHõáÈ~Ú#ѨʘH© ‰õÄ_® q^Õj áêÅ##∞
`«∞_çzÃÑ@ì_®xH˜ KÕã≤# g~Àz`« „Ѩܫ∞`«flO 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞.
g∞~°ò ã≤áê~ÚÅ∞ Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ JkèHÍ~°∞Å#∞ kèHõ¯iOz,
1857 "Õ∞ 10= `Õn# "åix ǨÏ`«ºKÕã≤, Ü«∞=Ú<å#kx ^•˜
_èçb¡"≥·Ñ¨Ù‰õΩ Hõ"å`«∞ KÕÜ«∞_»O`À Wk „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. Wk =∞^茺,
ѨtÛ=∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O`Àáê@∞QÍ ^•^•Ñ¨Ù L`«Î~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊=∞O`«Ï
ã≤áê~ÚÅ qã¨Î$`« u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ J„QÆQÍq∞. HõOÃÑh ã≤áê~Ú
|ÅQÆOÖ’x ^•^•Ñ¨Ù ã¨QÆÉèÏQÆ"≥∞ÿ# 2,32,224Å =∞Ok
ã≤áê~ÚÅ∞ `«=∞ q^èŒ∞Å #∞O_ç "≥·^˘ÅQÍ~°∞. D ã≤áê~ÚÅ
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ áœ~°∞Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ‰õÄ_® `À_≥·Ok.
=ÚYºOQÍ J=^裉õΩ K≥Ok# "åÜ«Ú=º~å„ëêìÅÖ’, D áœ~°
f~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ qâßÅ"≥∞ÿ# ™ê=∂lHõ ѨÙ<åk LOk. Jk
ã¨=∂[OÖ’x Jxfl ÃãHõ¬#¡ „Ѩ[Å#∞ J‰õΩ¯# KÕ~°∞Û‰õΩOk.
ZO^Œ∞HõO>Ë „a˜+π áêÅ<å ã¨fiÉèÏ=O ^•^•Ñ¨Ù ã¨=∂[OÖ’x
Jxfl ÃãHõ¬#¡ „Ѩ[Å „ѨÜ≥∂[<åÅ#∞ „Ѩu‰õÄÅOQÍ ^≥|ƒfã≤Ok.
ÉËQÆOǨτ[`ü=∞ǨÏÖò
1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „a˜+π "åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
Kåi„`«Hõ ''ÅHÀfl—— áÈ~åÏxH˜ ÉËQÆO Ǩτ[`ü =∞ǨÏÖò <åÜ«∞Hõ`«fiO
=Ç≤ÏOzOk. Ǩτ[`ü =∞ǨÏÖò XHõ <å@ºQÆ`≥Î. P `«~åfi`« P"≥∞
J=^è£ ~å*ˇ·# "ål^£ Pb ëê ÉèÏ~°ºQÍ ¿Ñ~°∞á⁄OkOk.
J=^è£ qbhHõ~°} 1856Ö’ ѨÓ~°Î~ÚOk. J=^è£x qb#O
KÕã≤# Ѷ¨e`«OQÍ 60,000 =∞Ok Láêkè HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞.
KÕu=$`«∞ÎÅ"å~°∂, <≥·Ñ¨Ù}º „âßq∞‰õΩÅ∂ `«=∞ UÔH·Hõ r=<å^è•~åxfl
HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. J=^è£ ~å}˜ „áê~°OÉèíO #∞Op `«=∞ ~å*Ϻxfl
„a˜+π "å~°∞ J„Hõ=∞OQÍ ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ"åÅx KÕ¿ã
„Ѩܫ∞`åflÅ#∞ =ºuˆ~H˜OzOk. ÅHÀfl #"åɡ·# "ål^£ Pb ëê#∞
JÔ~ã¨∞ì KÕã≤ HõÅHõ`åÎ *ˇ·Å∞‰õΩ ѨOÑ≤OKå~°∞. J~Ú`Õ ~å}˜
J*Ï˝`«OÖ’H˜ áÈ=_»O^•fi~å JÔ~ã¨∞ì#∞ `«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩOk. P"≥∞
`«#`À áê@∞QÍ 13 ã¨OIIÅ ‰õΩ=∂~°∞_≥·# ai˚ãπ MÏk~ü#∞ ‰õÄ_®
fã¨∞‰õΩáÈ~ÚOk. ÅHÀfl ~å[ºO #Å∞=¸ÅÖÏ Ñ¨~°º˜ã¨∂Î P"≥∞
„Ѩ[efl „¿Ñˆ~Ñ≤OzOk.
JHõ¯_» „Ѩ[Å ™ê#∞Éèí∂u "≥Å∞¡= „a˜+π "åà◊√¡ `˘ÅyOz#
#"å|∞ "≥·Ñ¨ÙˆH LO_»@O`À ÉËQÆO Ǩτ[`ü =∞ǨÏÖò ÅHÀfl ѨQÍæÅ∞
KÕѨ˜ìOk. 1857 "Õ∞ 30# P"≥∞ Ü«Ú^•úxfl „ѨHõ˜OzOk. „a˜+π
Ãã·#ºO, JkèHÍ~°∞Å∞, U*ˇO@∞¡, `≥·<åfÅ∞ ÅHÀfl #∞Oz
áêiáÈ"åeû=zÛOk. XHõ =∞Ç≤Ïà◊#∞ ѨiáêʼnõΩ~åeQÍ
ã‘fiHõiOK«_®xH˜ ‰õΩb#∞Å∞ ã≤^ŒúOQÍ ÖË~°x Ѩã≤QƘì# P"≥∞ `«#
H˘_»∞‰õΩ#∞ ~åAQÍ KÕã≤ áêÅ# H˘#™êyOzOk. Ü«Ú^Œú <≥·Ñ¨Ù}ºO,
Ü«Ú^Œú~°OQÆ J#∞Éèí"åňH HÍHõ P"≥∞ `«# ѨiáêÅ<å â◊H˜Î
™ê=∞~åúºÅ‰õΩ ‰õÄ_® „Ѩã≤kú K≥OkOk. ~å*Ϻxfl P"≥∞
|∞kú‰õΩâ◊Å`«`À ѨiáêeOzOk. =∞Oz <åÜ«∞Hõ`«fiO, ~å[hu[˝`«
=O˜ ÅHõ∆}ÏÅ#∞ „Ѩ^Œi≈OzOk. Ç≤ÏO^Œ∂, =Úã≤¡OÅ =∞^茺
~å[ºOÖ’x L#fl`« Ѩ^Œ=Ùefl Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡Oe~°∞=ÙiH©
ѨOzOk. ™êǨÏã¨=O`«∞Öˇ·# Ãã·x‰õΩefl P"≥∞ ã¨<å‡xOKÕk.

9. 9=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v #=O|~ü – _çÃãO|~ü 2006
1857 ÃãÃÑìO|~üÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ _èçb¡=^ŒÌ
F@q∞áêÅÜ«∂º~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ HÍ#∂Ê~üÖ’ „a˜+π"åiH˜
q[Ü«∞O ÅaèOzOk. HÍh, W"Õg P"≥∞#∞ `å#∞ ZOK«∞‰õΩ#fl
=∂~°æO #∞O_ç `˘ÅyáÈÜÕ∞ÖÏ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. #=O|~ü =∂ã¨OÖ’
H˘e<£ HÍOÑπɡÖò <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x „a˜+π Ãã·<åºÅ`À "å~°∞
QƘì áÈ~å@O KÕâß~°∞. HÍ#∂Ê~üÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ =∞m¡
ѨÙOAHÀ=_»O`À, "åi HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ HÍOÑπɡÖò‰õΩ =zÛ#
^•iѨ>ËìÖÏ KÕâß~Ú. D J=HÍâßxfl JOkѨÙK«∞Û‰õΩ#fl ÉËQÆO
"å~°}Ïã≤, JÅǨÉÏ^Œ∞Å P„Hõ=∞}‰õΩ L`«Î~°∞fiezÛOk.
J*ÏOQÆ_è£, *∫<£Ñ¨Ó~üÅÃÑ·H˜ áÈ=eûOkQÍ <ål"£∞ʼnõÄ,
`åÅ∂H±^•~°¡‰õÄ P"≥∞ ã¨∂K«#ezÛOk. 1857, _çÃãO|~ü 22#
P"≥∞ =ÚY∞ºÅ#∞ ã¨=∂"Õâ◊Ѩ~°z ^è≥·~åºxfl „Ѩ^Œi≈OK«#O^Œ∞‰õΩ
<åÜ«∞‰õΩÅ#∞ q=∞i≈OzOk.
P"≥∞ Ãã·x‰õΩÅ#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕ „Ѩܫ∞`«flO KÕ¿ãk.
JO^Œ∞HÀã¨O 1858 Ѷ≤„|=i 25# P"≥∞ U#∞QÆ∞<≥H˜¯
Ü«Ú^Œú~°OQÆOÖ’ „Ѩ`«ºHõ∆=∞~ÚO^Œx iáÈ~°∞ì KÕã≤ =ÙOk.
1858, =∂iÛ 2# H˘e<£ HÍOÑπɡÖò, [OQ∑ |ǨÏ^Œ∂~ü
(<ÕáêÖò) <åÜ«∞Hõ`«fiO H˜O^Œ 30,000 =∞Ok QÆÅ |Å"≥∞ÿ#
Ãã·xHõâ◊H˜Î`À ÅHÀflÃÑ· Ãã·xHõK«~°ºÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞. „a˜+π"å~°∞
XHõ ™ê÷#O "≥O|_ç WOHÀ ™ê÷<åxfl P„Hõq∞OK«∞H˘O@∂
áÈ=_»O`À u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ áœ~°∞ʼnõΩ WHõ P ™ê÷<åefl Ѩ@∞ìH˘x
LO_»_»O „Ѩ=∂^ŒHõ~°OQÍ =∞iáÈ~Ú "åà◊√§ "å˜x
=keÃÑ@ìÏxH˜ xâ◊Û~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. Ü«Ú^ŒúOÖ’ J<ÕHõ=∞Ok
=∞~°}˜OKå~°∞. ^è≥·~åºxfl g_»x Ǩτ[`ü=∞ǨÏÖò `«# Ãã·xHõ
|ÅQÍʼnõΩ ã¨∂ÊùiÎxã¨∂Î ã¨=∞~° ~°OQÍ# xezOk. 1858 =∂iÛ
18HõÖÏ¡, =∞~À~ÀAáê@∞ ÉËQÆO ~°Hõ∆}Ö’ =Ù#fl XHõ¯ ~å[Éèí=#O
`«Ñ¨Ê, ÅHÀflÖ’x |Å"≥∞ÿ# ™ê÷=~åÅhfl WOw¡+π "åà◊¡ KÕ`«∞Ö’¡H˜
áÈÜ«∂~Ú. P `«~åfi`« P"≥∞ ëê[Ǩ<£Ñ¨Ó~ü ÃÑ· ^•_çKÕã¨∞Î#fl
=∞øbfi JǨχ^Œ∞ÖÏ¡ëêH˜ ã¨Ç¨Ü«∞OQÍ |ÅQÍÅ#∞ ѨOÑ≤Ok.
1858, JHÀì|~ü 1# |ÅQÍʼnõΩ ã¨∂K«#ezÛ, Ü«Ú^Œú~°OQÍ#
Ãã·xHõ|ÅQÍʼnõΩ <åÜ«∞Hõ`«fiO ‰õÄ_® =Ç≤ÏOzOk. Ѷ¨e`«O`À
ѨxÖˉõΩO_® „a˜+π "åà◊√¡ P"≥∞#∞ „áê}ÏÅ`À
Ѩ@∞ìHÀ"åÅ#∞‰õΩ<åfl~°∞. ÅHÀfl#∞ HÀÖ’Ê~Ú#ѨʘH© ÉËQÆO
`«Ñ≤ÊOK«∞HÀQÆeyOk.
ã¨~åã¨i Ü«Ú^Œú~°OQÆO #∞Oz <ÕáêÖò J_»=ÙʼnõΩ KÕi#
P"≥∞ <å<å™êÃÇÏÉò`Àáê@∞QÍ =∞~À™êi Ãã·<åºxfl ‰õÄ_»QÆ@ì_»O
P~°OaèOzOk. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞ʼnõΩ P„â◊Ü«∞q∞=fi_®xH˜
ã¨O^ÕÇ≤ÏOz# <ÕáêÖò JkèHÍ~°∞Å∞ "åix „a˜+π"åiH˜
ÖÁOyá⁄=∞‡x K≥áêÊ~°∞. HÍh P"≥∞ JO^Œ∞‰õΩ x~åHõiOzOk.
<ÕáêÖòÖ’ P"≥∞ J<ÕHõ HõëêìÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯Ok. =∞Ç≤Ïà◊Å#∂, 12
ã¨OIIÅ =Ü«∞ã¨∞O_Õ ÉÏÅ∞~°#∞ =∂„`«"Õ∞ P"≥∞ ta~°OÖ’
LO_»ÏxH˜ J#∞=∞uOKå~°∞. ÖÁOyáÈ"åeûOkQÍ <ÕáêÖò
„Ѩ^è•#=∞O„u P"≥∞#∞ PǨfixOz#ѨÙ_»∞ 'ÖÁOyáÈ=_»OHõ<åfl
=∞~°}˜™êΗ=∞x P"≥∞ „ѨHõ˜OzOk. 17 ÅHõ∆Å ~°∂áêÜ«∞Å#∞
ÃÑ#¬<£QÍ W™êÎ=∞O@∂ „a˜+π"åà◊√¡ P"≥∞#∞ „Ѩ֒ÉèíÃјì#ѨʘH©
P"≥∞ ÖÁOQÆÖË^Œ∞. ÖÁOyáÈÜÕ∞O^Œ∞‰õΩ J<ÕHõ J==∂#Hõ~°"≥∞ÿ#
+¨~°`«∞efl "åà◊√¡ Ãјì#ѨÙ_»∞, ~å[H©Ü«∞ JkèHÍ~åÅxflO˜h
áÈQ˘@∞ìHÀ=_®xH˜ W+¨ìѨ_»x P"≥∞ "≥O@<Õ "å˜x u~°QÆQ˘˜ìOk.
ÖÁOyáÈ=_®xH˜ =∂~°∞QÍ P"≥∞ „a˜+π „áêq<£ûx
P„Hõq∞OK«∞HÀ=_»O HÀã¨O <ÕáêÖò JkèHÍ~°∞Å ™êÜ«Ú^èŒ
ã¨Ç¨Ü«∂xfl J_çyOk.
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ |Å=O`«OQÍ J}z"Õã≤# `«~åfi`«
„Ѩ[Å#∞ ã¨=∂^è•#Ѩ~°K«_®xH˜ WOQÆ¡O_£~å}˜ XHõ „ѨHõ@#x
*ÏsKÕã≤Ok. qHÀìiÜ«∂~å}˜ „ѨHõ@#H˜ |^Œ∞Å∞QÍ P"≥∞ ÅHÀfl
~å[ºO #∞Oz `«# ã¨fiO`« „ѨHõ@##∞ *ÏsKÕã≤Ok. Jk J`«ºO`«
ã¨OK«Å<åxfl ã¨$+≤ìOzOk. P"≥∞ „Ѩu JOâßhfl q=~°OQÍ K«iÛOz
~å}˜ „ѨHõ@#Ö’x J|^•úÅ =Úã¨∞QÆ∞#∞ `˘ÅyOzOk. ~å}˜
KÕã≤# „ѨHõ@# Ü≥ÚHõ¯ "åã¨ÎqHõ`«h, x*Ï~Úfh P"≥∞ ã¨"åÖò
KÕã≤Ok.
1877Ö’ P"≥∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’H˜ uiy ~å"åÅ<Õ „Ѩܫ∞`«flO
KÕã≤Ok. HÍh „ѨÉèí∞`«fiO J==∂#Hõ~°"≥∞ÿ# +¨~°`«∞Å#∞
qkèOK«_»O`À <ÕáêÖòÖ’<Õ LO_çáÈ~ÚOk. 1879Ö’ <ÕáêÖò
J_»=ÙÅÖ’<Õ =∞~°}˜Oz# P"≥∞ „a˜+π =ºuˆ~Hõ ™êfi`«O„`«º
ã¨=∞~°OÖ’ XHõ Kåi„`«Hõ =ºH˜ÎQÍ xezáÈ~ÚOk.
~°≠Ïhû~å}˜ ÅH©∆‡ÉÏ~Ú: (1836–1858)
ÅH©∆‡ÉÏ~Ú Ñ¨Ù@ìQÍ<Õ P"≥∞ `«e¡ K«xáÈ=_»O`À ÅH©∆‡ÉÏ~Ú
ÃÑOѨHõO W`«~° ÉÏeHõÅHõO>Ë aè#flOQÍ ™êyOk. P"≥∞ qq^èŒ
PÜ«Ú^è•Å#∞ „ѨÜ≥∂yOK«_»OÖ’, âßs~°Hõ ^•~°∞_论xfl
J^Œ∞ƒù`«OQÍ ÃÑOá⁄OkOK«∞‰õΩOk. P"≥∞ XHõ <≥·Ñ¨Ù}º"≥∞ÿ# ~“`«∞
‰õÄ_®. 14 ã¨OIIÅ =Ü«∞ã¨∞#fl P"≥∞‰õΩ 1850Ö’ 40 ã¨OIIÅ
=Ü«∞ã¨∞#fl ~°≠Ïhû ~åA ~å*Ï QÆOQÍ^èŒ~ü ~å=Ù`À ÃÑo¡ J~ÚOk.
PÜ«Ú^è•Å∞, QÆ∞„~°Ñ¨Ù ™êfisÅÖ’ P"≥∞ KÕã¨∞Î#fl Ѩi„â◊=∞#∞
PÜ«∞# ™êQÆxKåÛ_»∞. „a˜+π "åà◊√¡ ~å*ϺÅ#∞ qb#O
KÕã¨∞‰õΩO@∞#fl P ã¨OH∆ÀÉèí ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ~°≠Ïhû =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ
PÜ«Ú^è•Å#∞ LѨÜ≥∂yOK«_®xfl, "å˜Ö’x "≥∞à◊‰õΩ=efl
QÆ∞„~°Ñ¨Ù™êfisx <Õ~°Ê_»O =ÚYº=∞x ÉèÏqOz# ~å}˜ „Hõ=∞OQÍ
"å˜x "åiH˜ <Õ~°Ê™êyOk.

10. 10 =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v #=O|~ü – _çÃãO|~ü 2006
~åA =∞~°}˜OKåHõ PÜ«∞# "å~°ã¨∞Å#∞ ~°≠Ïhû
ã≤OǨã¨<åxH˜ "å~°ã¨∞Å∞QÍ QÆ∞iÎOKÕ XѨÊO^ŒO L#flѨʘH©,
„a˜+π "åà◊√¡ `«=∞ "åQÍÌ<åxfl xÅɡ@∞ìHÀÖË^Œ∞. ~åA
^Œ`«ÎѨل`«∞_≥·# ^•"≥∂^Œ~ü~å=٠ǨωõΩ¯#∞ Ѩ˜ìOK«∞HÀ‰õΩO_®
~å*Ϻxfl Hõe¿Ñã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. ÅH©∆‡ÉÏ~Ú ã≤OǨã¨<åxH˜ Ô~O_»∞
ã¨"åà◊¡#∞ Z^Œ∞~˘¯Ok. XHõ˜, ~°≠ÏhûH˜ áêʼnõΩ_çQÍ `«#‰õΩ
ǨωõΩ¯O^Œx K≥ѨCH˘O@∞#fl ã¨^•t= YO_ÕHõ~ü #∞Oz, Ô~O_Àk,
20,000 =∞Ok Ãã·x‰õΩÅ |ÅO`À ~°≠ÏhûÃÑ· ^•_çKÕã≤# <å^äÕMÏ<£
#∞Oz. WOw¡+π "åà◊√¡ P"≥∞ PÜ«Ú^è•Å#∞ [ѨÙÎ KÕã¨∞‰õΩ#flѨʘH©
J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# Ü«Ú^ŒúHõàÏ xѨÙ}∞~åÅ∂, =ӺǨÏHõ~åÎ J~Ú# ~å}˜
P ^•_ç KÕã≤# "åix ã¨OѨÓ~°‚OQÍ F_çOzOk.
1858, =∂iÛ 20# [#~°Öò ~À*ò, J`«_ç Ãã·#ºO ~°≠ÏhûH˜
|Ü«∞@ q_çk KÕâß~°∞. P `«~åfi`« [iy# cèHõ~°"≥∞ÿ# Ü«Ú^ŒúOÖ’
~°≠Ïhû „Ѩ[Å∞ J`«ºO`« ^è≥·~°º™êǨϙêÅ`À „a˜+π"åi`À
áÈ~å_®~°∞. =∂iÛ 22# =Ú@ì_ç „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. ~å}©
Ãã·<åºÅ∞ u~°∞QÆ∞ÖËx ^è≥·~åºxfl „Ѩ^Œi≈OKå~Ú. „Ѩu `«∂ωõΩ
`«∂Ï`À ["å|∞ K≥áêÊ~°∞. â◊`«Ñ¶≤∞fl^ŒàÏÖ’¡#∞ =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞
™ê=∂„yx "≥∂ã¨∂Î#∞ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ HõxÑ≤OKå~°∞. =Ú@ì_ç ^•~°∞Å
HÍÅ∞ÊÅÖ’ [iy# q^èŒfiO™êxH˜ =∞~°=∞‡`«∞Å∞ KÕÜ«∞_»OÖ’
ã¨Ç¨Ü«∞O KÕã¨∂Î, qkèx~°fiǨÏ}Ö’ L#fl Ãã·x‰õΩʼnõΩ PǨ~°O,
hà◊¡#∞ "≥∂ã¨∞‰õΩáÈ`«∂ =∞Ç≤Ïà◊Å∂, Ñ≤Å¡Å∂ HõxÑ≤OKÕ"å~°∞. `«#
LxH˜ ^•fi~å, [fieOKÕ `«# =∂@Å ^•fi~å Ãã·x‰õΩÅ L`åûǨxfl
ˆ~ÔHuÎOK«_®xÔH· ~å}© Ãã·xHõ „âı}∞Ö’¡H˜ "≥àı¡k. =∂iÛ 31# ~å}˜
KÕã≤# JÉèíº~°÷# "Õ∞~°‰õΩ 20,000 =∞Ok Ãã·x‰õΩÅ`À `åOuÜ«∂
`À¿Ñ ~°≠Ïhû =ÚO^Œ∞#fl „a˜+π HͺOÑπÃÑ·H˜ "≥àÏ¡_»∞ HÍh, "å~°∞
F_çáÈÜ«∂~°∞. WOw¡+π"åà◊√¡ J`«ºO`« P^èŒ∞xHõ |ÅQÍÅ#∞
Hõey#"å~°∞ HÍ=_»O`À `åOuÜ«∂ `À¿Ñ F@q∞ `«~åfi`«
ã¨OѶ¨∞~°¬}#∞ ~°≠Ïhû Z‰õΩ¯=HÍÅO H˘#™êyOK«ÖËHõáÈ~ÚOk.
~°≠Ïhû Ѩ_çáÈÜ«∂Hõ ~å}© `«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩáÈ~Ú HõeÊ =^ŒÌ `åOuÜ«∂
`À¿Ñ`À `«# |ÅQÍÅ#∞ HõeÑ≤Ok. pHõ˜=∂@∞#, ѨÙ~°∞+¨µx
"Õ+¨O`À P"≥∞ `≥eqQÍ `«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩáÈ~ÚOk. HõeÊ,
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞ÅO^Œi ã¨=∂"Õâ◊ã¨÷Å"≥∞ÿOk.
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ =∞~À™êi ‰õÄOKü =^ŒÌ WOw¡+π"åix ã¨"åÖò
KÕâß~°∞. Ü«Ú^Œúã¨=∞Ü«∂Ö’¡ ~å}˜ ѨÙ~°∞+¨µx ^Œ∞ã¨∞ÎÖ’¡, Y_®æhfl,
ÉωõΩh ^èŒiOz 50 =∞Ok L#fl JtfiHõ^ŒàÏxfl =O^Œ=∞Ok
L#fl =∂ºKüÖÏH± `«∞áê‰õΩÅ ^ŒàÏxfl =ÚO^Œ∞O_ç #_çÑ≤Ok.
Hõ+¨ì`«~°"≥∞ÿ# =~°∞㨠ܫÚ^•úÅ `«~åfi`« 1858, "Õ∞ 23#
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ JHõ¯_ç#∞O_ç MÏmKÕÜ«∂eû=zÛOk.
q∞„`«Ñ¨H∆ÍÅ F@q∞`«~åfi`« ‰õÄ_® ~å}˜ Pâ◊Û~°ºK«H˜`«∞efl KÕ¿ã
q∞e@s Z`«∞ÎQÆ_»efl „Ѩ^Œi≈ã¨∂Î `«# Ãã·#ºOÖ’x
J`«ºkèHõÉèÏQÍxfl WOw¡+π"åà◊√¡ Ѩxfl# =ÅÖ’Oz ~°H˜∆OK«∞‰õΩOk.
HõeÊ Ñ¨_çáÈ~Ú# `«~åfi`« ~å}˜, Ñ‘ëêfiÅ∞ QÀáêÖòѨÓ~ü =^ŒÌ =∞m¡
ã¨g∞Hõ$`«∞ÅÜ«∂º~°∞. ~å}˜ ã¨∂K«#ÃÑ· "å~°∞ E<£ 4# QÍfieÜ«∞~ü
HÀ@#∞ Ѩ@∞ì‰õΩ<åfl~°∞, Ãã·xHõ „âı}∞Å∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å#∞
Hõeâß~Ú. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ QÍfieÜ«∞~ü HÀ@#∞ 18 ~ÀAÅ
áê@∞ `«=∞ Pnè#OÖ’ LOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. HÍh „a˜+π"å~°∞
x~°‚Ü«∂`«‡Hõ Ü«Ú^ŒúOHÀã¨O ã¨<åflǨÅ∞ KÕã¨∞H˘O@∂ =ÙO_»QÍ
Ñ‘ëêfiÃã·#ºO qÖÏ™êÖ’¡ =Úxy`ÕÅ∞`«∂ HÍÅO QÆ_çÑ≤Ok. XHõ
cèHõ~° Ü«Ú^ŒúO `«~åfi`« E<£ 16# `åOuÜ«∂ `À¿Ñ <åÜ«∞Hõ`«fiO
Ö’x u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ F_çáÈÜ«∂~°∞. HÀÏ–H˜–ã¨~åÜü∞ =^ŒÌ
~å}˜ ¿ã#Å#∞ „a˜+π ¿ã#Å∞ Z^Œ∞~˘¯<åfl~Ú. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
^•~°∞Å ™ê÷=~åefl „a˜+π"åà◊√¡ MÏmKÕ~ÚOK«QÆeQÍ~°∞.
Ü«Ú^ŒúOÖ’x Jxfl ^Œâ◊Ö’¡#∂ P"≥∞ „â◊^Œú fã¨∞‰õΩOk.
x~°O`«~åÜ«∞"≥∞ÿ#, „áê}ÏO`«Hõ"≥∞ÿ# ã≤‡`ü `«∞áê‰õΩÅ =∞O@Å∞
`«# ã¨fiO`« â◊`«Ñ¶≤∞fl ^Œà◊OÖ’H˜ =KÕÛ=~°‰õÄ P"≥∞ ѨÙ~°∞+¨µx"Õ+¨OÖ’
XHõ ™ê÷=~°O (áÈãπì) #∞O_ç =∞~À ™ê÷=~åxfl "ÕQÆOQÍ
ã¨O^Œi≈ã¨∂ÎáÈÜÕ∞k. ÖÏÖò ‰õΩsÎÅ∞ ÖË^• Z„~° HÀ@∞¡QÍ
=º=ǨÏiOKÕ J`«ºO`« „Hõ=∞tHõ∆}ÏÜ«Ú`«"≥∞ÿ# #=∞‡Hõ"≥∞ÿ#
Ãã·<åºxH˜ ~å}˜ `«<Õ ã¨fiÜ«∞OQÍ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOzOk.
JO^Œ∞Ö’ ѨÙ~°∞+¨µÅ∂, =∞Ç≤Ïà◊Å∂ ‰õÄ_® LO_Õ"å~°∞.
E<£ 18# ~å}˜ `«# JOu=∞Ü«Ú^•úxfl KÕã≤Ok. ѨÙ~°∞+¨µx
"Õ+¨OÖ’, Ô~O_»∞ KÕ`«∞Ö’¡#∂ Hõ`«∞ÎÅ∞ ^èŒiOz, `«# QÆ∞„~°Ñ¨Ù HõàÏ¡efl
Ѩà◊§=∞^茺 ayOz Ѩ@∞ì‰õΩx P"≥∞ XHõ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# PHõ$ux
`«ÅÑ≤OzOk. F@q∞ `«~åfi`« „a˜+π "åà◊√¡ P"≥∞#∞ `«i=∂~°∞.
H˘kÌ¿ãѨ’¡<Õ „a˜+π"å~°∞ P"≥∞#∞ JO^Œ∞‰õΩ<åfl~°∞. cèHõ~°OQÍ
áÈ~å_ç#ѨʘH© P"≥∞ g~°=∞~°}O K≥OkOk. ''P"≥∞ JO^ŒiÖ’H©
™êǨÏã¨=O`«∞~åÅ∞—— Jx [#~°Öò ~À*ò XѨCHÀ"åeû=zÛOk.
''u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Ö’¡x UÔH·Hõ ѨÙ~°∞+¨µ_≥·# =∞Ç≤Ïà◊ WHõ¯_»
Ѩ_ç=ÙOk—— Jx J`«_»<åfl_»∞.
ÉèÏ~°`« K«i„`«Ö’ Ü«Ú^Œú~°OQÆOÖ’ =∞Ç≤Ïà◊Å∞
x~°fiÇ≤ÏOK«QÆey# áê„`«#∞ QÆ∞Ô~Îiy# H˘kÌ=∞Ok <åÜ«∞‰õΩÖ’¡
P"≥∞ XHõ~°∞. Jxfl q∞e@s ã¨O|Okè`« q+¨Ü«∂Ö’¡#∂ ~°≠Ïhû
=∞Ç≤Ïà◊Å∞ KåÖÏ H©ÅHõ"≥∞ÿ# áê„`«#∞ áÈ+≤OKå~°<Õ "åã¨Î"åxfl
P"≥∞ áêÅ#Ö’ ~°≠Ïhûx ã¨O^Œi≈Oz# XHõ =∞~åsî ~°K«~Ú`«
^èŒ$gHõiOKå_»∞. =∞^茺 ÉèÏ~°`« QÆ=~°fl~ü [#~°Öò „Ѩuxkè J~Ú#
~å|~üì Ǩq∞Åì<£ ~°≠Ïhû ÅH©∆‡ÉÏ~Ú QÆ∞iOz# `«# iáÈ~°∞ìÖ’
XHõ QÆ∞~°∞Î `≥eÜ«∞x =Úã≤¡O Ü«Ú=ux QÆ∞iOz „Ѩ™êÎqOKå_»∞.
D =∞Ç≤Ïà◊ Jxfl"Õà◊ÖÏ =∞~À QÆ∞„~°O g∞^Œ ÅH©∆‡ÉÏ~Úx
J#∞ã¨iã¨∂Î, P"≥∞#∞ ~°H˜∆OKÕ^Œx J`«#∞ ~åâß_»∞.
„a˜+π"åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ `å#∞ KÕã≤# Ü«Ú^ŒúOÖ’ Jxfl
ã¨=∂*ÏÅ(Hõ=¸ºx©Å∞)‰õÄ, ‰õΩÖÏʼnõÄ, =∞`åʼnõÄ

11. 11=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v #=O|~ü – _çÃãO|~ü 2006
K≥Ok#"åix ÉèÏQÆ™êfi=Úefl KÕÜ«∂eû# J=ã¨~åxfl ÅH©∆‡ÉÏ~Ú
QÆ∞iÎOzOk.
D L^•`«Î =∞Ç≤Ïà◊Å K«~°ºÅ#∞ P „áêO`« „Ѩ[Å∞ qq^èŒ
*Ï#Ѩ^Œ HõàÏ~°∂áêÖ’¡ âßâ◊fi`«O KÕâß~°∞. Kåi„`«Hõ ѨÙ~å=âıëêÅ#∞
H˘O`«=∞Ok „Ѩ[Å∞ D<å˜H˜ ‰õÄ_® ã¨O~°H˜∆ã¨∞Î<åfl~°∞.
=∞iH˘O`«=∞Ok ~å}∞Å áê„`«
=∞^茺„Ѩ^ÕâòÖ’x =∞O_»Å lÖÏ¡Ö’ ~å"£∞QÆ_è£ XHõ z#fl
„QÍ=∞O. „a˜+π "åà◊√¡ ^•xx qb#O KÕã¨∞H˘x ~åAH©, J`«x
‰õΩ@∞OÉÏxH© ÃÑ#¬<£x ã≤÷~°O KÕâß~°∞. ~å}˜ ^•xx
„ѨuѶ¨∞˜OzOk. 1857, AÖˇ·Ö’ =∞O_»Å lÖÏ¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ
~å"£∞QÆ_è£ ˆHO„^ŒaO^Œ∞=ÙQÍ, ~å}˜ =¸ÅˆHO„^ŒOQÍ =∂~å~°∞.
1858, U„Ñ≤Öò 1# „a˜+π |ÅQÍÅ∞ ~å"£∞QÆ_è£"≥·Ñ¨Ù‰õΩ
ѨÙ~ÀQÆq∞OKå~Ú. ~å}˜ HÀ@#∞ =keÃјì |ÅQÍÅ#∞
ã¨=∞~°~°OQÍxH˜ #_çÑ≤OzOk. z#fl^≥·# P"≥∞ |ÅQÆO
F_çáÈ~ÚOk. P"≥∞ Ѩ@ì}O #∞Oz áêiáÈ~ÚOk. J~Ú`Õ
^è≥·~°ºO HÀÖ’Êx ~å}˜ ^ŒQÆæ~°Ö’x J_»=ÙÅÖ’H˜ áÈ~Ú JHõ¯_ç#∞O_ç
„a˜+π HÍOÑπ g∞^Œ `«# ^•_»∞Å#∞ H˘#™êyOzOk. P"≥∞ Ѩiã≤÷u
„Ѩ=∂^ŒHõ~°OQÍ =∂i, Ѩ@∞ì|_Õ ã¨=∞Ü«∞O ã¨g∞Ñ≤OzOk. „a˜+π
"åà◊¡‰õΩ Mˇ·nQÍ =∂~°_®xH˜ W+¨ìѨ_»x P"≥∞ `«##∞ `å#∞ HõuÎ`À
á⁄_»∞K«∞‰õΩx =∞~°}˜OzOk.
=∞ǨÏ~å*Ï ~°Ol`ü ã≤OQ∑ =∞~°}˜OKåHõ PÜ«∞# ÉèÏ~°º ~å}©
AO^Œ<£ H“~ü#∞ "å~°}Ïã≤Ö’ x~°ƒOkèOz, P"≥∞ H˘_»∞‰õΩ ^ŒbÑπ
ã≤OQ∑#∞ WOQÆ¡O_£‰õΩ fã¨∞‰õΩáÈÜ«∂~°∞. Ô~O_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅáê@∞
x~°ƒO^èŒO`À ÉÏ^èŒÑ¨_ç# `«~åfi`« AO^Œ<£ H“~ü#∞ WOQÆ¡O_£ "≥o¡
H˘_»∞‰õΩ#∞ K«∂_»ÏxH˜ J#∞=∞uOKå~°∞.
ÉËQÆO JeÜ«∂ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x =∞Ç≤Ïà◊Å ÉˇÏeÜ«∞<£
„a˜+π Ãã·<åºÅ#∞ kèHõ¯iOzOk. F@q∞ `«~åfi`« „a˜+π
Ãã·x‰õΩÅ∞ P"≥∞#∞ HÍeÛK«Oáê~°∞.
`«∞Åã‘ѨÓ~ü ~å}˜, ~å}© `Õ*òÉÏ~Ú, `«∞HÍ¡Üü∞ ã¨∞ÖÏÎ<å,
[=∂x ÉËQÆO, =∞ǨÏ~å}˜ `«Ñ¨ã≤fix, ѨO*ÏÉò =∞ǨÏ~å}˜ lO^•"£∞,
K«∞=^£ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <åÜ«∞‰õΩ~åÅ∞ ~å}˜ t~À=∞}˜ – g~°O`å
D HÍÅOÖ’ „a˜+π "åà◊¡#∞ „ѨuѶ¨∞˜Oz# ~å}∞Å∞, ÉËQÆOÅÖ’
H˘O^Œ~°∞.
QÆ∞iÎOѨÙá⁄O^Œx H˘O^Œ~°∞™ê^è•~°}=∞Ç≤Ïà◊ÅѨ~å„Hõ=∞O
1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ ã¨=∞~°~°OQÍ# „áê}ÏÅ∞ HÀÖ’Ê~Ú#
W`«~° =∞Ç≤Ïà◊ÅÖ’ WѨʘH© ¿Ñ~°∞ `≥eÜ«∞x =∞Ç≤Ïà◊Å∞ =Ù<åfl~°∞.
''ã≤ÔHO„^• ÉÏQ∑ =^ŒÌ K«xáÈ~Ú#"åiÖ’ H˘kÌ=∞Ok
#Å¡"åà◊√¡(negresses)<åfl~°∞. "åà◊√¡ J_»qѨÙÅ∞ÖÏ¡ áÈ~å_®~°∞.
"å~°∞ K«xáÈÜ«∂Hõ K«∂âßHõ QÍx "å~°ã¨Å∞ ¢ã‘ÎÖˇ· =ÙO_»=K«Û<Õ
ã¨O^ÕǨÏ"Õ∞ ~åÖË^Œ∞—— Jx QÀ~°¤<£ JÖˇQÍ˚O„_® ~åã≤Ok. ã≤ÔHO^Œ~å
ÉÏQ∑ =^ŒÌ HÍeÛ"ÕÜ«∞|_ç# XHõ =∞Ç≤Ïà◊#∞ QÆ∞iOz á¶ÈÔ~ƒãπ q∞Kè≥Öò
~åã≤Ok. P"≥∞ XHõ áê`«~°HõѨ٠|~°∞"≥·# Ñ≤ã¨ìÖò`À ™êÜ«Ú^èŒ"≥∞ÿ
LOk. ~åq K≥@∞ìÃÑ· ‰õÄ~˘Û#fl P"≥∞ P~°∞QÆ∞ifl K«OÑ≤Ok. Ü«Ú^ŒúO
`«~åfi`« H˘xfl ~ÀAʼnõΩ ~°ÃãûÖò ‰õÄ_® XHõ =∞Ç≤Ïà◊#∞ QÆ∞iOz
~åâß_»∞. P"≥∞ K«xáÈ~ÚOk HÍh, P"≥∞ â◊s~åxH˜ ^ŒQÆæ~°Ö’ XHõ
„|Ǩ‡O_»"≥∞ÿ# =∞O^Œ∞áê`«~° =ÙOk. _èçb¡Ö’ _èçb¡ ^•~ÚQÍ
„Ѩã≤kúK≥Ok# XHõ =∞Ç≤Ïà◊ =ÙO_Õk. ã¨=∞~°~°OQÆOÖ’ P"≥∞
S^Œ∞QÆ∞~°∞ ã≤áê~ÚÅ ÃÑ@∞ì Jx ~åâß~°∞. P"≥∞ XHõ ~“`«∞
Ü«¸xá¶ê~°OÖ’ Ü«Ú^Œú~°OQÍxH˜ "≥àı¡k. ~åA P"≥∞HÀ
QÆ∞„~åxflKåÛ_»∞.
25 ã¨OIIÅ JlA<£ ѨÙ~°∞+¨µx "Õ+¨OÖ’ QÆ∞„~°OÃÑ· ‰õÄ~˘Ûx
Ü«Ú^Œú~°OQÍ# áÈ~å_çOk. P"≥∞ =∞Oz =HõÎ. `«# „Ѩã¨OQÍÅ`À
P"≥∞ „Ѩ[Å#∞ L`ÕÎl`«∞efl KÕ¿ãk. JlA<£ XHõ „Ѩ`ÕºHõ =∞Ç≤ÏàÏ
ɡÏeÜ«∞<£#∞ ã¨OѶ¨∞˜`«O KÕã≤Ok. QÆ∂_è»K«~°ºO,
PÜ«Ú^è•Å#∂, PǨ~åhfl ã¨~°Ñ¶¨~å KÕÜ«∞_»O P ɡÏeÜ«∞<£
Hõ~°Î=ºO. P"Õ∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ "åiH˜ Y_»æKåÅ#OÖ’, QÆ∞„~°Ñ¨Ù ™êfisÖ’,
`«∞áê‰õΩefl LѨÜ≥∂yOK«_»OÖ’ tHõ∆}xzÛOk. "åix
|bÜ«∞"≥∞ÿ# â◊H˜ÎQÍ `«Ü«∂~°∞KÕã≤Ok. P"≥∞ áÈ~å@ <≥·Ñ¨Ù}ºO
QÆ∞iOz â◊„`«∞=Ù #∞Oz ‰õÄ_® á⁄QÆ_»ÎÅ#O^Œ∞‰õΩOk. P"≥∞
QÍÜ«∞Ѩ_ç Ѩ@∞ì|_çOk. Hõ∆=∂Ѩ} J_çy`Õ Hõ∆=∂aèHõ∆ ÃÑ_»`å=∞x
„a˜+π "åà◊√¡ P"≥∞#∞ J_çQÍ~°∞. HÍh P"≥∞ ÖÁOyáÈ=_®xH˜
x~°ÌfiO^ŒfiOQÍ u~°ã¨¯iOzOk, J=∞~°`åfi<Õfl =iOzOk.
=O^ŒÖÏk =∞Ok „Ѩ[ÅÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ ~°QÆÅÛQÆÅ
J=∞~°`åfi<Õfl =iOzOk. „a˜+π"åiÃÑ· áÈ~åÏxH˜ <å<å ™êÃÇÏÉò
WzÛ# Ñ≤Å∞ѨىõΩ ã¨ÊOkOz# ™êǨÏã¨=O`«∞~åÖˇ·# D Ü«Ú=u
z=i=~°‰õÄ `«# =∂@#∞ xÅɡ@∞ì‰õΩOk.
D Ü«Ú^ŒúOÖ’ "≥∞ÿ<å J<Õ ÉÏeHõ ‰õÄ_® áÈ~å_çOk. D
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ "ÕÖÏk=∞Ok =∞Ç≤Ïà◊Å∞ áêÖÁæ<åfl~°∞. J<ÕHõ
=∞Okx LifÜ«∞_»"≥∂, HÍeÛK«OѨ_»"≥∂ KÕâß~°∞. XHõ ÖˇHõ¯
„ѨHÍ~°O ˆH=ÅO =Ú[Ѷ¨~üѨÓ~üÖ’<Õ 225 =∞Ok =∞Ç≤Ïà◊Å∞
J=∞~°∞ÅÜ«∂º~°∞.
P‰õΩѨK«Û ^Œ∞ã¨∞ÎÅ∞ ^èŒiOz# XHõ =∞Ç≤Ïà◊ ÔQiÖÏ¡
Z`«∞ÎQÆ_»Å‰õΩ „a˜+π "åà◊√¡ cè`å=ǨïÅÜÕ∞º"å~°∞. P"≥∞
^Õâ◊Éèí‰õΩÎÖˇ·# „ã‘ΠѨÙ~°∞+¨µÅ#∞ ã¨OѶ¨∞˜`«O KÕã≤ J`«ºO`«
Pâ◊Û~°ºHõ~°"≥∞ÿ# Ѩ^ŒúuÖ’ „a˜+π "åà◊¡ÃÑ· ^•_çKÕ¿ãk. P"≥∞
HõuÎÜ«Ú^ŒúOÖ’#∂, QÆ∞iK«∂ã≤ `«∞áêH© ¿ÑÅÛ_»OÖ’#∂ <Õ~°Êi.
z=iHÍ"≥∞ Ѩ@∞ì|_ç#ѨÙ_»∞ 'D =$^Œú =∞Ç≤Ïà◊ KåÖÏ

12. 12 =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v #=O|~ü – _çÃãO|~ü 2006
„Ѩ=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ#k... *Ï„QÆ`«ÎQÍ LO_»O_ç!— Jx „a˜+π JkèHÍi
~åâß_»∞. P"≥∞#∞ JOÉÏÖÏ Ñ¨OÑ≤"ÕâßHõ UO [iyO^À =∞#‰õΩ
`≥eÜ«∞^Œ∞ QÍh, J@∞=O˜ ™êǨÏã¨=O`«∞ʼnõΩ UO
[~°∞QÆ∞`«∞O^À ã¨∞Å∞=ÙQÍ TÇ≤ÏOK«=K«∞Û. P"≥∞ ¿Ñ~°∞
`≥eÜ«∞#ѨʘH© P"≥∞ XHõ =Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊ J<Õk `≥Å∞™ÈÎOk.
„a˜+π"åà◊√¡ Lifã≤ K«OÑ≤# ™êǨÏã¨=O`«∞ÅÖ’ MÏfir
J|∞ÌÖò Ô~Ç≤Ï=∂<£ XHõ~°∞. ÉËQÆO Jã¨æi ÉËQÆO PÜ«∞# `«e¡. P"≥∞
`«# H˘_»∞‰õΩÅ`Àáê@∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ áêÖÁæ#flk. P"≥∞ Ѩ@¡
„a˜+π "åà◊¡‰õΩ ZO`« JHõ¯ã¨∞QÍ =ÙO_Õ^ŒO>Ë, P"≥∞
Ѩ@∞ì|_ç#ѨÙ_»∞ "å~å"≥∞#∞ ã¨r= ^ŒÇ¨Ï#O KÕâß~°∞.
„a˜+π "åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ J`«ºO`« Ѩ~å„Hõ=∞O`À áÈ~å_ç#
=∞~À =∞Ç≤Ïà◊ ÉËQÆO ǨÏcÉÏ. P"≥∞ "åiH˜ J<ÕHõ #ëêìÅ∞ KÕã≤Ok.
Ü«Ú^Œú~°OQÆOÖ’ QÍÜ«∞Ѩ_ç# P"≥∞#∞ „a˜+π "åà◊√¡ Lifâß~°∞.
=Ú[Ѷ¨~üѨÓ~üÖ’ =Úã≤¡O ~å[ѨÙ`ü ‰õΩ@∞O|OÖ’ Ѩ٘ì#
~°Ç≤Ï=∂ ÉËQÆO u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å`À KÕi „a˜+π "åiH˜
=ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_çOk. f„=OQÍ QÍÜ«∞Ѩ_ç# P"≥∞#∞ „a˜+π
"åà◊√¡ Ѩ@∞ì‰õΩx Lifã≤ K«Oáê~°∞.
=ÚyOѨÙ
„a˜+π ѨiáêÅ# "≥Ú^Œ˜ â◊`å|Ì=∞O`«Ï ѨÓã¨Ö’¡
^•~°OÖÏ ™êy# =~°∞㨠áœ~° u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ Z‰õΩ¯=QÍ „a˜+π
"åà◊√¡ [~ÚOz# ÉèÏ~°`« ~å*ϺÅÖ’ JkèHÍ~°O HÀÖ’Ê~Ú#
Éèí∂™êfi=∞º â◊‰õΩÎÅ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ [iy#q. u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡‰õΩ
"≥<≥fl=ÚHõ, "å˜ „Ѩ*Ï Ñ¨Ù<åk, ^≥|ƒfÜ«∞QÆey# â◊H˜Î – W=hfl
^ŒO_»∞QÆÅ áêÖˇ·# Ô~·`«∞Å#∞O_ô, <åâ◊#"≥∞ÿáÈ~Ú# <≥·Ñ¨Ù}º
HõàÏHÍ~°∞Å∞, Ãã·#ºO #∞Oz `˘ÅyOK«|_ç# Ãã·x‰õΩÅ #∞Op
=zÛOk. „a˜+π ѨiáêÅ# ɡOQÍÖò, cǨ~üÅÖ’
=º=ã‘÷Hõ$`«=∞ø`«∞#fl „Hõ=∞OÖ’ Jq „áê~°OÉèí"≥∞ÿ XHÀ¯„áêO`åxfl
„a˜+π"åà◊√§ Hõ|oã¨∂Î áÈ`«∞#flH˘nÌ P „áêO`åÖ’¡ Jq
ã¨OÉèíqOKå~Ú.
=~°ã¨QÍ H˘#™êy# P u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡hfl "≥Ú`«ÎO g∞^Œ
„|Ǩ‡O_»"≥∞ÿ#"Õ HÍh, "åºÑ≤ÎÖ’ ™ê÷xHõ"≥∞ÿ#g, XHõ^•xH˘Hõ˜
ã¨O|O^èŒO ÖËxq. ™ê÷xHõ HÍ~°}ÏÅ∂, ™ê^èŒHõÉÏ^èŒHÍŠѶ¨e`«"Õ∞
Jq. "å˜ „ѨÉèÏ"åÅ∞ ‰õÄ_® ™ê÷xHõ"≥∞ÿ#"Õ.
u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡ J~°ú Éèí∂™êfi=∞º <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ™ê=∂lHõOQÍ,
Pi÷HõOQÍ, ~å[H©Ü«∞OQÍ "≥#HõK«∂ѨÙ, ã¨O„Ѩ^•Ü«∞Hõ ^Œ$HõÊ^ä•xfl
Hõey#"å~°∞. "åi „ѨuѶ¨∞@# Z@∞=O˜ ™ê=∂lHõ
„Ѩ`åº=∂flÜ«∂xH© „áêux^茺O =Ç≤ÏOK«ÖË^Œ∞. Jq ~°∂ѨOÖ’QÍx
Ãã·^•úOuHõ ™êO㨯$uHõ ™ê~°OÖ’ QÍx â◊`åÉÏÌÅ H˜O^Œ˜ HÍÖÏxH˜
K≥Ok#k. JO`«‰õΩ=ÚO^Œ˜ áêÅ<å ~°∂áêÅ#∂, ™ê=∂lHõ
ã¨O|O^è•Å#∂ uiy xÅѨ_»"Õ∞ "å˜ =∞øeHõ L^ÕÌâ◊ºO.
J@∞=O˜ "≥#HõK«∂Ѩ٠Hõey#g, K≥ÖÏ¡K≥^Œ∞~°∞QÍ,
K≥^Œ∞~°∞=∞^Œ∞~°∞QÍ SHõº`« ÖˉõΩO_® [iˆQ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ q^Õj
áêÅ##∞ áêÅ„^ÀÅ#∂ ÖË=Ù, ‰õÄÅ^ÀÜ«∞#∂ ÖË=Ù. XHõ^•x"≥O@
XHõ˜QÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „áêO`åÅ#∞ âßOuOѨ*ËÜ«∞_»OÖ’
„a˜+π"å~°∞ q[Ü«∞O ™êkèOKå~°∞. q^Õj JkèHÍ~°O H˜O^Œ
âßOuÜ«Ú`«OQÍ rq™êÎ=∞x "å~°∞ JOwHõiOK«_»O`À `«=∞#∞
f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OK«x u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ [g∞O^•~°¡‰õΩ
„a˜+π"å~°∞ ~å~ÚfÅ∞ ‰õÄ_® WKåÛ~°∞. "åi Z¿ãìòÅ#∞
ѨÙ#~°∞^ŒúiOK«@O "å˜Ö’ "åix ѨÙ#ó ™ê÷Ñ≤OK«@O, "åi
P^•Ü«∂Å#∞ `«‰õΩ¯=KÕã≤ JOK«<åÅ∞ "ÕÜ«∞@O =O˜ ~°∂áêÖ’¡
P ~å~ÚfÅ∞ LO_Õq. J`«ºO`« Jq^èÕÜ«ÚÅ#∞ Éè∫uHõOQÍ
x~°∂‡eOKå~°∞.
1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^ŒH˜∆} ÉèÏ~°`«^ÕâßxH©, `«∂~°∞Ê, ѨtÛ=∞
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x Z‰õΩ¯= „áêO`åʼnõÄ "åºÑ≤Î K≥O^ŒHõáÈ=_®xH˜
D áœ~° u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞ J}z"ÕÜ«∞_»"Õ∞ „Ѩ^è•# HÍ~°}O. „a˜+π
áêÅ##∞ „ѨuѶ¨∞˜OK«_»OÖ’ |Å"≥∞ÿ#, qÅ∞"≥·# ™ê÷xHõ
ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å#∞ <≥ÅH˘ÅÊ_»OÖ’<Õ D áœ~° u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡
Kåi„`«Hõ qt+¨ì`« =ÙOk. JO^Œ∞#∞OKÕ ÉèÏ~°`« „Ѩ*ÏhHõO `«=∞
™êfi`«O„`«º áÈ~å@ ã¨∂ÊùiÎx fã¨∞‰õΩOk.
1857 Ü«Ú^ŒúO `«~åfi`« 1858Ö’ qHÀìiÜ«∂ ~å}˜
Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh ѨQÍæÅ#∞ KÕѨ@ì_»O`À ÉèÏ~°`« ^Õâ◊O „a˜+π
™ê„=∂*ϺxH˜ =Åã¨QÍ =∂iáÈ~ÚOk. =∞~À u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
QÆ∞iOz ÉèíÜ«∞Ѩ_ç# „a˜+π "åà◊√¡ „Ѩ[Å∞ qѨ¡==∂~°æO "≥·Ñ¨Ù‰õΩ
=∞à◊§_®xfl x~ÀkèOKåÅ#∞‰õΩ<åfl~°∞. D „ѨÜ≥∂[#"Õ∞ ÉèÏ~°`«
*ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ U~åÊ@∞‰õΩ ^•ifã≤Ok. 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
`«~åfi`« q∞ye# Éèí∂™êfi=∞º =~åæÅ∞ „a˜+π "åiH˜ ™êyÅѨ_ç,
"åi`À ~årѨ_çáÈÜ«∂~°∞. `«=∞ ã¨OѨ^ŒÖ’x H˘O`« ÉèÏQÍxfl
uiy á⁄O^Œ_®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ „a˜+π áêÅ##∞ ã‘fiHõiOK«_®xH˜
"å~°∞ JOwHõiOKå~°∞. P ã¨OѨ^ŒÅˆH "å~°∞ WѨʘH©
ã¨fiO`«^•~°∞Å∞QÍ =Ù<åfl~°∞, Éèí∂™êfi=ÚÅ∞QÍ `«=∞ PkèѨ`åºxfl
WѨʘH© H˘#™êyã¨∞Î<åfl~°∞. „a˜+π "åà◊√¡ `«=∞‰õΩ U*ˇO@∞¡QÍ
¿ã= KÕã≤# "åi`À [q∞O^•s =º=ã¨÷#∞ ã¨$+≤ìOKå~°∞. "åi
qÖÏ™êʼnõÄ, `«=∞ qÖÏ™êʼnõÄ ‰õÄ_® K≥e¡OѨÙÅ HÀã¨O
¿Ñ^ŒÅ#∞ ^ÀK«∞‰õΩ<åfl~°∞. Éèí∂™êfi=∞º, ™ê„=∂[º"å^Œ =~åæÅ
=∞^茺 ~år ã¨OѨÓ~°‚=∞~ÚOk. ÉèÏ~°`« qѨ¡"åxH˜ "åi^ŒÌ~°∂
ÅH∆ͺÅ∞QÍ =∂~å~°∞.
J#∞"å^ŒO–=∞^èŒ∞=∂Åu
(=KÕÛ ã¨OzHõÖ’ '™êOѶ≤∞Hõ ã¨O㨯~°}À^Œº=∞O—)

13. 13=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v #=O|~ü – _çÃãO|~ü 2006
Hõ^äŒHõ^äŒHõ^äŒHõ^äŒHõ^äŒ
ã¨~°à◊◊ p=∞Å=∞O^Œ∞ `åyOk.
P... ã¨~°à◊ p=∞Å=∞O^Œ∞ `åyO^Œ@. D q+¨Ü«∞O JO`«Ï
á⁄H˜¯Ok. `≥eû# "åà◊¡O^Œ~°∂ QÆ∞ã¨QÆ∞ã¨ÖÏ_»∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.
H˘O`«=∞Ok *Ïe K«∂ѨÙ`«∞<åfl~°∞. H˘O`«=∞Ok KÕã¨∞HÀÉ’ÜÕ∞
‰õΩ„~°"å_»∞ JO>Ë W+¨ìOÖË^Œx J#∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.
'...J~Ú<å ÉÏQÍ _»|∞ƒ#fl ‰õΩ@∞O|OÖ’ Ѩ_»∞ÎO>Ë Hõ_»∞ѨÙÖ’
K«Å¡ Hõ^ŒÅ‰õΩO_® ux ‰õÄ~ÀÛHõ W^ÕO Ѩx?—
' =∂ HÍÅOÖ’ J~Ú`Õ WÖÏ LO_Õ^•? ÃÑ^ŒÌ"åà◊√¡ `≥zÛ#
ã¨O|O^è•xfl `«Å=OK«∞H˘x "≥∞_»Ö’ `åo Hõ˜ìOK«∞‰õΩ<Õ"åà◊¡O.
WѨC_»∞ JÖÏ ÖË^Œ∞—
'J~Ú<å D HÍÅO P_»Ñ≤šʼnõΩ Hõhã¨O WOy`«*Ï˝#O
ÖˉõΩO_® áÈ`«∞Ok— Jx =∂Ï¡_»∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.
ã¨~°à◊ WO’¡ JO`å QÆO^Œ~°QÀà◊OQÍ LOk. JO^Œ~°∂
ã¨~°à◊‰õΩ U=∞=Ù`«∞O^À#x U_»∞ã¨∂Î ã¨~°à◊#∞ `˘O^Œ~°QÍ
Ǩã≤Ê@Öò‰õΩ fã¨∞ÔHàı¡ ѨxÖ’ L<åfl~°∞. ã¨~°à◊ =∞O^Œ∞ `åyO^Œ<Õ
ÉÏ^èŒ, P"Õ^Œ# XHõ"≥·Ñ¨Ù LO_»QÍ, =∞~˘Hõ"≥·Ñ¨Ù xâ◊ÛÜ«∞"≥∞ÿ# ÃÑo¡
PyáÈ`«∞O^Œ<Õ HõOQÍ~°∞Ѩ_»∞Î<åfl¡~°∞.
Ǩã≤Ê@ÖòÖ’ ã¨~°à◊‰õΩ =∞O^Œ∞ HõH˜¯Oz ÃãÖˇ·<£ ÉϘÖò
ÃÑÏì~°∞. ã¨~°à◊#∞ Ǩã≤Ê@Öò‰õΩ fã¨∞H˘zÛ#"åà◊¡O`å H˘O`« TÑ≤i
Ñ‘Å∞Û‰õΩ<åfl~°∞. HÍh `«e¡^ŒO„_»∞Å∞ =∂„`«O ÉÏ^èŒ`À
‰õΩq∞eáÈ`«∞<åfl~°∞. W^ŒÌ~°∂ ^≥·#ºã≤÷uÖ’ L<åfl~°∞. WѨÙ_»∞
ÃÑo¡H˘_»∞‰õΩ `«~°Ñ¶¨Ù"åiH˜ U=∞x K≥áêÊe? J=∂‡~ÚH˜ W+¨ìOÖË^Œx
K≥áêÊÖÏ? ÖËHõ Z=~Àfl „¿Ñq∞OzO^Œx K≥áêÊÖÏ? XHõ"Õà◊ JÖÏ
K≥Ñ≤Ê`Õ =∞m¡ J=∂‡~ÚH˜ ÃÑo¡HÍ^Œ∞. JÖÏ H͉õΩO_® W+¨ìѨ_ç#`«xfl
KÕã¨∞‰õΩO>Ë JѨʘ=~°‰õΩ L#fl Ѩ~°∞=لѨu+¨ªÅ∞ QÆOQÆÖ’
Hõeã≤áÈ`å~Ú. Z=ˆ~=∞#∞‰õΩO@∞<åfl~À J<Õ ÉÏ^èŒ`À |`«HÍe.
WO`«Ö’ _®Hõì~°∞QÍ~°∞ =zÛ ã¨~°à◊#∞ K«∂ã≤, UO Ѷ¨~°"åÖË^Œx
`«e¡^ŒO„_»∞ʼnõΩ ^è≥·~°ºO K≥áêÊ_»∞.
'Jã¨Å∞ J=∂‡~Ú =∞O^≥O^Œ∞‰õΩ `åyOk?— Jx J_çQÍ_»∞.
D „Ѩâ◊fl`À LeH˜¯Ñ¨_®¤~°∞ `«e¡^ŒO„_»∞Å∞. J=Ù#∞, ã¨~°à◊
ZO^Œ∞‰õΩ K«zÛáÈ^•=∞#∞‰õΩOk? D „Ѩâıfl "åà◊¡ =∞#∞ã¨∞Ö’¡
ÉÁOQÆ~°OÖÏ u~°∞QÆ∞`«∂ LOk.
***
P TiÖ’ KÕ<Õ`« HÍi‡‰õΩÅ∞ Z‰õΩ¯=QÍ LOÏ~°∞.
H˘O`«=∞Ok =º=™êÜ«∞O, =∞iH˘O`«=∞Ok HõÅOHÍs (J^ŒÌHõO)
KÕã¨∂Î r=#O ™êyã¨∞ÎOÏ~°∞. KÕ<Õ`« HÍi‡‰õΩÅ∞ Z‰õΩ¯=
LO_»@O KÕ`« `≥Å¡"å~°∞*Ï=Ú <åÅ∞QÆ∞ QÆO@Å#∞O_ç ~å„u
ѨkQÆO@Å =~°‰õΩ =∞QÍæÅ @Hõ@HõÅ`À ZѨC_»∂ ã¨O^Œ_çQÍ
LO@∞Ok. q~å=∞=∞O@∂ Z~°QÆ~°∞ "å~°∞. D =$uÎH˜ XHõ
™ê"≥∞`« ‰õÄ_® LOk. L^ÀºQÆã¨∞ÎʼnõΩ Pk"å~°=∞<åfl
ÃãÅ=ÙO@∞Ok HÍh D HÍi‡‰õΩʼnõΩ =∞˜ìÖ’ Hõeã≤áÈ~Ú#ѨC_»∞
=∂„`«"Õ∞ ÃãÅ=ÙO@∞Ok. gà◊¡#∞ ã¨QÆO QÀu"åà◊√¡ JOÏ~°∞.
J@∞=O˜ ‰õΩ@∞OÉÏÖ’¡ ã¨~°à◊ ‰õΩ@∞O|O XHõ˜. =ÚQÆ∞æ~°∞
P_»Ñ≤Å¡Å∞, XHõ JÉσ~Ú. Z=i^ŒQÆæ~° KÕ~Ú KåK«‰õΩO_®,
`«e¡^ŒO„_»∞ʼnõΩ ѨxÖ’ ™êÜ«∞O KÕã¨∞‰õΩO@∂,
K«^Œ∞=Ù‰õΩO@∞<åfl~°∞ #Å∞QÆ∞~°∞ Ñ≤Å¡Å∞. K«^Œ∞=Ù =∞^茺֒<Õ
ÃÑ^ŒÌHõ¯‰õΩ ÃÑo¡KÕâß~°∞. J#flÜ«∞º, `«#∞, K≥e¡, K«^Œ∞=Ù‰õΩO@∂
gÅ∞ ‰õΩki#ѨC_»ÖÏ¡ =∞QÍæÖ’¡H˜ "≥à◊¥Î J=∂‡, <å#flʼnõΩ H˘O`«
q„âßOux HõeÊOKÕ"åà◊√¡. gà◊¡#∞ K«∂ã≤# "åà◊¡O`å g∞ Ñ≤Å¡Å∞
KåÖÏ =∞Oz"åà◊√¡. XHõ"≥·Ñ¨Ù K«^Œ∞=Ù‰õΩO@∂, WOHÀ"≥·Ñ¨Ù g∞
=$uÎx ‰õÄ_® XO@|˜ìOK«∞‰õΩ<åfl~°∞ Jx J#flѨC_»ÖÏ¡ P
`«e¡^ŒO„_»∞Å∞ QÆ~°fiO`À á⁄OyáÈÜÕ∞"å~°∞. J=Ù#∞, "Õ∞O
=Úã¨e"åà◊¡O JÜ«∂ºHõ =∂ Ñ≤Å¡Å∞ =∞=∞‡efl HõxÃÑ@∞ì‰õΩx
LOÏ~°∞ Jx P#OkOKÕ"å~°∞.
JÏ¡ `«e¡^ŒO„_»∞ʼnõΩ Pã¨~åQÍ LO@∂ ã¨~°à◊ Ѩ^Œ=`«~°QÆu
ѨÓiÎKÕã≤Ok. WOHÍ K«^Œ"åÅx L<åfl, J#flÜ«∞º „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∞Î<åfl
‰õΩ@∞O|OÖ’L#fl Pi÷Hõã¨=∞㨺Å∞, JѨʘˆH J#flÜ«∞º, K≥e¡
K«^Œ∞=Ù‰õΩO@∂ LO_»@O`À `«# K«^Œ∞=Ù#∞ J~å÷O`«~°OQÍ
PÑ≤ `«e¡^ŒO„_»∞ʼnõΩ ѨxÖ’ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O JOkOzOk. WÖÏ
LO@∞#fl „Hõ=∞OÖ’<Õ `«O„_ç‰õΩ#fl PÖ’K«##∞ `«e¡ ã¨~°à◊ =ÚO^Œ∞
ÃјìOk.
'ã¨~°àÏ ! WÖÏ~å !— Jx Ñ≤ezOk.
JѨʘˆH ѨxÖ’ L#fl ã¨~°à◊ Ѩx PÑ≤ =zÛOk. ZÖÏ
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑÏìÖ’ J~°÷O HÍHõ á⁄~Úº g∞^Œ L_»∞‰õΩ`«∞#fl J#flO
HõÅ∞ѨÙ`«∂ "≥Ú^ŒÅ∞ÃјìOk –
'<å#fl h‰õΩ ÃÑo¡ KÕÜ«∂ÅO@∞<åfl_»∞.
'ÃÑàÏ¡? <åHÍ? <Õ#∞ WѨC_Õ KÕã¨∞HÀ#∞, J~Ú<å Z=~°O@?—
'Z=ˆ~O˜? J`«ÎÜ«∞º H˘_»∞‰õΩ—
„¿Ñ"Õ∞.... rq`«=∂?
– Ü«∂q∞x

14. 14 =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v #=O|~ü – _çÃãO|~ü 2006
'P... "å_ç`À<å! "å_»∞ =∞Oz"å_»∞ HÍ^Œ∞. J~Ú<å <å‰õΩ
W+¨ìOÖË^Œ∞. ÃÑ·QÍ "Õ∞#iHõO KÕã¨∞‰õΩO>Ë Ñ¨Ù@ìÉ’ÜÕ∞ Ñ≤Å¡Å∞
=¸u=OHõ~°, ^˘_ç¤HÍà◊¡`À ѨÙ_»`å~°O@— Jx K≥e¡ K«^Œ∞=Ù`«∞#fl
Ѩ^Œ=`«~°QÆu Ãã·#∞û ѨÙã¨ÎHõO QÆ|QÆÉÏ fã≤ "Õ∞#iHÍÅ =Å¡ ѨÙ>Ëì
Ñ≤Å¡Å á¶È’Å#∞ K«∂Ñ≤OzOk.
J=hfl J~°÷OHÍHõáÈ~Ú<å P_»a_»¤ H˘_»∞HõO>Ë W+¨ìOÖËx
`«e¡ J=Ù#x ÉÁ=∞‡Å#∞ P„`«OQÍ K«∂ã≤Ok. '=∞i <å#fl‰õΩ
UO K≥áêÎ"£?—
''D q+¨Ü«∞"Õ∞ K≥áêÎ#∞.——
''㨈~! =∞~°~Ú`Õ J#flÜ«∞º K«^Œ∞=Ù‰õΩO@∞<åfl_»∞ Hõ^•!
`«#∞ WOHÀ Ô~O_»∞ã¨O=`«û~åÅ∞ K«kq`Õ U^À XHõ L^ÀºQÆO
=ã¨∞ÎOk. JѨC_»∞ J#fl‰õΩ =KÕÛ Hõ@flO`À h‰õį_® ÃÑo¡ KÕ^•Ì=∞x
LOk. D֒Ѩ٠#∞=Ùfi MÏmQÍ LO_ÕHõ<åfl q∞+¨<£ <Õ~°∞Û‰õΩO>Ë
h Éèíq+¨º`ü‰õΩ LѨÜ≥∂QÆѨ_»∞`«∞Ok—— JOk `«e¡.
'T. 㨈~!— JO@∂ JѨʘ=~°‰õΩ MÏmQÍ L#fl =∞QÆæO
QÆ∞O`«Ö’H˜ J_»∞QÆ∞ÃјìOk ã¨~°à◊.
XHõ~ÀA `«O„_ç ''ã¨~°àÏ! J#flO ÃÑ_»∞^Œ∞=Ù QÍx ~å=∂‡——
JO@∂ Ñ≤eKå_»∞.
=ã¨∞Î<åfl <å<åfl! JO@∂ ã¨~°à◊ "≥o¡ J#flO =_ç¤OzOk.
`«O„_ç J#flO ‰õÄ~° HõÅ∞ѨÙH˘x uO@∂ =O@ ''=∞OzQÍ
KÕâß=Ù~å, J`«Î"åiO˜ ^ŒQÆæ~° =∞OzQÍ ã¨∞YѨ_»`å=Ù—— J<åfl_»∞.
''UO˜<å<åfl JѨC_Õ J`«Î"åiÅ¡O@∞<åfl=Ù——
''J=Ù#=∂‡! K«^Œ∞=Ù ‰õÄ_® P¿Ñâß=Ù. ZO`À H˘O`«
=∞QÆæOÖ’H˜ "≥à◊√Î<åfl=Ó.....—— JO@∂ #ã≤QÍ_»∞
''UOÖË^Œ∞~å, =∞i ÉÏ=`À h ÃÑo¡ KÕÜ«∂Å#∞
‰õΩO@∞<åfl#∞——
U=∂„`«O Pâ◊Û~°ºO Hõ#|~°K«Hõ "Õ∞#iHÍÅ =Å¡ #ëêìÖËO’
K≥Ñ≤ÊOk ã¨~°à◊. ' |Ü«∞˜"åÔ~·`Õ Z‰õΩ¯= HõÏflÅ∞ J_»∞QÆ∞`å~°∞,
J~Ú#"åà‹§Â`Õ H˘O`«Ö’ H˘O`≥·<å ÉË~°™ê~åÅ∞OÏÜ«∞—x `«O„_ç
#K«ÛK≥ѨÊÉ’`«∞O_»QÍ, J=hfl qxÑ≤OK«∞HÀ‰õΩO_® ã‘Ê_£QÍ
=∞QÆæOÖ’H˜ =zÛ ˆ~_çÜ≥∂ ™œO_»∞ ÃÑOzOk. ZѨC_»∞ HÀѨO
=zÛ<å, ã¨O`À+¨O =zÛ<å ã¨~°à◊ ã‘Ê_»∞QÍ =∞QÆæOÖ’H˜ ~å=@O,
ˆ~_çÜ≥∂™œO_»∞ ÃÑOK«@O KÕ¿ãk. nO`À P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ WO’¡
"åà‹¡=~°∂ P"≥∞`À =∂Ï¡_»ÏxH˜ ™êǨÏã≤OKÕ"å~°∞ HÍ^Œ∞.
XHõ~ÀA `«e¡, ã¨~°à◊ Hõeã≤ q∞+¨<£ <ÕiÊOKÕ P"≥∞ ^ŒQÆæiH˜
"≥o¡ =∂Ï¡_ç=KåÛ~°∞. ~ÀE ZxflQÆO@ʼnõΩ ~å"åe,
ZO`«ã¨=∞Ü«∞O LO_®e J<Õk q=~°OQÍ =∂Ï¡_»∞‰õΩ<åfl~°∞.
`«~åfi`«~ÀA #∞Oz L^ŒÜ«∞O ѨkO˜=~°‰õΩ =∞QÆæOÖ’ LO_ç
`«~åfi`« J#flO ux q∞+¨<£ <Õ~°∞ÛHÀ=ÏxH˜ "≥àı¡k. JHõ¯_» 2
QÆO@Å=~°‰õΩ LO_ç WO˜H˘zÛ J#flO ux =∞QÆæOÖ’H˜ "≥o¡
=∞~°Å ™êÜ«∞O„`«O 5.30 =~°‰õΩ LO_ç `«~åfi`« P
QÆ∞O`«Ö’#∞O_ç ÖËz =KÕÛk. JÖÏ L^ŒÜ«∞O #∞O_ç xÅ|_ç
LO_»@O KÕ`« ™êÜ«∞O„`åxH˜ HÍà◊√¡ <˘Ñ¨CÅ∞ =zÛ ÉÏQÍ U_ÕÛk.
ã¨~°à◊ ÉÏ^èŒ#∞ QÆ=∞xOz# J=∞‡ HÍà◊¡‰õΩ =∞O^Œ∞ ~åã¨∂Î ''=∞#
Pi÷Hõ Ѩiã≤÷u, h Éèíq+¨º`ü HÀã¨O `«Ñ¨Ê^Œ∞QÍ Jx
ã¨=Ú^•~ÚOKÕk.
WO’¡ ѨxKÕã¨∂Î, >ˇÿÅiOQ∑ <Õ~°∞Û‰õΩO@∂ k#K«~°º ™êyOKÕ
ã¨~°à◊ U=∂„`«O MÏm ^˘iH˜<å J#flÜ«∞º `≥zÛzÛ# Hõ^äŒÅ
ѨÙã¨ÎHÍÅ#∞ K«k"Õk.
>ˇÿÅiOQ∑‰õΩ "≥à◊√Î#flѨC_»∞ P gkäˆH K≥Ok# â◊OHõ~ü
(<åÜ«Ú_»∞) =zÛ ^•iÖ’ xÅ|_Õ"å_»∞. ã¨~°à◊ J`«#∞flOz
`«Ñ¨CH˘x "≥o¡áÈÜÕ∞k. „Hõ"Õ∞Ñ‘ J`«#∞ ã¨~°à◊ =KÕÛ^•iÖ’ XHõ
WO˜^ŒQÆæ~° =∞OK«O g∞^Œ ‰õÄ~°∞Ûx `«^ÕHõOQÍ `«#"≥·¿Ñ
K«∂¿ã"å_»∞. "≥Ú^Œ’¡ Wk J~°÷O HÍHõáÈQÍ Ñ¨˜ìOK«∞‰õΩ<Õk
‰õÄ_® HÍ^Œ∞. `«~åfi`« XHõ~ÀA Z=fi~°∂ ÖËx ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =∂@Å∞
Hõeáê_»∞.
'h`À XHõ q+¨Ü«∞O =∂Ï¡_®e, XHõ¯xq∞+¨O LO_»∞—
'<å‰õΩ >ˇÿ"£∞ J=Ù`«∞Ok—
=∞m¡ Ô~O_À~ÀA P >ˇÿ"£∞‰õΩ "≥àıÎ JHõ¯_Õ LOÏ_»x =ÚO^Õ
|Ü«∞ÖËÌiOk. ã‘Ê_£QÍ #_»Hõ ™êyã¨∂ÎO>Ë Ç¨Ï~îå`«∞ÎQÍ
Z^Œ∞~°∞Ѩ_®¤_»∞. XHõ¯™êiQÍ LeH˜¯Ñ¨_»¤k ã¨~°à◊. XO’¡
XHõ¯™êiQÍ =}∞‰õΩ „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. `«Å ÃÑ·ÔHuÎ K«∂ã≤Ok.
D~À[<åfl =∂Ï¡_»_®xH˜ J=HÍâ◊O W=Ùfi Jx J`«x K«∂ѨÙÅ∞
ZO`À P„~°Ì`«`À J_»∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú.
'UO˜?— J_çyOk ã¨~°à◊.
''h=O>Ë <å‰õΩ KåÖÏ W+¨ìO. x#∞fl „¿Ñq∞ã¨∞Î<åfl#∞.
ÃÑo¡‰õÄ_® KÕã¨∞‰õΩOÏ#∞..—— J`«x =∂@Å∞ ѨÓiÎHÍHõ=ÚO^Õ
ã¨~°à◊ |Ü«∞ÖËÌiOk.
JO`Õ! WHõ JѨʘ#∞Oz "≥O@Ѩ_»@O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑÏì_»∞.
"≥O@Ѩ_»∞`«∂ Z=~°∂ ÖË#ѨC_»∞ =∂Ï¡_®Åx
„Ѩܫ∞uflOKÕ"å_»∞. Hõ#Ѩ_ç#ѨC_»ÖÏ¡ z~°∞#=Ùfi #"Õfi"å_»∞.
XHõ~ÀA ''ã¨~°àÏ! UO˜, <å‰õΩ ã¨=∂^è•#O K≥ѨÊ=Ù,
ѨÅ∞Hõi¿ãΠѨÅ∞Hõ=Ù. Hõhã¨O #=fi<≥·<å #=fi=Ù. <åÔH·`Õ UO J~°÷O
HÍ=@OÖË^Œ∞. h x~°‚Ü«∞O HÀã¨"Õ∞ Z^Œ∞~°∞K«∂ã¨∞Î<åfl#∞——
JO@∞O>Ë ^Œ∂~°OQÍ Z=~À =ã¨∞Î<åfl~°x QÆ=∞xOz W^ŒÌ~°∂
Z=i^•i# "å~°∞ "≥o¡áÈÜ«∂~°∞.

15. 15=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v #=O|~ü – _çÃãO|~ü 2006
P~ÀA "≥Ú`«ÎO ã¨~°à◊ PÖ’zã¨∂Î<Õ LOk. U x~°‚Ü«∞O
fã¨∞HÀ"åÅx =∞^Œ#Ѩ_»™êyOk.
***
â◊OHõ~ü Ѩ^Œ= `«~°QÆu K«k"å_»∞. J#flÜ«∞º‰õΩ ExÜ«∞~ü.
K«^Œ∞"å¿Ñã≤ ‰õÄ_® 8 ã¨O=`«û~åÅ~ÚOk. „Ѩã¨∞Î`«O QÀÖò¤Ñ¨x
KÕã¨∂Î, W^ŒÌ~°∞ r`«QÍà◊¡#∞ ÃÑ@∞ìH˘x, ‰õΩ@∞OÉÏxfl áÈ+≤ã¨∞Î<åfl_»∞.
"åà◊¡#flÜ«∞º ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’ L^ÀºQÆO KÕã¨∞Î<åfl_»∞. `«e¡^ŒO„_ç
"åà◊¡‰õΩ#fl H˘kÌáê˜ á⁄ÅOÖ’ ѨxKÕã¨∂Î LOÏ~°∞. K«∂_»É’`Õ
â◊OHõ~ü =∞Oz =∞x+≤ ÖψQ L<åfl_»∞. Hõ+¨ìѨ_ç WO˜x ÉÏQÆ∞KÕâß_»∞.
"Õˆ~ JÅ"å@∞¡ ‰õÄ_® Ug∞ÖË=Ù. P_»Ñ≤Å¡Å∞ ‰õÄ_® ÖË~°∞ HÍ|˜ì
P_»Ñ¨_»∞K«∞Å áÈ~°∞ ‰õÄ_® LO_»^Œ∞. "åà◊¡#flÜ«∞º WO˜H˜
~å_»∞. `«e¡^ŒO„_»∞Å∞ =Úã¨e"åà◊√¡ HÍ|˜ì JO`« ã¨=∞㨺
LO_»^Œ∞. =Ú‰õΩ¯ "≥ÚǨÏO `≥eÜ«∞x"åix KÕã¨∞‰õΩ<ÕHõO>Ë ##∞fl
W+¨ìѨ_»¤ â◊OHõ~ü#∞ KÕã¨∞‰õΩO>Ë =∞Ozk. J~Ú`Õ, W^ŒÌiq "Õ~°∞
"Õ~°∞ ‰õΩÖÏÅ∞. ÃÑ^ŒÌ"åà◊√¡, ã¨=∂[O ǨÏi¬OK«^Œ∞, ##∞fl W+¨ìѨ_»¤
"åà◊¡#∞ KÕã¨∞‰õΩO>Ë rq`«=∞O`å ™êѶ‘QÍ QÆ_çzáÈ`«∞Ok... WÖÏ
~å„`«O`å PÖ’zã¨∂Î QÆ_çÑ≤Ok ã¨~°à◊. ZѨC_»∞ x„^ŒÑ¨˜ìO^À
J=∞‡ Ñ≤Å∞ѨÙ`À x„^ŒÖËzOk. x„^ŒÖËz k#K«~°º
"≥Ú^ŒÅ∞ÃјìOk. ѨxKÕã¨∞ÎO^Õ HÍx ѨxÖ’ UHÍ„QÆ`« ÖË^Œ∞.
ZѨC_»∞ Ѩ^Œ=Ù`«∞O^•, ZѨC_»∞ â◊OHõ~ü‰õΩ q+¨Ü«∞O K≥ѨC^•=∂
Jx PÖ’zã¨∂Î J=∞‡ J_çˆQ"å˜H˜ WOH˘Hõ˜ K≥ѨÊÉ’~Ú XHõ˜
K≥ѨÙÎOk. =∞m¡ JO`«Ö’<Õ ã¨iÌK≥ѨÙÎOk.
ZÖÏQÀÖÏ Ñ¨xHÍxzÛ ~À[˜Hõ<åfl =ÚO^Œ∞QÍ<Õ >ˇÿÅiOQ∑‰õΩ
|Ü«∞ÖËÌiOk. ~°Hõ~°HÍÅ PÖ’K«#Å`À #_»∞ã¨∞Î#fl ã¨~°à◊‰õΩ â◊OHõ~ü
HõxÑ≤OKå_»∞. ã¨~°à◊ ^ŒQÆæ~°QÍ =zÛ ''UO `«b¡ D~À[<åfl K≥áêÎ"å!
=∞s "≥ÚO_çѶ¨∞@O ÖÏQÆ∞<åfl"Õ?—— J<åfl_»∞.
ã¨~°à◊‰õΩ <À˜=~°‰õΩ =zÛ ‰õÄ_® K≥ѨÊÏxH˜ ã¨O^ÕÇ≤ÏOzOk.
''UO˜ JÖÏ K«∂ã¨∞Î<åfl"£? U q+¨Ü«∞O K≥ѨC—— Jx H˘OK≥O
HÀѨOQÍ J_çQÍ_»∞.
HÀѨO, „¿Ñ=∞ HõÅQÆÅã≤ L#fl â◊OHõ~ü"≥ÚYO K«∂ã¨∂Î
''<å‰õį_® h=O>Ë W+¨ì"Õ∞—— J#flk.
''x[OQÍ<å!—— ã¨O`À+¨O`À J_çQÍ_»∞. ''ǨÏ=∞‡Ü«∞º!
D x~°‚Ü«∞O HÀã¨O Z<åflà◊¡~Ú<å Z^Œ∞~°∞K«∂_®Å#∞‰õΩ<åfl,
WHõ <å‰õΩ kQÆ∞Å∞ ÖË^Œ∞——.
„¿Ñ=∞xO_ç# Hõà◊¡`À ''㨈~QÍh D q+¨Ü«∞O Z=iH©
K≥ѨÊ=^Œ∞Ì—— J#flk ã¨~°à◊.
''FˆH. K≥ѨÊ#∞QÍh ˆ~Ѩ٠=∞x^ŒÌ~°O =∂Ï¡_»∞HÀ"åe.—— Jx
¿Ñ¡ã¨∞ K≥áêÊ_»∞ â◊OHõ~ü.
''㨈~! ˆ~Ѩ٠HõÅ∞^•ÌO—— JO@∂ ã¨~°à◊ "≥o¡áÈ~ÚOk.
***
`«~åfi`«~ÀA â◊OHõ~ü K≥Ñ≤Ê# ã¨=∞Ü«∂xH˜ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ ã¨~°à◊
=KÕÛã≤Ok. =zÛ K«∞@∂ì K«∂ã≤Ok. ZHõ¯_® â◊OHõ~ü HõxÑ≤OK«ÖË^Œ∞.
'UO˜? >ˇÿ"£∞‰õΩ ~°=∞‡<åfl_»∞, ZѨC_»∂ `«<Õ =ÚO^Œ∞QÍ =™êÎ_»∞.
D~À*ËO˜? WO`« ÖË@~ÚºO^Œx H˘OK≥O HÀѨO`À
ѨzÛHõ|Ü«∞Å∞ÃÑ· ‰õÄ~°∞ÛO@∞O_»QÍ ^Œ∂~°OQÍ â◊OHõ~ü =ã¨∂Î
HõxÑ≤OKå_»∞. â◊OHõ~ü#∞ K«∂_»QÍ<Õ JѨʘ=~°‰õΩ L#fl HÀѨO
HÍ™êÎ K«ÖÏ¡iáÈ~ÚOk. J`«#∞ ^ŒQÆæ~°=Ù`«∞O_»QÍ ''UO˜ â◊OHõ~ü!
WO`« ÖË@~ÚºOk. <Õ#∞ =zÛ KåÖÏ ¿ãѨ~ÚºOk—— JOk
ã¨~°à◊.
''UOÖË^Œ∞ ã¨~°àÏ, |Ü«∞Å∞^Õˆ~ ã¨=∞Ü«∂xH˜ =∂ <å#fl,
J=∞‡ á⁄ÖÏxH˜ "≥à◊√Î<åfl~°∞. "åà◊¡‰õΩ Z_»¡|O_ç Hõ˜ì
ѨOÑ≤OKÕ@ѨʘH˜ WO`« >ˇÿ=∞~ÚºOk. ÖËHõáÈ`Õ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ
=KÕÛ"å_çx. WO`«‰õÄ h"Õ=∞#∞‰õΩO@∞<åfl"À K≥ѨC——
''h"Õ =ÚO^Œ∞ =∂Ï¡_»∞—— J#flk ã¨~°à◊.
''HÍ^Œ∞, D~ÀA h"Õ =ÚO^Œ∞ =∂Ï¡_®e——
â◊OHõ~ü JÖÏ J#QÍ<Õ `«# =∂@ʼnõΩ qÅ∞= WKÕÛ =ºH˜Î`«fiO
QÆÅ =∞x+≤ Jx =∞#∞ã¨∞Ö’<Õ J#∞‰õΩ#flk.
''#∞=fiO>Ë <å‰õÄ W+¨ì"Õ∞! HÍHõáÈ`Õ, =∂ WO’¡ x#∞fl
W+¨ìѨ_»∞`«∞<åfl#x `≥e¿ãÎ =∞# ÃÑo¡H˜ XѨCHÀ~°∞. ÃÑ·QÍ ##∞fl
|`«HõxÜ«∞º~°∞. XHõ"Õà◊ `«e¡^ŒO„_»∞efl ZkiOz ÃÑo¡ KÕã¨∞‰õΩ<åfl
D T~À¡ `«ÅZ`«∞ΉõΩx |`«HõÖË=Ú. <åÔH·`Õ ÉèíÜ«∞OQÍ LOk
â◊OHõ~ü——
''ã¨~°àÏ! ÉèíÜ«∞Ѩ_»‰õΩ, „áê}O`À ã¨=∂#OQÍ „¿Ñq∞ã¨∞Î<åfl.
x#∞fl =^Œ∞Å∞‰õΩOÏ<å? Z=ˆ~=∞<åfl, h=Ù ÖˉõΩO_® LO_»ÖË#∞.
<Õ<≥·`Õ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ =∂ WO’¡ =∞# „¿Ñ=∞q+¨Ü«∞O K≥áêÊ#∞.
J=∂‡, <å<åfl, J#flÜ«∞º XѨC‰õΩ<åfl~°∞. HÍ|˜ì g∞ WO’¡
"åà◊¡`À<Õ ã¨=∞㨺 LO@∞Ok. XHõ"Õà◊ "åà◊√¡ XѨCHÀHõáÈ~Ú<å
=∂ ‰õΩ@∞O|O P^Œ∞‰õΩO@∞Ok. Hõ#∞Hõ #∞"Õfig∞ kQÆ∞Å∞Ѩ_˘^Œ∞Ì.
ÃÑà◊¡Ü«∂ºHõ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ ÉÏQÆ∞O>Ë D T~À¡<Õ LO^•O. ÖËHõáÈ`Õ
"Õˆ~ T~°∞ "≥o§áÈ^•O. #∞=Ùfi ##∞fl W+¨ìѨ_®¤=Ù QÍ|˜ì, W^ŒÌiH©
W+¨ì"≥∞ÿOk KÕ^•ÌO. hHÀã¨O Z<Àfl ÃÑo¡ã¨O|O^è•Å#∞
=^Œ∞Å∞‰õΩ<åfl#∞. WOHÍ ÉèíÜ«∂Å∞ ÃÑ@∞ìHÀ‰õΩO_® xtÛO`«QÍ
LO_»∞.——
'' =∂ J#flÜ«∞º J~Ú`Õ =∞# ÃÑo¡H˜ XѨC‰õΩOÏ_»∞.——
''㨈~! J~Ú`Õ U ã¨=∞™êº LO_»^Œ∞. `˘O^Œ~À¡ H˘OK≥O
_»|∞ƒÅ∞ K«∂ã¨∞H˘x =∞x^ŒÌ~°O XHõ@=Ù^•O—— JO@∂ KÕ`«∞Å∞
KåKå_»∞ â◊OHõ~ü.
J`«x KÕ`«∞Ö’¡ "åeáÈ~ÚOk ã¨~°à◊.
***

16. 16 =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v #=O|~ü – _çÃãO|~ü 2006
JÖÏ ~ÀAÅ∞ QÆ_»∞ã¨∞Î<åfl~Ú. ~ÀE >ˇÿÅiOQ∑‰õΩ ~å=@O,
=∞QÆæOÖ’H˜ "≥à◊¡@O, â◊OHõ~ü QÆ∞iOz PÖ’K«#Å`À ^Õxg∞^•
„â◊^•ú㨉õΩÎÅ`À ѨxKÕÜ«∞@O ÖË^Œ∞ ã¨~°à◊. â◊OHõ~ü Ѩxg∞^Œ
Ô~O_»∞~ÀAÅ∞ "Õˆ~ T~°∞ "≥o¡ ~åHõáÈ~Ú<å =∞#ã¨O`å
PO^Àà◊#QÍ LO@∂ U Ѩh ã¨iQÍ KÕ¿ãk HÍ^Œ∞. J#flO ‰õÄ_®
ã¨iQÍ u<Õk HÍ^Œ∞. `«#QÆ∞iOKÕ PÖ’zã¨∂Î, `«#∞ Hõ#Ѩ_»QÍ<Õ
ZHõ¯_»ÖËx ã¨O`À+¨O`À LO_Õk.
â◊OHõ~ü ‰õÄ_® ã¨~°à◊ XHõ¯~ÀA Hõ#Ѩ_»HõáÈ~Ú<å
=ÙO_»ÖËHõáÈÜÕ∞"å_»∞. `«#∞ =KÕÛ ~°∂¡Ö’ Ãã·H˜ÖòÃÑ·
Z^Œ∞~°∞K«∂¿ã"å_»∞. W^ŒÌ~°∂ ZHõ¯_çH˜ "≥o¡<å =zÛ#"≥O@<Õ
XHõi<˘Hõ~°∞ HõÅ∞ã¨∞HÀ"åeûO^Õ.
WÖÏ W^ŒÌ~°∞ HõÅ∞ã¨∞H˘x =∂Ï¡_»∞HÀ=_»O K«∂ã≤# ã¨~°à◊
K≥e¡ z#flQÍ "åà◊¡ J=∂‡ <å#flʼnõΩ q+¨Ü«∞O K≥Ñ≤ÊOk. JѨʘˆH
ã¨~°à◊g∞^Œ Z<Àfl Pâ◊Å∞ ÃÑ@∞ì‰õΩ#fl "åà◊√¡ D "å~°Î qx Jyæg∞^Œ
QÆ∞yæÅO JÜ«∂º~°∞.
ã¨O„HÍOu ѨO_»∞QÆ~ÀA Ѩ#∞ŠǨÏ_®=Ù_çÖ’ L#fl ã¨~°à◊#∞
Ñ≤ezOk "åà◊¡=∞‡.
KÕã¨∞Î#fl Ѩx PÑ≤ =zÛ ''UO@=∂‡—— Jx J_çyOk.
''UO>ËO>Ë h=Ù KÕã¨∞Î#fl Ѩx Uq∞˜? Ug∞ `≥eÜ«∞x
#OQÆ<åzÖÏ LO@∂ =∞# ‰õΩÅO HÍx"å_çfl „¿Ñq∞ã¨∞Î<åfl"å——
Jx QÆkÌOz J_çyOk.
TÇ≤ÏOK«x Ѩi}Ï=∂xH˜ ã¨~°à◊‰õΩ Ñ≤_»∞QÆ∞ Ѩ_»¤ì~ÚOk.
ÉèíÜ«∞O`À UO K≥áêÊÖ’ J~°÷OHÍHõ HÍà◊√¡ =}∞‰õΩ`«∞O>Ë ™ê÷}∞=ÙÖÏ
xÅ∞K«∞O_çáÈ~ÚOk.
''UO? =∂Ï¡_»=Ù, K«∞@∞ìѨHõ¯Å"åiH˜ `≥e¿ãÎ WOˆH"≥∞ÿ<å
LO^•? =∞# Ѩ~°∞=Ù UOHÍ#∞?—— Jx u_»∞`«∂, H˘@ì_»O
"≥Ú^ŒÅ∞ÃјìOk.
`«O„_ç ‰õÄ_® =zÛ ''=∞# ‰õΩÖÏxH˜ =∞K«Û`≥KåÛ=Ù. WOHÍ
x#∞fl Z=~°∞ KÕã¨∞‰õΩOψ~, "Õ∞#iHõO KÕã¨∞HÀ=∞O>Ë Jn, Wn
Jx ÃÑ^ŒÌ Ãã·#∞û `≥eã≤#@∞ì =∂Ï¡_®=Ù. W^Õ<å h=Ù KÕ¿ã
x~åfiHõO—— JO@∂ Ñ≤_çQÆ∞^Œ∞ÌÅ∞ QÆ∞^•Ì_»∞. 'J~Ú<å "å_çx
J#∞HÀ"åe— Jx â◊OHõ~ü#∞ ‰õΩ_® u_»∞`«∞<åfl_»∞.
''ZO^Œ∞Hõ=∂‡, J`«xfl u_»∞`«∞<åfl~°∞? U^Œ<åfl JO>Ë
##fl#O_ç. u@ìO_ç, H˘@ìO_ç. JO`ÕQÍh J`«<Õflg∞ J#=^Œ∞Ì.——
''JÉ’ƒ! "å_çx JO>Ë h‰õΩ á⁄_»∞K«∞H˘zÛO^Õ! JO>Ë
q+¨Ü«∞O KåÖÏ^Œ∂~°O =zÛO^Œ#fl=∂@. WOHõ T~°∞‰õΩO>Ë
ÖÏÉèíOÖË^Œ∞. U^À XHõ˜ `ÕÖÏe—— `«e¡ ÃÑ^ŒÌQÍ =∂Ï¡_»∞`«∞Ok.
''ZO^Œ∞‰õΩ JÖÏ u_»∞`«∞<åfl~°∞? J`«#∞ =∞Oz"å_Õ
Hõ^Œ=∂‡——
''UO =∞Oz? "Õˆ~ ‰õΩÅO "åà◊¡#∞ KÕã¨∞HÀ=@=∂——
''h‰õΩ Hõà◊√¡ <≥uÎÔHH˜¯<åÜÕ∞! JO^Œ∞ˆH D Ѩx KÕâß=Ù.
=ÚO^Œ∞QÍ =∂‰õΩ `≥eã≤Ok QÍ|˜ì ã¨iáÈ~ÚOk. ÖËHõáÈ`Õ
"å_ç`À "≥o¡áÈÜÕ∞^•xq Hõ^•—— JO’Ok J=∞‡.
''UO J=∂‡! J`«xfl KÕã¨∞‰õΩO>Ë =∞Oz^ÕQÍ! ZO`À H˘O`«
K«^Œ∞=Ù‰õΩ<åfl_»∞ ‰õÄ_®....——
''P....... ZO`« =∂<åfl=Ù, KÕã¨∞‰õΩOÏ"å? "å_çx
KÕã¨∞‰õΩO>Ë =ÚO^Œ∞ g∞ W^ŒÌifl K«OÑ≤ `«~åfi`« "Õ∞=Ú Kè«™êÎO.——
WÖÏ =∂Ï =∂Ï ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. ã¨~°à◊ `«#Ѩ@∞ì
q_»=@O ÖË^Œ∞. `«e¡^ŒO„_»∞Å∞ ‰õÄ_® ã¨~°à◊#∞ `«# x~°‚Ü«∞O
#∞O_ç |Ü«∞@Ѩ_ÕÜ«∂Åx Ѩ@∞ì^ŒÅ`À L<åfl~°∞.
WO`«Ö’ J#flÜ«∞º HõÅ∞QÆ*Ëã¨∞‰õΩx ^•xã¨OQÆu <Õ
K«∂ã¨∞‰õΩOÏÖË! g∞~°∞ PQÆO_ç JO@∂ ã¨~°à◊#∞ "Õˆ~ ~°∂=ÚÖ’H˜
fã¨∞ÔHo¡ <≥=∞‡kQÍ =∂Ï¡_®_»∞.
Jã¨Å∞ â◊OHõ~ü ZÖÏ Ñ¨iK«Ü«∞=∞Ü«∂º_»∞~å Jx =∞$^Œ∞=ÙQÍ
J_çˆQã¨iH˜, â◊OHõ~ü ѨiK«Ü«∞O, „¿Ñ=∞, ÃÑo¡ KÕã¨∞HÀ"åÅ#∞HÀ=@O..
Jhfl q=~°OQÍ K≥Ñ≤ÊOk ã¨~°à◊.
"≥Ú`«ÎO q#fl J#flÜ«∞º ''„¿Ñq∞OK«_»O =∞Oz^Õ! HÍHõáÈ`Õ
"Õˆ~ ‰õΩÅO. =∞#Hõ<åfl Pi÷HõOQÍ ÖËx"å~°∞—— JO@∂ ‰õΩ@∞O|
K«„Hõ|O^èŒOÖ’ #∞O_Õ =∂Ï¡_®_»∞. ''ÃÑ·QÍ WѨC_»∞ <Õ#∞
`«e¡^ŒO„_»∞Å g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_»∞`«∞<åfl#∞. L^ÀºQÆO =¿ãÎ JѨC_»∞
h x~°‚Ü«∞O „ѨHÍ~°O KÕÜ«∞=K«∞Û. ^•xH˜ WOHÍ Ô~O_»∞ã¨O=`«û~åÅ∞
PQÍe—— Jx z=iQÍ K≥áêÊ_»∞.
J#flÜ«∞º =∂@Å`À ã¨~°à◊ =∞#∞ã¨∞ H˘OK≥O ‰õΩ^Œ∞@Ѩ_çOk.
J~Ú`Õ J=∂‡<å#flʼnõΩ D q+¨Ü«∞O K≥ѨÊ=^ŒÌx W^ŒÌ~°∂
J#∞‰õΩ<åfl~°∞. `«e¡^ŒO„_»∞Å^ŒQÆæ~°ÔHo¡ ã¨~°à◊ x~°‚Ü«∞O
=∂~°∞Û‰õΩO^Œx K≥áêÊ_»∞. ^•x`À "åà◊√¡ H˘OK≥O `ÕeHõѨ_ç<å,
ZѨC_≥·<å Wk =∞#‰õΩ K≥ѨʉõΩO_® "≥o¡áÈ`«∞O^Œ<Õk "åà◊¡
K«∂ѨÙÖ’¡ ã¨Ê+¨ìOQÍ J~°÷=∞=Ù`«∞Ok. ã¨O„HÍOuѨO_»∞QÆ
"≥o¡áÈ~ÚOk. J#flÜ«∞º ÃãÅ=ÙÅ∞ J~ÚáÈ=@O`À HÍÖËlH˜
"≥o¡áÈÜ«∂_»∞.
JѨʘ=~°‰õΩ JO_»QÍ L#fl J#fl ÖËHõáÈ=@O`À ã¨~°à◊`À
=∞OzQÍ =∂Ï¡_Õ"å~°∞ ÖˉõΩO_®áÈÜ«∂~°∞. U^À `«Ñ¨C KÕã≤#@∞¡,
`«#x `«# ‰õΩ@∞O|O #∞Oz "≥e"Õã≤#@∞¡ „Ѩ=iÎOKÕ"å~°∞.
ã¨~°à◊‰õΩ U_»=x ~À[O@∂ ÖË^Œ∞. J#flO uO@∞#fl^Õ HÍx
ã¨Ç≤ÏOK«@O ÖË^Œ∞. ~å„`«∞à◊√¡ x„^ŒÑ¨@ìHõ HõÅ=iOKÕk. U_ÕÛk.
â◊OHõ~ü#∞ HõÅ"åÅx L<åfl, WO’¡Oz |Ü«∞@‰õΩ "≥à◊¡‰õΩO_®
Hõ@∞ìk@ìO KÕâß~°∞. J@∞ â◊OHõ~ü ‰õÄ_® ã¨~°à◊#∞ HõÅ"åÅx
qâ◊fi„Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕã¨∞Î<åfl_»∞. HÍh ‰õΩ^Œ~°@OÖË^Œ∞.

17. 17=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v #=O|~ü – _çÃãO|~ü 2006
D q+¨Ü«∞O JO^ŒiH© `≥e¿ãÎ ã¨~°à◊‰õΩ ÃÑo¡HÍ^Œ<Õ
ÉèíÜ«∞O`À ÃÑo¡„Ѩܫ∞`åflÅ∞ "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑÏì~°∞ `«e¡^ŒO„_»∞Å∞.
~ÀE `«O„_ç ÃÑo¡à◊¡ ¿Ñ~°Ü«∞º ^ŒQÆæ~°‰õΩ "≥o¡ =∂Ï¡_ç~å=@O,
`«Å¡~Ú`Õ W~°∞QÆ∞ á⁄~°∞QÆ∞ "åix ã¨O„ѨkOK«@O KÕã¨∞Î<åfl~°∞.
W=hfl ã¨~°à◊‰õΩ ã¨O|O^èŒOÖˉõΩO_® [iyáÈÜÕ∞q.
XHõ~ÀA ã¨~°à◊#∞ Ñ≤ez "åà◊¡=∞‡ ''D~ÀA ÃÑo¡"åà◊√¡ x#∞fl
K«∂_»ÏxH˜ =ã¨∞Î<åfl~°∞. `˘O^Œ~°QÍ ™êfl#O KÕã≤ `«Ü«∂~°=Ùfi——
JO@∂ c~°∞"åÖ’ L#fl |@ìÅ∞ |Ü«∞@Ѩ_Õã≤Ok.
ã¨~°à◊‰õΩ QÆ∞O_≥#∞ Ñ≤O_Õã≤#@ì~ÚOk. "≥H˜¯"≥H˜¯ U_»∞ã¨∂Î
LO>Ë, ''WOHÍ ZO`«¿ã¿Ñ, U_çÛOk KåÅ∞QÍh `˘O^Œ~°QÍ
`≥=ÚÅ∞—— Jx J=∞‡ QÆkÌOzOk. WOHõ `«##∞ HÍáê_Õ"åà◊√¡
Z=~°∂ ÖË~°#∞H˘x J~Ú+¨ìOQÍ "≥o¡ =Ú™êÎ|~ÚºOk. WO˜H˜
K«∞@∞ìѨHõ¯Å"åà◊¡O`å =KåÛ~°∞.
D֒Ѩ٠gkäÖ’ L#fl ^Œ∞=Ú‡#O`å ÖËѨىõΩO@∂ `≥Å¡HÍ~°∞
ã¨~°à◊ WO˜=ÚO^Œ∞ PyOk. JѨʘ=~°‰õΩ QÆ∞ã¨QÆ∞ã¨
ÖÏ_»∞‰õΩO@∞#fl"å~°∞ P `≥Å¡xHÍ~°∞Ö’#∞Oz kQÆ∞`«∞#fl
XH˘¯Hõ¯ix K«∂ã¨∞Î<åfl~°∞. 'W`«<Õ##∞‰õΩOÏ ã¨~°à◊#∞ KÕã¨∞H˘<Õk—
Jx J=∞‡ÅHõ¯Å∞ JO@∞<åfl~°∞.
JÉσ~Ú `«~°Ñ¶¨Ù"å~°∞ =zÛ Ç¨Ö’¡ ‰õÄ~°∞Û<åfl~°∞.
Jukä=∞~åº^ŒÅ∞ JÜ«∂ºHõ ã¨~°à◊ "Õ∞#`«Îe^ŒÌ~°∂ ã¨~°à◊#∞
fã¨∞H˘zÛ JÉσ~Ú=ÚO^Œ∞ ‰õÄ~ÀÛɡÏì~°∞. "≥Ú‰õΩ¯|_çQÍ
‰õÄ~°∞ÛOk ã¨~°à◊.
'h ¿Ñˆ~O@=∂‡?— J_çyOk JÉσ~Ú `«e¡
'ã¨~°à◊—
'ZO`«=~°‰õΩ K«^Œ∞=Ù‰õΩ<åfl"£?—
'Ѩk—
'=∞i WѨC_»∞ UO KÕã¨∞Î<åfl"£?—
'>ˇÿÅiOQ∑—
"åà◊√¡ J_»∞QÆ∞`«∞#fl „Ѩâ◊flʼnõΩ =ÚHõÎã¨iQÍ
ã¨=∂^è•<åezÛOk. =zÛ# P ÃÑo¡H˘_»∞‰õΩ =OHõ Hõ<≥fluÎ ‰õÄ_®
K«∂_»ÖË^Œ∞. JHõ¯_» LO>Ë Xà◊¡O`« p=∞Å∞, *ˇ~°∞¡,
áê‰õΩ`«∞#fl@ìxÑ≤Oz ZѨC_»∞ WHõ¯_»∞flOz "≥àÏÌ=∂ Jx
Z^Œ∞~°∞K«∂ã≤Ok.
ÃÑo¡K«∂ѨÙÅ `«`«OQÆO J~ÚO^Œ#fl `«~åfi`« ã¨~°à◊#∞ "Õˆ~
~°∂=ÚÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ=KåÛ~°∞. JÉσ~ÚH˜ J=∂‡~Ú #zÛO^Œx
`≥Å∞ã¨∞H˘x J@∞ ÃÑ^ŒÌÅ∞, W@∞ ÃÑ^ŒÌÅ∞ `åO|∂ÖÏÅ∞
=∂~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. Ѷ¨ÖÏ<å~ÀA ÃÑo¡ Jx xâ◊Û~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.
WO’¡ JO^Œ~°∂ LO_»@O`À =ã¨∞Î#fl U_»∞ѨÙ#∞ ѨO˜aQÆ∞=Ù#
Jkq∞Ѩ@∞ì‰õΩOk ã¨~°à◊. =zÛ#"åà◊√¡ JO^ŒiH© K≥Ñ≤Ê ã¨~°à◊
`«=∞ HÀ_»Å∞ J~ÚáÈ~Ú#@∞¡ '"≥àÁ¡™êÎO— Jx „Ѩ`ÕºHõOQÍ K≥Ñ≤Ê
"≥à◊√Î<åfl~°∞.
Wk [iy# ^ŒQÆæ~°∞flOz ã¨~°à◊ =∞#ã¨∞ `«# Pnè#OÖ’
ÖË^Œ∞. ѨiѨi q^è•ÖÏ PÖ’zã¨∞ÎOk. `«# #∞Oz U^À
^Œ∂~°=∞=Ù`«∞#fl@∞¡, `«# ѨHõ¯# â◊OHõ~ü H͉õΩO_® WOH˘Hõ~°∞
™ê÷#O P„Hõq∞OK«∞HÀ=_»=∞<Õ PÖ’K«##∞ ri‚OK«∞HÀÖËHõáÈ`«∞Ok.
J^Õ Hõ#∞Hõ [iy`Õ WOHõ |`«Hõ_»O J™ê^茺O. ZÖÏÔQ·<å 㨈~,
D ÃÑo¡ KÕã¨∞HÀ‰õÄ_»^Œ∞. KÕã¨∞‰õΩO>Ë rq`åO`«O #~°HõO
J#∞ÉèíqOKåe. KÕã¨∞HÀHõáÈ`Õ `«e¡^ŒO„_»∞Å∞ XѨCHÀ~°∞. áÈh
J#flÜ«∞º‰õΩ K≥ѨC^•=∞O>Ë JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖË_»∞. Hõhã¨O Öˇ@~ü
~å¿ã J#∞=∞u ‰õÄ_® ÖË^Œ∞. Jã¨Å∞ J#flÜÕ∞º LO>Ë ÃÑo¡
[~°∞Ѩx=fi_»x `«#∞ "≥o¡áÈÜ«∂Hõ ã‘Ê_»∞QÍ ÃÑo¡ U~åÊ@∞¡ KÕâß~°∞.
`≥ÖÏ¡i`Õ ÃÑo¡. WO’¡ JO`å HÀÖÏǨÏÅOQÍ LOk.
|O^èŒ∞=ÙÅO`å =KåÛ~°∞. JO^Œ~°∂ Z=iѨ#∞Ö’¡ "åà◊√¡
ã¨O`À+¨OQÍ L<åfl~°∞. ã¨~°à◊ =∂„`«O XO@iQÍ ‰õÄ~°∞Ûx =∞ø#OQÍ
~Àkã¨∞ÎOk. D ÃÑo¡ #∞Oz ZÖÏÔQ·<å `«Ñ≤ÊOK«∞HÀ"åe, â◊OHõ~ü‰õΩ
q+¨Ü«∞O `≥eã≤ =¿ãÎ ÉÏQÆ∞O_»∞#∞ J#∞‰õΩO@∞Ok. =∞m¡ Jk
™ê^茺O HÍ^Œx J~°÷"≥∞ÿ W+¨ìOÖËx "å_çfl KÕã¨∞‰õΩx #~°HõO
J#∞ÉèíqOKÕ |^Œ∞Å∞ 'Kå=@O— "Õ∞Åx p=∞Å=∞O^Œ∞ `åyOk.
***
WOHõ JO`å ÉÏÔQ·Ok, J=∂‡~Úx D~ÀA WO˜H˜
fã¨∞ÔHà◊¡=K«∞Û J<åfl_»∞ _®Hõì~ü.
=∞O^Œ∞Å eã¨∞ì fã¨∞H˘x ~°∂=Ú J^≥Ì K≥e¡Oz ã¨~°à◊#∞
WO˜H˜ fã¨∞‰õΩ=KåÛ~°∞. WO˜H˜ =KåÛHõ |O^èŒ∞=ÙÅO`å
Ѩ~å=∞i≈Oz "≥àÏ¡~°∞. WOHõ ã¨~°à◊‰õΩ JHõ¯_» LO_®ÅxÑ≤OK«ÖË^Œ∞.
XHõ~ÀA =∞^蕺ǨÏflѨ٠hÔ~O_»Ö’ Z=iH© K≥ѨʉõΩO_® â◊OHõ~ü#∞
HõÅ=ÏxH˜ |Ü«∞Å∞^ÕiOk. â◊OHõ~ü, `«#∂ Z‰õΩ¯=QÍ HõÅ∞ã¨∞H˘<Õ
¿Ñ¡ãπH˜ "≥o¡Ok. J`«x Xà’¡ `«ÅÃÑ@∞ì‰õΩx `«xqf~å U_»"åÅx,
`«#∞ J#∞ÉèíqOz#=hfl K≥ѨCHÀ"åÅh J#∞‰õΩO@∂
LaH˜=ã¨∞Î#fl Hõhfl˜H˜ J_»∞¤Hõ@ì "Õã¨∂Î â◊OHõ~ü#∞ ã¨g∞Ñ≤OzOk.
`«#~åHõ#∞ ^Œ∂~°OQÍ QÆ=∞xOz# â◊OHõ~ü `«# ^ŒQÆæ~°∞#fl
¿ãflÇ≤Ï`«∞Å#∞ ѨOÑ≤OKÕâß_»∞.
â◊OHõ~ü‰õΩ ^ŒQÆæ~°=Ù`«∞#fl H˘nÌ Hõhfl˜x PѨÙHÀÖËHõ Éè’~°∞#
U_ÕÛã≤Ok. â◊OHõ~ü ã¨~°à◊#∞ ^ŒQÆæ~°‰õΩ fã¨∞H˘x ã¨=Ú^•~Úã¨∞Î<åfl_»∞.
''WOHõ <Õ#∞ WO˜H˜ "≥à◊¡#∞. h`À<Õ LOÏ——
''UO... ZO^Œ∞Hõx? =∞# ÃÑo¡ JÜÕ∞ºO`«=~°‰õΩ
LO_®eQÆ^•——

18. 18 =∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v #=O|~ü – _çÃãO|~ü 2006
''J^ÕO˜ â◊OHõ~ü? JÖÏ =∂Ï¡_»∞`«∞<åfl"£? —— Pâ◊Û~°ºáÈ`«∂
J_çyOk.
''J=Ù#∞=∞i! =∞# ÃÑo¡ [~°QÍÅO>Ë g∞ "åà◊√¡
J#∞=∞uOKåe. ã¨=∂[O "≥∞KåÛe. J~Ú<å g∞ J=∂‡, <å<åfl
=zÛ J_»QÍe Hõ^•! XHõ ÃÑo§ [~°QÍÅO>Ë J=∂‡~Ú
`«e¡^ŒO„_»∞Å∞ JÉσ~Ú `«e¡^ŒO„_»∞Å#∞ J_çy Hõ@flHÍ#∞HõÅ∞
=∂Ï¡_»∞HÀ"åe. JO^Œ∞<å =∞# ‰õΩÖÏÅ∞ ‰õÄ_® "Õ~°∞ Hõ^•!
h"Õ PÖ’zOK«∞——
'â◊OHõ~ü— QƘìQÍ JizOk. XHõ¯™êiQÍ Éèí∂=∞O`å |^ŒÌÖˇ·
`«#∞ JQÍ^èŒOÖ’H˜ kyáÈ`«∞#fl@ìxÑ≤OzOk. =∞^蕺ǨÏflO
HÍ=@O`À ZO_»Ö’ L#fl ã¨~°à◊ Hõà◊√¡ Z„~°QÍ =∂i â◊s~°=∞O`å
=}˜H˜áÈ`«∂ LOk.
''UO˜ â◊OHõ~ü, h=Ù =∂Ï¡_Õk?——
''J=Ù#∞ ã¨~°àÏ! ‰õΩÖÏO`«~° q"åǨÏO KÕã¨∞HÀ"åÅO>Ë <å‰õΩ
ã≤QÆæxÑ≤ã¨∞ÎOk.——
''JO`« ã≤QÆ∞æѨ_Õ"å_çq #<≥flO^Œ∞‰õΩ W+¨ìѨ_®¤=Ù?——
''JO>Ë......J^ÕO’[iyáÈ~ÚOk.^•xQÆ∞iOz=∞izáÈ——
Jx KåÖÏ`ÕeHõQÍ H˘˜ìáêˆ~âß_»∞.
J~Ú`Õ WѨʘ=~°‰õΩ <åg∞^Œ L#flk „¿Ñ=∞ HÍ^Œ∞, PHõ~°¬}.
pè..... W@∞=O˜ =∞x+≤<å <Õ#∞ „¿Ñq∞OzOk! ZHõ¯_»ÖËx
HÀѨO =zÛOk. â◊OHõ~ü#∞ ÉÏQÍ H˘ÏìÅxÑ≤OzOk. H˘@ìÖËx
xã¨ûǨÜ«∞`«. U_»"åÅxÑ≤Oz<å U_»=ÖËHõ Hõhflà◊√¡ xO_ç# Hõà◊¡`À
J==∂#O, ÉÏ^èŒ ^ŒÇ≤ÏOK«∞‰õΩáÈ`«∞O_»QÍ â◊OHõ~ü"≥·Ñ¨Ù x~°ã¨#QÍ
XHõ K«∂Ѩ٠K«∂ã≤Ok. P K«∂ѨÙÖ’¡x pè`å¯~°O, Jã¨Ç¨ÏºO
ÉèíiOK«ÖËHõ `«ÅuѨC‰õΩ<åfl_»∞ â◊OHõ~ü.
ã¨~°à◊ WO˜H˜ |Ü«∞Å∞^ÕiO^Õ HÍh ^•iÖ’ ~°Hõ~°HÍÅ
PÖ’K«#Åhfl ã¨∞_çQÆ∞O_®ÖÏ¡QÍ u~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. D „ѨѨOK«OÖ’
`«#ÔÔH=~°∂ ÖË~°<Õ ÉÏ^èŒ, Pâ◊Åhfl h~°∞HÍiáÈ~Ú J=¿ÇÏà◊#
KÕã¨∂Î #=Ùfi`«∞<åfl~Ú. „¿Ñq∞Oz#"å_»∞ HÍ^Œx, `«e¡^ŒO„_»∞Å∞
xâ◊Û~ÚOz#^•xfl `«#∞ HÍ^Œx "≥Ú`«ÎO `«ÅH˜O^Œ∞Å~ÚºOk.
D =∞QÆ*Ïu JO`å WO`Õ =ÚO^Œ∞ ZO`À„¿Ñ=∞ XÅHõÉ’ã¨∂Î
"≥O@Ѩ_ç "Õkèã¨∂Î P_»Ñ≤Å¡Å KÕ`« 'J=Ù#∞— JxÑ≤OK«∞‰õΩ<ÕO`«
=~°‰õΩ =^ŒÅ~°∞. `«#∞ ÖËHõáÈ`Õ |`«∞HõÖË#@∞¡ #˜™êÎ~°∞. "Õ∞_£
Ѷ¨~ü DKü J^Œ~ü J<åfl_Õ.... pè... gà◊¡ |∞^ŒúO`å XHõ>Ë. JOk`Õ
A@∞ì. JO^ŒHõáÈ`Õ HÍà◊√¡. ã¨~°à◊ =∞#ã¨∞Ö’ PÖ’K«#Å∞ ã¨∞_»∞Å∞
u~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú.
***
ã¨~°à◊ f„="≥∞ÿ# k¢Q̓ùOuH˜ Ö’<≥·Ok. ZO`À W+¨ìѨ_ç
rq`«OÖ’ "≥Ú^Œ˜™êiQÍ fã¨∞‰õΩ#fl x~°‚Ü«∞O. z=iH˜ WÖÏ
"åº"≥∂ǨÏO`À, PHõ~°¬}`À JO`«"≥∞ÿO^•! K«∞@∞ìѨHõ¯Å "åà◊√¡,
J=∂‡, <å#fl, |O^èŒ∞=ÙÅ∞ `«##∞ KåÅ `≥eqHõÅk JOψ~.
`«# `≥eq W^Õ<å? `«#∞ ZO^Œ∞H˜ÖÏ KÕâß_»∞? `«#∞ K≥Ñ≤Ê#
„¿Ñ=∞ U"≥∞ÿOk? Jã¨Å∞ J`«#∞ ÖˉõΩO_® `«#∞ |`«∞HõQÆÅ^•?
LeH˜¯Ñ¨_çOk ã¨~°à◊. x["Õ∞ â◊OHõ~ü `À_»∞ ÖËx rq`«O ZÖÏ?
J==∂xOKå_»<Õ ÉÏ^èŒ XHõ"≥·Ñ¨Ù. WOHÍ =∞#ã¨∞ J`«xHÀã¨"Õ∞
`«Ñ≤OK«_»O =∞~˘Hõ"≥·Ñ¨Ù. D Ô~O_çO˜ #_»∞=∞ `«∞á¶ê#∞=∞^茺
z‰õΩ¯‰õΩ#fl XO@i<å=ÖÏ JÖÏ¡_»∞`«∞#fl ã¨~°à◊ =∞#ã¨∞
J#flÜ«∞º~åHõ`À XH˜O`« ^•i^˘iH˜#@¡~ÚOk.
J#flÜ«∞º ~åQÍ<Õ ã¨~°à◊ Ѩiã≤÷ux `«fi~°QÍ<Õ
J~°÷OKÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. K≥e¡ =∞#ã¨Î`«fiO `≥eã≤#"å_»=@O =Å¡
P"≥∞`À Z‰õΩ¯= „¿Ñ=∞QÍ LO_»@O, J@∂ W@∂ fã¨∞‰õΩ"≥à◊¥Î
P _ç„ÃÑ+¨<£ #∞O_ç |Ü«∞@Ѩ_տ㠄Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕâß_»∞. P"≥∞x
Z‰õΩ¯=QÍ XO@i`«#O "ÕkèOK«‰õΩO_® JÉèí∞º^ŒÜ«∞Hõ~°"≥∞ÿ#
ѨÙã¨ÎHÍÅ∞ H˘xfl WzÛ P"≥∞`À K«kqOKå_»∞. ã¨~°à◊H˜ ‰õÄ_®
Hõ^äŒÅ∞ W+¨ì=∞=_»O KÕ`« Pã¨H˜ÎQÍ K«kqOk. '„¿Ñ=∞Hõ<åfl
=∞^èŒ∞~°"≥∞ÿ#k— ~°OQÆ<åÜ«∞Hõ=∞‡ ѨÙã¨ÎHõO `«# g∞^Œ KåÅÖÏ
„ѨÉèÏ=O "Õã≤Ok. '„¿Ñ=∞Hõ<åfl P`å‡aè=∂#O =ÚYº=∞x— P
ѨÙã¨ÎHõO ^•fi~å J~°÷"≥∞ÿOk ã¨~°à◊‰õΩ. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ rq`«Ñ¨Ù
qÅ∞=efl QÆ∞iOz =∂Ï¡_®_»∞ "åà◊¡#flÜ«∞º.
â◊OHõ~ü XHõ¯_Õ rq`«O HÍ^Œ∞. x[OQÍ #∞=Ùfi KåÖÏ
J^Œ$+¨ì=O`«∞~åeq. ZO^Œ∞HõO>Ë â◊OHõ~ü „¿Ñ=∞ "åº"≥∂ǨÏ=∞x
`˘O^Œ~°QÍ J~°÷"≥∞ÿOk. ÖËHõáÈ`Õ WOHÍ ÉÏ^èŒÑ¨_»=Åã≤ =KÕÛk.
h‰õΩ <Õ#∞<åfl#∞. WÖÏ „¿Ñ=∞Ö’ "≥∂ã¨áÈ~Ú, f„="≥∞ÿ# XuÎ_çH˜
Ö’<≥·# ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ `«y# ^è≥·~åºxflKÕÛO^Œ∞‰õΩ Z=~°∂ ÖËHõ
ã¨=∂[OÜ≥ÚHõ¯ pè`«¯iOѨÙÅ∞, ¿ÇÏà◊#Å`À ‰õÄ_ç# K«∂ѨÙÅ∞
ÉèíiOK«ÖËHõ P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ"≥·Ñ¨Ù <≥@ì|_Õ ZO^Œ~À JÉèÏy#∞Å∞#fl
ã¨=∂[O =∞#k. #∞=Ùfi ¿ÑѨ~°¡Ö’, ѨÙã¨ÎHÍÖ’¡ K«^Œ∞=Ù`«∂<Õ L<åfl=Ù
Hõ^•! h‰õΩ KÕ`«<≥·`Õ "åà◊¡HÀã¨O U^≥·<å K≥~Úº. ã¨=∂[OÖ’
W@∞=O˜"Õ HÍ^Œ∞, KåÖÏ~°HÍÅ J<åºÜ«∂Å∞ [~°∞QÆ∞`«∂
L<åfl~Ú. "å˜x ~°∂ѨÙ=∂ѨÏxH˜ h =O`«∞ Hõ$+≤ KÕ~Ú JO@∂
ã¨~°à◊‰õΩ J~°÷=∞ÜÕ∞ºÖÏ q=~°OQÍ KåÖÏ¿ãѨ٠=∂Ï¡_®_»∞.
JO`å q#fl ã¨~°à◊ x@∂ìiÛOk. x["Õ∞. `«#∞ ZO`«
`≥eq`«‰õΩ¯=QÍ PÖ’zOzOk. J#flÜ«∞º Pã¨~å`À Jhfl
=∞iÛáÈ`å#∞ J#∞‰õΩO@∂ q∞Åq∞Å "≥∞~°∞ã¨∞Î#fl Hõà◊¡`À
H˜˜H©Ö’Oz |Ü«∞˜H˜ K«∂ã≤Ok. JѨC_Õ QÀ~°∞"≥K«Ûx
Z„~°˜ã¨∂~°∞º_»∞ L^Œ~Úã¨∞Î<åfl_»∞. X

19. 19=∞Ç≤ÏàÏ=∂~°æO v #=O|~ü – _çÃãO|~ü 2006
"åºã¨O"åºã¨O"åºã¨O"åºã¨O"åºã¨O
Jaè=$kú Ѩ^äŒOÖ’ =KÕÛ „áê*ˇ‰õΩìÅ∞, x~å‡}ÏÅ∞–`«^•fi~å
[iˆQ x~åfiã≤`«∞Å ã¨=∞㨺x ™ê^è•~°}OQÍ JHõ¯_» x=tOKÕ
„Ѩ[ÅO^Œi ã¨=∞㨺QÍ H͉õΩO_®, ˆH=ÅO Éèí∂Ü«∞[=∂#∞Å
(ѨÙ~°∞+¨µÅ) ã¨=∞㨺QÍ<Õ QÆ∞iÎOK«@O [~°∞QÆ∞`«∞Ok. HÍh, P
Éèí∂q∞ g∞^Œ „Ѩ`«ºHõ∆OQÍ, Ѩ~ÀHõ∆OQÍ P^è•~°Ñ¨_ç=Ù#fl ‰õΩ@∞O|O,
‰õΩ@∞O| ã¨OˆH∆=∂xfl HÍáê_Õ WÖÏ¡Å∞, "≥Ú`«ÎO ‰õΩ@∞O|
ÉèÏ~åxfl <≥uÎ<Õã¨∞‰õΩx WOÏ, |Ü«∞Ï á⁄^Œ∞ÌQÆ∂‰õΩÅ∞ „â◊=∞
KÕ¿ã `«Å∞¡Å∞–gi Jaè„áêÜ«∂Å∞, PÖ’K«#Å∞, D Éèí∂q∞ Ѩ@¡
"åi‰õΩO_Õ J<ÕHÍ<ÕHõ ÉÏO^èŒ"åºÅ QÆ∞iOz Z=fi~°∂ J~°úO
KÕã¨∞‰õΩ#fl@∞ì QÍh, ^•xH˘Hõ qÅ∞= WzÛ#@∞ìQÍh Hõ#Ѩ_»^Œ∞.
Ü«∞[=∂x (ѨÙ~°∞+¨µ_»∞)x~°‚Ü«∞"Õ∞ `«∞k x~°‚Ü«∞OQÍ
XѨÙÊHÀ|_»∞`«∞#fl D ã¨=∂[OÖ’ Pã≤ÎÃÑ·# UǨωõįÖËx „ã‘ÎÅ∞,
Ñ≤Å¡Å∞ D Jaè=$kú Ѩ^äŒHÍÅ x~°‚Ü«∂ÅÖ’ U q^èŒOQÍ
ÉèÏQÆ™êfi=ÚÖ∫`å~°∞? L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ XHõ <åÅ∞ÔQ·^Œ∞ ZHõ~åÅ∞
Hõey# P™êq∞ `«# Éèí∂q∞x U HõOÃÑhÔH·<å ÖË^•
„ѨÉèí∞`åfixÔH·<å W=fi=Åã≤# Ѩiã≤÷`Õ =¿ãÎ JHõ¯_» Pi÷HÍOâßÖË
=ÚYº=∞=Ù`«∞<åfl~Ú. `«Ñ¨Ê, ‰õΩ@∞O| ã¨OˆH∆=∞O ZO`«
=∂„`«=¸ „áê^è•<åºxfl ã¨O`«iOK«∞HÀ=@O ÖË^Œ∞.
W^Õ Ñ¨iã≤÷u #Å¡Q˘O_», Hõ_»Ñ¨ Ü«Úˆ~xÜ«∞O „áê*ˇ‰õΩìÅ
K«~°ÛÅÖ’ ‰õÄ_® HõxÑ≤OzOk. JHõ¯_ç „ã‘ÎÅ∞ `«=∞ Éèí∂=ÚÅ∞
áȉõΩO_® HÍáê_»∞HÀ=@O ZÖÏ Jx PO^Àà◊# Ѩ_»∞`«∞<åfl~°∞.
Éèí∂q∞ Ѩ@¡ "å~°∞ K«∂Ñ≤ã¨∞Î#fl@∞=O˜ „áê=ÚYº`«‰õΩ J<ÕHõ
HÀ}ÏÅ∞O_»QÍ, qz„`«OQÍ "å˜Ö’ U XHõ¯ ^•xh ѨiQÆ}#Ö’H˜
fã¨∞HÀ‰õΩO_®, ˆH=ÅO K«~°ÛÖ’ Pi÷HõѨ~°"≥∞ÿ# JOâ◊"Õ∞
„Ѩ^è•#=∞=@O QÆ=∞xOK«=K«∞Û. ™ê÷xHõ „Ѩ[Å∞, =ÚYºOQÍ „ã‘ÎÅ∞
D „áê*ˇ‰õΩìÅ#∞ =ºuˆ~H˜OK«ÏxH˜ „Ѩ^è•#OQÍ Ô~O_»∞ HÍ~°}ÏÅ#∞
=∞#O K«∂_»=K«∞Û. XHõ˜ r=<Àáêkè HõeÊOKÕ Éèí∂=ÚÅ#∞
`«Hõ∆}"Õ∞ HÀÖ’Ê"åeû ~å=@O, Ô~O_Àk „Ѩ=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ#
Ü«Úˆ~xÜ«∞O QÆ#∞Å `«=fiHÍÅ =Å¡ „Ѩ`«ºHõ∆OQÍ, Ѩ~ÀHõ∆OQÍ
U~°Ê_»É’ÜÕ∞ Ѩ~åº=~°} HÍÅ∞+¨ºO, `«^•fi~å „Ñ¨^è•#OQÍ „ã‘ÎÅ∞,
Ñ≤Å¡Å P~ÀQƺO ÃÑ· HõeˆQ f„= ^Œ∞„+¨ÊÉèÏ"åÅ∞.
Jã¨Å∞Ü«Úˆ~xÜ«∞OJO>ËUq∞˜?
Éèí∂q∞ ֒ѨŠ=ÙO_Õ Yx*ÏÅÖ’ J`«ºO`« ǨxHÍ~°Hõ"≥∞ÿ#,
„áê}Ǩx HõeyOKÕ =¸ÅHõO Ü«Úˆ~xÜ«∞O. Yx[O`À =ÙO_Õ
„ѨÜ≥∂[<åÅ∞ Ô~O_Õ Ô~O_»∞. XHõ˜ q^Œ∞ºK«ÛùH˜Î L`«ÊuÎ, Ô~O_»∞
„ѨѨOKåxfl Éèí㑇Ѩ@ÅO KÕÜ«∞QÆÅ J}∞ÉÏO|∞Å `«Ü«∂s.
Ô~O_Àk `«Ü«∂~°∞ KÕÜ«∂ÅO>Ë "≥Ú^Œ˜ „Ѩ„H˜Ü«∞ `«Ñ¨Êxã¨i.
D Yx*ÏxH˜ J}∞^è•i‡Hõâ◊H˜Î`À áê@∞ Ѩ~°=∂}∞ qKÕÛù^ŒHõ â◊H˜Î
(Ѷ≤+¨#|∞Öò) =ÙOk. nxx J~°÷O KÕã¨∞HÀ"åÅO>Ë D Yx[O
=¸Å ã¨fiÉèÏ"åxfl `«Ñ¨Êxã¨iQÍ `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe.
D Yx[O Ü≥ÚHõ¯ J™ê^è•~°}"≥∞ÿ# â◊H˜Îx 1896Ö’
ÃÇÏ„hɡ„ÔHÖò J<Õ âß„ã¨Î"Õ`«Î J#∞HÀ‰õΩO_® Hõ#∞Q˘#@O [iyOk.
DÜ«∞# XHõ ~å~Úx `«# >Ë|∞Öò ™⁄~°∞QÆ∞Ö’ "≥Å∞`«∞~°∞ ™ÈHõx
á¶⁄’„QÍѶ≤H± ¿Ñ¡ò g∞^Œ =ÙOz ^•x QÆ∞iOz =∞iÛáÈÜ«∂_»∞.
H˘xfl ~ÀAÅ `«~åfi`« D ¿Ñ¡òx fã≤ Hõ_çy`Õ JO^Œ∞Ö’#∞Oz
HÍOuH˜~°}ÏÅ∞ „Ѩã¨iOz=Ù#fl@∞ì Hõ#∞Q˘x Pâ◊Û~°ºáÈÜ«∂_»∞. U
~°Hõ"≥∞ÿ# ~°™êÜ«∞xHõ K«~°º [~°QƉõΩO_®, U L„`ÕÊ~°HõO ÖˉõΩO_®,
XHõ Yx[O `«# #∞Oz ã¨fi`«ã≤^ŒúOQÍ XHõ â◊H˜Îx =^ŒÅ@O K«∂ã≤
Pâ◊Û~°ºáÈÜ«∂_»∞. nx<Õ J}∞^è•i‡Hõ â◊H˜Î ÖË^• ˆ~_çÜ≥∂
PH˜ìq©QÍ QÆ∞iÎOKå_®Ü«∞#.
Éèí∂q∞ #∞Oz |Ü«∞@‰õΩ fã≤# =Ú_çYx[O #∞Oz
Ü«Úˆ~xÜ«∞O ѨÓiÎQÍ "Õ~°∞KÕã≤# `«~åfi`« ‰õÄ_®, q∞ye#
J=âıëêÅÖ’ ‰õÄ_® J}∞^è•i‡Hõ â◊H˜Î =ÙO@∞O^Œx, Jk Jã¨Å∞
Yx[O Hõ<åfl „Ѩ=∂^ŒÉèíi`«"≥∞ÿ#^Œx =∞~À âß„ã¨Î"Õ`«Î "Õ∞_»"£∞
‰õĺs Hõ#∞Q˘x „ѨѨOKåxH˜ "≥Å¡_çOzOk. 1996 <å˜HõÖÏ¡
J}∞^è•i‡Hõ â◊H˜ÎH˜ ã¨O|OkèOz KåÖÏ q+¨Ü«∂Å∞ `≥eã≤#ѨʘH©,
nx f„=`« ZO`« „Ѩ=∂^ŒHõ~°"≥∂ Ô~O_»= „ѨѨOK« Ü«Ú^ŒúOÖ’<Õ
„ѨѨOKåxHõO`«˜H© "≥Å¡_»~ÚOk.
D Ü«Ú^ŒúOÖ’ [áê<£Ö’x Ç≤Ï~À+≤=∂, <åQÆ™êH˜ #QÆ~åÅ∞
J"≥∞iHÍ J}∞ÉÏO|∞ q^èŒfiO™êxH˜ QÆ∞Ô~· J~°úâ◊`å|úO QÆ_çzOk.
WѨʘH© JHõ¯_ç „Ñ¨[Å∞ P ^Œ∞+¨Êi}Ï=∂Å#∞ J#∞Éèíqã¨∂Î<Õ
=Ù<åfl~°∞. ѨÓ~°fiѨ٠™ÈqÜ«∞ò Ü«¸xÜ«∞<£Ö’x K≥~ÀflaÖò
Jaè=$kú Ѩ^äŒHÍÅÖ’
¢ã‘ÎÅ „Ѩâ◊flÅ#∞ Uq^èŒOQÍ J~°÷O KÕã¨∞‰õΩOÏO?
– _®.ÔH.ã¨`«ºÅH˜∆‡,ÔH.ã¨[Ü«∞,Ü«Úˆ~xÜ«∞O „áê*ˇ‰õΩì =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞O