Berant Erdi Aroko aldaketa nabarmenak politikan, ekonomian eta gizartean.

2. Gaiaren mapa
XIII. MENDEKO
EKONOMIA-
OPAROTASUNA
ESKULANGINTZA
REN GARAPENA
MONARKIEN
SENDOTZE-
ALDIA
HIRIEN
PIZKUNDEA
BIZTANLERIAREN
HAZKUNDEA
NEKAZARITZAREN
HOBEKUNTZA
MERKATARITZAREN ETA
BANKUEN GARAPENA
ERDI AROKO HIRIA
HIRIKO GIZARTEA
ESKULANGILEAK
TAILERRAK ETA
GREMIOAK
MONARKIAREN BILAKAERA
ETENGABEKO GATAZKAK
KULTURA
HIRIEN
GARAPENA
ERDI
AROAN

3. ERDI AROA NOIZTIK NORA
I V X XIII XV XX
Goiz Erdi Aroa Berant Erdi Aroa
Sarrera
•EKONOMIAREN GARAPENA
•HIRIEN BERPIZKUNDEA

4. XIII.mendea. Hirien susperraldia. Oparotasun ekonomikoa
BERANT ERDI AROA
Sarrera

5. NEKAZARITZAREN
BERRIKUNTZAK
Nekazaritza

6.  XII. mendetik aurrera Europan nekazaritzaren ekoizpena handitu zen.
 Ekoizpen igoera azaltzeko ARRAZOIAK:
 Lur berriak landu ziren, nekazal lur gehiago.
 Soroetan hiru urteko labore-txandaketa ezarri zen.
 Teknika berriak sartu ziren:
 belarridun goldea
 Ureztapen artifizialaren hedapena
 haize- edo ur erroten erabilpen zabalagoa
 Laborre berriak
 Ondorioz, elikagaien ekoizpenak gora egin zuen, herritarren dieta hobetu
zen eta biztanleria asko hazi zen.
Nekazaritza
NEKAZARITZAREN HOBEKUNTZA
ETA POPULAZIOAREN HAZKUNDEA

7. LUR BERRIEN LANKETA
Nekazaritza

8. HIRU URTEKO LABORE-TXANDAKETA
1)-1.laborea
2)-2.laborea
3)- lugorriaLehenengo urtea
Bigarren urtea
Hirugarren urtea
BI URTEKO LABORE-TXANDAKETA
Nekazaritza

9. BELARRIDUN GOLDEA
Nekazaritza

10. HAIZE- ETA UR- ERROTA
Nekazaritza

11. UREZTAPEN ARTIFIZIALA
Nekazaritza

12. Europar biztanleen garapena 1000. eta 1300. urteen artean
POPULAZIO HAZKUNDEA
Nekazaritza

13. MERKATARITZAREN
ETA
BANKUEN GARAPENA
Nekazaritza

14.  Merkataritzak garapen handia
izan zuen XII. mendetik aurrera.
 Populazioa igoerak produktuen eskaera handitu zuen.
Merkantziak lehorrez eta itsasoz garraiotzen ziren.
 Bi bide nagusi zeuden:
 Itsaso Mediterraneoko bidea
 Itsaso Baltikoko bidea.
 Merkatariek azoketan elkartrukatzen zituzten produktuak.
 Merkataritzaren hazkundearen ondorioz finantza munduan
formula berriak agertu ziren: kredituak eta kanbio-letrak.
Merkataritzaren eta bankuen garapena

15. GARRAIOBIDEAK
Merkataritzaren eta bankuen garapena

16. GARRAIOBIDEAK
Merkataritzaren eta bankuen garapena

17. Merkataritzaren eta bankuen garapena

18. Merkataritzaren eta bankuen garapena
ERDI AROKO MERKATARITZAREN BIDE NAGUSIAK

19. MERKATARIEN AZOKEN IRUDIAK
Gotzaina azoka bedeinkatzen
Erdi Aroko hiriko azoka
Merkataritzaren eta bankuen garapena

20. URREZKO TXANPON BERRIAK
XIII. mendean merkataritza jardueraren hazkundea zela eta, urrezko txanpon berriak
txanpondu ziren. Garrantzitsuenak Florentziako florina eta Veneziako dukata izan ziren,
Europako estatu guztietan erreferentzia bihurtu ziren horiek biak.
Florina. Florentziako
errepublikan sortu zen
1252an eta 3.5 gramo
urrerekin txanpondu zen.
Bere kalitateak
kontinenteko txanpon
garrantzitsuena bilakatu
zuen. Beste estatu
batzuek, Aragoiko Koroak
adibidez, bere florinak
txanpondu zituzten.
Dukata. Veneziako
errepublikako txanpon
ofiziala 3,5 gramo
urrerekin txanpondu
zuten. Behe/Berant Erdi
Aroko beste txanpon
handia izan zen.Beste
estatu batzuek ere, euren
dukatak txanpondu
zituzten.
Merkataritzaren eta bankuen garapena

21. ERDI AROKO BANKUA
•KREDITUAK
•KANBIO-LETRAK
•MERKATARITZA-BIDAIA LUZEAK
•SEGURTASUN FALTA
Merkataritzaren eta bankuen garapena

22. HIRIEN HAZKUNDEA
Hirien hazkundea

23.  XII. mendetik aurrera hiriak berriro hazi ziren.
Hala ere Erdi Aroko hiriak txikiak ziren, handienek
50.000 biztanle zituzten.
 Hazkundearen arrazoiak:
Nekazari askeen emigrazioa, landatik hirietara.
Jaun feudalen joputzatik ihesi heldu ziren nekazari asko.
Merkataritzaren garapenaren ondorioz, merkatari asko hirietara joan
ziren bizitzen hango azoketara nekazariak astean behin hurbiltzen
zirelako eta harresiek babesa ematen zutelako.
 Hiriak feudoetako jaunen boterearen kanpo gelditzen ziren, askeak ziren.
 Hiriek gobernua zeukaten, udala, alkate baten agindupean.
 Hirietako biztanleak burgesak ziren. Gehienak artisautzan eta
merkataritzan aritzen ziren.
Hirien hazkundea

24. ERDI AROKO HIRI NAGUSIAK
Hirien hazkundea

25. ERDI AROKO HIRI NAGUSIAK
Hirien hazkundea

26. Brujas
Florentzia
Venezia
Hirien hazkundea
ERDI AROKO HIRI NAGUSIAK

27. Hirien hazkundea
ERDI AROKO HIRI NAGUSIAK PENINTSULAN

28. Hiriak azkar hazi ziren
Hasieran, horietako asko zeuden FEUDO baten barruan eta
jaunaren jurisdikziopean zeuden. Hirietako biztanleek/burgesek
borrokatu ziren ASKATZEKO.
Emigrazioa bultzatzeko, errege-erreginek FORUAK eta HIRI-
GUTUNAK ematen zizkieten hiribilduei. Hiri-gutunetan, eskubideak
eta betebeharrak, mugak, eskumenak, jabetzak, zergak eta
pribilegioak ezartzen ziren.
Hirien hazkundea

29. Hirien hazkundea
GASTEIZKO HIRI-
GUTUNA = FORUA.
1181Nafarroako Antso VI.a

30. Hiri-gutuna: FORUA
Gizon guztiek jakin bezate nik, Ramon Berenguer IV.ak, Bartzelonako kondeak, eta
nik, Ermengolek, Urgeleko kondeak, Leridako biztanle guztioi Lerida hiriko etxe,
patio, baratza eta etxalde guztiak ematen dizkizuegula. Lurralde osoa inolako jaun
kargurik gabe ematen dizuegu, harekin nahi duzuena egin dezazuen, eta nahi
duzuenei eman, saldu edo utz diezazkiozuen, zaldunei eta elizgizonei izan ezik.
Zelaiak eta soroak, iturriak eta urak, basoak eta egurrak, ehiza, lautada eta mendia
ere ematen dizkizuegu, zuek nahi bezala erabil ditzazuen.
Guztioi, hemendik aurrera inolako eskubide feudalik ez ordaintzeko baimena
ematen dizuegu. Horrekin batera, hemendik aurrera aske izango zarete eta zuen
ondasunak eta herentziak eduki ahal izango dituzue.
Gutuna urtarrilean idatzia dago, jainkoa Jaio eta 1149 urtera.
Egokitua
Hirien hazkundea

31. Hirien hazkundea

32. Hiritarren batzarrak
Hirien hazkundea
HIRIAREN GOBERNUA
UDALAK edo KONTZEJUAK
•epailea
•alkatea
•erregidoreak
•funzionarioak
•Hiriaren segurtasuna
•Zergen bilketa
•Harresien zaintza
•Eskola zein ospitaleetako
administrazioa

33. EKONOMIAREN GARAPENA
ETA
HIRIEN BERPIZKUNDEA
BEHAR BERRIAK/BEZERO BERRIAK
ARKITEKTURAREN GARAPENA
UNIBERTSITATEA
UDALETXEA
LONJA
JAUREGIA
KATEDRALA
Hirien hazkundea

34. BERANT ERDI AROKO HIRIA. HIRI BATEN BERRERAIKETA
Hirien hazkundea

35. Hirien hazkundea

36. ERDI AROKO HIRI BATEN EGITURA DUTEN HERRI/HIRIAK
Hirien hazkundea

37. HARRESIAK
Hirien hazkundea

38. KATEDRALA
Hirien hazkundea

39. AZOKAKO PLAZA
Hirien hazkundea

40. Hirien hazkundea

42. Hirien hazkundea

43. HIRIKO GIZARTEA
Hiriko gizartea

44. Hiriko gizartea
HIRIA = BURGOA
HIRITARRA = BURGESA
GIZARTEA
ERDI AROAREN AMAIERAN

45.  Burgesak hirugarren estamentukoak ziren baina euren artean
ezberdintasun ekonomikoak zeuden.
Merkatari aberatsak, tailer handia zuten eskulangile ospetsuak,…
Hiriko gobernua euren esku zegoen.
Gehienak eskulangile xumeak, dendari apalak, zerbitzariak,…
Eskaleak, behartuak, lapurrak,…
Beste erlijioa zuten biztanleak (judutarrak, musulmandarrak),
askotan aparteko auzoetan bizi ziren, gutxiengo baztertuak.
HIRIETAKO BIZTANLEAK: BURGESAK
Hiriko gizartea

46. ESKULANGILEAK: HIRIKO LANGILEAK
Igeltseroak Jostuna Errementaria
Zurgina eta gorularia Abokatuak
Hiriko gizartea

47. Igeltseroak
ESKULANGILEAK: HIRIKO LANGILEAK
Hiriko gizartea
jostunak

48. Errementaria
Zurgina eta gorularia
ESKULANGILEAK: HIRIKO LANGILEAK
Hiriko gizartea
Harrigilea

49. ARTILEZKO EHUN BAT EGITEKO ZAZPI URRATSAK
Hiriko gizartea

50. ARTILEZKO EHUN BAT EGITEKO PROZESU OSOA TAILERREAN
Hiriko gizartea

51.  Populazioaren eta hirien hazkundeak ARTISAUTZAREN
GARAPENA eragin zuen.
 Artisauek produktuak eskuz egiten zituzten, lanabes gutxirekin.
 Lantokia TAILERRA zen. Ekoizpen-prozesu guztia hantxe egiten
zen, baita salmenta ere bai. Lan bereko artisauen tailerrak kale
berean kokatzen ziren eta kaleari izena ematen zioten.
 Eskulangileak GREMIOETAN elkartzen ziren. Gremioek lanbidea
arautu eta kontrolpean zuten eta langileak laguntzen zituzten.
ESKULANGILEAK: HIRIKO LANGILEAK
Hiriko gizartea

52. Sukalde, jantoki
eta egungela.
Tailerra eta denda
Maisu eta bere
emaztearen gela.
Logelak
Hiriko gizartea

53. • Gremio bakoitzak bere estatutua zuen eta kide guztiek errespetatu
behar zuten. Estatutuan lanbidearen arauak eta elkartekideen eskubide
eta betebeharrak zehazten ziren.
• Gremioek ekoizpena kontrolatu eta zehazten zuten. Lehengaiak,
produktu kopuruak, kalitateak, prezioak finkatzen zituzten.
• Hirietako artisautza guztiz kontrolatzen zuten, inork ezin zuen
ogibide batean jardun, lanbideari zegokion gremioko kide egin
gabe.
• Gremioko kideen artean laguntzeko ardura zegoen: kuota batzuk
ordaintzen zituzten gremioko familiak laguntzeko (gaixoak,
alargunak, umezurtzak).
GREMIOEN EGINKIZUNAK
Hiriko gizartea

54. Gasteiz-Vitoria
Zapatería
Herrería
Pintorería
Cuchillería
Correría
Hiriko gizartea

55. IKASTUNA OFIZIALA MAISUA
•Gaztea
•Soldatarik ez, jan eta ohearen truke
Maisuaren etxean bizi zen
•Lan xumeak burutzen zituen
•Pixkanaka behetik lanbidea ikasten zuen
•Urtetan tailerrean egondako langile kualifikatua,
ogibidea ezagutzen zuena.
•Soldata jasotzen zuen.
•Maisu bihurtzeko gremioko beste maisuen artean
maisulan bat aurkeztu behar zuen azteketa gisa.
•Lehengaien, lanabesen eta tailerraren jabea.
•Tailerreko etekinak/galerak berarenak ziren.
•Tailerraren jabetza familian mantentzen zen.
•Maisuek kontrolatzen zuten gremioa
Hiriko gizartea
GREMIOEN ANTOLAMENDUA

56. ALDAKETAK KULTURAN
Aldaketak kulturan

57. EKONOMIAREN GARAPENA
ETA
HIRIEN BERPIZKUNDEA
BEHAR BERRIAK/BEZERO BERRIAK
ARKITEKTURAREN GARAPENA
UNIBERTSITATEA
UDALETXEA
LONJA
JAUREGIA
KATEDRALA
Aldaketak kulturan

58. Aldaketak kulturan
ARKITEKTURAREN GARAPENA

59. Aldaketak kulturan

60. HIRIETAKO
ESKOLAK
Elizak sortuak: katedraleko eskolak/eskola kapitularrak
Udalek sortuak: udal eskolak
Unibertsitateak
Aldaketak kulturan

61. ERDI AROKO UNIBERTSITATE IKASKETEN ANTOLAKETA
ZAZPI ARTE LIBERALAK
TRIVIUM QUADRIVIUM
GRAMATIKA
ERRETORIKA
DIALEKTIKA
ARITMETIKA
GEOMETRIA
ASTRONOMIA
MUSIKA
Lizentziatu
titulua
Diplomatu
titulua
Irakasgaia Boloniako Unibertsitatean
Aldaketak kulturan

62. MUGARRI LITERARIO NAGUSIAK HERRI-HIZKUNTZETAN
IX.
mendea
HERRI HIZKUNTZETAKO MUGARRI
LITERARIO NAGUSIAK
IX.
mendea
XIII.
mendea
XIII.
mendea
XIV.
mendea
XIV.
mendea
Frantsesa
Katalana
Gaztelera
Galiziera
Italiera
Ingelesa
Santa Eulaliaren
poema
Usatges
Cantar de
Mio Cid
Cantigas
de Nuestra Señora
Divina Comedia
Canterburyko
ipuinak
Aldaketak kulturan

63. Aldaketak kulturan

64. MONARKIA FEUDALAREN
SENDOTZE-ALDIA
Berant Erdi Aroko monarkia

65. XIV. MENDEKO EUROPEAR ERREINUAK
Berant Erdi Aroko monarkia

66.  XII. mendetik aurrera errege-erreginak beraien BOTEREAK INDARTZEN
hasi ziren:
Hiriek elkar hartu zuten eta askatasun eta pribilegio gutunak eman
zizkieten. Horren truke nobleen aurkako borrokan laguntzen zituzten.
Zerga gehiago biltzearen eraginez, beren ejertzitoak sortu zituzten eta
jaun feudalei aurre egiteko aukera izan zuten.
Administrazioa eta legeak indartu zituzten.
Erregeak Gorteei eta Parlamentuei dei egiten hasi ziren. Bertan
nobleak, klerikoak eta hiri batzuk ordezkatuta zeuden. Horrela, erregeak
nobleen boterea gutxitzen saiatzen ziren.
 Erregeek euren artean borroka egin zuten boterea eta lurraldeak
handitzeko.
MONARKIEN INDARTZE-ALDIA
Berant Erdi Aroko monarkia

67. JAUN FEUDALAK VS ERREGEAK
Hiri gehiago fundatu zituzten, askatasun eta
pribilegioak emanda, feudo eta jaun feudalen
botereetatik kanpo gelditzen zirelako eta horien
aurkako borrokan hiritarren laguntza zelako
errege-erreginen boterea handitzeko.
Errege-erreginek Administrazioa
berriztu eta indartu zuten.
• Ikasketa akademikoak zituzten
langileak kontratatzen hasi ziren.
• Errege-erreginei botere handiagoa
ematen zieten zuzenbidea ezarri
zen.
Berant Erdi Aroko monarkia

68. ekonomiaren eta
populazioaren hazkundea
zerga gehiago
kobratzeko aukera
Jaun feudalen aurrean
edota
beste erregeen aurrean
botere handiagoa
Berant Erdi Aroko monarkia
errege-erreginen
ejertzitoak /armadak

69. PARLAMENTUEN SORRERA
•XII-XIII.mendeetatik, Europako errege-erreginak Parlamentuak
eta Gorteak eratzen hasi ziren.
•Erdi Aroko Parlamentuetan estamentuen ordezkari batzuk
elkartzen ziren: nobleziaren, klearoaren eta hirienak.
•Errege-erreginek elkartzeko deialdia luzatzen zuten, behar
ekonomikoa zutenean.
•Parlamentuaren FUNTZIO NAGUSIAK:
•zerga berriak onarpena.
•Ez-ohiko gastuak onartzea.
•Parlamentuaren boterea erreinuen arabera oso ezberdina zen
Berant Erdi Aroko monarkia

70. PARLAMENTUEN SORRERA
Jaime I. erregea Aragoiko
gorteetan saio bat gidatzen
Berant Erdi Aroko monarkia

71. ETENGABEKO GATAZKA MILITARRAK
Boterea eta lurralde gehiago eskuratzeko
Oinordetza-gerrak
Noble boteretsuen aurka
Gatazka erlijiosoak
Ehun Urteko Gerra (1337-1453)
Ingalaterra vs Frantzia
Jeanne d´Arc
Berant Erdi Aroko monarkia

72. XII. eta XIII.
mendeetako
aldaketak
politikoak
ekonomikoak
sozialak

73. XII. eta XIII.
mendeetako
aldaketak
politikoak
ekonomikoak
sozialak
Erregetzaren boterea sendotzea
Parlamentuen sorrera
Nobleziak boterea galtzea
Hirien hazkundea
Biztanleriaren hazkundea
Burgesiaren gorakada
Merkataritzaren garrantzia
Nekazaritza-ekoizpen hobea
Banku-teknikak sortzea
Eskulangintzaren garapena

74. XIV.MENDEKO KRISIALDIA
XIV.mendeko krisialdia

75. XIV.mendeko krisialdia
XIV.MENDEKO
KRISIALDIA
NEKAZARITZAN
ARAZOAK
GERRAK
IZURRITE
BELTZA

76. XIV.mendeko krisialdia
NEKAZARITZAN
ARAZOAK
EURITEAK ETA
UZTA TXARRAK
LURREN
AGORPENA
ELIKAGAIEN
PREZIOEN
IGOERA
GOSETEAK

77. XIV.mendeko krisialdia
ETENGABEKO
GERRAK
LURSAILAK LANGILERIK
GABE
HILKORTASUN
HANDIA
UZTAK SUNTSITU
(GERRA TAKTIKA)
DIRU-SARRERA
TXIKIAGOKOAK
PRESIO FISKAL
HANDIAGOA

78. XIV.mendeko krisialdia
MATXINADAK PREZIO ETA ZERGEN AURREAN

79. XIV.mendeko krisialdia
IZURRITE
BELTZA
GAIXOTASUN HILKORRA ETA
KUTSAKORRA
HEDAPEN ARINA
ASIATIK
20-25 MILIOI PERTSONA
HIL

80. XIV.mendeko krisialdia
IZURRITE BELTZA

81. XIV.mendeko krisialdia
IZURRITE BELTZA

82. BERANT ERDI AROKO
ONDAREA
XIV.mendeko krisialdia

83. Berant Erdi Aroko ondarea