Enkele maanden na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werden de toenmalige politieke en militaire autoriteiten van zowel de centrale als de geallieerde mogendheden geconfronteerd met een steeds groter wordend aantal verminkte soldaten. Onder meer de nieuwe en op industriële leest geschoeide oorlogsmiddelen zoals mitrailleurs en het gebruik van chemische gassen brachten met zich mee dat vele soldaten geconfronteerd werden met een blijvende handicap. Zij vormden “een enorm sociaal probleem”. De vraag werd dan ook gesteld op welke manier men die gemutileerde lijven en geesten opnieuw kon integreren in de maatschappij. Eén van de pistes die werd verkend en benadrukt was de landbouw. In deze presentatie zal worden toegelicht op welke manier Franse en Belgische autoriteiten via de landbouw en veeteelt hun invalide soldaten probeerden te reïntegreren in de maatschappij en ook tot op welke hoogte men in deze opzet slaagde. Presentatie voor seminariereeks van het Interfacultair Centrum Agrarische Geschiedenis (ICAG, KU Leuven), 2020.

1. De herstellende kracht van de akker.
Landbouw en de heropvoeding van invalide
soldaten van de Eerste Wereldoorlog, 1914-1925
Marisa De Picker
Pieter Verstraete
Centrum voor Historische Pedagogiek
KU Leuven
ICAG Webinar-seminaries 2020-2021, 19 oktober 2020

2. OVERZICHT
Historiografisch kruispunt
Bronnen
Agrarische heropleiding adviseren aan nieuwe leerlingen
Écoles sur mesure
Prothesen: ontwerp
propagandafilms
observaties
Arbeidsperspectieven: brochure
praktijkvoorbeelden

3. Geschiedenis van onderwijs
Geschiedenis van de Groote Oorlog
Milieugeschiedenis
Complexe relatie van soldaten met natuur
Beroepswederaanpassing of heropleiding van invalide soldaten
Voorbeelden
Historiografisch kruispunt

4. Bronnen
• Medisch-pedagogische discours in:
Rapporten van personeel + schoolarchieven
Archief van de medische dienst van het Belgische leger
Landbouwtijdschriften
Propagandafilms
• Overheidsdocumenten
• Ego-documenten
Correspondentie van Camille
Memoires van Alexandre

5. Agrarische heropleiding adviseren aan nieuwe leerlingen
Voor 3 fysieke en morele redenen
1) Boeren moeten op het land blijven
2) Tegelijkertijd: hun gedachten kalmeren
hun fysieke conditie verbeteren
ideale langdurige kinesitherapie
3) Trager tempo + minder competitieve druk
Idyllisch beeld van de
landbouwvelden bij de Seine
in Port-Villez, 1917.
[© KUL Bibliotheek]

6. Écoles sur mesure
Individuele arbeidsmogelijkheden en collectieve tewerkstelling verbeteren
Pragmatisch en experimenteel onderwijs door individualisering en
differentiëring
1) Leraren met een handicap indien mogelijk
« [Ze] kennen op voorhand de zwakke punten [van invalide soldaten], ze
zijn voorbereid wanneer de mannen gedemotiveerd zijn en ze kunnen
hen voordelen bieden vanuit hun eigen ervaring. »
(Franse legerdokter A. Tournade,1917)
[Vertaling door MDP]

7. Écoles sur mesure
2) Technische theoretische scholing
Les Agrarische Chemie in de Belgische
school van Port-Villez, 1917.
[© KUL Bibliotheek]
« Meer dan elders moet er [onderwijs]
met het praktisch karakter van ‘leçons
de choses’ worden aangeboden, om
collectieve en dogmatische lessen te
vervangen. »
(Franse legerdokter A. Tournade,1917)
[Vertaling door MDP]
« Door heropleiding moeten we
rationele en wetenschappelijke
methoden verspreiden en de
routinemethoden bestrijden die onze
boeren achtergesteld houden. »

8. Écoles sur mesure
Tuinbouwklas in de Belgische school
van Port-Villez, 1917.
[© KUL Bibliotheek]
(Pedagogisch inspecteur L. de Paeuw,
Belgische school van Port-Villez,1917)
[Vertaling door MDP]
« De leraar trekt de aandacht van zijn
leerlingen naar bijzonderheden van de
vegetatie en de invloed van hevige weers-
omstandigheden, zodat de leerlingen ‘het
open boek van de natuur leren lezen’. Op
een korte tijd verwerven ze zo een
ongewoon groot observatievermogen
dat normaal enkel bereikt kan worden
door lange ervaring en vele fouten. »
3) Praktische lessen

9. Écoles sur mesure
3) Praktische lessen
Aangepaste stoelen voor leerlingen met een arm- of
bovenbeenamputatie, Franse school in Lyon, 1917.
[© KUL Bibliotheek]

10. Prothesen (ontwerp)
Arbeidsprotheses met opzetstukken ontworpen in heropleidingscholen
Mechanische verlengstukken van de voelende stomp
Hulpstukken om te graven en
aan wijnbouw te doen, door
Dr. Boureau, 1916. [© KUL Bibliotheek]
Hulpstuk om handvaten te verbinden,
Franse school van Montpellier, 1917.
[© KUL Bibliotheek]

11. Prothesen (propagandafilms)
https://www.youtube.com/watch
?v=ViWvDAgQxnU&t=195s
(© Réalisateur inconnu/SCA/ECPAD/Défense/
14.18 A 902)
Locatie: onbekend
Getoond in Cinéma Omnia
Pathé Parijs 22-28 maart 1918

12. Prothesen (observaties)
Observatieresultaten van de Belgische school in Port-Villez
1 februari 1918 [© BnF]
203 vroegere landbouwers en 137 kozen een niet-landbouwberoep
→ = 2/3 van hen
73 nieuwe agrarische leerlingen op een schooltotaal van 905 leerlingen
→ = 8%
Hulpmiddel voor schoenmakerij met een
steun voor de stomp en een bankschroef
om de schoen te fixeren, 1917.
[© KUL Bibliotheek]

13. Arbeidsperspectieven (brochure)
« Gewond, zing ik nog steeds »
« De invaliden op het veld »
geïllustreerde propagandabrochure voor
zelfheropleiding, 1917-1919. [© BnF]
Ook aanbevolen door het Belgische Nationale
Verbond der Verminkte en Invalide Soldaten
van den Oorlog (NVI).

14. Arbeidsperspectieven (brochure)
7 mogelijke jobs met één functionele
hand, 5 met zeer ernstige
stapproblemen, 1 zonder stappen
« Je zal zien dat je, dankzij de
herstellende rust van ons mooie
Franse platteland, een gelukkig
familieleven kan bereiken met
behulp van je pensioen waarmee
je je bescheiden inkomen uit
kleine [fysieke] taken kan
aanvullen. »
[© BnF]
7
5
1
handicaps aantal jobs per handicap

15. Arbeidsperspectieven (praktijkvoorbeelden)
Landbouwer Bauwens leert het vak kleermaker in Woluwe. Hij woont nog bij
zijn ouders. Hij lijkt niet goed wakker en hij drinkt. Hij mist geen talent, maar
zijn punten laten te wensen over.
De Smedt behaalt goede resultaten. We zoeken voor hem een boerderij waar hij
op een eervolle manier zijn gezin kan onderhouden. Gezien zijn moraliteit en
werkethiek zal deze lening weinig risico inhouden.
Criteria sociaal onderzoek in de Belgische heropleidingsschool te Woluwe
1) Steun ouders of gezin te onderhouden
2) Risicogedrag
3) Schoolresultaten

16. Conclusies (1)
5 manieren tot gemeenshappelijk herstel van invalide soldaten en landbouw
1) De fysieke en morele voordelen van landbouwwerk beklemtonen tijdens de
inschrijvingsprocedure in heropleidingsscholen en hospitalen
2) Propagandafilms + propagandabrochure voor zelfheropleiding
3) Ervaringsgerichte + individualiserende + differentiërende methoden
Sterke verwetenschappelijking + technnologisering van het rurale denkvermogen
4) Aanbieden van prothesen + fysieke training op maat
5) Ernstig invalide soldaten aanmoedigen om een nieuwe interdependente
werkmanier te vinden, ondersteund door hun pensioen en andere medewerkers

17. Conclusies (2)
Aquarel van de eerste boerderij gebouwd met steun van het NHVC
voor invalide De Smedt, gebouwd in 1917. [© UA Bibliotheek]

18. De herstellende kracht van
de akker (Deel 2)
Landbouw en de oorlogsblinden

19. © Privécollectie Pieter Verstraete

20. © Privécollectie Pieter Verstraete

21. © Musée Valentin Haüy

22. Julien Dhondt
• «Van Vlasselaere, courageux et d’un
bon moral, paraît heureux à son
foyer, et s’occupe avec l’intérêt et
par distraction aux études de son
fils. Il serait très heureux de se
rééduquer, mais hésite à quitter sa
femme et son enfant. Si les
circonstances s’y prêtent, viendra
volontiers à l’institut de Boitsfort».
• «Sa vie qui est celle d’un emmuré,
est extrêmement pénible : tant au
point de vue moral que
physiquement ; il jouit de toute son
intelligence, entend tout mais ne sait
plus communiquer par aucun moyen
avec le monde extérieur : ni par la
parole, ni par l’écriture, il ne sait
exprimer un désir, ni faire connaitre
ses besoins naturels. Dhont étant
toujours en grande appétit, a besoin
de sur-alimentation, l’ordinaire de la
cuisine lui est insuffisant».
Isidore Van Vlasselaere
© Koninklijke archieven

23. Verder lezen of kijken
Verstraete, P. & C. Van Everbroeck (2014). Verminkte stilte: Belgische invalide soldaten
van de Groote Oorlog. Namen: Presses universitaires de Namur.
Verstraete, P. & M. De Picker (2020). High Expectations and Silenced Realities: The Re-
education of Belgian Disabled Soldiers of the Great War, 1914 – 1921. In: Verpoest, L.,
Engelen, L., Heyninckx, R., Schmidt, J., Uyttenhove, P. & P. Verstraete (reds). Revival
After the Great War: Rebuild, Remember, Repair, Reform, Leuven University Press (in
press).
De Picker, M. (2019). The return of shattered bodies to devasted land. Presented at the
International Society for First World War Studies Twitter 'Legacies' Conference, Leeds,
United Kingdom, 02 Sep 2019-02 Sep 2019. https://twitter.com/marisa29dp
Film “Mutilés aux champs” (1919) https://gparchives.com