BIzantzio. Mahoma eta Islamaren jaiotza.

1. ERDI AROAREN HASIERA
BIZANTZIO ETA ISLAMABIZANTZIO ETA ISLAMA
MENTXU GANDARIAS IPIÑA

2. BIZANTZIAR INPERIOA

3. Erromatar Inperioaren mapa
Erromatar Inperioaren gainbehera

4. Erromatar Inperioaren banaketa, IV. mendearen amaieran
(395)
TEODOSIO
Erromatar Inperioaren gainbehera
Bizantzio = Konstantinopla = Istambul

5. Germaniar inbasioen mapa
Erromatar Inperioaren gainbehera

6. Denbora lerroa: Aintzinatetik Erdi Arorako pausoa
Erromatar Inperioaren gainbehera
•476an, ODOAKRO germaniarrak
Mendebaldeko Erromatar Inperioa desegin
zuen Erroma konkistatu zuenean.
•Mendebaldeko Erromako azken enperadorea:
ROMULO AUGUSTO

7. Erromatar Inperioaren gainbehera
Zatiketa politikoa eta erreinu askoren sorrera
Germaniar erreinuen mapa (V.mendearen amaieran)

8. ZATIKETA
Erromatar Inperioaren gainbehera
MEDITERRANEOAREN BATASUNA APURTU ZEN
ARO BERRIA: ERDI AROA

9. • Lehen Erromatar Inperioak okupatutako
espazioan, hiru zibilizazio sortu ziren:
• Germaniar erresumak, Inperio Karolingioa,
batez ere
• Bizantziar Inperioa
Erromatar Inperioaren gainbehera
• Bizantziar Inperioa
• Islama

10. VII. mendeko Mediterraneoaren mapa ilustratua
Erreinu germaniarrak
Bizantziar inperioa
Erromatar Inperioaren gainbehera
Bizantziar inperioa
Inperio musulmandarra

11. Bizantziar Inperioaren izena
324. urtean, Konstantino I.a Handia enperadore erromatarrak Konstantinopla eraiki zuen
lehen Bizantzio zegoen tokian. Bizantzio greziar kolonia izan zen, Bosforoko itsasartearen
Europako kostaldean. 330ean, Konstantinok Konstantinoplan ezarri zuen bizilekua eta
inperioko hiri garrantzitsu bihurtu zuen.
Inperioa errazago gobernatzeko eta defendatzeko, 395. urtean, TEODOSIOk, azken
erromatar enperadore handiak, inperioa bitan zatitu zuen eta bi semeei eman zien:
•Mendebaldeko Erromatar Inperioa Honoriori
• Ekialdeko Erromatar Inperioa Arkadiori.
Bizantzio
395ean, berriz, Teodosio hil eta gero, Ekialdeko Erromatar Inperioko hiriburu bihurtu zen.
Bitxia bada ere, Ekialdeko Erromatar Inperioaren ondoren Bizantziar Inperioa deitu izan zaio.
Hori historikoki zentzugabekeria hutsa da, ordurako Bizantzio hiria ez baitzegoen zutik.

12. Bizantziar inperioaren mapa
Bizantzio
•Justinianoren garaian (VI.mendean), Erromatar Inperioa berregiten saiatu ziren. Gaur egungo Italiatik,
Afrikako iparraldetik, penintsula iberiarreko hegoaldetik,…
•Justiniano hil ondoren, Bizantziar inperioa lurraldeak galtzen hasi zen eta prozesu horrek luze iraun zuen
azkenean desagertu arte.
•1453an, Konstantinopla hiria besterik ez zen bizantziarren esku. Otomandarrek konkistatu zuten.

13. Bizantziar inperioaren denbora-lerroa
• 395
Inperio
erromatarraren
banaketa
Bizantzio
V.mendea
XV.mendeaIV.mendea VI.mendea

14. Harresien lerroa
Bizantzio Hiri- eta merkataritza-inperioa
OPAROALDI EKONOMIKO HANDIA
Konstantinopoliseko hiriaren birsorkuntza
Foroa

15. Justinianoren garaia (527- 565)
Bizantzio
Justiniano eta bere segizioa. Ravenako San Vitaleko mosaikoa
•Enperadorea edo basileusa zen agintari nagusia.
•Enperadorea armada eta administrazioa zuzentzen zituen eta erlijioburua zen.
•Funtzionario-sare zabala zen inperioaren oinarria. Diplomaziaren garapena.
•Armada hornitua eta boteretsua Inperioaren mugak defendatzeko.
•Erromatarren legeak eguneratu zituzten: Justinianoren Kodea.

16. Bizantzio
Teodoraren jarraigoa. Ravenako San Vitaleko mosaikoa

17. Bizantzio
GIZARTEA
BASILEUSA
KONSTANTINOPLAKO
PATRIARKA
GOI-KLEROA
GOI-NOBLEZIA
ESKULANGILEAK
MERKATARIAK
FUNTZIONARIOAK
ERDI
GOI-
MAILAKOAK
FUNTZIONARIOAK
SOLDADUAK
NEKAZARI LIBREAK
JOPUAK
ESKLABOAK
BEHE-MAILAKOAK
ERDI
MAILAKOAK

18. Bizantzio
SISTEMA
HIRI
NAGUSIAK
Konstantinopla
Damasko
Alexandria
Telasonika
SISTEMA
HIRITARRA
HIRIAREN
FUNTZIOAK
Politika eta admnistrazioa
Defentsa
Merkataritza
Zeta, esmalteak,
tapizak,…
Erlijioa
Gotzainen
egoitza

19. •Mediterraneo inguruko itsasoko merkatal harremanak kontrolatu zituen
•Europa Asiarekin eta Afrikarekin lotzeko bideak mederatu zituen
Bizantzio
Bizantziar ibilbide komertzialak

20. Urrezko txanponak: solidoa eta tremisa
Bizantzio
•Bizantziar Inperioak oparotasun ekonomiko handia izan zuen

21. Greziar eragina bizimodu bizantziarrean
•Grekoak latina ordezkatu zuen eta hizkuntza ofizial bihurtu zen
•Bizantziar Eliza Erromatik aldenduz joan zen pixkanaka
•1054ean, Ekialdeko Zismoa sortu zen
Bizantzio
Erromako Aita Santua
katolikoak
Konstantinoplako Patriarka
bizantziarrak edo ortodoxoak
Europako ekialdea ebanjelizatu zuten

22. Bizantziar arkitektura
Arkitektura osagaiak Santa Sofia (I) Santa Sofia (II) Osios Lukás (I)
Arte bizantziarra oso aberatsa izan zen
Bizantzio
Osios Lukás (II) San Markos (I) San Markos (II) San Markos (III)

23. Arkitektura osagaiak: gurutze grekoa duen oinplanoa eta kupula
Bizantzio

24. Santa Sofia basilikaren kanpoaldea, Konstantinoplan
Bizantzio

25. Bizantzio

26. Santa Sofia basilikaren barnealdea, Konstantinoplan
Bizantzio

27. Bizantzio
San Marcos, Venezia

28. Bizantzio
San Marcos, Venezia

29. Bizantzio
Osios Lukás monasterioko eliza

30. Mosaikoak eta ikonoak
Mosaikoak MosaikoakMosaikoak
Arte bizantziarra oso aberatsa izan zen
Bizantzio
Ikonoak

31. Bizantzio

32. Bizantzio
Justiniano eta bere segizioa.
Ravenako San Vitaleko
mosaikoa

33. Abrahamen abegikortasuna eta Isaac-en eskaintza Ravenako San Vitalen
Bizantzio

34. Bizantzio
IKONO BIZANTZIARRAK

35. Bizantzio
IKONO BIZANTZIARRAK

36. Bizantzio
IKONO BIZANTZIARRAK

37. Bizantzio

38. • Lehen Erromatar Inperioak okupatutako
espazioan, hiru zibilizazio sortu ziren:
• Germaniar erresumak, Inperio Karolingioa,
batez ere
• Bizantziar Inperioa
Erromatar Inperioaren gainbehera
• Bizantziar Inperioa
• Islama

39. VII. mendeko Mediterraneoaren mapa ilustratua
Erreinu germaniarrak
Bizantziar inperioa
Erromatar Inperioaren gainbehera
Bizantziar inperioa
Inperio musulmandarra

40. ISLAMA ERDI AROAN
Islama

41. Arabiako penintsula Biztanleak: arabiarrak
Islama
Musulmandarra: Islamiar erlijioa duena

42. Zer esan nahi du Islam-ak?
Islama
2 esanahi ditu:
1) Mahomak VI. mendean hedatutako erlijioa
2) Inperioa, hau da armada musulmandarrek VII. eta
VIII. mendean konkistatutako lurraldea

43. Islama
Arabiako penintsula Mahoma jaio zen garaian

44. Arabiako penintsula
Bizimodua
Ez zegoen batasun politikorik
Populazioa tribu ezberdinetan zegoen banaturik
Gehienak artzain beduino nomadak ziren
Meka eta Medina
Etengabeko liskarrak zonaldean
Islama
Politeistak ziren eta Meka hiri sakratutzat zuten
BI hiri garrantzitsu: Meka eta Medina
(Beduino: basamortuko biztanle nomadak)

45. MAHOMA: Islamaren sortzailea
• Mekako merkatari familia aberats batean
jaioa zen.
• Kristauen erlijioa 622 urte lehenago
sortuta zegoen eta bazituen jarraitzai-
leak, kristauak.
• Bidaietan bi erlijio monoteista ezagutu
zituen: judutar eta kristauen erlijioak.
Jainkoaren (Alaren) deia entzun zuen eta
Islama
• Jainkoaren (Alaren) deia entzun zuen eta
lana uztea eta erlijio berria aldarrikatzen
hasi zen: Islama.
• Lehen jarratzaileak pobreak izan zirenez,
Mekako aberatsak Mahomaren kontra
jarri ziren, predikuak gizarte-
antolaketarako arriskutsuak zirelakoan.

46. HEJIRA • Horregatik, Medinara ihes
egin behar izan zuen 622.
urtean. (HEJIRA)
• Musulmandarren egutegiaren
hasiera markatzen du.
Islama
• Musulmadar hitza “muslimes”
hitzetik dator .“Muslimes” =
Musulman = Jainkoaren
esangilea.

47. Islama
ISLAMAREN GARAPENAREN MAPA
Medinan, Mahomak oso armada indartsua eskuratu zuen, eta handik zortzi urtera,
Meka hiria konkistatzera lortu zuen. Hiri horretatik zuzendu zuen islamaren hedapena Arabia osora.
***Musulmandarra: Islamiar erlijioa duena

48. Musulmandarren liburu sakratua: KORAN-a
1. “Ala” jainko bakarra da eta
Mahoma haren profeta.
2. Egunean 5 aldiz otoitz egin behar
da. Ostiraletan meskitan.
3. Pobreei limosna eta ostatu eman
Betebehar nagusiak
Islama
3. Pobreei limosna eta ostatu eman
behar zaie.
4. Erramadanean baraualdia egin
behar da.
5. Mekara erromes joan behar da,
bizitzan behin, gutxienez.

49. Islama

50. ERAIKIN MOTA NAGUSIA: MESKITA
QUIBLA
MIHRAB-A
Islama
ALMINARRA/MINARETEA
SABIL-A
HARAM-A
SAHN-A

51. Mihrab
Quiblako harresia
Minbar
Otoitz-gela Ikuzketetarako patioa eta iturria
Islama
ERAIKIN MOTA NAGUSIA: MESKITA
AlminarraMezkita.
Otoitz-gelako
barnealdea.

52. Islama
ERAIKIN MOTA NAGUSIA: MESKITA

53. Marrakech-eko al-Kutubiya meskitaren alminarra
Islama

54. Damascoko Meskita Handiaren patioa
Islama

55. Damascoko Meskita Handiaren barrualdea
Islama

56. Fededuna mihrab-aren
aurrean otoitz egiten
Islama

57. Islamaren garapenaren mapa
Islama
Medinan, Mahomak oso armada indartsua eskuratu zuen, eta handik zortzi urtera,
Meka hiria konkistatzera lortu zuen. Hiri horretatik zuzendu zuen islamaren hedapena Arabia osora.
***Musulmandarra: Islamiar erlijioa duena

58. ISLAMAREN MAPA ILUSTRATUA
Islama

59. Islama
Islamaren garapenaren mapa. YIHAD edo gerra santa

60. Islama gaur egun
Islama

61. Erdi Aroko islamaren denbora lerroa
Lehenengo 4 kalifa Mahomaren familiakoak izan ziren
Medina izan zen hiriburua.
Bizantziorekin lehendabiziko gatazkak.
Omeia-tarrek Damaskora (gaur egungo Siria) eraman zuten hiriburua.
Oinordetzan oinarrituriko agintea izango zen.
Lurralde asko konkistatu zituzten (711n Penintsula Iberiarra).
Bagdag izan zen hiriburua
Islama
Bagdag izan zen hiriburua
Borrokaldiek inperioa ahuldu zuten
XIII.mendetik turkiarrak (herri musulmandar asiarra) zabaldu ziren

62. • Mahoma hil ondoren, armada musulmandarrak Islama zabaltzeari ekin
zion eta inperio handia eratu zuen.
• Inperioko agintari politiko eta erlijioso gorena KALIFA zen
(agintaritza politikoa + erlijiosoa + militarra + legegilea + judiziala)
• Administrazioan laguntzeko funtzionario ugari zegoen:
• Bisir-ra: kontseilariak
• Vali-a: probintzia gobernatzen zuena
• Ulem-a: lege koranikoa interpretatzen zuen
Islama
• Ulem-a: lege koranikoa interpretatzen zuen
• Kadi-a: Koranaren araberako justizia aplikatzeko epailea

63. Alkazarra
Aljama
Azoka
Basetxea
Islama
MEDINA
Ekonomiaren garapenak hirien kazkundea eragin zuen: Damasko,
Bagdag, Kordoba, Kairo,…
Alondegia
Harresia
Bainuak
Erdi Aroko hiri islamdarraren berreraiketa

64. Islama
ALKAZARRA
ALJAMA
MEZKITA
ERREBALA
HARRESIA
MEDINA
ZOKOA
ZOKOA

65. •Nekazaritzan berrikuntzak sartu zituzten (ureztatzeko teknikak) eta labore
berriak hedatu zituzten.
•Artisautza kalitate handikoa zen (zeramikak, armak, ehunak)
•Merkataritza asko garatu zen (kotoia, espeziak, urrea, marfila, esklaboak)
Islama

66. MUSULMANEN NEKAZARITZA
Islama

67. Islama
KULTURA ETA ZIENTZIAREN GARAPENA

68. Lurra borobila da
Behatzaileak Lurraren kurbadurari buruzko zalantzak badituzte oraindik ere,
baiezta dezan beste argumentu bat azalduko diogu: itzala. Objektu borobilak
itzal borobila izan behar du.
Lurrak ilargiaren gainean egiten duen itzalari begiratzen badiogu, aldeak
borobilak dituela ikusiko dugu, eklipse osoa dagoenean ikus dezakegu batez
ere; orduan, lurraren zirkunferentzia ia osoa ikus dezakegu bere itzala eta
Islama
ere; orduan, lurraren zirkunferentzia ia osoa ikus dezakegu bere itzala eta
esfera itxura islatzen. Ezin da zalantzarik izan Lurraren itxurari dagokionez:
borobila da.
AL BIRUNI, Masudiren kanona. XI. mendea

69. Astronomoak behatokian
Islama

70. Astrolabioa
Islama

71. Apendizitis ebakuntza
Islama

72. Azterketa medikua
Islama

73. Xakea
Islama

74. ARKITEKTURA
ISLAMIARRA
Islama

75. • ALTUERA HANDIRIK EZ
• GARAPEN HORIZONTALA
• BOLUMEN KUBIKOAK
Islama

76. •PAISAIAREKIKO HARMONIA
Islama
• La Alhambra
La Alhambra

77. •PATIO ETA URARI EMANDAKO GARRANTZIA
Islama
La
Alhambra

78. •KANPOALDEKO DEKORAZIO URRIA
Kordobako meskita
Islama

79. •BARNEALDEKO DEKORAZIO UGARIA
Islama
MESKITA URDINA(TURKIA)

80. •MATERIAL POBREEN ERABILPENA
• ADREILUA
• EGURRA
• HARRIA
Islama
Medina Azaharako jauregia

81. •MATERIAL POBREAK ESTALTZEKO OHITURA
–IGELTSUAK
–KERAMIKA
–AXULEIUAK
–MOSAIKOA
Islama
ALHAMBRA
HAITZAREN MESKITA

82. •ELEMENTU SOSTENGATZAILEAK(1)
• HORMAK
• PILAREAK
• ZUTABEAK
Islama
• ZUTABEAK
MEDINA AZAHARAKO JAUREGIA

83. •ELEMENTU SOSTENGATZAILEAK(2)
• KAPITELAK:
– KORINTIARRA
– BIZANTZIARRA
– BISIGODOA
Islama
– ISLAMIARRA:
• KUBIKOA
• MOKARABEDUNA

84. •ELEMENTU SOSTENGATUAK(1)
• ARKUAK
Islama

85. ELEMENTU SOSTENGATUAK(2)
•ARKUAK
Islama

86. ELEMENTU SOSTENGATUAK(3)
ARKUAK
Islama

87. •ELEMENTU SOSTENGATUAK(4)
• ARKUAK LOBULODUNAK
Islama
FERRAARKUA
MIXTILINEOA
GURUTZATUAK
APUNTATUA

88. •ELEMENTU SOSTENGATUAK(5)
• GANGAK ETA
KUPULAK
– KANOI GANGA
– ESFERA ERDIKOA
HAITZAREN MESKITA
Islama
– ESFERA ERDIKOA
– GAILONATUA
– GURUTZE
GANGAK(nerbioak
ez dira erdialdean
gurutzatzen)
KORDOBAKO MESKITA

89. ELEMENTU HORNITZAILEAK
IGELTSUZKO APAINGARRIAK LUR BEIRATUA
Islama
EPIGRAFIA
•ATAURIKEA
KORAPILO GEOMETRIKOAK

90. •ERAIKIN MOTA NAGUSIA: MESKITA
QUIBLA
MIHRAB-A
Islama
ALMINARRA/MINARETEA
SABIL-A
HARAM-A
SAHN-A

91. Islama

92. Islamaren kontzeptu mapa
Islama

93. Islama

94. Germaniarrak, Bizantzio eta Islama

95. ERDI AROAREN HASIERA
BIZANTZIO ETA ISLAMABIZANTZIO ETA ISLAMA
MENTXU GANDARIAS IPIÑA