1. สุนทรภู่

2. วิชา ประวัติศาสตร์หัสวิชา ส32103
เรื่อง สุนทรภู่
โดย
นาย กฤษณะ เอมโอฐ์
ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5/3 เลขที่ 1
เสนอ
คุณครู สฤษศักดิ์ ชิ้นเขมจารี

3. เนื้อหา
พระสุนทรโวหาร นามเดิม ภู่ หรือที่เรียกกันทั่วไปว่า สุนทรภู่ เป็น
กวีชาวไทยที่มี ชื่อเสียง ได้รับยกย่องเป็น เชกสเปียร์แห่งประเทศ
ไทย เกิดหลังจากตั้งกรุงรัตนโกสินทร์ได้4 ปี และได้เข้ารับราชการเป็น
กวีราชสานักในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เมื่อสิ้น
รัชกาลได้ออกบวชเป็นเวลาร่วม20 ปี ก่อนจะกลับเข้ารับราชการอีกครั้ง
ในปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยเป็นอาลักษณ์
ในสมเด็จเจ้าฟ้าจุฑามณี กรมขุนอิศเรศรังสรรค์ ในสมัยรัชกาลที่ 4 ได้
เลื่อนตาแหน่งเป็น พระสุนทรโวหาร เจ้ากรมอาลักษณ์ฝ่ายพระราชวัง
บวร ซึ่งเป็นตาแหน่งราชการสุดท้ายก่อนสิ้นชีวิต

4. สุนทรภู่เป็นกวีที่มีความชานาญทางด้านกลอน ได้สร้างขนบการ
ประพันธ์กลอนนิทานและกลอนนิราศขึ้นใหม่จนกลายเป็นที่นิยมอย่าง
กว้างขวางสืบเนื่องมาจนกระทั่งถึงปัจจุบัน ผลงานที่มีชื่อเสียงของสุนทร
ภู่มีมากมายหลายเรื่อง เช่น นิราศภูเขาทอง นิราศสุพรรณ เพลงยาวถวาย
โอวาท กาพย์พระไชยสุริยา และ พระอภัยมณี เป็นต้น โดยเฉพาะ
เรื่อง พระอภัยมณี ได้รับยกย่องจากวรรณคดีสโมสรว่าเป็นยอดของ
วรรณคดีประเภทกลอนนิทาน และเป็นผลงานที่แสดงถึงทักษะ ความรู้
และทัศนะของสุนทรภู่อย่างมากที่สุด งานประพันธ์หลายชิ้นของสุนทรภู่
ได้รับเลือกให้เป็นส่วนหนึ่งในหลักสูตรการเรียนการสอนนับแต่อดีตมา
จนถึงปัจจุบัน เช่น กาพย์พระไชยสุริยา นิราศพระบาท และอีกหลาย ๆ
เรื่อง

5. ปี พ.ศ. 2529 ในโอกาสครบรอบ200 ปีชาตกาล สุนทรภู่ได้รับยกย่อง
จากองค์การยูเนสโกให้เป็นบุคคลสาคัญของโลกด้านงานวรรณกรรม
ผลงานของสุนทรภู่ยังเป็นที่นิยมในสังคมไทยอย่างต่อเนื่องตลอดมาไม่ขาด
สาย และมีการนาไปดัดแปลงเป็นสื่อต่าง ๆ เช่น หนังสือการ์ตูน ภาพยนตร์
เพลง รวมถึงละคร มีการก่อสร้างอนุสาวรีย์สุนทรภู่ไว้ที่ตาบลกร่า อาเภอแก
ลง จังหวัดระยอง บ้านเกิดของบิดาของสุนทรภู่ และเป็นที่กาเนิดผลงาน
นิราศเรื่องแรกของท่านคือ นิราศเมืองแกลง นอกจากนี้ยังมีอนุสาวรีย์แห่ง
อื่น ๆ อีก เช่น ที่วัดศรีสุดาราม ที่จังหวัดเพชรบุรี และจังหวัดนครปฐม วัน
เกิดของสุนทรภู่คือวันที่26 มิถุนายนของทุกปี ถือเป็น วันสุนทรภู่ ซึ่งเป็น
วันสาคัญด้านวรรณกรรมของไทย มีการจัดกิจกรรมเชิดชูเกียรติคุณและ
ส่งเสริมศิลปะการประพันธ์บทกวีจากองค์กรต่าง ๆ โดยทั่วไป

6. ต้นตระกูล
บันทึกส่วนใหญ่มักระบุถึงต้นตระกูลของสุนทรภู่เพียงว่า บิดา
เป็นชาวบ้านกร่า อาเภอแกลง จังหวัดระยอง มารดาเป็น
ชาวเมืองอื่น ทั้งนี้เนื่องจากเชื่อถือตามพระนิพนธ์ของสมเด็จฯ
กรมพระยาดารงราชานุภาพ เรื่องชีวิตและงานของสุนทร
ภู่ ต่อมาในภายหลัง เมื่อมีการค้นพบข้อมูลต่าง ๆ มากยิ่งขึ้น ก็
มีแนวคิดเกี่ยวกับต้นตระกูลของสุนทรภู่แตกต่างกันออกไป
นักวิชาการส่วนใหญ่เห็นพ้องกันว่า ฝ่ายบิดาเป็นชาวบ้านกร่า
เมืองแกลง จริง เนื่องจากมีปรากฏเนื้อความอยู่ใน นิราศเมือง
แกลง ถึงวงศ์วานว่านเครือของสุนทรภู่ แต่ความเห็นเกี่ยวกับ
ตระกูลฝ่ายมารดานี้แตกออกเป็นหลายส่วน ส่วนหนึ่งว่าไม่
ทราบที่มาแน่ชัด ส่วนหนึ่งว่าเป็นชาวฉะเชิงเทรา เป็นต้น

7. วัยเยาว์
สุนทรภู่ มีชื่อเดิมว่า เตียวหยุ เกิดในสมัยรัชกาลที่1 แห่งกรุง
รัตนโกสินทร์ เมื่อวันจันทร์ เดือน8 ขึ้น 1 ค่า ปีมะเมีย จุลศักราช 1148
เวลาเช้า 2 โมง (ตรงกับวันที่ 26 มิถุนายน พ.ศ. 2329) ณ บริเวณด้าน
เหนือของพระราชวังหลัง ซึ่งเป็นบริเวณสถานีรถไฟบางกอกน้อย
ปัจจุบันนี้ เชื่อว่าหลังจากสุนทรภู่เกิดได้ไม่นาน บิดามารดาก็หย่าร้างกัน
บิดาออกไปบวชอยู่ที่วัดป่ากร่าอันเป็นภูมิลาเนาเดิม ส่วนมารดาได้เข้าไป
อยู่ในพระราชวังหลัง ถวายตัวเป็นนางนมของพระองค์เจ้าหญิงจงกล
พระธิดาในเจ้าฟ้ากรมหลวงอนุรักษ์เทเวศร์

8. กวีราชสานัก
สุนทรภู่ได้เข้ารับราชการในกรมพระอาลักษณ์เมื่อ พ.ศ.
2359 ในรัชสมัยรัชกาลที่2

9. ออกบวช ช่วงตกอยาก
กุฏิวัดเทพธิดารามที่สุนทรภู่บวชจาพรรษา เป็นสถานที่
ค้นพบวรรณกรรมที่ทรงคุณค่ามากมายเช่น พระอภัย
มณี ฯลฯ ที่ท่านเก็บซ่อนไว้ใต้เพดานหลังคากุฏิของท่าน
สุนทรภู่รับราชการอยู่เพียง 8 ปี เมื่อถึงปี พ.ศ.
2367 พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยเสด็จ
สวรรคต หลังจากนั้นสุนทรภู่ก็ออกบวช แต่จะได้ลาออก
จากราชการก่อนออกบวชหรือไม่ยังไม่ปรากฏแน่ชัด แม้
จะไม่ปรากฏโดยตรงว่าสุนทรภู่ได้รับพระบรมราชูปถัมภ์
จากราชสานักใหม่ในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้า
เจ้าอยู่หัว แต่ก็ได้รับพระอุปถัมภ์จากพระบรมวงศานุวงศ์
พระองค์อื่นอยู่เสมอ

10. สุนทรภู่บวชอยู่เป็นเวลา 18 ปี ระหว่างนั้นได้ย้ายไปอยู่วัด
ต่าง ๆ หลายแห่ง เท่าที่พบระบุในงานเขียนของท่านได้แก่ วัด
เลียบ วัดแจ้ง วัดโพธิ์ วัดมหาธาตุ และวัดเทพธิดาราม งาน
เขียนบางชิ้นสื่อให้ทราบว่า ในบางปี ภิกษุภู่เคยต้องเร่ร่อนไม่
มีที่จาพรรษาบ้างเหมือนกัน ผลจากการที่ภิกษุภู่เดินทางธุดงค์
ไปที่ต่าง ๆ ทั่วประเทศ ปรากฏผลงานเป็นนิราศเรื่องต่าง ๆ
มากมาย และเชื่อว่าน่าจะยังมีนิราศที่ค้นไม่พบอีกเป็นจานวน
มาก

11. ทายาท
สุนทรภู่มีบุตรชายสามคน คือพ่อพัด เกิดจากภรรยาคน
แรกคือแม่จัน พ่อตาบ เกิดจากภรรยาคนที่สองคือแม่นิ่ม
และพ่อนิล เกิดจากภรรยาที่ชื่อแม่ม่วง นอกจากนี้ปรากฏ
ชื่อบุตรบุญธรรมอีกสองคน ชื่อพ่อกลั่น และพ่อชุบ

12. พ่อพัดนี้เป็นลูกรัก ได้ติดสอยห้อยตามสุนทรภู่อยู่เสมอ เมื่อครั้งสุนทรภู่
ออกบวช พ่อพัดก็ออกบวชด้วย เมื่อสุนทรภู่ได้มารับราชการกับเจ้าฟ้ า
น้อย พ่อพัดก็มาพานักอยู่ด้วยเช่นกันส่วนพ่อตาบนั้นปรากฏว่าได้เป็น
กวีมีชื่ออยู่พอสมควร เมื่อถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้า
เจ้าอยู่หัว ทรงตราพระราชบัญญัตินามสกุลขึ้น ตระกูลของสุนทรภู่ได้
ใช้นามสกุลต่อมาว่า ภู่เรือหงส์ (บางสายสกุลอาจเป็น ภู่ระหงษ์) เรื่อง
นามสกุลของสุนทรภู่นี้ก.ศ.ร. กุหลาบ เคยเขียนไว้ในหนังสือสยาม
ประเภท อ้างถึงผู้ถือนามสกุล ภู่เรือหงส์ ที่ได้รับบาเหน็จจากหมอสมิท
เป็นค่าพิมพ์หนังสือเรื่อง พระอภัยมณี

13. อุปนิสัย
ตาราโหราศาสตร์ผูกดวงชะตาวันเกิดของสุนทรภู่ไว้เป็นดวง
ประเทียบ พร้อมคาอธิบายข้างใต้ดวงชะตาว่า "สุนทรภู่ อาลักษณ์ขี้
เมา"เหตุนี้จึงเป็นที่กล่าวขานกันเสมอมาว่า สุนทรภู่นี้ขี้เหล้านัก ใน
งานเขียนของสุนทรภู่เองก็ปรากฏบรรยายถึงความมึนเมาอยู่หลาย
ครั้ง แม้จะดูเหมือนว่า สุนทรภู่เองก็รู้ว่าการมึนเมาสุราเป็นสิ่งไม่ดี
ได้เขียนตักเตือนผู้อ่านอยู่ในงานเขียนเสมอ การดื่มสุราของสุนทรภู่
อาจเป็นการดื่มเพื่อสังสรรค์และเพื่อสร้างอารมณ์ศิลปิน ด้วยปรากฏ
ว่าเรือนสุนทรภู่มักเป็นที่ครึกครื้นรื่นเริงกับหมู่เพื่อนฝูงอยู่เสมอ
นอกจากนี้ยังเล่ากันว่า เวลาที่สุนทรภู่กรึ่ม ๆ แล้วอาจสามารถบอก
กลอนให้เสมียนถึงสองคนจดตามแทบไม่ทัน

14. ทัศนคติ
มากสุนทรภู่ให้ความสาคัญกับการศึกษาอย่างมาก
และตอกย้าเรื่องการศึกษาในวรรณคดีหลาย ๆ เรื่อง
เช่น ขุนแผนสอนพลายงามว่า "ลูกผู้ชายลายมือนั้น
คือยศ เจ้าจงอตส่าห์ทาสม่าเสมียน"หรือที่พระฤๅษี
สอนสุดสาครว่า "รู้สิ่งไรไม่สู้รู้วิชา รู้รักษาตัวรอด
เป็นยอดดี" โดยที่สุนทรภู่เองก็เป็นผู้สนใจใฝ่ศึกษา
หาความรู้ และมีความรู้กว้างขวางอย่างยิ่ง เชื่อว่า
สุนทรภู่น่าจะร่วมอยู่ในกลุ่มข้าราชการหัวก้าวหน้า
ในยุคสมัยนั้น ที่นิยมวิชาความรู้แบบ
ตะวันตก ภาษาอังกฤษ ตลอดกระทั่งแนวคิดยุคใหม่
ที่ให้ความสาคัญกับสตรีขึ้นกว่าเดิม

15. แนวทางการประพันธ์
สุนทรภู่ชานาญงานประพันธ์ประเภทกลอนสุภาพอย่างวิเศษ ได้ริเริ่ม
การใช้กลอนสุภาพมาแต่งกลอนนิทาน โดยมี โคบุตร เป็นเรื่องแรก
ซึ่งแต่เดิมมากลอนนิทานเท่าที่ปรากฏมาแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยาล้วนแต่
เป็นกลอนกาพย์ทั้งสิ้นนายเจือ สตะเวทิน ได้กล่าวยกย่องสุนทรภู่ใน
การริเริ่มใช้กลอนสุภาพบรรยายเรื่องราวเป็นนิทานว่า "ท่านสุนทรภู่
ได้เริ่มศักราชใหม่แห่งการกวีของเมืองไทย โดยสร้างโคบุตรขึ้นด้วย
กลอนสุภาพ นับตั้งแต่เดิมมา เรื่องนิทานมักเขียนเป็นลิลิต ฉันท์ หรือ
กาพย์ สุนทรภู่เป็นคนแรกที่เสนอศิลปะของกลอนสุภาพ ในการสร้าง
นิทานประโลมโลก

16. ละคร
มีการนากลอนนิทานเรื่อง สิงหไตรภพ มาดัดแปลงเป็นละครหลายครั้ง
โดยมากมักเปลี่ยนชื่อเป็น สิงหไกรภพ โดยเป็นละครโทรทัศน์แนวจักร ๆ วงศ์ๆ
และละครเพลงร่วมสมัยโดยภัทราวดีเธียเตอร์ นอกจากนี้มีเรื่อง ลักษณวงศ์ และ
พระอภัยมณี ที่มีการนาเนื้อหาบางส่วนมาดัดแปลง ตอนที่นิยมนามาดัดแปลงมาก
ที่สุดคือ เรื่องของสุดสาคร

17. ขอบคุณครับ