3. ROma
• O século XVI considérase o século de Roma e dos grandes Papas
do Renacemento. Papas, cardeais e otros príncipes da Igrexa
estaban imbuídos do gusto polas maneiras eruditas e refinadas dos
humanistas e encargaban obras de arte para as súas estancias e
coleccións privadas.
• A corte papal se rexía polos mesmos principios que a dos laicos:
participaban en cazarías, loitaban contra os seus inimigos, etc.
• OS Papas exercían un doble papel: eran a cabeza visible da Igrexa
en Cristo e gobernantes dun Estado soberano que ocupaban os
territorios do centro da Península Italiana (ex. Alexandre IV, o Papa
Borgia). Toda a súa política orientouse a fortalecer o papado para
convertelo nun Estado de carácter absoluto, capaz de se enfrontar
ás forzas hostís. Quizáis esa dobre vida, relixiosa e política ao
tempo, sexa clave para entender este comportamente, tan afastado
da idea contemporánea do papado.
5. • No século XVI, Bramante representa co seu templete de San Pedro
in Montorio, en Roma, o paradigma da arquitectura clasicista,
defensora da planta centralizada, claramente relacionada cos
templos circulares romanos, como o de Vesta, en Tívoli.
• As fachadas, están organizadas en tres corpos verticais, o central
máis alto que so laterais, que se unen a él mediante volutas. O
conxunto está coroado por un gran frontón triangular. Exemplo
desta solución é a fahcada da igrexa gótica Santa María Novella de
Alberti, un modelo que, con variantes, volve a aparecer nos séculos
XVII e XVIII.
• Os modelos de arquitectura romana adoitan estar presentes nas
fachadas de igrexas en forma de arco de triunfo, como por exemplo
na citada igrexa de San Andrés de Mantua.
• Primera diferencia da arquitectura do Cinquecento e o Quattrocento
é a grandiosidade crecente dos edificios.
6. • Durante o Cinquecento (s. XVI), para decorar os edificios
créanse combinacións de monstros, metade animais e
metade humanos, emotivos vexetais, denominados
grutescos, en alusión ao descrubrimento dunhas pinturas
coas mesmas características na Domus Áurea de Nerón,
cuzas salas parecían grutas.
• Os arquitectos do século XVI tamén mostras un grande
interese pola normativa clásica. Escríbense tratados de
arquitectura, como os de Sebastiano Serlio, Jacopo Vignola o
Andrea Palladio, influídos claramente polos tratadistas
antifos, entre os que destaca Vitruvio, á vez que pola visión, a
análise e os estudos dos monumentos da antigüedade
romana. Estes tratados incluían imaxes que completaban as
descricións escritas.
9. • A escultura do século XVI continuou coa
línea clásica do Quattrocento, interesada
polo naturalismo do home e con tendencia
clara ao monumentalismo.
• Se aprecia un predominio das líneas
curvas, que recordan a escultura grega, e
a utilización da forma serpentinata que
reforza o dinamismo.
10.
11. • Podería definirse ca afirmación de Michelangelo, que dicía
que a súa execución se fai “per forza di levare” (a forza de
quitar), o que presupón a utilización dun só bloque de
material.
• Para Michelangelo, a escultura xa está no bloque de pedra ou
mármore e o único que debe facer o escultor é quitarlle a
parte sobrante.
• Michelangelo defende, ademáis, un único punto de vista
óptimo, o frontal. Este concempo visualízase nos escravos
que esculpiu para a tumba do Papa Xulio II, e que deixou
inacabados, así como nunha das súas últimas obras, a
Piedade Rondanini.
• Entre as súas obras destacarán a Piedade Vaticana, o David,
o Moisés da tumba de Xulio II ou os monumentos fúnebres de
Lorenzo e Giuliano de Médici.
12. • Os manieristas, en cambio, e en especial
Giambologna, utilizan diversos bloques, o
que se chamou multifacialidade, é decir, o
uso de múltiples puntos de vista óptimos.
Benvenuto Cellini afirmaba que a escultura é
sete veces mellor que a puntura porque ten
oito puntos de vista, mentres que a pintura
sólo ten un. A iso engádese que no canon
manierista as figuras se alongan e se
retorcen sobre sí mesmas, creando unha
forma serpentinata ou helicoidal .
15. • Consolídanse algunhas técnicas, como a pintura
ao óleo de orixe flamenga e novos soportes,
como a tea.
• Utilízase o claroscuro, que define o contorno das
figuras a través de zonas iluminadas e zonas
sombreadas.
• Os artistas cuestiónanse o uso da perspectiva
lineal. Leonardo da Vinci introduce o sfumato e a
perspectiva aérea (considera que a arte
condiciona a visión, polo que a distancia modifica
os contornos e os colores das cosas observadas).
18. • Outro xenio da arte, Michelangelo, acentuou
o concepto de terribilitá na Capela Sixtina, e
tamén Rafael, nas Estanzas Vaticanas, onde
introduciu solución manieristas que foron
continuadas polo seu discípulo Giulio
Romano, no Palazzo de Té de Mantua.
• Paralelamente aparece a disputa entre o
debuxo e a cor, o primeiro defendido polos
pintores romanos, florentinos e parmesanos,
e o segundo polos venecianos.
19. • Roma substitúe a Florencia como capital artística, pero o
Saqueo de Roma provoca a diáspora de moitos artistas, e
rexorden Florencia, con artistas manieristas da categoría de
Pontormo, Bronzino, Fiorentino ou Correggio e
Parmiggianino.
• Coincidindo no tempo, en Venecia xorde unha escola
pictórica moi peculiar. As características desta escola,
iniciada por Giorgione e definida por Tiziano, Tintoretto e
Veronese, son, entre outras:
– Perda dos contornos do debuxo, a favor dunha maior unidade
cromática.
– Exaltación da riqueza. As pinturas enmárcanse en ambientes
palacianos, con personaxes vestidos con grandes ropaxes,
xoias, etc.
– Valoración da paisaxe e utilización da arquitectura clasicista
como marco.
– Distorsión das figuras, situadas de xeito forzado dentro da
composición.
– Ruptura da simetría renacentista e utilización de perspectivas
con punto de fuga fóra do cadro ou con máis dun punto de fuga.
21. San Pietro in Montorio. Bramante
(Ficha 64. Página 201)
• BRAMANTE:
– É o arquitecto que mellor representou os novos enfoques
da arquitectura.
– Formouse na corte humanista de Federico de Montefeltro,
duque e mecenas de Urbino.
– Nos seus comezos continúa os cánones clásicos de
Brunelleschi e Alberti, máis adiante evoluciona ao entrar
en contacto con obras romanas da cidade papal:
• Debido ao contacto coa arquitectura romana e a pureza dos
seus elementos ornamentais, o elemento ornamental perde
relevancia (máis importancia da utilitas e firmitas e menos de
venustas).
• Grande austeridade.
• Bramante foi o innovador do século XVI, seguido por Rafael e
Miguel Ángel.
27. • Miguel Anxo é un artista
que se movía dentro dos
presupostos estéticos do
mundo clásico e que
buscaba a beleza formal da
figura humana .
• Fuxía da idealización
absoluta e perseguía a
beleza que se esconde no
interior do ser humano, e
non unicamente a exterior,
física, facilmente
identificable e pasaxeira.
28. • A súa vida transcurre en medio dun
misticismo platónico, trala busca da idea
de beleza que o leva a unha situación de
contínuo inconformismo coas obras dos
demais e as súas propias. Utilizaba case
sempre mármore de Carrara que elixía
personalmente e sobre o que traballaba
directamente con gran enerxía nas
esculturas.
29. • Artista xenial cunha obra, variada e complexa, desde poesía, ata
arquitectura ou pintura pero sobre todo escultura. De neno aprendeu
en Florencia pintura con Ghirlandaio e escultura cun discípulo de
Donatello
30. • Ao longo da súa dilatada vida, M.A tivo dous mecenas
fundamentais:
– Por un lado, os Médicis, en especial Lorenzo o Magnífico, que
descubriu o seu talento cando o artísta tiña trece anos. Recibe
unha sólida formación clásica na Academia desa familia de
humanistas como Poliziano entre outros quen lle ensinan
mitoloxía, filosofía clásica e cristiá; ademais podía observar e
debuxar mármores antigos nos xardíns do mecenas. Ao longo da
súa vida M.A manterá unha relación constante con membros
desta familia que foron os seus principais clientes (algún deles
chegou ao papado como León X).
31. – Por outro lado, os
pontífices (en vida de
M.A sucedéronse trece
papas) lle encargaron
novas obras como
facían na época con
outros grandes artístas
do momento como
Rafael ou Bramante.
Julio II foi o primeiro que
chamou a Roma a M.A e
logo traballou tamén
para León X, Clemente
VII e Paulo III, quenes
fixéronlle encargos con
frecuencia.
32. • Evolución do seu estilo: Pouco a pouco, debido ás
suas vivencias de tipo espiritual, o concepto de beleza
en M.A foi evolucionando:
– A serenidade e tranquilidade das primeiras obras
escultóricas deron paso a unhas formas cargadas de
emoción, dunha forza interior que se manifestaba nos
xestos, colocación das figuras en posturas de gran tensión
dinámica.
– Na etapa de madurez abandono progresivo da proporción
clásica. En 1506 nas escavacións promovidas por Julio II
en Roma aparecen copias romanas de esculturas
helenísticas: o Laooconte ou o Torso de Belvedere, de
forte influxo na obra posterior de M.A.
– Considérase a M.A inspirador do Manierismo na segunda
metade do século XVI.
47. • Etapa romana. Papa Julio II:
– Bóveda pintada na Capela Sixtina (1508-
1512). Uso da técnica ao fresco. Pasión
contida, escorzos e colores contrastados.
– Tumba de Julio II: Moisés e esclavos (1513-
1515). Terribilitá miguelanxelesca.
Tratamento inacabado do mármore (non
finito).
48.
49. Bóveda da Capela Sixtina e Xuízo
final. Michaelangelo (Ficha 89.
Páginas 226-227)
62. • Nova etapa florentina ao servizo dos
Médicis: Papa León X (1526 - 1534).
Capela funeraria en San Lorenzo: tumbas
de Juliano e Lorenzo. Maior
espiritualidade e Neoplatonismo.
63.
64. Sancristía Nova e tumbas
mediceas. Michaelangelo (Ficha
77. Página 214)
65.
66.
67.
68.
69. • Nova etapa romana:
– Xuizo Final na Capela Sixtina (1535-1541)
sendo Papa Paulo III. Alongamento do cánon
e escorzos violentos.
– San Pedro do Vaticano: (1546 –1572) .
Continuación da basílica e realización da
cúpula.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76. Cúpula de San Pedro do Vaticano.
Michaelangelo (Ficha 65. Página
202)
77.
78. • Etapa final (1549–1564): Piedades, da
Catedral de Florencia, e Rondanini.
Espiritualidade fonda.