Registratie en collectie-evaluatie van het Openluchtmuseum Bachten de Kupe (Izenberge), 2016

Registratie en collectie-evaluatie
van het Openluchtmuseum
Bachten de Kupe (Izenberge)
Brecht Demasure

COLOFON
Registratie en collectie-evaluatie van het Openluchtmuseum Bachten de Kupe (Izenberge)
Dit rapport maakt deel uit van een opdracht van de Provincie West-Vlaanderen aan het Centrum
Agrarische Geschiedenis.
Het project werd uitgevoerd door Brecht Demasure onder leiding van prof. dr. Yves Segers,
Interfacultair Centrum voor Agrarische Geschiedenis (ICAG), KU Leuven en vzw Centrum Agrarische
Geschiedenis (CAG).
Leuven, 2016
Een digitale versie van dit rapport is beschikbaar op www.hetvirtueleland.be.
Voor meer informatie:
Brecht Demasure, Centrum Agrarische Geschiedenis vzw
Atrechtcollege, Naamsestraat 63, 3000 Leuven
brecht.demasure@cagnet.be
+32 16 37 41 96
Omslagillustratie: melkkamer in het Boerenhuis (nr. 34)
D/2016/11875/2

1
INHOUDSTAFEL
Inleiding................................................................................................................................................... 3
1 Grondplan en beknopte boedelbeschrijving................................................................................... 7
1.1 Grondplan van de site ............................................................................................................. 7
1.2 Visuele boedelbeschrijving...................................................................................................... 9
2 Deelcollectieregistratie ................................................................................................................. 51
2.1 Inleiding................................................................................................................................. 51
2.2 Aanpak................................................................................................................................... 51
2.3 Doorlichting deelcollecties.................................................................................................... 53
2.3.1 Expertise landbouw en voeding .................................................................................... 53
2.3.2 Externe expertise........................................................................................................... 55
2.3.3 Identificatie van topstukken.......................................................................................... 64
2.4 Aflijning van deelcollecties.................................................................................................... 65
2.5 Digitale deelcollectieregistratie............................................................................................. 67
3 Objectregistratie............................................................................................................................ 69
3.1 Fysieke registratie ................................................................................................................. 69
3.1.1 Selectie .......................................................................................................................... 69
3.1.2 In de praktijk.................................................................................................................. 69
3.2 Digitale registratie................................................................................................................. 71
4 Waardering collectie ..................................................................................................................... 73
4.1 Fysieke kenmerken................................................................................................................ 73
4.1.1 Toestand........................................................................................................................ 73
4.1.2 Ensemble ....................................................................................................................... 74
4.1.3 Herkomst....................................................................................................................... 74
4.1.4 Zeldzaamheid ................................................................................................................ 75
4.2 Cultuurhistorische waarde .................................................................................................... 76
4.3 Sociaal-maatschappelijke waarde......................................................................................... 76
4.4 Gebruikswaarde .................................................................................................................... 77
5 Conclusie ....................................................................................................................................... 79
6 Bibliografie .................................................................................................................................... 81

3
Inleiding
Binnen het kader van het provinciaal project ‘Agrarische erfgoedcollecties in West-Vlaanderen’ lag in
2015 de focus op de collectie van het Vlaams Heem- en Volkskundig Openluchtmuseum Bachten de
Kupe in Izenberge (Alveringem). De provincie West-Vlaanderen en CAG willen in de periode 2014-
2016 de problematiek van het agrarisch erfgoed structureel aanpakken en de kennis verruimen over
agrarische collecties in de provincie. De klemtoon ligt op registratie, waardering, selectie en
valorisatie van enkele basiscollecties.
Dat de collectie van Bachten de Kupe in het projectplan is opgenomen, is niet toevallig. Ten eerste is
het een heel rijke en omvangrijke collectie met een belangrijk aandeel agrarisch erfgoed. Daarnaast
is er ook heel veel ambachtelijk en huishoudelijk erfgoed, nauw verbonden met leven op het
platteland. Ten tweede was de collectie geen onbekende voor de provincie West-Vlaanderen en
CAG. De (agrarische) collectie van het Openluchtmuseum werd eerder al door CAG onderzocht
binnen het project Veldwerk/Denkwerk. Agrarisch erfgoed in Vlaanderen: stand van zaken en analyse
(2005) en binnen het Traject Voeding. Het erfgoed van eten en drinken in Vlaanderen en Brussel.
Stand van zaken en analyse (2012-2014).1
Daarnaast zijn er nog verschillende contacten geweest
tussen Bachten de Kupe, de provincie West-Vlaanderen en CAG. Zo maakte het Openluchtmuseum
kort deel uit van Westhoek Streekmuseum (2004-2006), vroeg het ondersteuning in het kader van
het behoud van gesubsidieerde werknemers (2010) en deed het een aanvraag voor een
kwaliteitslabel als erkend museum (2010 en 2011).
Achtergrond collectie
Het Openluchtmuseum Bachten de Kupe kent reeds een lange geschiedenis. Enkele geïnteresseerden
richtten op 14 december 1958 de Regionale Heemkring Bachten de Kupe op. Eén van de kernpunten
was “het tot stand brengen van een klein landbouwmuseum van klein landbouwalaam”.2
Initiatiefnemer Karel Romaan Berquin was bezorgd dat op dat moment veel landbouwwerktuigen
aan het verdwijnen waren. Vandaar de bekommernis om te redden wat mogelijk was en onder te
brengen in een klein museum. Zo werd een eerste gebouw ingericht in Veurne in 1964 met materiaal
uit de regio Leisele tot Gistel.
Bij Marcel Messiaen, vanaf 1968 de nieuwe directeur, en het bestuur van de heemkring leefde de
wens om het museum verder uit te breiden. Een bezoek aan Bokrijk deed hen wegdromen. Pastoor
Louis Vanheule uit Izenberge stelde zijn parochiezaal ter beschikking van het museum, snel kwam
daar een tweede gebouw bij. De collectie in Veurne werd overgebracht naar Izenberge. In 1969 vond
de officiële opening plaats van het Heemmuseum Bachten de Kupe. Spoedig was er plaatsgebrek.
“De gedachte om, door een betere rankschikking (sic), ruimer plaats te geven aan de collectiestukken
bleek spoedig een utopie. De collectie bleef aangroeien.”3
Veel vrijwilligers ondersteunden lang de
werking van het museum.
De bouw van een Openluchtmuseum liet de bezielers niet los. Dankzij de tussenkomst van pastoor
Louis Vanheule werd kerkgrond in concessie gegeven door de kerkfabriek en het OCMW van
Alveringem voor een periode van 99 jaar (1971-2070). Een oude schuur uit Leisele werd afgebroken
en heropgebouwd op het terrein (1977). Daarop volgden snel de bouw van het bakhuis, de
1
Beide rapporten zijn online raadpleegbaar:
www.hetvirtueleland.be/cag/themes/CAG/images/files/eindrapport_veldwerk.pdf en
www.hetvirtueleland.be/cag/themes/CAG/images/files/Rapport_Traject_Voeding.pdf.
2
Messiaen, ‘Openluchtmuseum ‘Bachten de Kupe’ – Izenberge. Evocatie’, 81.
3
Vanheule, Referaat inhuldiging Openluchtmuseum Bachten de Kupe, 7.

4
wagenbergplaats en het boerenhuis. Deze verzameling van gebouwen werd betiteld als ‘Houtlandse
Hofstede’. Onder meer door de steun van BTK- en DAC-projecten groeide het museum verder uit tot
een boerendorp rond de dorpskom. Verschillende ambachtshuisjes, een dorpsplaats met kiosk, een
herberg en stallen veranderden het uitzicht van de site. Geleidelijk nam de vereniging een nieuw
gedeelte van het domein in gebruik met onder meer de bouw van een oud huisje, genaamd ‘De
Wulfshulle’, een drukkerij, diverse winkeltjes en een bakkerij. Terecht wordt het Openluchtmuseum
ook ‘Klein Bokrijk’ genoemd. In 1995 verscheen de uitgebreide publicatie Het Landelijk Heem &
Volkskundig Openluchtmuseum Bachten de Kupe. Creatie: Oud Boerendorp – Sint-Mildredaplein –
Izenberge (Alveringem), opgesteld door conservator Marcel Messiaen.4
Het boekje neemt de lezer
mee doorheen het domein met aanduiding van het belangrijkste roerend en onroerend erfgoed.
Door het ontbreken van financiële middelen stopten de bouwwerkzaamheden aan het einde van de
twintigste eeuw. Naar verluidt is er nog materiaal beschikbaar voor 22 huizen, een grote brouwerij
uit Lo en een school met drie klassen.5
Naast de bouw van de huisjes werd materiaal verzameld om de gebouwen te vullen. Het volkskundig
aspect was prioritair voor het Openluchtmuseum. Bedoeling was om de regionale, materiële
volkscultuur van de periode 1850-1970 te bewaren. Voor elk specifiek gebouw zochten de inrichters
naar typisch materiaal. Veel mensen brachten ook spontaan spullen naar het Openluchtmuseum. De
focus van de collectie ligt op West-Vlaanderen, maar ook materiaal uit bijvoorbeeld de Kempen is
aanwezig. Van het oorspronkelijke opzet – een klein landbouwmuseum – is ondertussen weinig meer
te merken. De collectie groeit nog altijd aan. Museumdirecteur Messiaen: “Hier hoef je niet te graven
om de geschiedenis te ontdekken. Ik noem mijn museum graag een staaltje bovengrondse
archeologie.”6
De collectie bevindt zich op de site Sint-Mildredaplein 2B in Izenberge. Het geheel wordt beheerd
door de vzw Regionale Heemmusea Bachten de Kupe. De bibliotheek en documentaire verzameling
alsook het archief van de Heemkring Bachten de Kupe zijn sinds 2011 ondergebracht in Erfgoedhuis
“Bachten de Kupe” in Oostduinkerke (Leopold II-laan 2, Koksijde). Momenteel werkt nog één
gesubsidieerd personeelslid voor het Openluchtmuseum, die onder meer wordt ingezet voor het
algemene onderhoud van de site. De overige museumwerking valt volledig op de schouders van
museumdirecteur en initiatiefnemer Marcel Messiaen.
Een bedreigde mammoetcollectie
Er is zeer veel erfgoed aanwezig op de site, zowel onroerend, roerend als documentair. Slechts
weinig andere collecties in Vlaanderen hebben zoveel voorwerpen.7
Vandaar dat de term
‘mammoetcollectie’ terecht is. Zowel de site als de collectie beschikken over een enorm potentieel.
Er is onroerend erfgoed, in de vorm van de verschillende huizen. Enkele zijn afgebroken en
heropgebouwd, meer zijn er nagebouwd naar een oorspronkelijk ontwerp en een groter deel is
gebouwd in de stijl van de regio. Ook de inrichting is ofwel origineel dan wel nagebootst naar een
traditionele stijl. De authenticiteit van de heropgebouwde/nagebouwde huizen valt wellicht niet
meer te achterhalen tenzij door intensief onderzoek. De gebouwen zelf zijn in goede staat maar
meestal niet winddicht (uitgezonderd herberg en drukkerij). Dat zorgt ervoor dat op sommige
plaatsen de collectie aangetast is door roest, houtborende insecten en schimmel.
Daarnaast is er uiteraard ook roerend erfgoed. Enerzijds is er het erfgoed dat bewaard wordt in
ruimtes die toegankelijk zijn en min of meer zichtbaar zijn. Dit zijn de voorwerpen die in de diverse
4
Messiaen, Het Landelijk Heem & Volkskundig Openluchtmuseum Bachten de Kupe, 1-4.
5
Maes, ‘92-jarige directeur schreeuwt om meer bezoekers’.
6
Steen, ‘Wie helpt de oudste museumdirecteur’.
7
We denken hierbij aan de collecties van Bokrijk en het Museum voor Oudere Technieken.

5
huizen zijn tentoongesteld. Anderzijds is er het erfgoed dat is opgestapeld op de diverse zolders en in
niet openbaar gestelde opslagruimtes. De omvang van beide groepen is vergelijkbaar. Van veel
beroepen is er materiaal aanwezig, wellicht ook van beroepen of gebruikers waarvan elders weinig
tot niets is bewaard.
Documentair erfgoed is gedeeltelijk aanwezig op de site, maar het grootste gedeelte bevindt zich
onder de hoede van het gemeentelijk archief van Koksijde en wordt momenteel verwerkt en
geïnventariseerd. Het nog aanwezige structurele documentair ‘archief’ is de bibliotheek van Jack
Verstappen (nr. 44) en het archief van het tijdschrift Bachten de Kupe in de drukkerij (nr. 16). In
verschillende huizen (vb. devotiezolders in Landhuys nr. 43) worden losse archiefstukken en
documentatiemateriaal aangetroffen.
Op verschillende vlakken is de collectiesituatie echter problematisch. Er is een tekort aan voldoende
mensen voor het beheer van de collectie (inventarisatie, onderhoud, beheer) wat onderzoek en
ontsluiting van de collectie onmogelijk maakt. Er is eveneens een gebrek aan mensen en middelen
voor de verdere exploitatie van de site (infrastructuur, onthaal, communicatie). Het ontbreekt het
museum aan een consequent verzamelbeleid met selectie- en afstotingscriteria waardoor de
beschikbare ruimtes overvol zitten en de toekomst van waardevolle stukken bedreigd wordt.
Vandaar dat het Openluchtmuseum Bachten de Kupe vragende partij was om betrokken te worden
bij het project ‘Agrarische erfgoedcollecties in West-Vlaanderen’. Ook de betrokken gemeenten,
Alveringem en Koksijde, zagen dit project als een belangrijke stap naar een toekomstvisie voor het
museum. Het spreekt voor zich dat de collectie van het Openluchtmuseum tijdens en na de
registratie de verantwoordelijkheid blijft van de vzw Regionale Heemmusea Bachten de Kupe. Noch
de provincie West-Vlaanderen, noch CAG hebben interesse om de collectie te verwerven. Enkel
wordt een beargumenteerd en richtinggevend advies verstrekt inzake behoud, waardering en
selectie.
Gezien de omvang van het museum wordt ingezet op deelcollectieregistratie. Per deelcollectie wordt
nauwkeurig de inhoud beschreven en worden enkele topstukken aangeduid. Naar analogie met de
registratie van de landbouwcollecties van de gemeente Heuvelland, het voormalige
Landbouwmuseum Leiedal (Kortrijk), de stad Waregem en van de Provinciale Collectie Bulskampveld
Beernem wordt tevens een inhoudelijke objectregistratie voor de geselecteerde objecten gemaakt.
De ontsluiting van de gegevens gebeurt via twee specifieke online erfgoeddatabanken: Het Virtuele
Land (CAG) en Erfgoedinzicht (provinciale erfgoeddatabank en –website).8
Stand van zaken registratie collectie Bachten de Kupe
De omvangrijke collectie van het Openluchtmuseum werd slechts voor een heel beperkt deel (naar
schatting 3000 stuks, zowel agrarisch als ambachtelijk erfgoed) op papier geïnventariseerd. Johan
Termote (DAC) stond in voor de landbouwcollectie, Marc Dewilde (DAC) inventariseerde de
archeologische collectie in 1979-1980. De papieren fiches bevinden zich in een fichebak in het
Erfgoedhuis in Oostduinkerke. Jammer genoeg is er geen link tussen de papieren fiches en de
collectiestukken. Bij de overgrote meerderheid van de stukken ontbreekt fysieke nummering en de
foto’s genomen tijdens de inventarisatie zijn niet aan de papieren fiches bevestigd. Opvallend is dat
sommige stukken uit bepaalde ruimtes (bijvoorbeeld de melkkamer in het boerenhuis) wel over een
fysiek nummer beschikken. Maar een papieren fiche is daar niet meteen van teruggevonden.
Daarnaast zijn er ook heel wat oude foto’s die deel uitmaken van de documentaire collectie en die
gedeeltelijk beschreven zijn. De provincie West-Vlaanderen digitaliseerde in het najaar van 2015 de
inventarisfiches. Ze zijn genummerd van 001 tot en met 1100 en van 80.001 tot en met 80.350.
8
Zie www.hetvirtueleland.be en www.erfgoedinzicht.be.

6
Er is geen aankoopboek of aanwinstenlijst beschikbaar. Schenkingen zijn slechts sporadisch
gedocumenteerd in de notulen van het museum en in dat geval is slechts de naam van de schenker
en het aantal geschonken stukken vermeld. Schenkingsovereenkomsten werden niet opgemaakt en
de binnengekomen stukken werden niet beschreven. De collectie van het Openluchtmuseum groeit
trouwens nog steeds aan. De herkomst en de datering van de collectie is dan ook grotendeels
onbekend. Veel informatie over het gebruik en de betekenis van de collectiestukken is evenwel nog
aanwezig bij de initiatiefnemer van het museum. Door gebrek aan tijd en medewerking van de
collectiebeheerder werd die informatie helaas niet geregistreerd.
Fasering van het project
Kennismaking collectie: april 2015
Deelcollectieregistratie: april-mei 2015
Objectregistratie: mei-juli 2015
Voor de verschillende fasen van de registratie kreeg de projectmedewerker vanuit CAG hulp van
stafmedewerker Bert Woestenborghs en stagiaire Charissa Delys (studente Kunstwetenschappen
UGent). Het culturele samenwerkingsverband Achthoek voorzag een vrijwilligster, Leen Pylyser, en
een PWA’er, Patrick Depoorter. Ze hielpen alle bij het uithalen van de voorwerpen uit de huisjes, het
transport, het kuiswerk en de registratie.

7
1 Grondplan en beknopte boedelbeschrijving
1.1 Grondplan van de site
Om een goed overzicht van het Openluchtmuseum Bachten de Kupe te krijgen, stelden we een
grondplan van de site op. Het kadasterplan fungeerde als startpunt. Dat werd aangepast aan de
actuele situatie. De gehanteerde nummers komen overeen met die van de folder van het
Openluchtmuseum. Niet alle gebouwen of zones op de site hebben echter een nummer. Daarom
gebruikten we een eigen alfabetische aanduiding.
We vertrekken vanuit het grondplan om een beknopte boedelbeschrijving te maken. Belangrijke
opmerking hierbij is dat het vooral een visuele beschrijving is. Aan de hand van documentatiefoto’s
geven we zo goed mogelijk de actuele situatie weer. Onder die foto’s maken we een korte
opsomming van wat zoal in de locatie te vinden is. Vervolgens maken we ook een schatting van het
aantal zichtbare stuks.
In het Openluchtmuseum zijn bepaalde zones moeilijk bereikbaar zonder gespecialiseerd materiaal.
De voorwerpen in dergelijke ontoegankelijke ruimtes werden niet meegeteld en ook buiten de
deelcollectieregistratie gehouden (zie verder). Het betreft de zolders boven:
- de Wulfshulle (nr. 15)
- de winkeltjes (nr. 11-13 en 18-23)
- het openwagenkot (nr. 28)
- de paarden- en koeienstal (nr. 35-37)
- de schuur (nr. 31)
- het boerenhuis (nr. 34)
- de hoefsmederij (nr. 52)
- de wagenmakerij (nr. 54)
Ook het materiaal in de kelder, de tussenverdieping en de zolder van de drukkerij (nr. 16) en de
kelder van de bakkerij (nr. 24) werd niet meegerekend. De site bevat ook een opslagloods (F) maar
deze is ingestort. De tuigen en machines rondom de loods zijn volledig overwoekerd. Omwille van
veiligheidsredenen werd de loods niet in de registratie opgenomen. Op de braakliggende terreinen
van het domein zijn bakstenen, kasseien, dakpannen en ander gesteente bewaard. Ook deze zaken
werden niet geteld. In de boedelbeschrijving wijst de aanduiding ‘?’ op ontelbare objecten.
De diverse locaties van Bachten de Kupe bevatten veel kasten, kisten en dozen vol met materiaal. De
schoolbanken in klasje (nr. 25) bevatten bijvoorbeeld zakjes, dozen en ander gerief dat trouwens niet
onderwijs-gerelateerd is. De inhoud van deze dragers werd niet geteld. De inhoud van geen enkele
gesloten kast is meegerekend. Vandaar dat ook de schattingen als minimale cijfers moet worden
beschouwd. De schatting slaat dus op het aantal stuks dat min of meer zichtbaar is. Meestal werd op
de tientallen afgerond.
Rekening houdend met voorgaande opmerkingen telt het Openluchtmuseum naar schatting 25.000
zichtbare stuks. De tuigen die her en der over het domein verspreid staan, zijn hier wel bijgerekend.
Naar inzicht en naar schatting vertegenwoordigen die 25.000 stuks zo’n 35% tot 40% van de volledige
collectie. De volledige collectie van het Openluchtmuseum Bachten de Kupe wordt dus geraamd op
62.500 tot 70.000 stuks.

8
23
22
21
20
19
18
16
14
15
6
8
7
5
4
2
1
13
12
11
29
30
31
33
3226
28
35
37
34
27
38
40
41
D
56
24
25
55
54
53
B
52
51
50
49
46
48
39
47
42
43
44
45
E
G
F
3
9
36
57
17
10
A
C
H

9
1.2 Visuele boedelbeschrijving
1. Monumentale museumpoort ‘Spermalie’ (Sint-Pieterskapelle)
2. Lindendreef langs de Sint-Mildredakerk en kerkhof
3. M. Messiaendreef

10
4. Dorpspoort ‘Wyckhuyse’ met St. Mildredabeeldje
5. Kapelletje in bergsteen van St. Godelieve en St. Idesbald

11
6. Poorthuisje ‘De Schuddebeurze’ met St. Antonius
INBOEDEL: secretariaat, meubilair, koffiemolens, koperen potten…
SCHATTING AANTAL (ZICHTBARE) STUKS: ?
7. Mementokruisen (Louis Vanheule, Jack Verstappen en B. Beynens)
8. Grafstenen (Gistel, Oostende, Vinkem)

12
9. Balie/hekwerk (Nieuwkapelle)
10. Conservator K. R. Berquinstraat
11. Winkel van schrijf-, rekenen stencilmachines

13
INBOEDEL:
- Winkel: typmachines, radio’s, televisie’s, kassa’s, fotografieset, klokradio…
- Bergruimte (achter deur): typmachines, rekenmachines, stencilmachines, gevulde dozen…
SCHATTING AANTAL (ZICHTBARE) STUKS: 160
12. Postkantoor en telefooncentrale

14
INBOEDEL:
- Telefooncentrale: telefoon, telefooncentrale, toebehoren, snorfiets, brandkast…
- Postkantoor: postzak, postbus, postfiets, frankeermachine, sorteerkast, wandbord…
13. Juwelen-, horloge- en brillenwinkel en werkkamer
INBOEDEL:
- Winkel: vazen, klokken, broches, oorbellen, armbanden, horloges, brillen, balpennen…
- Werkkamer: klokken, juwelen, bureau, brillen, broches, etuis, microscoop, lampen…

15
14. Pleintje met waterput
15. Expohuisje ‘De Wulfshulle’ (Sint-Jan-ter-Biezen, vakmanswerk)

16
INBOEDEL:
- Kamer 1: (lege) exporuimte
- Achterkeuken: koffiemolen, keukenrek, borden, broodtrommel, kruidenrek…
- Kamer 2: (lege) exporuimte
- Poppenkamer: poppen, beelden, decoratiestukken, (email)borden, aardewerk, kandelaars…
- Kamer 3: tafel, kist, stoelen, stoof, kruisbeeld, borduurwerken…
- Zolder: dozen, verpakkingen vol materiaal, bedpannen, kruisbeelden, quasi ontoegankelijk
SCHATTING AANTAL (ZICHTBARE) STUKS: 420 (zonder zolder)
16. Drukkerij ‘Die Groene Poorte’ (Hoogstade)

17
INBOEDEL:
- Drukkerijzaal: drukpersen, zetmachines, archiefdozen, papier, verf
- Kelder: letterkasten, drukmateriaal…
- Tussenverdieping: letterkasten, allerhande…
- Zolder: ontvangstruimte met tafels en stoelen, stoof, borduurwerk
SCHATTING AANTAL (ZICHTBARE) STUKS: 185 (zonder archief, kelder, tussenverdieping, zolder)
17. Conservator-pastoor L. Vanheulestraat

18
18. Slagerij en slagerswinkel
INBOEDEL: toonbank, gereedschap slager/beenhouwer…
19. Dames- en herenkapsalon (Handzame)

19
INBOEDEL: materiaal kapper, stoelen, radio, tv…
20. Tabakswinkel
INBOEDEL: tabaksnijmachines, tabakpaard, tabakdroger, rookwaren, verpakkingen, dozen…

20
21. Dokterskabinet
INBOEDEL:
- Dokterskabinet: apotheek, doktersgerief, kraamtafel…
- Opslagkamer: röntgentoestel, doktersgerief, dozen…

21
22. Schoenwinkel (Ettelgem)
INBOEDEL:
- Winkel: schoenen, toonbank, gereedschap schoenmaker, schoendozen…
- Opslagruimte: schoendozen…
- Werkkamer: gereedschap schoenmaker…

22
23. Kruidenierswinkel (Bulskamp)
INBOEDEL:
- Winkel: opslagkasten, oventje, blikken, koffie, verpakkingen, koekendozen, kassa…
- Opslagruimte: bijenkorven, opslagkast, potten, frietsnijder, verpakkingen…

23
(11-13. en 18-23. Gemeenschappelijke zolder boven winkeltjes)
INBOEDEL (zes ruimtes): allerhande materiaal, opslagdozen, meubilair…
SCHATTING AANTAL STUKS: ?
24. Bakkerijwinkel ‘Marietje Wullen’ (Veurne)

24
INBOEDEL (gelijkvloers):
- Winkel: bakvormen, chocoladevormen, verpakkingen, toonbank…
- Opslagruimte: bakmateriaal, bakvormen, wafelijzers, gereedschap…
- Kelder: opslag, blaasbalgen… (vochtinsijpeling)
25. Burgerkamer en klaslokaal (verdieping en zolder boven bakkerij)

25
INBOEDEL:
- Burgerkamer: meubilair, telefoon, kasten, huishoudmateriaal, devotie…
- Opslagruimte school: schoolplaten, kaarten, diploma’s, vormen, schoolmateriaal…
- Schoolklasje (zolder): schoolbanken, telramen, kaarten, boekentasjes…
26. Boerderij Veurnse Houtland

26
27. Rosmolen ‘De ooievaar’ (Izenberge)
INBOEDEL: maïsbreker, molenstenen, haverpletter, karnton…
28. Wagenkot (Hondschote, 1762)

27
INBOEDEL:
- Open ruimte: landbouwwerktuigen, wagens, karren, wanmolens, kruiwagens…
- Zolder: zwenghouten, eggen…
29. Hondenhok ‘Castor’ (Wulveringem)

28
30. Slachterij
INBOEDEL: gereedschap slachter/beenhouwer, garelen, haken, kapblokken, takels…
31. Schuur ‘Kruukhof’ (Leisele, 1759)

29
INBOEDEL:
- Gelijkvloers links en rechts: landbouwwerktuigen…
- Zolder links (ontoegankelijk): ingepakt materiaal, verpakkingen…
- Zolder rechts (ontoegankelijk): manden, graanzeven, fruitladder, naaimachines…
SCHATTING AANTAL (ZICHTBARE) STUKS: 400 (zonder zolder) + 20 (rondom schuur)

30
32. Grondrosmolen (Poperinge)
33. Bakhuis ‘Presende’ (Steenkerke)
INBOEDEL: bakoven, kneedtrog, handwerktuigen, zeven, brooddroogrek…

31
34. Boerenhuis (Beveren-Roeselare, 17de
eeuw)

32
INBOEDEL:
- Achterkeuken: keuken- en eetgerei, wastobbe, pers…
- Woonkamer (met trap): meubilair, keukengerief, religieuze objecten, open haard…
- Voutekamer: meubilair, religieuze voorwerpen…
- Woonkamer (2): keuken- en eetgerief, meubilair, kist, dozen, decoratie, open haard…
- Melkkamer: boter- en smoutpotten, melkkannen, ontromers, kaasvormen…
- Zolder: archeologische collectie (Raversyde), gewichten, bakstenen, pannen…
- Kelder: dozen met elektrische toestellen, keukengerief, allerhande materiaal…
SCHATTING AANTAL (ZICHTBARE) STUKS: 710 (zonder kelder en zolder)
35. Koeienstal (Izenberge)

33
INBOEDEL:
- Stal: karntonnen, melkbussen, ontromers, jukken, muilkorven, garelen…
- Zolder: kachels, kartonnen, allerhande…
36. Tweezit (Izenberge)

34
37. Paardenstal (Leisele)
INBOEDEL:
- Stal: garelen, handwerktuigen, zadels, bed, slaapplaats knecht, gerief veearts/keurder…
- Zolder: paardenuitrusting, ander materiaal, verpakkingen…
38. Sint-Jobkapel (Veurne/Nieuwpoort)

35
39. Dorpsplaats ‘De Platse’
40. Klompenmakerij en touwslagerij

36
INBOEDEL:
- Werkplaats: klompenmakerij, klompen, handwerktuigen, touwslagerij…
- Zolder (boven 40 en 41): wolkaardes, allerhande materiaal…
41. Schoenmakerij
INBOEDEL: handwerktuigen schoenmaker, leesten, allerhande materiaal…

37
42. Vlaszwingelarij (Boezinge)
INBOEDEL: zwingelmolen, braken, hekels, scharensliep, wanmolen, zeven, wasmachines…
43. ’t Landhuys ‘De Zeemeermin’ (Izenberge)

38
INBOEDEL:
- Burgerkamer (gelijkvloers): huisraad, meubilair, eetgerief, decoratie, kruisbeelden…
- Voutekamer (tussenverdieping): huisnijverheid, kantklossen, weven en spinnen, naaigerief…
- Devotiezolder (1): brieven, kaders met religieuze prenten, kruisbeelden, kerststallen…
- Devotiezolder (2): altaar, meubilair, bedevaartvaantjes, boeken…
- Devotiezolder (3): houtsnijwerk, hostieijzers, ex-voto’s, doodsprentjes, kandelaars…
- Kelder (toegang via burgerkamer): handwerktuigen ambachten, dozen…
44. Huize Jack Verstappen (schrijver-volkskundige)

39
INBOEDEL: boeken, decoratie, beelden, allerhande…
SCHATTING AANTAL (ZICHTBARE) STUKS: 105 + 3500 boeken
45. Driezit ‘Geheimnis’ (Stavele)
46. Benzinepomp (Hoogstade, 1930)

40
47. Herberg/Gemeentehuis ’t Oud Wethuys (Alveringem)
INBOEDEL:
- Café (gelijkvloers): meubilair, café-inrichting, decoratie…
- Keuken (gelijkvloers): glazen, meubilair…
- Brouwerij (kelder): machines, flessen, tonnen, bierwagen, handwerktuigen…
- Secretarie-wetkamer (1ste
verdieping): dozen, opslag…
- Gelagzaal (2de
verdieping): foto's, bierpotten, toog, kachel, glazen, affiches, bierpompen…
- Zolder: herbergspelen, instrumenten, fietsplaatjes, bierpotten, allerhande…

41
48. Stakiet
INBOEDEL: Omheining voor het vastbinden van paarden
49. Kuiperij en pompenmakerij
INBOEDEL: gereedschap kuiper en pompboorder, karntonnen, beervat, pekelvat, wasmachine…

42
50. Gareelmakerij (Oostende)
INBOEDEL:
- Werkplaats: handwerktuigen, mechanisch materiaal gareelmaker…
- Zolder (1): uitrusting en handwerktuigen molenbouwer, boomveller, wanmolen…
- Zolder (2): uitrusting en handwerktuigen hopteelt, strodekker, zolderwagens…

43
51. Machinekamer
INBOEDEL: stoommachine, machines, motoren, technische onderdelen, balansen, pompen…
SCHATTING AANTAL (ZICHTBARE) STUKS: 330 (zonder technische onderdelen)
52. Smidse/hoefsmederij (Bambeke)

44
INBOEDEL:
- Werkplaats: uitrusting en gereedschap smid, allerhande materiaal…
- Zolder: uitrusting smid, kachels (moeilijk toegankelijk)…
53. Muziekkiosk
54. Schrijnwerkerij en wagenmakerij

45
INBOEDEL:
- Werkplaats: uitrusting en handwerktuigen schrijnwerker, allerhande materiaal…
- Zolder (ontoegankelijk!): fiets, allerhande materiaal…
55. Boomzagerij
INBOEDEL: zaagmachine, uitrusting, schragen…
SCHATTING AANTAL (ZICHTBARE) STUKS: 330 (zonder houtopslag)

46
56. Molenstenen van olieslagerij
57. Karrestraatje

47
A. Galerij landbouwwerktuigen
INBOEDEL: landbouwwerktuigen (door paard getrokken)…
SCHATTING AANTAL (ZICHTBARE) STUKS: 80 (onder galerij) + 15 (verspreid over site)
B. Galerij en opslagruimte naast bakkerij (nr. 24)
INBOEDEL: landbouwwerktuigen, bouwmateriaal, dakpannen, stenen…

48
C. Galerij naast drukkerij (nr. 16)
INBOEDEL: druk- en zetmachines…
D. Galerij naast koeien- en paardenstal (nr. 35-37)
INBOEDEL: slaglijstdorsmachine, strobinder, lijnzaaddorsers, mestkraan…

49
E . Stapel wanmolens
INBOEDEL: wanmolens…
SCHATTING AANTAL STUKS: 50
F. Loods (opslag) (ingestort)
INBOEDEL: allerhande materiaal, verpakkingen, (boeren)wagens… (ontoegankelijk!)

50
G. Loods
INBOEDEL: onderhoudsmateriaal, stukken in herstelling, opslag, dozen…
SCHATTING AANTAL STUKS: ? (in loods), ? (voor loods)
H. Braakliggend terrein (naast nr. 17)
INBOEDEL: opslag stenen…

51
2 Deelcollectieregistratie
2.1 Inleiding
Voor een omvangrijke en gevarieerde collectie zoals die van het Openluchtmuseum Bachten de Kupe
was een volledige objectregistratie van alle stukken binnen het beschikbare tijdsbestek niet haalbaar.
De fysieke en digitale registratie van de landbouwcollectie van de Provinciale Collectie Bulskampveld
Beernem (1500 stuks) duurde meer dan een jaar. Voor Bachten de Kupe zou er bijgevolg meer dan
50 jaar nodig zijn om alle objecten op stukniveau te beschrijven en te registreren!
Daarom is de collectie van Bachten de Kupe het voorbeeld bij uitstek om beschrijvingen op
deelcollectieniveau te maken. Zo’n deelcollectiebeschrijving biedt informatie over een collectie als
geheel, in plaats van over afzonderlijke items.9
Een dergelijke beschrijving bevat een korte
omschrijving van de collectie(s), de aanwezige materiaaltypes, trefwoorden over de inhoud,
informatie over de herkomst, het collectiebeleid, de bewaarplaats en andere nuttige informatie voor
de beheerders of gebruikers van de collectie.
Het opstellen van een (deel)collectiebeschrijving is zinvol om te weten waaruit de verzameling
bestaat. Voor Bachten de Kupe is, zoals reeds aangehaald, geen inventaris meer beschikbaar.10
Via de
deelcollectiebenadering worden de structuur, inhoud en verschillende onderdelen van het museum
enigszins duidelijk. Door deelcollecties te identificeren, kan voor bepaalde onderdelen van de
collectie een specifiek beleid uitgestippeld worden op het vlak van conservering, ontsluiting of
herbestemming.
Binnen de cultureel erfgoedsector wordt gebruik gemaakt van het Cometamodel voor het maken
van gestructureerde beschrijvingen van erfgoed op het niveau van de (deel)collectie.11
Cometa staat
voor ‘collectiemetadata’ of, met andere woorden, gegevens over collecties. Het is een
gemeenschappelijk model voor het maken van beschrijvingen met gestandaardiseerde elementen.
Cometa verhoogt de uitwisselbaarheid van gegevens. Bij het maken van de deelcollectiebeschrijving
voor Bachten de Kupe volgde CAG de principes en structuur van het Cometamodel.
2.2 Aanpak
De deelcollectieregistratie verliep in volgende fasen:
1. Opstellen grondplan;
2. Verkennende rondgang;
3. Stapsgewijze fysieke deelcollectieregistratie;
4. Inschakeling externe expertise;
5. Indeling in deelcollecties;
6. Digitale deelcollectieregistratie.
Het Openluchtmuseum Bachten de Kupe op deelcollectieniveau registreren was een behoorlijke
uitdaging. De zeer omvangrijke collectie die verspreid is over een dertigtal huisjes, maakte het niet
gemakkelijk. Er was echt nood aan een overzicht. Het was dus essentieel om een goed
gedocumenteerd grondplan op te maken (zie hoger). Dat liet toe om de stukken te lokaliseren en te
determineren. Op basis daarvan werd overgegaan tot een selectie op deelcollectieniveau.
9
Coppoolse, De Nil en Verstappen, Cometa. Een model voor het maken van beschrijvingen op collectieniveau, 6.
10
Een gedeelte van die papieren fiches wordt bewaard in het Erfgoedhuis Bachten de Kupe in Oostduinkerke.
11
Voor meer achtergrond en documentatie: zie www.cometamodel.be.

52
De eerste dag van de registratie (14 april) verkenden we grondig het domein. In elk gebouw werd
binnengegaan en werd kort genoteerd wat er te vinden was. Bijzondere aandacht in deze fase was
er voor de zolders en kelders die ontoegankelijk waren en bomvol materiaal staken. Er werd beslist
om die niet in de registratie op te nemen. Wel werd de ruimte betreden om er enkele foto’s te
maken. Die ruimtes waren, zoals reeds vermeld, de zolders boven de Wulfshulle (nr. 15), de
winkeltjes (nr. 11-13 en 18-23), het openwagenkot (nr. 28), de paarden- en koeienstal (nr. 35-37), de
schuur (nr. 31), het boerenhuis (nr. 34), de hoefsmederij (nr. 52) en de wagenmakerij (nr. 54). Ook
het materiaal in de kelder, het tussenverdiep en de zolder van de drukkerij (nr. 16), de kelder van de
bakkerij (nr. 24) en de stapel wanmolens (E) werd niet meegerekend. De site bevat ook een
opslagloods (F) maar deze is ingestort. Omwille van veiligheidsredenen werd de loods niet in de
registratie opgenomen.
Tijdens de verkennende rondgang viel op dat de diverse locaties van Bachten de Kupe veel kasten,
kisten en dozen vol met materiaal bevatten. Indien de kast kon worden geopend, werd er een foto
van genomen. De inhoud van de gesloten kasten zijn niet in de registratie opgenomen. Het
inventariseren, zelfs op deelcollectieniveau, van de niet tentoongestelde stukken kon niet door CAG
worden uitgevoerd binnen het kader van het project. Een eventuele opruim, doorlichting, selectie,
registratie en inventarisatie vereisten een grootschalige en methodische aanpak. Het resultaat – een
deelcollectieinventaris van een collectie waarvan grofweg de helft niet toegankelijk is – is niettemin
relevant aangezien toch een deel van de verzameling zichtbaar wordt.
Voor de verkenning van het Openluchtmuseum werd gedacht om de deelcollectieregistratie aan te
pakken met een voorgedrukt werkdocument, opgesteld op basis van de Cometa-elementen. In de
praktijk was het onmogelijk om met een gestandaardiseerd formulier te werken. De collectie van
Bachten de Kupe is zo rijk en verscheiden én moeilijk te dateren dat een formulier niet werkbaar is.
De feitelijke deelcollectieregistratie bestond uit een nieuwe rondgang door de huisjes, maar deze
keer werd alles wat zichtbaar was, genoteerd op een blanco papier. Alle voorwerpen werden in de
mate van het mogelijke benoemd en geteld. Bij gelijkaardige voorwerpen werd een streepje bijgezet.
De deelcollectieregistratie gebeurde door twee personen. Nadeel natuurlijk was dat alles per locatie
ingedeeld is, wat voor een deelcollectieoverzicht geen echt voordeel is. Zo zitten er bijvoorbeeld
wafelijzers in het boerenhuis (nr. 34) op verschillende plaatsen, in de bakkerij (nr. 24) en de opslag
van de bakkerij en in ’t Landhuys (nr. 43). Maar een andere werkbare manier werd niet meteen
gevonden. De objectaantallen zijn dus gebaseerd op de zichtbare stukken. Het zijn beredeneerde
schattingen die als absolute minima moeten worden beschouwd.
Om naast een kwantitatief overzicht ook een kwalitatief inzicht in de collectie te krijgen, werd
beroep gedaan op expertise van buitenaf. Verschillende collectieregistratoren en –beheerders maar
ook vrijwilligers zakten naar Bachten de Kupe af om hun visie over een specifieke deelcollectie te
geven. Dit proces verliep simultaan met de fysieke deelcollectieregistratie. Aan de experten werd
gevraagd welke waardevolle stukken (op erfgoedvlak) in de collectie aanwezig zijn. Wat denken ze
van de verzameling? Is de (deel)collectie volledig? In welke toestand bevindt het materiaal zich?
Volgende experts brachten in het voorjaar van 2015 op vraag van CAG een bezoek aan Bachten de
Kupe:
- CRKC – Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur (Leuven)
- Bakkerijmuseum (Veurne)
- MOT – Museum voor Oudere Technieken (Grimbergen)
- MIAT – Museum over Industrie, Arbeid en Textiel (Gent)
- Texture – Museum over Leie en Vlas (Kortrijk)
- Nationaal Tabaksmuseum (Wervik)

53
- Onderwijsmuseum (Ieper)
- Domein Raversyde (Oostende)
- Hopmuseum (Poperinge)
- Mout- en Brouwhuis de Snoek (Alveringem)
- Eperon d’Or – Museum Schoenen en Borstels (Izegem)
- Bruggemuseum Volkskunde (Brugge)
- vzw De Klomp (De Klinge).
Via mail en telefoon deden we ook beroep op de expertise van:
- Stedelijke Musea Sint-Niklaas (collectie kapsalon)
- Stadsmuseum Lokeren (collectie slagerij)
- Horlogeriemuseum Mechelen
Aan de hand van de oordelen van de experten kregen we een goed inzicht in de diverse
deelcollecties van het Openluchtmuseum. Wat zij aanduiden als ‘waardevol’ of ‘topstuk’ vormde in
een latere fase trouwens de basis voor de objectregistratie. Op basis van de opmerkingen van de
experten en naar eigen inzicht werden de thematische deelcollecties afgelijnd. Die werden volgens
het Cometamodel verder digitaal verwerkt.
2.3 Doorlichting deelcollecties
2.3.1 Expertise landbouw en voeding
Als erkend expertisecentrum voor het erfgoed van landbouw en voeding is bij CAG voldoende kennis
aanwezig om het roerend erfgoed van Bachten de Kupe op die domeinen te evalueren. Voor een
aantal thema’s die tot de scope van CAG behoren (vlas, hop, slagerij, brouwerij) riepen we toch de
hulp van externe experten in. Zij kennen immers hun collectie het best en kunnen aangeven welke
collectiestukken eventueel ontbreken in Bachten de Kupe. Op die manier leerden we zelf ook veel bij.
Zoals reeds aangehaald, werd een groot gedeelte van de collectie landbouw in de jaren 1979-1980
op papier geïnventariseerd door Johan Termote. Maar de link tussen de beschrijving (fiche) en het
object zelf is meestal verloren gegaan. Veel info is zo verloren gegaan.
Grondbewerking en verwerking teelproduct
De collectie landbouw, en nauwer afgelijnd de deelcollectie grondbewerking en verwerking
teeltproduct, is één van de oudste verzamelingen van het Openluchtmuseum. De schuur 'Kruukhof'
was één van de eerste gebouwen die op de site werd gebouwd. Het grootste gedeelte van de
voorwerpen gerelateerd aan akkerbouw zijn hierin terug te vinden, althans wat betreft
handwerktuigen. De deelcollectie grondbewerking en verwerking teeltproduct bevat de courante
stukken die ook in andere landbouwcollecties worden teruggevonden. Diverse handwerktuigen:
beerlepel, vorentrekker, zeis, hooivork, bietenrooivork, boezemschop, planthout, aardappelstamper,
sikkel, spade, schoffel... Daarnaast zijn er ook veel tuigen door het paard getrokken: ploeg, eg,
schoffeltuig, aanaardploeg, meststoffenstrooier, zaaimachine... De verwerking van graan komt
relatief vaak aan bod: wanmolens, wannen, graanschoppen, dorsvlegels, pikken, pikhaken...
Verspreid over het domein en vooral onder galerij A zijn grotere, door het paard getrokken tuigen
terug te vinden. Zo zijn er onder meer cultivators, hooiharken, schoffelmachines, wentelploegen,
aardappelrooiers, aanaardploegen, eggen, maaimachines, rondgaande ploegen... Er is ook een
lijnzaaddorser, een mestkraan en meerdere slaglijstdorsmachines aanwezig.
Veel werktuigen, en dan vooral degene die in openlucht staan, zijn in slechte staat. Ze zijn roestig,
kapot en onvolledig. Bovendien zijn ze vaak bont geverfd wat afbreuk doet aan de authenticiteit. Ook

54
de handwerktuigen in de schuur bevinden zich vaak in matige toestand. Meestal is er geen
fabrikantennaam meer aanwezig. De hele collectie is op zichzelf niet echt uitzonderlijk met
uitzondering van enkele bijzondere stukken.
Veeteelt en voeder
De deelcollectie veeteelt en voeder beschouwen we (ruim) als alle objecten die gerelateerd zijn aan
boerderijdieren. De focus ligt hierbij vooral op de tuigen die zich in de koeien- en paardenstal
bevinden, maar ook in de schuur zijn talrijke objecten gerelateerd aan veeteelt. Voor de runderteelt
zijn er onder meer tuierkettingen, neusprangen, jukken, kalftrekkers, bellen en muilkorven. Voor de
paardenteelt zijn er talrijke garelen en bijhorend tuigwerk, voederbakken, bitten, zadels, hoefijzers...
Opvallend is dat er verschillende sets van dierenartsen en veekeurders in de collectie aanwezig zijn.
De onderscheiden objecten zijn op zich niet uitzonderlijk, maar toch vrij weinig bewaard.
Voorwerpen gerelateerd aan de varkens- en pluimveeteelt komen niet zo veel voor in de collectie,
zeker niet in vergelijking met de paarden- en runderteelt. De broedkast (in de schuur) wordt als
topstuk aangeduid. Van dergelijke omvang is in België geen enkele bekend. De deelcollectie veeteelt
is op zich niet uitzonderlijk en bevat veel stukken die ook in andere collecties voorkomen. De staat
van de stukken is niet bijster goed.
Zuivel
Zuivel is vrij goed vertegenwoordigd in de collectie van Bachten de Kupe. De meeste tuigen bevinden
zich in de koeienstal en de melkkamer van het boerenhuis, maar ook op andere plaatsen zijn er zuivel
gerelateerde voorwerpen. Zo zijn er een tiental karntonnen en ontromers en meer dan twintig
melkbussen. De zogenaamde melkkamer in het boerenhuis (nr. 34) bevat een twintigtal
handwerktuigen voor het maken van boter en een vijftigtal aardewerken (boter)potten. Ook
karntonnen en melkteilen zijn hier goed aanwezig. Niet uitzonderlijk, maar niet zo vaak voorkomend
zijn de kaasvormen en -persen (15-tal). De obligate melkkannen, -tonnen en - kruiken zijn voldoende
aanwezig. In deze deelcollectie ligt de nadruk vooral op de houders. De meeste collectiestukken zijn
in een behoorlijke staat en komen zeker in die omvang niet veel voor in andere collecties.
Vervoer en bespanning
Bachten de Kupe bevat een gevarieerde verzameling vervoermiddelen. De meeste voertuigen zijn
landbouwgerelateerd en bevinden zich in het wagenkot. Er zijn verschillende kruiwagens,
boerenwagens, steekkarren, hondenkarren en driewielkarren. Deze tuigen zijn echter allemaal in
matige staat. Ook in de schuur, paardenstal en zwingelarij zijn er vervoermiddelen (sjezen,
kruiwagens en tweewielkarren). Het Openluchtmuseum bevat, verspreid over het domein, ook veel
materiaal inzake bespanning: paarden- en koeiengarelen, tuigwerk, zwenghouten… Er is in Bachten
de Kupe ook een bierkar, rolstoel, een postfiets, een bakkersfiets en een 'cardanasfiets'. De grootste
collectie voertuigen bevindt zich wellicht in de opslagloods (F). Die is echter ingestort en
ontoegankelijk. Naar verluidt staan daar een tiental boerenwagens. In principe behoren ook
zwenghouten tot de categorie vervoer. De collectie voertuigen is niet altijd in even goede staat.
Gelijksoortige exemplaren bevinden zich in een veel betere toestand in andere (daarin
gespecialiseerde) collecties. Er is één topstuk, weliswaar in zeer slechte staat, namelijk het onderstel
van een driewielkar met vast voorwiel (de zogenaamde 'zotte kar'). Hiervan zijn slechts drie
exemplaren in Vlaanderen gekend.
Maalderij
Op het domein van Bachten de Kupe zijn twee rosmolens opgesteld. De deelcollectie maalderij is vrij
beperkt in omvang maar herbergt wel een aantal mooie stukken. De reconstructie van een rosmolen
(nr. 27) is goed gelukt, hoewel het geheel dringend een onderhoudsbeurt nodig heeft. Binnenin is
een volledige moleninstallatie opgesteld waarvan de molenstenen bewaard zijn. De deelcollectie
bevat ook haverpletters en koekenbrekers. Opvallend op het domein zijn tot slot twee grote

55
molenstenen, afkomstig van een olieslagerij. Voor de schuur is ook een liggende rosmolen (nr. 32)
opgesteld.
2.3.2 Externe expertise
CAG vroeg aan de verschillende externe experten die Bachten de Kupe bezochten om kort hun
bevindingen over de (deel)collectie door te geven. Deze manier van werken is uniek in Vlaanderen.
De onderstaande verslagen zijn daar grotendeels op gebaseerd. De expertise is geordend volgens
volgorde van bezoek aan Bachten de Kupe.
1. Expertise religieus erfgoed
Bezoek Annemie Van Dyck, afdelingshoofd registratie en beheer CRKC (Leuven), 20/04/2015
Het CRKC - Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur vzw is het expertisecentrum voor religieus
erfgoed in Vlaanderen en Brussel. Het beschikt over expertise op het vlak van advies, inventarisatie,
vorming, depotwerking en herbestemming van religieuze erfgoedcollecties.
De deelcollectie religieus erfgoed in Bachten de Kupe is in principe in te delen in twee grote
categorieën: 1) objecten gemaakt voor gebruik in kerken of kloosters. Voor deze stukken zou de
herkomst achterhaald moeten (kunnen) worden; 2) objecten voor huiselijk gebruik, doorgaans
minder erfgoedwaarde, vaak wel documentaire waarde, volksdevotie. De meeste stukken worden
bewaard op de zolders van ’t Landhuys (nr. 43). Maar in principe hangt in elk huisje wel een
kruisbeeld. Veel huisjes zijn ook voorzien van één of meerdere religieuze beelden.
De focus van de collectie religieus erfgoed in Bachten de Kupe is duidelijk devotionalia. Het
merendeel van de objecten dateert uit de periode 1850-1970, net zoals bij veel heemkundig erfgoed.
De verzameling bevat een aanzienlijke hoeveelheid kruisbeelden, Christusbeelden, Heilig-
Hartbeelden en kerststallen. De beelden hebben weinig esthetische waarde. De religieuze
schilderijen zijn vaak reproducties. Ex-voto’s, scapulieren, sieraden en ambtssymbolen (bijvoorbeeld
kroontjes en scepters van Mariabeeld) komen eveneens veel voor. Het zijn allemaal uitingen van
volksdevotie en werden bij de mensen thuis gehouden. Voorwerpen afkomstig uit kerken, kloosters
en kapellen komen beduidend minder voor. In de deelcollectie religieus erfgoed is opvallend veel
documentair materiaal aanwezig: foto’s, bidprentjes, bisschoppelijke stukken, lithografieën en ander
archiefmateriaal. Er is ook een toontafel met albums en met losse, deels ingekleurde, gravures (te
dateren 1650-1850) en een verzameling achttiende-eeuwse applicatieprenten; deze hebben wel een
erfgoedwaarde. Interessant is tevens het liturgisch vaatwerk: een reeks wijwatervaatjes (bijna
allemaal voor particulier gebruik), hostiezeef en een kleine collectie tinnen recipiënten (kelk, pateen,
kelklepel,…). Er is ook wat religieus speelgoed in de collectie aanwezig. Het tinnen materiaal heeft
zeker erfgoedwaarde. Bachten de Kupe is goed voorzien van religieus meubilair: zijaltaar (Maria-
altaar, neogotisch), diverse tabernakels, enkele bidbanken en diverse kerkstoelen (sommige met
naam en/of jaartal).
Eén topstuk werd weerhouden: een antependium uit het tweede kwart van de achttiende eeuw.
Omwille van de slechte bewaaromstandigheden (zolder, schimmel, vogels) is zeker actie vereist. Voor
het zeldzame en waardevolle antependium raadt CRKC aan om een betere bewaarplaats te zoeken.
Veel objecten verliezen een groot stuk van hun betekenis en erfgoedwaarde omdat ze geen context
hebben. Andere opvallende stukken zijn: twee relieken, twee miniaturen, een processiebaldakijn,
enkele stukken huisvlijt (gemaakt tijdens respectievelijk de Eerste en de Tweede Wereldoorlog), een
missaal, een kistje (ivoor? was?), de verzameling ex-voto’s (van was of zilver), de verzameling
gekleurde bidprentjes, een gedateerde kerkstoel en een reliekkruis.

56
2. Expertise ambachtelijk erfgoed
Bezoek Steven De Waele, waarnemend conservator en wetenschappelijk medewerker MOT
(Grimbergen), 27/04/2015
Het MOT - Museum van Oudere Technieken richt zich op de technieken met een natuurlijke
aandrijving, dat wil zeggen aangedreven door spierkracht (van mens en dier), waterkracht en
windkracht.
Bachten de Kupe beschikt over een zeer rijke, uiteenlopende ambachtelijke collectie. De stukken
zitten verspreid over heel het domein. Er zijn weinig consistente gehelen. De bewaarde ateliers – die
ondertussen volgestouwd zitten – zijn interessant. Er springen echter geen stukken uit de band. Er
zijn geen echte topstukken, wel veel onbekende stukken. In de kelder van het Landhuys (nr. 43) is
een interessante presentatie van allerhande werktuigen van ambachten zoals klompenmaker,
schrijnwerker, smid, timmerman, pompboorder… Het bevat de gekende stukken. In een andere
locatie (nr. 42, vlaszwingelarij) werd een onbekend handwerktuig aangetroffen. En in principe zijn de
onbekende stukken de meest interessante stukken. Die kunnen iets nieuws bijleren. Verder werden
interessante stukken aangetroffen bij onder andere de klompenmaker/touwslager (nr. 40), de
slachterij (nr. 30), kuiperij (nr. 49) en wagenmakerij (nr. 54). Op de zolder van de gareelmakerij (nr.
50) zijn enkele stukken in verband met hop bewaard. De smidse was matig interessant. Uit de
collectie dienen hoogstens een tiental stukken nader onderzocht te worden.
3. Expertise bakerfgoed
Bezoek Ina Ruckebusch, wetenschappelijk medewerker bakkerijmuseum (Veurne), 28/04/2015
Het Bakkerijmuseum presenteert zich als het belangrijkste museum en kenniscentrum voor het
bakerfgoed. Om dit engagement waar te maken verzamelt, bewaart, onderzoekt en presenteert het
museum een collectie die een duidelijk beeld schetst van de Belgische ambachtelijke brood- en
banketbakker in de twintigste eeuw.
De collectie bakerfgoed is gecentraliseerd in de bakkerij (winkel en opslagruimte). Ze is grotendeels
opgebouwd uit de courante zaken. Het is een doorsnee collectie: vormen, wafelijzers, patakons,
meubelinrichting, ovenpalen, rakelijzers… komen veel voor. Er zijn ook objecten die eerder in de
huishoudkeuken voorkomen dan in een bakkerij (bijvoorbeeld de geitenkarn). Stukken die wat meer
aandacht mogen krijgen zijn de droogkast, de chocoladevormen en het verpakkingsmateriaal. In het
lokaal ernaast blijkt alleen een mechanische ijsroommachine echt interessant. Een brooddroogrek in
het bakhuis (nr. 33) en de hostieijzers bewaard op de zolder van het Landhuys (nr. 43) zijn het
beschrijven waard. De collectie bakkerij bevat slechts één topstuk, nl. een peperkoekkneder en –
menger die buiten voor de bakkerij opgesteld staat. In een artikel in Patakon werd de kneder kort
vermeld.12
Het is het enige exemplaar gekend in België van die omvang.
4. Expertise machines, motoren en drukkerij
Bezoek Pieter Neirinckx, collectie- en wetenschappelijk medewerker MIAT (Gent), 29/04/2015
MIAT – Museum over Industrie, Arbeid en Textiel heeft expertise op verschillende domeinen. Het is
het aanspreekpunt voor roerend en immaterieel industrieel erfgoed in Vlaanderen. Hieronder
worden de behandelde en overlappende deelcollecties systematisch aangehaald. Indien mogelijk
wordt een kleine waardering uitgesproken.
12
Degryse, ‘Bakerfgoed in Vlaanderen’, 30-31.

57
Drukkerij
Bachten de Kupe beschikt over een omvangrijke collectie drukkerijmateriaal die ondergebracht is in
een drukkerijgebouw, nagebouwd volgens authentiek plan (nr. 16). Ook onder galerij C staat er
drukkerijmateriaal. De collectie trapdegels (drukpersen) die buiten staat, is echter zo goed als
verloren. Er ontbreken teveel onderdelen en er worden op de markt regelmatig betere exemplaren
aangeboden.
De collectie binnenin is echter van een compleet andere orde en bevat enkele zeer uitzonderlijke
stukken. De Engelse Stanhope drukpers wordt wereldwijd als een topstuk gezien. Het is de eerste
gietijzeren drukpers, na de houten Gutenbergpersen. Het exemplaar van Bachten de Kupe is in zeer
goede staat en volledig gesigneerd. Het MIAT heeft een soortgelijke (technisch bekeken) drukpers in
de collectie. Maar het is een kopie van de originele Engelse machine. Verder herbergt de collectie
verschillende cilinderpersen. Voirin (Franse makelij) komt regelmatig voor. Linotype - model
Centurette - is zelden gezien in België, maar is vermoedelijk wel in het buitenland goed gekend. Van
de Belgische producent Jullien, staat er een compacte cilinderpers, met chassisnummer 2903. De
cilinderpersen van Jullien zijn in België de meest voorkomende in de drukkerijcollecties. Dit compacte
exemplaar is nog nergens gezien.
De deelcollectie drukkerij herbergt tevens een letterzetterij (kelderverdieping). Musea die een
actieve drukkerijwerking uitbouwen, zoals het MIAT, zoeken naar lettermateriaal. Ook
kunstacademies die aandacht hebben voor het beroep of bezig zijn met typografisch werk, zoeken
naar dit materiaal. Belangrijk hierbij is dat de diverse letterpolissen nog geordend in de kasten zitten,
of het nu houten (afficheletters) of loden lettermateriaal betreft of ornamenten. De collectie van
Bachten de Kupe heeft ook een aantal (wellicht drie) letterzetmachines, model Linotype. Zowel de
machines zelf als de aanwezige modellen komen nog voor in diverse drukkerijcollecties. Het wordt
wel een ander verhaal als we naar de werking kijken. Er is nog maar één technieker die zowat alle
musea als klant heeft. Onderdelen worden evenwel schaarser. De koperen matrijzen om de letters te
kunnen gieten zijn echt gezocht. Deze zitten in de driehoekige matrijzenhouders, bovenaan de
machine of in kistjes, met opschrift Linotype. Er worden regelmatig Linotype machines aangeboden
omdat de verzamelaar/instelling ze niet meer kan demonstreren door gebrek aan onderhoud of
onderdelen. Kortom, de drukkerijcollectie is van een indrukwekkend niveau!
Energie
Het Openluchtmuseum beschikt over een uitgebreide deelcollectie energie. Enerzijds zijn er de
diesel- en/of benzinemotoren. Op het domein staan verschillende kleine, verplaatsbare motoren
(onder andere van het merk Lister) of locomobielen. Deze komen frequent voor, vooral in private
verzamelingen. Ook het MIAT heeft twee soortgelijke exemplaren. Door de bewaaromstandigheden
(onder een afdakje maar vatbaar voor wind en regen) zijn de toestellen trouwens in slechte staat.
Anderzijds zijn er de machines aangedreven door stoom en kolen. In het Openluchtmuseum is er een
aparte machinekamer ingericht (nr. 51). Bachten de Kupe beschikt over een Bollinckx stoommachine
(Belgische producent) die enkele PK's meer heeft dan een exemplaar van het MIAT. De gekende
stoommachines van Bollinckx zijn beschermd onroerend erfgoed (zoals in de Papiermolen Herisem in
Alsemberg en in het Thermotechnisch Instituut van de Universiteit Leuven). Dergelijke kleine
stoommachines worden vooral in het buitenland geapprecieerd, net als de motoren. De Bollinckx van
Bachten de Kupe is een mooi maar niet helemaal volledig model. In de machinekamer staan verder
een twintigtal motoren en liggen er een ontelbaar aantal technische onderdelen. De meeste motoren
zijn in een matige tot slechte staat en niet bijster uniek.
Marketing en publiciteit
Over het volledig domein (de diverse huisjes) is publiciteitsmateriaal aanwezig. Het MIAT heeft dit
thema in zijn collectiebeleid en verzamelt hier actief in. Hierbij wordt wel rekening gehouden met
andere specifieke verzamelingen zoals het Tabaksmuseum van Wervik, waar tabakspubliciteit
verzameld wordt. Voor Bachten de Kupe moet één op één nagekeken worden welk materiaal
uitzonderlijk is.

58
Telecommunicatie
Het MIAT specialiseert zich tevens in (tele)communicatie. In Bachten de Kupe staan twee
telefooncentrales. Behalve twee oudere centrales, het stuk in de collectie van het Museum aan de
Stroom in Antwerpen en het exemplaar in de MIAT-collectie, zijn er geen andere telefooncentrales in
publiek toegankelijke collecties bekend. De telefoons zijn zowel in de MAS-collectie als in het MIAT
terug te vinden. De telefooncentrales zijn dus behoorlijk waardevol op erfgoedvlak.
Textiel
Een houten weefgetouw – vermoedelijk uit de achttiende eeuw – om te weven met steeklat is
aanwezig in de collectie (voutekamer ’t Landhuys, nr. 43). Het is onbekend of dit een Belgisch
(Vlaams) exemplaar is. Het MIAT heeft twee soortgelijke exemplaren in de collectie. De
vlakbreimachine die in Bachten de Kupe staat komt zowel voor in de collectie van het MIAT als in de
collectie van de Stedelijke Musea Sint-Niklaas.
Touwslagerij/lijndraaien/zeeldraaien
Het MIAT heeft soortgelijk materiaal in de collectie, afkomstig van een bedrijf in Hamme. De stukken
in Bachten de Kupe zijn kleiner en vermoedelijk enkel voor koorden, niet voor trossen van schepen.
Brouwerij/voeding
Het MIAT heeft een volledige installatie voor het bottelen van gashoudende en koolzuurhoudende
dranken, enkele gewone manuele flessenvullers en een automatische machine. In de collectie van
Bachten de Kupe is een tweede (onvolledig) installatie te zien voor koolzuurhoudende dranken. In
brouwerijcollecties (zoals Huyghe, Melle) komt dit wellicht meer voor.
Landbouw
In de schuur is één stuk dat er uitspringt en ook in de MIAT-collectie aanwezig is namelijk de
broedmachine. Een ander exemplaar in een openbare collectie is niet meteen bekend.
5. Expertise vlaserfgoed
Bezoek Greet Verschatse en Kris Vlaeminck, wetenschappelijke medewerkers Texture (Kortrijk),
29/04/2015
Texture – museum over Leie en Vlas is een museum dat de evolutie van de vlasteelt, -bewerking en -
verwerking tot linnen weefsel vertelt, gekoppeld aan de ontwikkeling van de Leievallei in en rond
Kortrijk.
De deelcollectie vlas in het Openluchtmuseum presenteert zich als één geheel en is in volgorde van
bewerkingen opgesteld. De basisstukken zijn aanwezig hoewel in het ‘vlaskot’ ook zaken staan die
niet vlasgerelateerd zijn (schaarslijpkar, kruiwagen, wasmachines). De stukken zijn in relatief goede
staat. Sommige stukken tonen een duidelijke evolutie. De opstelling met vier stermolens verdient de
nodige aandacht, maar een gelijkaardige opstelling staat ook in Texture (Kortrijk). Van de
enkelvoudige stermolen zijn niet veel exemplaren meer beschikbaar. De ‘onbekende’ stukken dienen
zeker nog uitgezocht te worden: een ‘pers’ met touw onderaan, de luikjes met touwen en de
draaipers. De braken in de klompenmakerij zijn zeker niet voor vlas gebruikt; wel eerder voor wol
(bijvoorbeeld voor het vullen van matrassen). De wanmolen uit Gullegem (nr. 28) werd wellicht in de
vlasindustrie gebruikt, is vrij zeldzaam en goed bewaard. De vlasslijtmachine opgesteld onder de
galerijen heeft wel een zeker belang. Er bestaan er niet zoveel meer en de fabrikant is bekend via het
naamplaatje. Het tuig is wel in heel slechte staat.

59
6. Expertise onderwijs
Bezoek Els Deroo, deskundige depotbeheer en Frederik Vandewiere, registrator Onderwijsmuseum
(Ieper), 06/05/2015
Het Onderwijsmuseum schetst de geschiedenis van het onderwijs in Vlaanderen van de
middeleeuwen tot op heden. Het beschikt over uiteenlopende en zeer zeldzame schoolobjecten.
De deelcollectie onderwijs van Bachten de Kupe bevindt zich in het schoolklasje en in de opslagplaats
van het schoolklasje (nr. 25). Ze bevat enkele interessante stukken hoewel in een onderwijscollectie
sowieso weinig uniek materiaal aanwezig is. Veel zaken die in Bachten de Kupe bewaard zijn (leien,
griffels, wandkaarten, wandborden, schoolbanken…) worden ook op andere plaatsen teruggevonden.
Waardevolle of interessante stukken in onderwijscollecties zijn stukken door de leerlingen gemaakt
(bijvoorbeeld knutselwerkjes) en door de leerkracht zelf gemaakt educatief materiaal
(demonstratiemateriaal). In het Openluchtmuseum zijn er enkele van bewaard, zoals bijvoorbeeld
een bord met de bloedsomloop via buisjes. Opvallend is dat de collectie zich vooral richt naar lager
onderwijs (rekenen, schrijven, tellen). Slechts enkele voorwerpen verwijzen naar het middelbaar
onderwijs (proefbuizen chemie, gedetailleerde landkaarten). De collectiestukken bevinden zich
allemaal in uitstekende toestand. Want de staat is bij dergelijke voorwerpen van belang aangezien
het in principe allemaal gebruiksmateriaal is. Enkele waardevolle stukken in de onderwijscollectie zijn
een opstelling aardbol-zon, een projector, een telraam, een klopper-bel, enkele oude brooddozen,
een ijzeren meetlat en een houten boekentas. Daarnaast worden ook drie reliëfkaarten bestempeld
als waardevol. Tot slot is ook de diversiteit van de schoolbanken opvallend. Zelden komen zoveel
verschillende banken (10-tal verschillende soorten) in eenzelfde locatie voor.
7. Expertise tabak
Bezoek Vincent Verbrugge, directeur Tabaksmuseum (Wervik) en twee leden van de Vrienden van
het Tabaksmuseum, 12/05/2015
Het Tabaksmuseum leert hoe tabak de wereld veroverde. Alle facetten van de rijke tabakscultuur
worden geïllustreerd. De collectie telt intussen meer dan tienduizend stukken.
De collectie van Bachten de Kupe werd lang geleden reeds bezocht door het Tabaksmuseum.
Ondertussen is er veel veranderd. De meeste objecten van de deelcollectie tabak bevinden zich in
het tabakswinkeltje (nr. 20). Enerzijds zijn er machines en handwerktuigen, anderzijds verpakkingen
en rookmateriaal. Wat betreft machines beschikt het Openluchtmuseum over geen uitzonderlijke
collectie. De meeste zijn gekend en komen op andere plaatsen (veelvuldig) voor. Ook de meeste
handwerktuigen (tabaksnijder, tabakkerfmachine, tabakpaard) zijn niet zo uitzonderlijk. Enkel de
tabakdroger en een bijzondere variant van de roltabakdraaier vallen op. Wat betreft rookwaren zijn
er meer bijzonderheden. Zo is er een snuifweegschaal, etalagepijp en verschillende pijpjes. In een
legkast zijn waardevolle pijpen en snuifdozen aanwezig. Ook blikken tabaksdozen verdienen de
nodige aandacht. De collectie bevat enkele bijzondere exemplaren. De verpakkingen zijn een mooie
verzameling maar om ‘unieke’ exemplaren te selecteren is het nodig om één op één te vergelijken
met de gekende collecties. De experten wijzen ook op de matige toestand en
bewaaromstandigheden van het verpakkingsmateriaal en reclames. Sommige zijn door het zonlicht
volledig verkleurd, wat de waarde aanzienlijk doet dalen. Zeker in de legkast zijn de verpakkingen
ernstig aangetast. In de herberg (nr. 47) is nog een interessante etalagepijp en een asbak/kolenbeker
(op de schouw).

60
8. Expertise hop
Bezoek Peter Cleenewerck, stafmedewerker Hopmuseum (Poperinge) en Johan Adriaen, Vrienden
van het Hopmuseum, 12/05/2015
Het Hopmuseum vertelt de geschiedenis van hop en bier in een modern jasje.
De deelcollectie hop bestaat uit slechts enkele voorwerpen en is niet in een afzonderlijke ruimte
ondergebracht. Het gros van de objecten bevindt zich op de zolder boven de gareelmakerij (50). Op
die zolder is ook materiaal van de strodekker en de molenaar terug te vinden. De deelcollectie bevat
enkele hoppestoelen en handwerktuigen voor hop. De meeste zaken zijn gekend en ook opgenomen
in de collectie van het Hopmuseum (Poperinge). Interessant zijn evenwel de plooibare eg/oeselaar,
de hopstaakverbreder en twee handwerktuigen. Het voornaamste stuk in verband met hop bevindt
zich in de schuur (31) en is een hopschephark. Ze diende om de gedroogde hop in balen te doen en
bijeen te harken. Het is een weinig voorkomend handwerktuig en daarom interessant om te
beschrijven.
9. Expertise archeologie
Bezoek Mathieu de Meyer, coördinator-conservator Raversyde (Oostende), Kathleen Ribbens
collectieregistratoren beheerder Raversyde (Oostende) en Jeroen Vermeersch, erfgoedonderzoeker
Agentschap Onroerend Erfgoed, 19/05/2015
Het provinciaal domein Raversyde bestaat uit de Atlantikwall, het Memoriaal Prins Karel en de
archeologische site Walraversijde. De archeologische collectie is volledig geïnventariseerd.
In de collectie Bachten de Kupe bevindt zich vrij verrassend een omvangrijke deelcollectie
archeologie. Deze past niet echt in het plattelandserfgoed dat de rest van de site typeert. De collectie
van Bachten de Kupe is vrij omvangrijk en is verspreid over tien tafelvitrines, vier staande
vitrinekasten, vier houten schuiven en een tiental dozen en bakken. Groot voordeel is dat de stukken
één voor één genummerd zijn (vb. 69.265), wat uitzonderlijk is voor de collectie Bachten de Kupe. In
de tentoonstellingskasten zijn de stukken gegroepeerd per vindplaats en soms voorzien van een
bijschrift met uitleg en/of tekeningen. Het geheel werd als zodanig tentoon gesteld. Er bestaat ook
een inventaris, gemaakt door Marc Dewilde in 1979-1980. Deze wordt wellicht bewaard in het
erfgoedhuis van Oostduinkerke (archief Bachten de Kupe). Deze collectie is zeker waardevol daar
veel stukken afkomstig zijn uit de Belgische/Vlaamse kustzone. Het is voornamelijk keramiek van de
Romeinse periode tot en met de Nieuwe Tijd afkomstig van de sites aan de Westkust (De Panne,
Nieuwpoort, Mariakerke-Raversijde).
Het is niet duidelijk vanwaar de collectie precies afkomstig is, maar op één van de bijschriften wordt
vermeld dat de scherven verzameld werden door K. Loppens en later terecht kwamen bij Karel
Romaan Berquin, één van de oprichters van de heemkring en het Openluchtmuseum Bachten de
Kupe. Ook bij strandvondsten van Raversijde wordt Loppens vermeld. Bij sommige objecten is de
schenker vermeld. Er zouden schenkingen afkomstig zijn uit de omgeving Westhoekduinen (De
Panne). Een mogelijke piste is dat de archeologische collectie deels een schenking is van André
Chocqueel, een archeoloog die in de jaren 1960-1970 veel opgravingen verrichtte in het kustgebied.
Er zou een verwantschap zijn tussen Chocqueel en Berquin. Resultaten van zijn opgravingen
bevinden zich in Boulogne-sur-Mer, Ronse, Antwerpen, Oostende (heemkring De Plate), Raversyde
en wellicht dus ook in Bachten de Kupe. Positief punt is dat de context gekend is, aangezien er ook
veel publicaties van Chocqueel beschikbaar zijn. De publicaties bevatten ook inventarislijsten van de
door hem verzamelde objecten, maar zonder inventarisnummer.
Het traceren en beschrijven van de archeologische vondsten en de collectie zou een interessant
project zijn voor een thesisstudent. De bewaartoestand van de collectie kan beter, maar op zich zijn
de stukken in vrij goede staat. De dragers waarin de stukken worden gepresenteerd zijn in een

61
matige staat: houtborende insecten en schimmel. Opletten is geboden bij een lokaal natte zone in
een tafelvitrine (nagaan vanwaar de waterinfiltratie afkomstig is). Op sommige objecten bevindt zich
schimmel, deze kan eenvoudig verwijderd worden door deze af te borstelen met een zachte
varkensharen borstel en op te zuigen met een museumstofzuiger.
10. Expertise brouwerijerfgoed
Bezoek Frank Becuwe, promotor Mout- en Brouwhuis De Snoek (Alveringem), 31/05/2015
Het Mout- en Brouwhuis De Snoek is een erfgoedsite met een volledige, authentieke brouwerij en
mouterij uit de negentiende eeuw met dito verzameling.
De collectie van Bachten de Kupe bevat een gevarieerde verzameling aan brouwerijerfgoed. In het
Openluchtmuseum is veel context verloren gegaan. Het is niet duidelijk waar sommige stukken
vandaan komen. De aanwezige collectie toont trouwens niet het volledige brouwproces. Bepaalde
stukken ontbreken.13
Grotere toestellen zoals bijvoorbeeld de capsuleermachine Stapper (daterend
van de Tweede Wereldoorlog) zijn in zwart overschilderd. Oorspronkelijk had dit tuig een groene of
rode kleur. De erfgoedwaarde gaat daardoor grotendeels verloren. In Bachten de Kupe staat ook een
capsuleermachine van de bekende firma AVG (Arthur Vandergeeten). Andere voorwerpen die enige
betekenis hebben zijn de tapkraantjes, de ritsijzers (stempel om op bierton te branden),
flessenreinigers, filtertoestellen en moutschoppen. Deze zijn nog op andere plaatsen bewaard, maar
komen niet zo veel meer voor. De collectie beschikt ook over een gedeeltelijke bottelinstallatie en
twee bottelmachines (flessenvuller). Het meest opvallende stuk in de collectie is een bierboom die
uit twee stukken bestaat. Dit komt heel zelden voor. Andere waardevolle stukken zijn de wortfilter
en de biergistkan. Drie stukken in de verzameling hebben (tot dusver geweten) geen link met de
brouwerij: een toestel met drie armen (rood geschilderd), een spijkerplank met gesmede nagels en
een peilstok met koperen punt. De collectie van Bachten de Kupe bevat enkele mooie stukken
brouwerijerfgoed, maar het is zeker geen unieke verzameling. Opvallend is de grote hoeveelheid lege
bierflessen: naar schatting zo'n 1700.
11. Expertise schoenen
Bezoek Hilde Colpaert, conservator Eperon d’Or - Stedelijke Izegemse Musea, Lieve Vandenbussche
en Dirk Vandewalle, Vrienden van de Izegemse Musea, 16/06/2015
De Stedelijke Izegemse Musea bestaan uit het schoenenmuseum, het borstelmuseum en het
stoommuseum. Over deze domeinen is er veel kennis aanwezig.
De deelcollectie schoenen is een opvallend onderdeel van het Openluchtmuseum Bachten de Kupe.
Het is één van de weinige deelcollecties die in Bachten de Kupe opgedeeld is tussen productie
(schoenmakerij, nr. 41) en verkoop (schoenenwinkel, nr. 22). In de schoenmakerij beschikken vooral
de diverse machines over enige erfgoedwaarde. In de verzameling zijn er waardevolle stik- en
naaimachines bewaard, van minder courante merken. Eperon d'Or (Stedelijke Izegemse Musea)
beschikt ook over soortgelijke tuigen. De stukken zijn goed bewaard maar smeken om een degelijke
onderhoudsbeurt aangezien sommige tuigen aangetast zijn door roest. Er is onder meer een mooie
naaimachine van de firma Claeys. Alle handwerktuigen in Bachten de Kupe zijn ook terug te vinden in
de Izegemse collecties.14
Belangrijk voor Eperon d’Or is ook het diploma van een Izegemse
13
Een overzicht van historische brouwerijmachines is te vinden in: Becuwe, Het gerief van de bierbrouwer, 9-
52.
14
Om de handwerktuigen van de schoenmaker te identificeren, werd het volgende boekje aangeraden:
Noirhomme E., Machines et Fournitures pour Chaussures, Brussel, 1965.

62
schoenmaker die aan de muur hangt. Bachten de Kupe beschikt over een grote collectie leesten van
de eerste generatie, d.w.z. gemaakt in één model. Latere varianten zoals de klikleest zijn minder
aanwezig. Het geheel in de schoenmakerij oogt echter weinig aanlokkelijk en ziet er niet verzorgd uit.
Naar bewaring en conservering toe is de collectie van eerder matige kwaliteit. Echt zeldzame stukken
zijn niet aanwezig. Interessant zijn wel twee slijk- of stalschoenen.
De collectie schoenen in de schoenwinkel is daarentegen beter gepresenteerd. Bachten de Kupe
beschikt over enkele waardevolle, handgemaakte schoenen uit Izegem. Er zijn veel dozen en
schoenen van de gekende merken aanwezig. De collectie bevat ook veel Italiaans schoeisel. De
toonbank en de etalage zijn leuke meubelstukken. In de opslagruimte staan schoendozen en
schoenkuismachines. De winkel zelf heeft een sympathieke aanblik maar duiding is essentieel en
noodzakelijk. Schoenen uit allerhande periodes staan door elkaar zonder enige link. Om de tien jaar
(ongeveer) veranderde de schoenmode en dat is uit deze collectie niet af te leiden. De
bewaaromstandigheden zijn matig: de schoenen moeten dringend opgepoetst worden en het
krantenpapier moet uit de schoenen wordt gehaald. Anders zal de waarde van de schoenen snel
afnemen. De schoenen die in de etalage staan, zijn trouwens al ernstig aangetast door het zonlicht.
In plaats van krantenpapier moet zuurvrij papier gebruikt worden. Fijne zaken zoals schoenen
moeten anders bewaard worden dan het grovere ambachtsmateriaal. Echte pronkstukken bevat de
collectie niet, maar de schoenencollectie in zijn geheel is wel waardevol.
12. Expertise volkskunde
Bezoek Kristel Van Audenaeren, adjunct-conservator Bruggemuseum Volkskunde en Gruuthuse
(Brugge), 30/06/2015
Het Volkskundemuseum is een volkskundig museum dat bestaat uit zeventiende-eeuwse godshuizen
die een collectie oude voorwerpen per thema in verschillende decors van weleer herbergen.
In een plattelandscollectie zoals die van het Openluchtmuseum Bachten de Kupe zijn heel veel
voorwerpen van huishoudelijke en volkskundige aard aanwezig. Deze zijn hoofdzakelijk gegroepeerd
in enkele locaties hoewel er ook stukken bewaard worden op minder logische plaatsen. De
voornaamste collectie volkskunde bevindt zich in Landhuys (nr. 43) en het boerenhuis (nr. 34). In de
ruimte links beneden van het Landhuys staan enkele interessante voorwerpen zoals de waterfilter en
de kleermakerskachel. Het overige huishoudelijke materiaal komt vaak voor en is niet zo
uitzonderlijk. Bij porseleinen servies wordt aangeraden steeds te controleren op fabrikanten- of
merknaam. De naaimachine is een mooi bewaard exemplaar, maar niet zo uitzonderlijk. De
voutekamer rechts bevat heel wat relevante voorwerpen. In het oog springt natuurlijk het
weefgetouw, maar ook de kleine spinnewielen zijn betekenisvol. Ook een oefeninstrument voor het
leren naaien, werd geïdentificeerd. De verzameling bevat ook één kleiner kamermodel van een
weefgetouw. Op de devotiezolders zijn diverse interessante objecten bewaard. Devotionalia is vaak
‘vergeten erfgoed’. Weinig erfgoedcollecties richten zich ernaar, terwijl het toch iets vertelt over de
samenleving tijdens de negentiende en een groot stuk van de twintigste eeuw. De kapelornamenten
op devotiezolder 3 zijn de moeite waard, ook al is context hier noodzakelijk. De bolglazen met
Christusbeeld en het missaal vergen nader onderzoek.
In het boerenhuis (nr. 34) zit veel huishoudelijk materiaal. In het achterkeukentje zit veel kleiner
gerief. Alleen de aardappelwasmachine trekt de aandacht en is vrij uitzonderlijk. In de beide
woonkamers zijn vooral de haarden en haardinrichting belangrijk. Zo is er in de haard van kamer 1
een vleeskroon, enkele zaaghalen en een haarspit bewaard. In de haard van kamer 2 is achttiende-
eeuws kookgerei zoals braadrooster, kookpot, zaaghaal en wafelijzer geplaatst. Daarnaast is er ook
een houten kacheltje. Andere interessante voorwerpen in het boerenhuis zijn een eierkastje, looprek
voor kinderen, zinken zitbad, kruikjes en een driehoekig bord met medailles (veeprijskampen).
De burgerkamer op de eerste verdieping van de bakkerijwinkel (nr. 24) bevat enkele opvallende
voorwerpen van volkskundige aard. Zo zijn de stoelen rond de tafel te dateren uit de periode van de

63
Vlaamse neorenaissance (eind negentiende eeuw). Het speelgoedpoppenwagentje is goed bewaard
en is een mooi stuk. Verder is vooral de (zittende) trekzak met toetsenbord, de rijkelijk versierde
waterfilter en de oude telefoon van belang. Opvallend tot slot is een weinig gekende collectie
paraplu’s. Die bevat enkele mooie exemplaren.
In de winkeltjes gaat de aandacht vooral uit naar de kachels. Het kacheltje in het winkeltje van de
kruidenier (nr. 23) is een buiskachel en komt niet zo heel erg veel voor.
Kortom, de collectie van Bachten de Kupe documenteert heel rijkelijk het huishoudelijke en
volkskundige leven van toen, maar beschikt niet over echte uitschieters. Er zijn wel enkele bijzondere
– hierboven aangehaalde – voorwerpen waarvan een gedetailleerde registratie te overwegen valt.
13. Expertise klompen(makerij)
Bezoek Eric De Keyzer, bestuurslid De Klomp De Klinge vzw, 07/07/2015
De Klomp specialiseert zich in het erfgoed van klompen, in de ruime zin van het woord.
De collectie klompen en klompenmakerij bevindt zich hoofdzakelijk op één locatie. Op het eerste
zicht is de verzameling vrij volledig en goed bewaard. De verschillende bewerkingen – van houtblok
tot klomp – komen aan bod hoewel de presentatie beter kan. Wat meteen opvalt zijn de regionale
verschillen. In de collectie Bachten de Kupe komen klompen voor uit zowel West-Vlaanderen als uit
de rest van Vlaanderen, Nederland en Frankrijk. Er zijn dus zeker klompen die een regionale
erfgoedwaarde hebben. Vooral in de afwerking van de hiel en zool zijn er verschillen. De ‘West-
Vlaamse’ klomp is beduidend minder uitgehold dan zijn Vlaamse tegenhangers. In de collectie zijn
zowel handgemaakte als machinale klompen aanwezig. Helaas liggen de verschillende varianten door
elkaar wat de selectie en interpretatie bemoeilijkt. Bachten de Kupe beschikt over een complete
messenset. Dus qua materiaal van de klompenmaker is de verzameling homogeen en bovendien in
vrij goede staat. De roest op sommige werktuigen is een ernstig aandachtspunt. Sommige
handwerktuigen beschikken zelfs over tekens en insignes, wat in het kader van een ruimschalige
inventarisatie (cf. MOT) de moeite waard is. Interessante stukken zijn twee klompen op een
rechthoekige plaat (die dienden om te wandelen over drassige weides en turfgebieden),
klompenmeetlatten en een klompenwrijfmachine (merk PLUSS). Belangrijkste aandachtspunt voor de
collectie is ongetwijfeld het gevaar van de houtborende insecten. Veel klompen en handwerktuigen
zijn reeds aangetast. Indien niet snel wordt ingegrepen, schiet van de collectie binnenkort weinig
meer over. Samengevat: Bachten de Kupe beschikt over een mooie selectie West-Vlaamse klompen
en heeft een volledige messenset maar de conservering is bedreigd.
14. Expertise kapsalon
Els Baetens, medewerker Stedelijke Musea Sint-Niklaas, via foto’s en mail, 05/05/2015
Het Stadsmuseum Sint-Niklaas beschikt over een uitgebreide verzameling kapsalonerfgoed.
Het Openluchtmuseum Bachten de Kupe beschikt over een uitgebouwd heren- en dameskapsalon.
Het interieur van het kapsalon gelijkt goed op dat van vergelijkbare collecties, zoals bijvoorbeeld dat
van het stadsmuseum Sint-Niklaas. De haardrogers, stoelen en kaptafels zijn niet echt zeldzaam; in
Sint-Niklaas zijn bijvoorbeeld zo’n 30-tal drogers en stoelen in de collectie aanwezig. De hydraulische
kappersstoelen met rode bekleding zijn wel mooie exemplaren (ook Sint-Niklaas heeft er enkele). Het
TV-toestel en de radio zijn ook leuke, interessante stukken. Bachten de Kupe herbergt ook heel wat
kleiner materiaal zoals handhaardrogers, scheermessen, krulijzers, scheerapparaten, scheerkommen,
krulspelden, scheerkwasten, lotionflessen… Veel van deze stukken zitten ook al veelvuldig in andere
collecties. Het is niet uitgesloten dat de collectie zeldzame scheerapparaten en -messen bevat, maar
daar is grondiger onderzoek voor nodig. Ook in het Huis van Alijn is een klein kapsalon ingericht (in

64
dezelfde stijl) en ook het MIAT bezit een heleboel elektrische scheerapparaten en dergelijke. Stukken
die niet beschadigd en verroest zijn en nog in de originele verpakking zitten, zijn het meest
waardevol, zowel op erfgoedvlak als financieel.
Kortom, de collectie van Bachten de Kupe is niet echt van belang op Vlaams erfgoedvlak, maar
misschien zitten er enkele kleinere en interessante stukken tussen. De rode kappersstoelen zijn qua
meubilair het meest waardevol. Het kapsalon is mooi om te tonen op lokaal vlak, eventueel om
herinneringen op te halen, maar het kan zeker uitgezuiverd worden.
15. Expertise klokken en horloges
Elke Op de Beeck, conservator Horlogeriemuseum (Mechelen), via foto’s en mail, 12/06/2015
Het horlogeriemuseum is een privé museum met een speciaal karakter, beheerd door een
restaurateur van antieke klokken en horloges. Door de dagdagelijkse bezigheid met klokken en
horloges is er een grote en diverse collectie aan tijdmeters verzameld.
De klokken en horloges in Bachten de Kupe vormen een onderdeel van een typisch interieur van een
horlogemaker of van iemand die aan gewone wekkers, klokken en dergelijke werkte. Er zijn geen
stukken die als zeer waardevol of zelfs als erfgoed worden bestempeld. Enkel de arrondeermachine
heeft enige erfgoedwaarde. Die werd vroeger gebruikt om de afronding in de tanden te maken en
om zo eventueel ook de ingrijping te verdiepen of het rad iets te verkleinen. Nader onderzoek is
nodig om één op één te bepalen of de collectie nog speciale objecten bevat. Alle stukken bevinden
zich in een goede staat.
16. Expertise slagerij
Leen Heyvaert, conservator Stadsmuseum Lokeren, via foto’s en mail, 07/05/2015 en bezoek Johan
Terryn, vrijwilliger Stadsmuseum Lokeren, 09/06/2015
Het Stadsmuseum Lokeren beschikt over een ruime collectie slagersgereedschap.
De slagerijcollectie in Bachten de Kupe is ondergebracht in een heuse winkel. Nagenoeg alle courante
voorwerpen komen meermaals voor. Zo zijn er diverse messen, hakmessen, vleesmolens,
vleestrechters, worstpersen, karkaszagen, hamers, aanzetstalen... Ook de grotere machines zijn
voldoende aanwezig: mengmachines, snijmachines, vleespersen, gehaktmolens... De machines zijn
trouwens voorzien van hun toebehoren. De typische winkeluitrusting is ook aanwezig: toonbank,
weegschaal en reclameborden. Op de keper beschouwd heeft Bachten de Kupe geen uitzonderlijke
stukken. In andere slagerijcollecties, zoals die van het Stadsmuseum Lokeren, komen soortgelijke
objecten voor. Mooie stukken zijn evenwel de koelkast in hout, de vleeshaken met baren aan de
muur en het plakkaat met leuze 'Van vlees wordt je sterk' (sic). Alle voorwerpen bevinden zich
trouwens in een goede staat.
2.3.3 Identificatie van topstukken
Op basis van de bevindingen van de experten, werden enkele absolute topstukken weerhouden uit
de collectie van het Openluchtmuseum Bachten de Kupe. Voornaamste criterium was zeldzaamheid,
gevolgd door ouderdom en graad van afwerking. Toestand van het voorwerp was minder belangrijk.
Hieronder volgt de lijst van de 9 topstukken, reeds voorzien van hun volgnummer, toegekend bij de
objectregistratie (zie verder).

65
Nr. Object Deelcollectie Standplaats Reden
BDK0101
Driewielkar
(vast voorwiel)
Landbouw 28. Wagenkot
Slechts 3 exemplaren bekend
in Vlaanderen,
dit is in zeer slechte staat
BDK0138 Broedkast Landbouw 31. Schuur
Wellicht de grootste
van het land
BDK0139 Drukpers (1780) Drukkerij 16. Drukkerij Internationaal topstuk
BDK0140
Cilinderpers
(compact)
Drukkerij 16. Drukkerij
Belgisch topstuk:
cilinderpers Julien
BDK0141
Deegmenger
(peperkoek)
Bakkerij 24. Bakkerij
Weinig bewaard,
maar goed gedocumenteerd
BDK0144
Onderwentelaar
(ploeg)
Landbouw 31. Schuur
Enkel bekend van literatuur;
Belgisch topstuk
BDK0160 Telefooncentrale Communicatie
12. Post en
telefoon
Weinig bewaard
in dergelijke staat
BDK0161 Telefooncentrale Communicatie
12. Post en
telefoon
Weinig bewaard
in dergelijke staat
BDK0162 Antependium Religie
43. Landhuys,
zolder 2
Achttiende-eeuws
borduurwerk
De topstukken werden op 2 juli 2015 geïnspecteerd door Brecht Lagae (monumentenwachter
interieur, Monumentenwacht West-Vlaanderen) en Livia Snauwaert (depotconsulent registratie,
provincie West-Vlaanderen). Voor een specifieke toestandsbeschrijving van elk topstuk, verwijzen we
naar het door hen opgesteld inspectierapport.
2.4 Aflijning van deelcollecties
De collectie van het Openluchtmuseum werd onderverdeeld in kleinere onderdelen of deelcollecties.
Een deelcollectie kan op haar beurt opnieuw in deelcollecties worden verdeeld. Vertrekkend vanuit
de Cometaprincipes werden voor Bachten de Kupe twee invalshoeken gehanteerd: een indeling
volgens materiaaltype (A) en een thematische indeling (B).
A Indeling materiaaltypes COMETA
Volgnr. Materiaaltype Materiaaltypes BDK Voorbeelden
A1 Objectmateriaal
A1_01 Gereedschap/uitrusting Keukengerief, machines, handwerktuigen…
A1_02 Bouwmateriaal Stenen, dakpannen…
A1_03 Geluidsmiddelen Muziekinstrumenten, microfoons…
A1_04 Houders Blikken, bussen, manden, vazen…
A1_05 Informatievormen Naamplaten, vaandels, borden…
A1_06 Interieurinrichting Meubilair, gordijnen, spiegels…
A1_07 Kleding Kledij, schoenen, sieraden…
A1_08 Meetinstrumenten Hoogtemeters, peilinstrumenten…
A1_09 Recreatiemiddelen Gezelschapspelen, caféspelen…
A1_10 Wapens en munitie Kruisbogen…
A1_11 Vervoermiddelen Wagens, karren, fietsen, steekkarren…
A1_12 Kunstobjecten Schilderijen, beelden, etsen…
A2 Tekstmateriaal Boeken, tijdschriften, brochures…
A3 Beeld en geluid Affiches, foto’s…

66
B Thematische indeling COMETA
Volgnr. Materiaaltype Deelcollecties BDK Voorbeelden
B1 Objectmateriaal
B1_01 Grondbewerking &
verwerking teelt
Ploegen, handwerktuigen…
B1_02 Veeteelt & voeder Garelen, bitten, verzorging…
B1_03 Zuivel Ontromers, boterpotten, werktuigen…
B1_04 Vervoer & bespanning Wagens, karren, steekkarren…
B1_05 Maalderij Haverbrekers, molens…
B1_06 Bakkerij Handwerktuigen, vormen, oven…
B1_07 Slachterij Handwerktuigen…
B1_08 Slagerij Handwerktuigen, machines, uitrusting…
B1_09 Vlas Handwerktuigen, machines…
B1_10 Tabak Handwerktuigen, verpakkingen, reclame…
B1_11 Hop Handwerktuigen…
B1_12 Brouwerij Verpakkingen, uitrusting, stempels…
B1_13 Kruidenier Verpakkingen, dozen, blikken…
B1_14 Huisraad Eet- en opdiengerief…
B1_15 Huisnijverheid Weefgetouwen, naaidozen…
B1_16 Herberg Meubilair, wanddecoratie…
B1_17 Ambachten (algemeen) Handwerktuigen…
B1_18 Klompenmakerij Klompen, handwerktuigen, meetstokken…
B1_19 Touwslagerij Machines, handwerktuigen…
B1_20 Kuiperij Handwerktuigen, tonnen…
B1_21 Pompboorderij Handwerktuigen, machines…
B1_22 Gareelmakerij Machines, handwerktuigen…
B1_23 Molenmakerij Onderdelen, handwerktuigen…
B1_24 Smid Handwerktuigen, hoefijzers…
B1_25 Schrijnwerkerij Handwerktuigen, machines…
B1_26 Houtzagerij Machines…
B1_27 Schoenen Handwerktuigen, leesten, schoenen…
B1_28 Energie Locomobiel, stoommachine, motoren…
B1_29 Drukkerij Drukpersen, zetmachines, letters…
B1_30 Religie & volksdevotie Kruisbeelden, devotionalia…
B1_31 Onderwijs Schoolplaten, gerief, schoolbanken…
B1_32 Communicatie Telefooncentrales, post, telefoons…
B1_33 Geneeskunde Doktersgerief, verpleegtafel…
B1_34 Kapsalon Kappersgerief, kappersstoel…
B1_35 Sieraden & accessoires Juwelen, horloges, uurwerken…
B1_36 Recreatie & vrije tijd Speelgoed, muziekinstrumenten…
B1_37 Archeologie Scherven, vazen, borden…
B1_38 Bouwmateriaal Stenen, dakpannen…
B2 Tekstmateriaal Boeken, tijdschriften, brochures…
B3 Beeld en geluid Affiches, foto’s…
Bij de indeling volgens materiaaltype blijft de hiërarchie vrij beperkt. Veel diepgang is niet mogelijk
en het is moeilijk om specifieke deelcollecties te onderscheiden. Volgens de indeling naar
materiaaltype staat een beerton op hetzelfde niveau als een koffiedoos of een wijwatervaatje, wat
natuurlijk absurd is. Materiaaltype verder indelen volgens thema is om dezelfde reden minder

67
interessant. De deelcollectie ‘slagerij’ zit dan bijvoorbeeld verspreid over verschillende
materiaaltypes (gereedschap en uitrusting, houders, interieurinrichting, kledij…), terwijl de experten
de collectie slagerij als één geheel bekeken. In principe is dat iets uit elkaar halen wat eigenlijk samen
hoort.
Vandaar dat de thematische indeling de voorkeur geniet. Er is meer aflijning en indeling mogelijk.
Binnen de thematische indeling is het trouwens wel mogelijk om die verder op te delen volgens de
Cometa materiaaltypes. Op die manier heb je wel een inzicht hoe de deelcollectie (rudimentair)
samengesteld is.
2.5 Digitale deelcollectieregistratie
De deelcollecties werden digitaal verwerkt in het collectieregistratiesysteem Adlib volgens het
Cometamodel. Adlib is een collectiebeheersysteem dat internationaal en ook in Vlaanderen door tal
van bibliotheken, musea en archieven gebruikt wordt. In opdracht van de Provincies Oost- en West-
Vlaanderen ontwikkelde Picturae met Adlib Information Systems als onderaannemer een centrale
erfgoeddatabank en –website die gehost worden in Nederland. De registratiesoftware is toegankelijk
via een extern bureaublad (remote desktop via internet). Met andere woorden: de informatie werd
in Leuven ingevoerd, met de nodige expertise dicht bij de hand. De geregistreerde gegevens worden
ontsloten via de website www.erfgoedinzicht.be die aan de centrale databank gekoppeld is. Ook via
www.hetvirtueleland.be, de erfgoedbank van CAG, worden de deelcollectiegegevens voor een breed
publiek ontsloten.
Naast individuele objecten is het immers mogelijk om volledige (deel)collecties via Adlib te
registreren. Er werd vertrokken vanuit Cometa Basis waarbij de basisinformatie van de collectie werd
gegeven. Dit is info die nuttig is bij het publiek ontsluiten van erfgoedcollecties. Voordeel hiervan is
dat de gegevens heel breed uitgewisseld worden. Zelfs bepaalde elementen van Cometa Plus werden
ingevuld. Cometa Plus breidt Cometa Basis uit met informatie die relevant is voor het ondersteunen
van beheersfuncties en beleidsontwikkeling.
De collectiestructuur binnen Adlib is opgebouwd volgens de Cometaprincipes. Per deelcollectie
werden de belangrijkste gegevens ingevuld. De structuur van de deelcollectiebeschrijving ziet er als
volgt uit (enkel de ingevulde velden zijn hieronder vermeld):
1. Algemeen: elementen die de collectie algemeen beschrijven zoals naam,
identificatienummer, collectietype, beschrijving, eigendom, materiaaltypes*, ouderdom,
verzamelperiode, locaties (standplaatsen);
2. Agenten: gegevens van bij de collectie betrokken partijen zoals eigenaar, beheerder,
collectievormer;
3. Relaties: samenhang met andere collecties zoals digitale referenties en relaties**;
4. Inhoud: beschrijving van de collectie via trefwoorden zoals concept;
5. Collectiebeleid: uitgangspunten bij de verdere ontwikkeling van de collectie zoals
acquisitiebeleid, acquisitiefrequentie en collectiebeleidsplan;
6. Ontsluiting: detaillering van de registratie- en digitaliseringsgraad zoals registratiesystemen,
raadpleegbaarheid fysieke objecten, raadpleegbaarheid digitale objecten;
7. Rechten: gegevens over de intellectuele eigendomsrechten op objecten uit de collectie;
8. Behoud en beheer: conserverings- en preserveringsinformatie zoals passieve conservering.
*materiaaltype: De objectaantallen in Bachten de Kupe zijn gebaseerd op de zichtbare stukken,
opgetekend tijdens de fysieke rondgang. Het zijn beredeneerde schattingen die als absolute minima
moeten worden beschouwd.

68
**relaties: Langs deze weg kan een hiërarische structuur in de deelcollecties worden aangebracht.
Voor Bachten de Kupe kozen we voor een vlakke hiërarchie en zetten we alle deelcollecties op
hetzelfde niveau. Zie indeling hoger.
Vooral het tabblad ‘Algemeen’ was belangrijk voor de inhoudelijke deelcollectiebeschrijving. Op basis
van de bevindingen van de geconsulteerde experten werd het veld ingevuld. Naast de tabbladen
gelinkt aan Cometa is er ook een tabblad reproducties. Daar werden enkele foto’s geüpload die een
welbepaalde deelcollectie documenteren.
Wat de (deel)collectiestructuur interessant maakt, is de mogelijkheid om andere gegevens in
verband met de collectie aan de beschrijving te koppelen. Via het tabblad ‘Relaties’ kunnen immers
de beschrijvingen van de individuele objecten gekoppeld worden aan de deelcollectie waartoe ze
behoren. Op die manier is het duidelijk welke soort objecten een bepaalde deelcollectie bevat.

69
3 Objectregistratie
3.1 Fysieke registratie
3.1.1 Selectie
Als derde grote fase in de registratie en doorlichting van het Openluchtmuseum Bachten de Kupe
werd overgegaan tot objectregistratie. Hoger werd reeds beschreven dat het onmogelijk is om de
volledige collectie op stukniveau te beschrijven. Vandaar dat de objectregistratie bewust heel
beperkt is gehouden. Binnen het project ‘Agrarische erfgoedcollecties in West-Vlaanderen’ ligt de
nadruk vanzelfsprekend op roerend erfgoed van landbouw en voeding. Nagenoeg alle objecten die
CAG op stukniveau registreerde, kwamen dan ook uit deze deelcollecties.
We voerden een selectieve registratie uit naargelang de relevantie van het object. Criteria die de
relevantie bepalen waren:
- Is er op technisch vlak een bijzonderheid die het object/tuig een eigen cachet geeft? Een
bijzonder gebruik van materialen, een aparte vormgeving, een technische verbinding tussen
twee delen, een technische aanpassing of uitbreiding die niet standaard voorzien was, een
merknaam/eigenaarsplaatje enz.
- Wat is de fysieke bewaartoestand van het object/tuig? Heel veel stukken in Bachten de Kupe
zijn immers in matige toestand (houtborende insecten, buitenopstelling, materiaalverlies). Of
zijn dermate zwaar ‘gerestaureerd’ (lees: zwart of in andere bonte kleuren geverfd, ten dele
gedemonteerd omwille van bewaaromstandigheden) dat de oorspronkelijke toestand van
het tuig bijna niet meer te herkennen valt.
- Indien het unieke stukken betreft (vb. uit regionaal belang), kan misschien toch beter een
slecht bewaard of zwaar gerestaureerd object worden beschreven. Om die uniciteit te
bepalen is het nodig om te vergelijken met andere collecties. Of kan op basis van parate
kennis een keuze worden gemaakt.
Op basis van de screening op deelcollectieniveau werd besloten om per deelcollectie landbouw en
voeding een beperkt aantal voorwerpen te registreren. Het leek ons opportuun om hier de externe
experten mee te laten bepalen wat wel en wat minder belangrijk was en of er interesse is bij
eventuele herbestemming. De voorwerpen die de experten aanduidden als topstukken, werden
allemaal op objectniveau geregistreerd, ook als het geen agrarisch erfgoed betrof. Uiteindelijk
werden 265 nieuwe objectnummers toegekend.
3.1.2 In de praktijk
Net zoals bij de voorgaande objectregistraties van West-Vlaamse agrarische collecties, werd Bachten
de Kupe grondig voorbereid. Er werd een blanco veldwerkfiche opgesteld met alle belangrijke
elementen voor een basisregistratie, gebaseerd op de velden van het registratieprogramma Adlib (zie
bijlage). Aangezien de stukken niet genummerd waren, bracht CAG zelf een nummering aan
(BDK0001, BDK0002…). Volgende gegevens werden genoteerd indien beschikbaar: objectnaam,
vervaardiger, datering van/tot, compleetheid, toestand (goed, redelijk, matig of slecht) met
specifieke schadebeelden, fysieke beschrijving, materiaalsoort, afmetingen, opschriften en huidige
standplaats.
Voor de eigenlijke registratie werden de stukken gefotografeerd met een digitale reflexcamera. Er
werden steeds ten minste twee foto’s genomen: één basisfoto en één documentatiefoto met
schaallat. Markante details of speciale kenmerken werden steeds afzonderlijk gefotografeerd. Logo’s,

70
fabrikantennamen en andere opschriften fotografeerden we steeds apart. In de mate van het
mogelijke fotografeerden we de objecten en machines altijd vanuit dezelfde hoek. De objecten
werden met de voorzijde naar dezelfde hoek gericht.
De fysieke registratie vergde relatief veel manipulatie. De objecten moesten uit de huisjes worden
gehaald, die vaak met een hek waren afgesloten. De stukken moesten worden getransporteerd naar
de fotografieplaats. Voor kleine, robuuste stukken werd de kruiwagen gebruikt; fragiele objecten
werden daarentegen gedragen. Voor grote stukken was er een kar op luchtbanden beschikbaar. Een
fase waar veel tijd in kroop was het reinigen van de objecten. De jarenlange opslag in de huisjes
bracht met zich mee dat de stukken vrij vuil waren. Na het afstoffen volgde de registratie en werd
het stuk gefotografeerd. Met een spanbandje werd vervolgens het label (objectnummer) aan het tuig
bevestigd. Daarna werd het voorwerp teruggebracht naar zijn standplaats en in de mate van het
mogelijke op exacte dezelfde plaats teruggezet. Het stuk werd zo geplaatst dat het label minder
zichtbaar was voor de museumbezoekers.
Aangezien Bachten de Kupe objecten van diverse groottes bevat, was het nodig om te beschikken
over drie fotografieachtergronden. Voor de relatief kleine objecten maakten we een opstelling in de
Wulfshulle (nr. 15). Dit is één van de weinige huisjes waar voldoende beschikbare ruimte is. De
Wulfshulle is opgedeeld in drie ruimtes, waarvan we de eerste twee gebruikten. Het eerste lokaal
gebruikten we om de geselecteerde objecten tijdelijk te stockeren. Daar vond ook de fysieke
registratie plaats. In de tweede ruimte werd dan de fotografieopstelling gebouwd. Er werden vier
tafels tegen elkaar geplaatst zodat we beschikten over één lange tafel. Aan het plafond werd via
kettingen een lange, witte fotografierol opgehangen. Als het papier vuil werd, dan konden we het
papier gemakkelijk afrollen. Aan de zijmuur werd ook wit papier bevestigd. Voor de belichting deden
we beroep op de fotografielampen van de provincie West-Vlaanderen en op de lichten van CAG.
Links: de geregistreerde objecten werden grondig gereinigd en na registratie en fotografie gelabeld.
Rechts: in de Wulfshulle was net voldoende ruimte om een fotografieopstelling te maken.
Voor de grotere, transporteerbare tuigen was er nood aan een buitenopstelling. Onder galerij A
maakten we zelf een fotografieachtergrond. In één van de ruimtes van de drukkerij stonden een
tiental tentoonstellingspanelen van enkele cm dik met een witte achterkant. Die achterkant was
ideaal als fotografieachtergrond. Met behulp van enkele latten werd een constructie gebouwd tussen
de pijlers van de galerij. De witte platen werden er aan bevestigd. Er was voldoende materiaal om
een hoek te overbruggen van 8 meter op 6 meter. De ondergrond van de galerij waren kasseien,
maar dat stoorde niet op de foto’s.

Registratie en collectie-evaluatie van het Openluchtmuseum Bachten de Kupe (Izenberge), 2016

Registratie en collectie-evaluatie van het Openluchtmuseum Bachten de Kupe (Izenberge), 2016

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (8)

Similar to Registratie en collectie-evaluatie van het Openluchtmuseum Bachten de Kupe (Izenberge), 2016

Similar to Registratie en collectie-evaluatie van het Openluchtmuseum Bachten de Kupe (Izenberge), 2016 (20)

More from Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG)

More from Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG) (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (6)

Registratie en collectie-evaluatie van het Openluchtmuseum Bachten de Kupe (Izenberge), 2016