Artes figurativas do románico

Artes
figurativas
do románico:
escultura e
pintura

Características xerais
Introdución
• No século XI superaron definitivamente as
reserva que houbera ata entón de
representar as persoas sagradas.
• As imaxes familiarizaban aos fieis co
Evanxeo e transmitían a imaxe da Igrexa
como camiño de salvación.
• Ao longo da Idade Media a plástica románica
vai a ir evolucionando progresivamente.

Introdución. Iconografía
• Función: aínda que teñan un papel
ornamental, a función é esencialmente
didáctica, intentando mostrar as principais
verdades da fe a través de imaxes,
convertendo o templo nun auténtico
“catecismo” ou “Biblia de pedra”.
• Temática: o tema principal será a salvación
da alma. Procuran destacar a conciencia do
pecado, o temor á condenación e a
necesidade de arrepentimento.

Introdución
• Temática e localización da escultura e pintura románicas
• Tanto a escultura como a pintura subordínanse á arquitectura.
• Está deseñada para difundir esta mensaxe e, por este motivo
aparecen elementos como o tímpano, o parteluz, os
canzorros, as arquivoltas ou os capiteis, que serven de
soporto da escultura.
• A Igrexa exerce un gran control.
• O artista goza de pouca liberdade, tendo que someterse ao
modelo e ao tema que se lle propón, por iso atopamos o
mesmo tema moi repartido.
• A iconografía está organizada por medio de programas, non
son creación dos artistas se non de teólogos.

Iconografía
• A plástica románica basea as súas fontes nos sarcófagos
paleocristiáns, os beatos inspirados na Biblia principalmente no
Apocalipse, Evanxeos, tanto canónicos como apócrifos e Bestiarios
(relatos fantásticos sobre animais con ensinanza moral).
• A igrexa románica é a imaxe da Xerusalén celeste e tamén medio de
Salvación porque nela se dispensan os sacramentos. Por este motivo,
no seu interior (xeralmente na ábsida) e no tímpano da portada
principal (lugar predilecto do escultor románico) aparece o pantocrator
ou Maiestas Domini (Maxestade do Señor). Na maioría dos casos,
Cristo aparece como o describe o apocalipse de San Xoán, de maior
tamaño que o resto das figuras, sentado na bóveda celeste, bendicindo
e sostendo os evanxeos, entre as letras alfa e omega. Xuízo final: xuíz
na mandorla. Tamén se toma do Apocalipse outras imaxes de Cristo,
mostrando as chagas das mans ou como Cordeiro.
• Outros temas típicos do tímpano (tamén doutros lados): virxe co neno,
Ascensión, Pentecostés (menos frecuentes).

Iconografía
• A imaxe de Cristo procede da iconografía siríaca de tradición
bizantina: adulto, con barba, pelo e tez escuros. É hierático e distante.
O nimbo coa cruz significa a súa dobre natureza, sagrada e terreal, e a
mandorla (améndoa) que o rodea representa o máis alá do tempo e do
espazo.
• Rodeando ao Cristo aparecen os “Catro seres viventes” do Apocalipse
(Tetramorfos) que a tradición identificou cos evanxelistas, criaturas
aladas; co aspecto dun home (San Mateo), Un aguia (san Xoán), un
touro (San Lucas) e un león (San Marcos). Todos sosteñen un libro, o
evanxeo.
• Completando a descrición do Apocalipse aparecen outras personaxes
que tamén poden situarse no tímpano, o lintel ou as arquivoltas: uns
anxos cos símbolos da Paixón (columna, coroa de espiñas, a lanza, a
cruz) ou con símbolos do triunfo de Cristo (incenso, estandartes),
outros que chaman ao Xuízo e vinte e catro anciáns que tocan
instrumentos musicais tamén mencionados no Apocalipse

Iconografía
• Nalgunhas representacións á dereita de Cristo aparecen os
salvados e, a súa esquerda, os condenados, xunto aos que
se describe con detalle e imaxinación as penas do inferno.
• Na portada principal dalgunhas igrexas atopamos a
Ascensión (subida ao ceo de Cristo). Aparece na mandorla,
baixo a forma de Pantocrátor, como Crismón ou Cordeiro
elevado ao ceo por dous anxos
• No lintel aparece frecuentemente o apostolario, a sucesión
dos doce apóstolos, xeralmente coa virxe no centro, son
intermediarios entre o Ceo e a Terra.
• Como antecesores de Cristo podemos atopar nas xambas
imaxes de profetas ou reis do Antigo Testamento e tamén
os apóstolos (estatuas columna) ailladas sen comunicarse
entre sí e, no parteluz, ao santo ao que se consagra a
igrexa.

Iconografía
• Nas portas do transepto e os muros atopamos escenas da
vida e da paixón de Cristo e do antigo testamento, e
calendarios con tarefas do campo ou con signos do
zodíaco que aluden a Cristo como Señor do Tempo.
• Nos capiteis das columnas que separan as naves son
xeralmente historiados. Atopamos estes mesmos temas
e tamén asuntos moi variados que formaban parte do
repertorio figurativo dos mestres. Imaxes da vida cotiá,
alegorías do pecado e do inferno representadas por
criaturas monstruosas ou animais (bestiarios), decoración
xeométrica vexetal, etc.
• Nos canzorros e nos capiteis e placas (esquinas) de
claustros e pórticos aparecen escenas profanas, incluso
asuntos triviais ou grotescos, que aluden a condición
terreal do home, a súa caída e os pecados.

Iconografía
• Escultura exenta: Cristo crucificado. Cristo suxeito
á cruz con catro cravos, cos pés separados, o corpo
dereito frontal e cos brazos horizontais. Non expresa
dor e non se representa anatomía. Na cabeza leva
unha coroa real, non de espiñas, como corresponde
ao rei de reis.
• Virxe co neno. De influencia bizantina, a Virxe, con
coroa, está sentada co neno no colo, que aparece en
actitude de bendicir ou cun libro sagrado nas mans.
Fai de trono do Neno, non de nai. Ambas figuras
están frontais e non hai comunicación entre Nai e
Fillo.

Aspecto formal
• A escultura románica é case exclusivamente
relixiosa.
• Caracterízase por un marcado antinaturalismo, é
dicir, non pretende representar a realidade tal e
como é senón que responde a unha linguaxe
convencional. Aínda que utilice elementos
naturais non lle importa deformalos, xa que o que
interesa son os contidos das mensaxes. Ten unha
función docente.
• Atópase subordinada a arquitectura. Isto obrigará
a adaptar as proporcións e a forma das figuras á
arquitectura (lei do marco).

Aspecto formal
• En canto aos aspectos formais hai que destacar:
• Material: pedra e madeira policromada (sobre todo no caso do
vulto redondo)
• Será case sempre en relevo, xa sexa en capiteis ou en fachadas,
aínda que hai algúns casos de escultura en vulto redondo
• Ausencia de movemento que hai porque son figuras moi
ríxidas. Cara o final do románico a veces hai comunicación entre
varias figuras.
• Inexpresión do rostro.
• Formas: moi xeométricas (como as formas arquitectónicas) e
desproporcionadas. A cabeza adoita ser moito máis grande que
o resto do corpo.
• Composición. Non hai moita relación entre as figuras. Non
deixan moito espazo entre si. Non se comunican demasiado, a
pesar de estar unha xunto as outras parecen estar soas.

Principais exemplos de escultura románica
Francia: Santa Fe de Conques
• Identificación:
• Título: tímpano da igrexa de
Sta. Fe de Conques.
• Autor: descoñecido.
• Cronoloxía: 1107-1125.
• Estilo: románico.
• Tipoloxía: relevo/altorrelevo.
• Material: pedra.

Francia: Santa Fe de Conques
• Comentario (s XII). Na fachada occidental de esta
igrexa de peregrinación atopamos a representación
do Xuizo final.
• Neste tímpano apreciamos tres rexistros ou niveis
superpostos, perfectamente divididos e
compartimentados. No centro atópase o pantocrator
ou Maiestas Domine e ao seu redor se distribúen os
demais personaxes. O tema do tímpano é o Xuízo
Final.
• Xunto a figura de deus aparecen os anxos que portan
instrumentos da paixón, acompañados de medallóns
que personalizan o Sol, e a Lúa. A partir de aquí
represéntase o repertorio do Xuízo Final.
• A dereita de Cristo represéntanse os elixidos, santos
e personaxes relacionados con esta igrexa,
encabezados pola Virse e San Pedro.
• No rexistro inferior, vemos a San Miguel pesando as
virtudes e os pecados das almas, e as portas do
Paraíso e do Inferno. Na parte inferior dereita é onde
se representan os demos e se desborda a
imaxinación os escultores. No mesmo nivel, no outro
extremo represéntase o Paraíso.

Tímpano de Santa Fe de Conques

Claustro de Sto. Domingo de Silos
• A cantidade de obras de escultura románica que hai en
España é inmensa.
• Claustro de Santo Domingo de Silos (Burgos).Ademais
dos capiteis con diferentes representacións de tipo
fantástico e outros vexetais, nos piares das esquinas do
claustro represéntanse temas relacionados coa morte e
resurrección de Cristo. Seis deles son románicos, do
século XI, aínda que con claras diferenzas estilísticas, e
outros pertencen ao século XII.
• A Ascensión de Cristo e O Pentecostés son as escenas
máis antigas, do século XI, polo que representan un
esquema compositivo moito mais arcaico, no que as
figuras se repiten unhas iguais a outras amontoándose
nunha dobre fileira. A falta de naturalismo é acusada:
figuras esquemáticas, planas, ríxidas, repetitivas nos seus
xestos.

España: Claustro de Santo Domingo de Silos
Claustro
de Sto.
Domingo
de Silos

Discípulos de Emaús e
Dúbida de Sto. Tomás
Anunciación
Árbore de Xessé
Pentecostés
Ascensión
Descendemento
Resurrección

• En O enterro a imaxe aparece dividida en dúas escenas, na
inferior xacen durmindo os gardiáns do sepulcro, e por
encima Cristo morto é introducido no sepulcro por
Nicodemo e Xosé de Arimatea. A laxa do sepulcro aberta,
sostida polo anxo da resurrección, divide esta escena en
dúas. Na parte superior aparecen as tres Marías.
Formalmente é unha representación moi primitiva, con
figuras moi esquemáticas, ríxidas, de escaso volume e
escasa individalización.
• As escenas do século XII son: A Crucifixión que representa
o momento do descendemento. Baixo a cruz, Adán, o pai de
todos os homes, abre a tapa do seu sarcófago para resucitar
(existía unha lenda segundo a cal Adán foi enterrado baixo a
árbore coa que logo se fixo a cruz de Cristo, de tal maneira
que na cruz de Cristo simbolízase o pecado de Adán e a
redención de Cristo a través da morte).

• A escena da Dúbida de Tomás, coas figuras dos apóstolos
en diferentes ringleiras, dirixindo a súa mirada cara a Cristo
e Santo Tomás. A forma e algo máis naturalista e nos
xestos, na postura de brazos e pernas e nunha maior
individualización das figuras. Por enriba represéntase unha
muralla almenada con torres, onde dous homes e dúas
mulleres tocan trompetas e pandeiros, escena moi pouco
usual na arte románica.
• Cristo en Emaus: é unha das mais tardías, con maior
interese polo naturalismo na figura, as túnicas, o
movemento, os rostros, a maior monumentalidade. Mesmo
na forma en que a figura se independiza do marco
arquitectónico (a cabeza de Cristo sobresae do semicírculo).
É curioso que Cristo apareza coma un peregrino a Santiago ,
coa cuncha sobre o zurrón, nunha clara alusión ao camiño
de Santiago, no que se atopa o convento.

Discípulos de Emaús.
Dúbida de Santo Tomás
Iconostasia, adopción de perspectiva
xerárquica e adaptación ao marco.
Falta de profundidade

• A árbore de Xesé e a Anunciación son xa de estilo gótico.

San Juan de la Peña
• Destaca polo seu claustro no que atopamos capiteis
fermosamente labrados.
• Terceiro cuarto do século XII.
• Consérvanse 26 capiteis historiados que narran escenas do
Xénese, Caín e Abel, a natividade, a Epifanía, episodios de San
Xoán Bautista, da vida pública de Xesús e a Última Cea
• O máis famoso é o que representa a Derradeira cea. Ten unha
factura moi esquemática, pero sobresae pola súa vontade
narrativa, pola expresividade da composición e polo gusto
polo detalle.
• Vemos como Xesús lle está a ofrecer un anaco de pan ao
apóstolo que ten a súa dereita. Este apóstolo é identificado
como Xudas e parece que lle está a coller o peixe do prato de
Xesús, isto sería un símbolo da súa traizón.
• Vemos unha moi evidente adaptación ao marco das figuras.
Estas figuras son claramente desproporcionadas e teñen un
canon moi curto. É moi característico deste mestre os ollos
bulbosos e a curva supracilar moi marcada.

De arriba a abaixo e de esquerda a dereita: Expulsión de Adán do Paraíso, Epifanía,
Resurrección de Lázaro e Derradeira Cea

Escultura románica
Portada de Praterías
• Nome: Portada de
Praterías da
Catedral de
Santiago
• Autor: Mestres: do
Cordeiro, da
Traición, de
Praterías (Estevo),
de Conques e da
Transfiguración.
• Cronoloxía: Finais
do XI e principios do
XII.
• Estilo: Románico.
• Materiais: pedra.

Escultura románica
• Comentario:
• Contexto: A escultura románica quedara desconectada da
tradición clásica, os precedentes cos que conta son tan só as
mostras prerrománicas, de pequeno formato, as herdanzas
bizantinas, de onde vén o hieratismo e a disposición
xerárquica, e paleocristiáns de onde retoma a representación
de figuras humanas.
• As representacións conteñen un simbolismo de signos e
alegorías entendido polos fieis, estas Biblia pauperum tiñan
unha clara finalidade didáctica pois a través delas
presentábanse acontecementos bíblicos e escenas celestes,
sempre resaltando o temor da condenación e a necesidade do
arrepentimento dun modo moi expresivo
• Integrase na arquitectura e a ela se acomoda, por iso
predomina o relevo e escasea o vulto redondo. Seguindo a lei
do marco, as formas corporais e os obxectos non teñen
estrutura independente do marco, senón que se dobran,
alongan ou achican segundo a dispoñibilidade espacial,
ocupándoo de cheo –horror vacui-. Aparece en capiteis,
arquivoltas tímpanos, xambas, parteluz, sempre en
distribución simétrica, con escenas xustapostas e a miúdo
policromada.

Escultura románica
• Comentario:
• Introdución:
• Portada da fachada sur do transepto, realizada nos primeiros anos do
século XII, a única das tres da catedral, verdadeiramente románica.
• Cara o ano 1100 as tres portadas respondían a un planteamento
iconolóxico conectado. As tres portas representarían a historia da
Humanidade en clave sagrada.
• A portada Norte (do Paraíso actual Acibecharía), dedicada á obra
creadora do Pai, a caída no pecado e a promesa da redención; a do
Sur (Praterías), dedicada a obra do Fillo, presentaba a redención; a
do Oeste, sería a do Xuízo final e a Gloria.
• O que hoxe vemos na portada de Praterías resulta da obra orixinal,
máis pezas engadidas procedentes da portada Norte, da Acibecharía
ou Porta francíxena pois nela desembocaba o Camiño francés, que foi
destruída por un incendio en 1117 e reformada integramente no XVIII
(actual porta de Acibecharía),.e do coro pétreo do mestre Mateo.
• Non conta cunha autoría única, pola contra resulta da suma artistas
(mestre do Cordeiro, mestre da Traizón, mestre das Praterías, mestre
das Tentacións ou de Conques e mestre da Transfiguración) e temas
diferentes dentro dun conxunto iconográfico común: a Redención, con
escenas alusivas á dobre natureza de Cristo (humana e divina), e o
seu triunfo sobre o pecado e a morte. Foi monumentalizada polo
mestre Mateo na súa parte alta.

Escultura románica
Portada Norte
do Paraíso, francíxena
ou Acibecharía.
Actualmente modificada
Programa iconográfico:
Creación, pecado orixinal
e promesa de redención.
Parte das súas esculturas
serán trasladadas á porta Sur
ou Praterías
Portada Sur
ou Praterías
Programa iconográfico:
Redención da humanidade
por Cristo.
Natureza humana de Xesús
e divina de Cristo.
Programa iconográfico
conxunto:
Historia da humanidade
en clave sagrada:
Creación, pecado orixinal
e promesa de redención.
Redención de Cristo.
Xuízo Final e Gloria.
Antigo coro medieval
do Mestre Mateo
algunhas obras
serán incorporadas a Praterias
Portada Oeste actual
Praza do Obradoiro:
Xuízo Final
Pórtico da Gloria.
Obra do Mestre Mateo

Escultura románica
• Comentario:
• Na primitiva portada Norte ou do Paraíso, consérvanse algunhas
pezas e a descripción do Códice Calixtino, que permitiu ao profesor
Moralejo unha reconstrución hipotética.
• Presentábase nela o dualismo Pecado/Redención. Traballan nela tres
mestres: o do cordeiro, o da traición e Praterías, que logo veremos
na portada sur.
• A portada norte estaría dedicda a escenas do Antigo Testamento
principalmente do Xénese: creación de Adán, de Eva, expulsión do
Paraíso, Diluvio Universal, Sacrificio de Isaac...
• A fachada de Praterías ou sur consta de dúas portas de dobre folla,
abucinadas pola superposición das arquivoltas, alinteladas e con
tímpanos semicirculares. Apóstolos ós lados de cada porta como
gardiáns das mesmas. Segue un friso, a cornixa sobre canzorros, dous
vanos con arcos lobulados de influencia musulmán e arquivoltas (a
terceira foi alterada ó construírse o claustro) que abren á tribuna.
Remata cunha balaustrada moi posterior
• Os relevos, en placas de dimensión e grosor variado, concéntranse
nos tímpanos e no friso pero tamén aparece nas columnas, nas
xambas, nos contrafortes e nos muros. O conxunto resulta totalmente
incoherente e desordenado por mor dos engadidos. Incluso as formas
non se adaptan á forma semicircular dos tímpanos.
• O tímpano da dereita alude á natureza humana de Cristo: na parte
superior o Nacemento, o Anuncio ós Pastores, a Adoración dos
Magos; no rexistro inferior, temas da Paixón: Coroación de espiñas,
Flaxelación, Erección da Cruz, Bico de Xudas; e outros como a
Curación do cego á dereita.

Escultura románica
• Comentario:
• O tímpano da esquerda resalta a natureza divina de Cristo
presentada pola súa vitoria sobre o pecado (as Tentacións).
Segundo o evanxelista San Mateo, Xesús foi tentado tres veces
polo demonio no deserto (fai que as pedras se convirtan en pan, o
aliero do templo, ensinoulle todos os reinos do mundo) e pezas
soltas como a muller adúltera.
• No friso e nas xambas, as áreas de maior desorde, mestúranse
pezas de distintas procedencias e temáticas: a Tranfiguración,
Cristo e os Apóstolos, escenas do Xéneses (creación de Adán e
Eva, expulsión do Paraíso), o rei David tocando un instrumento
musical, sentado e coas pernas cruzadas nunha postura singular
que rompe a frontalidade e conquista o espacio reservado para o
espectador.
• Diferencianse a man dun mínimo de tres mestres, en sucesión
cronolóxica:
• O denominado mestre de Eva ou mestre de Praterías, (pensouse
que fora Estevo, pero hoxe tal hipótese parece superada)
considerado o de mellor calidade. As súas figuras, nun esquema
xeométrico romboidal, caracterízanse polas coidadas anatomías,
pregas paralelas debuxadas en U, cabelo en mechóns soltos,
grosos labios, ollos avultados e fazulas inchadas, pernas
cruzadas en aspa. Realizaría a muller adúltera (.............), a
Creación de Adán; David, rei e poeta, representado como
vencedor do mal (figuras que pisa), coma Cristo venceu as
tentacións; os Apóstolos das xambas.

Escultura románica
• Comentario:
• O mestre do Cordeiro (o nome deriva da súa relación coa Porta
do Cordeiro de S Isidoro de León) caracterízase pola monotonía
en panos e anatomías, volumes xeometrizados, formas pulidas,
tendencia á frontalidade, rostros inexpresivos, aínda que trazos da
faciana como ollos, labios e fazulas son semellantes ós do mestre
de Praterías, pero carentes de vida. Realizaría figuras como o
Pantocrátor; o Cristo de pé; o anxo con libro (Mateo?); a
reprensión de Eva.
• O mestre da Traizón (relacionado coa Porta do Perdón de S
Isidoro de León), traballa no tímpano dereito: bico de Xudas,
expulsión do Paraíso, curación do cego. Presenta un estilo máis
narrativo, tende ó vulto redondo –brazos e pernas poden estar
exentos- con pregados grosos e cilíndricos que se cinguen á parte
inferior do corpo; fisicamente, as figuras presentan bigotes cara
arriba, pupilas escavadas, moi expresivas.
• Algunhas outras figuras como a Flaxelación e a Coroación de
Espiñas serían obra dun cuarto mestre, denominado mestre de
Conques ou das Tentacións: cabezas cúbicas, pelo cortado á
taza, canon curto, pregas aplastadas, figuras en perfil e variedade
na disposición dos pes.
- E aínda habería que falar dun quinto mestre, mestre da
Transfiguración, cun estilo relacionado con Saint-Sernin de
Toulouse, caracterizado por un rebuscado manierismo; da súa
man serían o centauro, a muller amamantando, a Transfiguración,
San Andrés.

Reprodución da antiga portada Norte.
Abaixo imaxe actual

Reprodución da antiga portada Sur ou de
Praterías. A distribución sería similar no Norte

Praza de Praterías.
Ilustración de 1868
da revista El Museo
Universal

Praterías: tímpano dereito: natureza humana de Xesús

Praterías: tímpano dereito: natureza humana de Xesús
Nacemento: Anuncio aos pastores,
adoración dos magos
Paixón: coroación de espiñas, flaxelación,
levantamento da cruz, bico de Xudas
Curación
dun cego
Un demo
Anxo cun
libro

Praterías: tímpano esquerdo: natureza divina de Cristo.
Vitoria ante o pecado: tentacións e pezas soltas como a muller adúltera.

Praterías: tímpano esquerdo: natureza divina de Cristo
Tentacións no deserto
Demos nas portas do
inferno Muller
adúltera
Irrecoñecible
Soldado?
Figura
nimbada
bendecindo Demos
León loitando
cunha serpe
Xinete
cabalgando
sobre un león

Frixo e xambas
áreas con maior desorde

O denominado mestre de Eva ou
mestre de Praterías, (pensouse
que fora Estevo, pero hoxe tal
hipótese parece superada)
considerado o de mellor
calidade. As súas figuras, nun
esquema xeométrico romboidal,
caracterízanse polas coidadas
anatomías, pregas paralelas
debuxadas en U, cabelo en
mechóns soltos, grosos labios,
ollos avultados e fazulas inchadas,
pernas cruzadas en aspa.
Realizaría a muller adúltera
(.............), a Creación de Adán;
David, rei e poeta, representado
como vencedor do mal (figuras que
pisa), coma Cristo venceu as
tentacións; os Apóstolos das
xambas.

O denominado mestre de Eva
ou mestre de Praterías,
(pensouse que fora Estevo, pero
hoxe tal hipótese parece
superada) considerado o de
mellor calidade. As súas figuras,
nun esquema xeométrico
romboidal, caracterízanse polas
coidadas anatomías, pregas
paralelas debuxadas en U,
cabelo en mechóns soltos,
grosos labios, ollos avultados e
fazulas inchadas, pernas
cruzadas en aspa. Realizaría a
muller adúltera (.............), a
Creación de Adán; David, rei e
poeta, representado como
vencedor do mal (figuras que
pisa), coma Cristo venceu as
tentacións; os Apóstolos das
xambas.

O mestre do cordeiro é o
autor do Pantocrátor o nome
deriva de que traballou
tamén na Porta do cordeiro
de San Isidoro de León,
Caracterízase pola
monotonía en panos e
anatomías, volumes
xeometrizados, formas
pulidas, frontalidade, rostros
inexpresivos. Certos trazos
da faciana (ollos, beizos,
fazulas)son semellantes aos
do mestre de Praterías pero
inexpresivos.

Mestre da Traizón (relacionado
coa Porta do Perdón de S
Isidoro de León), traballa no
tímpano dereito: bico de Xudas,
expulsión do Paraíso, curación
do cego. Presenta un estilo
máis narrativo, tende ó vulto
redondo –brazos e pernas
poden estar exentos- con
pregados grosos e cilíndricos
que se cinguen á parte inferior
do corpo; fisicamente, as figuras
presentan bigotes cara arriba,
pupilas escavadas, moi
expresivas.

Mestre de Conques Algunhas
outras figuras como a
Flaxelación e a Coroación de
espiñas serían obra dun cuarto
mestre, denominado mestre de
Conques ou das tentacións:
cabezas cúbicas, figuras de
canon curto, pés de lado,
calzados con botíns e peiteados
semiesféricos iguais ós
dalgunhas figuras de Conques.

Mestre da Transfiguración
Sería o autor dalgunhas
figuras cun estilo máis
avanzado ubicadas no friso,
probablemente foron
pensadas orixinalmente para
a portada occidental (hoxe
Obradoiro que se construiría
anos máis tarde).

Escultura románica
Pórtico da Gloria
• Nome: Pórtico da
Gloria da Catedral de
Santiago
• Autor: Mestre Mateo
• Cronoloxía: 1168-1188
• Estilo: Tardorrománico
ou Protogótico.
• Materiais:mármore e
granito policromando.

Escultura románica
Pórtico da Gloria
• Comentario:
• Introdución: o Pórtico da Gloria, que formaba parte da fachada
occidental realizada polo mestre Mateo, e os colaboradores do
seu obradoiro, no derradeiro terzo do s. XII cando, no 1168, o rei
de León e Galicia Fernando II lle encarga levar a cabo as
derradeiras obras da Catedral compostelán (consérvase o
documento do contrato que constata o recoñecemento que o
monarca fai do artista).
Unha inscrición no lintel danos a data de 1188.
En substitución dunha primitiva fachada, similar a de Praterías,
resolve realizar un nártex monumental flanqueado por torres
xemelgas de base cadrada. Para sustentalo e salvar o desnivel
do terreo, construíu un grande basamento conformado pola
cripta, tamén coñecida como catedral vella. Iconograficamente a
cripta simboliza o mundo terreal coa súa bóveda celeste –sol e
lúa nas claves das bóvedas- sobre a que se asenta a Gloria do
pórtico. Na parte alta, unha galería que comunica coa tribuna e
que se ilumina a través dos óculos abertos sobre os arcos
laterais do Pórtico, na clave da bóveda o Año de Deus, a
prefiguración do sacrificio de Cristo, a luz que iluminará e salvará
o mundo.

Escultura románica
Pórtico da Gloria
• Contexto: relacionar co momento histórico no que estamos
situado. Importancia escultórica na arte románica...
• Análise: antes de facer unha análise sobre o aspecto
escultórico, tanto dende o punto de vista formal como
iconográfico; describiremos as características arquitectónicas da
fachada occidental do Pórtico da Gloria.
• A concepción arquitectónica é de raíz francesa, aportando
novidades, como as bóvedas nervadas, que se utilizan, quizá
por primeira vez, na Península.
• É probable polo tanto, que houbese obradoiros distintos: o da
cripta e o do Pórtico, e dentro do Pórtico, varios artífices
diferentes. Iso sí, dirixidos polo Mestre Mateo que, segundo o
lintel do tímpano central, rematou esta obra en 1188.
• A cripta situada baixo o Pórtico é a zona terreal na que o sol e a
lúa –esculpidos nas claves da bóveda- proporcional a luz. O
Pórtico representa unha zona celestial, a Gloria, na que ten
lugar o Xuízo Final e, por último, a tribuna superior, iluminada
por uns óculos, simboliza o Paraíso, a Xerusalén Celeste na que
non fará nin sol nin lúa porque o cordeiro será a luz (na clave da
bóveda aparece efectivamente o cordeiro esculpido.

Reconstrución da fachada
románica occidental e
Pórtico da Gloria

Reconstrución da
fachada románica
occidental e Pórtico
da Gloria

Detalle da Tribuna
Xerusalén Celeste

Escultura románica
Pórtico da Gloria
• A Iconografía: é unha obra moi complexa. Pódese
desntrañar o significado das partes, pero non hai un
acordo sobre a interpretación do conxunto, aínda que
parece tratarse da visión da Gloria segundo o Apocalipse
de San Xoán e a descripción que do Xuízo Final dános o
evanxeo de San Mateo.
• No centro do tímpano maior aparece Cristo Coroado e
ensinando as chagas. É un Cristo intemporal, eterno: o
que foi, o que é e o que será, que aparece rodeado do
Tetramorfos (os catro evanxelistas cos seus respectivos
símbolos) e por ánxeles que leven incensarios.
• A ambos lados, un grupo de ánxeles levan os atributos da
Paixón (a columna, a lanza, a coroa de espiñas, os
cravos...). Arriba, unha multitude de 38 figuras humnas
(as doce tribus de Israel e a corte celestial, que
representan aos 144.000 elixidos que contemplan a
Gloria, na arquivolta, os 24 anciáns do Apocalipse, que
afinan os seus intrumentos dispostos a poñer a
ambientación musical.

Escultura románica
Pórtico da Gloria
• No parteluz, o Apóstolo
Santiago sobre unha
columna que representa
a árbore de Xessé e
coroado por un capitel
cunha representación da
trinidade (a xenealoxía
humana e divina de
Cristo).

Escultura románica
Pórtico da Gloria
• No arco da esquerda (dende o punto de vista
do espectador), foi obxecto de numerosas
interpretacións (Purgatorio, Limbo...) aínda que
as últimas investigacións apunta a que se trata
dunha Anástase, o descenso de Cristo aos
infernos para liberar aos xustos da Antiga Lei.
A cabeza da clave representaría a alma de
Cristo, as figuras oprimidas por unha moldura
a cautividade da morte e as figuriñas entre
follaxes, as almas dos xustos liberadas por
Cristo. Para outros estudiosos do Pórtico,
neste arco estaría representado o pobo xudeu
que está cego e non soubo recoñecer ao fillo
de Deus, que viu para salvar ao mundo (a
moldura representaría o libro sagrado dos
xudeus, a Torá, que lles impide ver a verdade).

Escultura románica
Pórtico da Gloria
• No arco da dereita ten lugar o Xuízo Final
bastante típico (as figuras da clave son Deus e
San Miguel) á dereita do espectador os
condenados son torturados por grotescos
demos (un é condenado a intentar beber
eternamente unha bota de viño; outro cunha
empanada a intentar comer eternamente polo
seu pecado de gula. Represéntanse os sete
pecados capitais que poden as crentes
condenalos ao inferno (ira, soberbia, envexa,
gula (e embriaguez), preguiza, luxuria,
avaricia.
• Na metade da esquerda do arco, as almas dos
elixidos son arroupadas polos anxos que os
introducen na Gloria.

Detalle da
arcada da dereita:
Deus e San Miguel
Xuízo Final

Detalle da
arcada da dereita:
Inferno. Os sete
pecados capitais

Publicidade
sobre os pecados
capitais

Detalle da
arcada da dereita:
Ceo. Os
benaventurados

Escultura románica
Pórtico da Gloria
• As columnas que sosteñen o Pórtico apoianse sobre un
bestiario de animais monstruosos de discutida interpretación,
aínda que a maioría dos historiadores simbolizan o paganismo
sobre cuxos restos levántase a igrexa cristiana.
• Nas xambas do vano central represéntase o Antigo Testamento
simbolizado polos Profetas e polos Apóstolos. Son os soportes
da Igrexa. As figuras relaciónase entre elas, conversan, de modo
que o espectador convertese nun intruso da sacra conversación.
Esta visión humana anticipa o gótico.
• No piar dos profetas (xamba esquerda) atopamos a Xeremías
triste a causa das súas profecías que anunciaban que sufriría a
paixón de Xesús, un Daniel sorrinte, por que anuncia a vida do
Salvador; Isaías sostén un pergamino; e Moisés levanta as
Táboas da lei.
• Fronte a eles o piar dos apóstolos (dereita). San Pedro,
ataviado de sumo pontífice, leva as chaves do Reino de Deus,
San Paulo descalzo, San Xoan xove e en pé sobre un aguia.
• Nos ángulos do Pórtico, ánxeles con trompetas anuncian a
Gloria.
• Unha pequena estatua da parte posterior do parteluz asóciase
sempre ao Mestre Mateo axeonllado mirando cara o interior do
templo. Coñécese co nome do Santo dos Crouqes pola costume
de chocar as cabezas os estudiantes.

Detalle das xambas
Bestiario na base

Detalle das xambas
Estatuas columnas
dos profetas

Detalle das xambas
Estatuas columnas
dos apósolos

Escultura románica
Pórtico da Gloria
• Análise formal: en canto ao estilo pártese das formas
románicas, cuxa influencia é aínda patente en moitos
aspectos, pero triunfa xa o carácter protogótico, que se
revela en diversos aspectos:
• Naturalismo: representación dos ancianos, profetas e
apóstolos.
• Expresión do sentimento: o sorriso de Daniel ou a
tristura de Xeremías.
• As figuras “conversan” establecendo unha
comunicación entre elas poñendo fin ao hermetismo do
románico.
• Acrecéntase o volume das figuras, que se liberan do
marco arquitectónico (xustaposición á columna, non
fusión con ela), como se fai evidente no tratamento das
esculturas dos apóstolos e profetas das xambas.
• Téndese a idealización maxestuosa na figura de
Moisés, e sobre todo na figura sedente do apóstolo
Santiago situada no parteluz da portada central.

Coro pétreo do Mestre Mateo da Catedral de Santiago
Reconstrución no Museo da Catedral

Coro pétreo do Mestre Mateo da Catedral de Santiago
Algunhas das esculturas están na actualidade na Porta Santa

Estatuas de Isaac e Abraham
Escalinata da antiga portada occidental
Donación da
Catedral a
Francisco
Franco
(1961)

Pintura románica na península Ibérica
• Tradicionalmente, as diferentes mostras de pintura
románica conservadas na Península Ibérica asócianse á
corrente bizantina e a mozárabe, que deron lugar a dúas
grandes escolas da pintura románica, a catalá e a
castelán-leonesa.
• A corrente bizantina penetraría en España por Cataluña
proveniente de Italia, do mesmo xeito que a arquitectura,
onde a influencia lombarda é moi forte. A influencia
mozárabe pasaría dende Al-Andalus a todos os territorios
cristiáns, aínda que principalmente a Castela e León, onde
a reconquista liberara de presenza musulmá un extenso
territorio ata o val do Teixo (no século XI -185- Afonso VI
toma Toledo).
• A pintura en moitos caso cubría completamente o interior
dos templos románicos pero en relación a isto quedan
poucos exemplos.

Pintura románica na península Ibérica
• Pinturas do Panteón Real de San Isidoro de León
• Están situadas no teito do Panteón Real e son as mellor
conservadas de toda a Península. Son de finais do século XI.
Narran escenas do nacemento de Cristo (Anunciación,
Adoración dos pastores, a matanza dos inocentes...), da
Paixón (última cea e Crucifixión). No centro o Pantocrator
rodeado do Tetramorfos.
• Pinturas da Capela de Santa Cruz de Maderuelo (Segovia).
Principios do XII. As pinturas atópanse hoxe no Museo do
Prado, recreando a capela orixinal. Nun extremo vemos a
creación de Adán e o pecado orixinal. O estilo deste artista foi
sempre considerado próximo ao do Mestre de Tahull.
• As pinturas de San Clemente de Tahull actualmente están no
Museo de nacional de Arte de Cataluña. Seguen fielmente os
modelos iconográficos bizantinos. Na ábsida vemos o
Pantocrator rodeado de anxos e evanxelistas, debaixo a virxe e
os apóstolos.

Pintura románica
(San Climent de Tahull)

Pintura románica
(Santa María de Taüll)

Pintura románica
(San Isidoro de León)

Pintura románica
Vera Cruz de Maderuelo (Segovia)

Artes figurativas do románico

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Artes figurativas do románico

Similar to Artes figurativas do románico (20)

More from Agrela Elvixeo

More from Agrela Elvixeo (20)

Artes figurativas do románico