In het landschapsbeeld van de Mandelvallei zijn de typische vlasschuren, roterijen en zwingelarijen uit de jaren 1935-1959 nog steeds in het straatbeeld aanwezig. Sommigen kregen een herbestemming en worden nu gebruikt als opslagplaats, anderen werden omgebouwd tot woonhuis. Jammer genoeg zijn heel wat van de overgebleven vlassites verkommerd. In het voorjaar van 2007 voerde CAG een quickscan om het onroerend vlaserfgoed uit de Mandelvallei in kaart te brengen. Na een grondige prospectie in de Mandelvallei kunnen we besluiten dat voornamelijk de site Mommerency in Ingelmunster, de site Lannoo in Oostrozebeke, Stragier in Izegem en het groengebied rond de Mandel in Dentergem zowel vanuit erfgoed als toeristisch recreatief oogpunt van belang kunnen zijn. Dit onderzoek werd uitgevoerd door Sabine Daenens.

1. 1
Rapport - Quickscan Onroerend Vlaserfgoed
in de Mandelvallei
(maart-april 2007)
-aangepaste versie 2013-
Centrum Agrarische Geschiedenis vzw
Atrechtcollege
Naamsestraat 63
3000 Leuven
tel.: +32(0)16 32.35.25
e-mail: contact@cagnet.be
www.cagnet.be / www.HetVirtueleLand.be
D/2013/11875/2

2. 2
1. Inleiding
Dit project biedt een overzicht van het overgebleven onroerend vlaserfgoed in de
Mandelstreek. Hiermee kan een beeld gevormd worden over de herbestemming en
bewaring van het vlaserfgoed en de eventuele toeristische en recreatieve
mogelijkheden.
Wanneer men spreekt over vlaserfgoed in Zuid-West-Vlaanderen, zal vaak verwezen
worden naar de Leie-vallei en de Golden River. Jammer genoeg wordt vergeten dat ook
in de Mandelvallei relatief veel vlaserfgoed bewaard is gebleven en een belangrijke rol
speelde in de vlasverwerking.
De Mandel ontspringt in Passendale en Westrozebeke en kronkelt zich een weg door de
West-Vlaamse arrondissementen Roeselare en Tielt. Vandaag de dag is de Mandel nog
steeds over een lange afstand zichtbaar, parallel met het kanaal van Roeselare, terwijl
hij in Izegem omwille van geurhinder overwelfd werd. Daar loopt hij verder ondergronds
door de bedrijvenzone Mandeldal en komt opnieuw boven de grond in Emelgem. De
Mandel stroomt verder door de gemeentes Izegem, Ingelmunster, Oostrozebeke,
Meulebeke, Dentergem en Wakken waar hij in de Leie vloeit.
Sinds de 14e
eeuw, nog voor de Leiestreek van belang was, had de vruchtbare
Mandelvallei al een intensieve vlasbouw, pas op het einde van de 15e
eeuw beende de
Leiestreek dit bij. In de 16e
eeuw kwam mede door de ondergang van de wolnijverheid
de vlasindustrie helemaal tot bloei. Het grootste deel van de bevolking haalde toen zijn
inkomen uit de vlashandel en het bewerken van het vlas. Maar naar de 19e
eeuw toe
takelde de vlasnijverheid af en had deze bedrijvigheid fel te lijden onder de opkomende
katoennijverheid en de toenemende concurrentie uit Frankrijk en Engeland. Begin 20ste
eeuw hervond de vlasnijverheid haar glorie, zowel in de Leie als Mandelvallei. Tot 1930
werd voornamelijk geroot in de Leie omdat deze een hoger waterpeil had dan de
Mandel. Maar telkens de scheepvaart weer op dreef kwam na 15 oktober, verplaatsten
de vlassers hun rootbakken naar de Mandel. Indien dit niet op tijd gebeurde, volgde er
een fikse boete. Na 1930 brak het warmwaterroten definitief door en werden zowel
Mandel als Leie minder gebruikt voor het roten. In de zomer kwamen de velden
opnieuw vol kapelletjes te staan. De mensen waren van ‘s ochtends tot ‘s avonds druk in
de weer om het vlas te roten, te bleken, te drogen en te bewerken. In de oogsttijd was
de hele familie aan de slag om de oogst binnen te halen en eenmaal de herfst aanbrak,
verplaatste de activiteit zich naar de vlasschuren en de zwingelarijen.
2. Vijf gemeentes in de Mandelvallei
In het landschapsbeeld van de Mandelvallei zijn de typische vlasschuren, roterijen en
zwingelarijen uit de jaren 1935-1959 nog steeds in het straatbeeld aanwezig. Sommigen
kregen een herbestemming en worden nu gebruikt als opslagplaats, anderen werden
omgebouwd tot woonhuis. Jammer genoeg blijven er nog heel wat verkommerde oude
vlassites over.
Ingelmunster

3. 3
In de gemeente Ingelmunster zijn de meeste vlasbedrijven nog steeds actief, slechts 3
gebouwen worden niet meer voor vlasdoeleinden gebruikt. Dit zijn de site van Crombez
in de Oostrozebekestraat, nu gebruikt als opslagplaats, de mandelhoeve, een roterij
omgebouwd tot manege en de roterij gekocht door Thierry Verhaest die hij zal afbreken
om paardenstallen te bouwen. Vooral interessant te Ingelmunster is het vlasbedrijf van
de familie Mommerency. Het unieke aan dit bedrijf is dat hier nog in warmwater wordt
geroot, één van de enige bedrijven die deze procedure nog beoefend. In de zomer
worden de omringende landen dan ook bedekt door vlaskapelletjes. Deze site dateert
uit het begin van de 20ste
eeuw en telt nog de authentieke rootputten, schoorsteen en
stoommachine, dit alles in goed onderhouden staat.
Meulebeke
In Meulebeke is nog slechts weinig te zien van het vlasverleden, amper twee vlassites
blijven over. Het vrij recente vlasbedrijf van de gebroeders Piet en Bernard Crombez in
de Knorrebosstraat en het gemoderniseerde bedrijf van Lefebvre in de Gentstraat.
Oostrozebeke
Verkommerde vlassites vonden we voornamelijk terug in Oostrozebeke, zo hebben we
in de Papegaaiestraat de site Holvoet en in de Ballingenstraat de site Durieux. Toch
bevindt zich in Oostrozebeke eveneens een heel waardevolle site, namelijk de vlasserij
Lannoo op de Ginste. Dit is één van de betere bewaarde vlasbedrijven en is thans nog in
werking. Dit vlasbedrijf was in het bezit van de familie Lannoo in samenwerking met de
familie Bouckuyt. Eenmaal de eigenaar overleed, werd het bedrijf in 2002 verkocht aan
de familie Pauwels uit Meulebeke. Nu verhuren zij dit vlasbedrijf aan de familie
Bouckuyt die de activiteiten verder zet. In dit bedrijf werd nog geroot tot het jaar 2002.
Nu worden nog steeds velten gezwingeld op een zwingelmachine van het type
Vanhauwaert. Het complex bestaat uit een warmwaterroterij met stoomketelruimte,
schoorsteen, zwingelarij en vlasschuren. De structuur van het bedrijf is nog zeer goed
herkenbaar en is representatief voor de geschiedenis van het vlasverleden.
Izegem - Dentergem, Oeselgem, Wakken
In de gemeentes Izegem en Dentergem is nog heel wat onroerend vlaserfgoed
overgebleven. In Izegem kan je nu nog de loop van de Mandel volgen en zien waar hij
werd overwelfd en opnieuw boven de grond komt. Één van de meest waardevolle
plaatsen is zeker de site Stragier, een goed onderhouden roterij die nu gebruikt wordt
als wasserij.
Wat Dentergem op zich zo interessant maakt, is dat het vlaserfgoed zich daar nog steeds
in de pittoreske omgeving van de Mandel bevindt, dit in tegenstelling tot de andere
gemeentes. Opvallend is hier de combinatie van twee woonhuizen met daartussen een
vlasschuur.

4. 4
3. Besluit
Na een grondige prospectie in de Mandelvallei kunnen we besluiten dat voornamelijk de
site Mommerency in Ingelmunster, de site Lannoo in Oostrozebeke, Stragier in Izegem
en het groengebied rond de Mandel in Dentergem zowel vanuit erfgoed als toeristisch
recreatief oogpunt van belang kunnen zijn. De eventuele mogelijkheden hiervoor
kunnen een fietsroute zijn in de omgeving van Ingelmunster, Oostrozebeke en
Dentergem. Daarenboven kunnen deze gemeentes met één enkele fietsroute van om en
bij de 20 kilometer aan elkaar gelinkt worden. Bezoeken aan de site Mommerency of
Lannoo zijn aan te bevelen voor scholen. Een wandeltocht in het groengebied van
Dentergem met eventueel bijhorende infobrochure of bezoek aan het moderne
vlasbedrijf Galle kunnen ook recreatief en educatief uitgebaat worden.
Verdere projecten rond dit vlaserfgoed lijken zeker van belang, niet alleen bij de
vlasbedrijven leeft het enthousiasme, maar ook de gemeentebesturen achten dit
erfgoed van belang. Misschien kan zelfs een geactualiseerde publicatie betreffende het
vlaserfgoed deze nijverheid, de vlashandelaars en andere nevenberoepen helpen
opnieuw cultuurhistorische interesse op te wekken. Of denken we maar aan de
mondelinge geschiedenis en de ietwat oudere vlaswerkers die nog heel wat interessante
zaken te vertellen hebben over hun werk

5. 5
4. Bijlage’s

6. 6
Ingelmunster
Geldhof Luc
Warandestraat
Twee recente schuren,
+/- twintig jaar oud.
Geldhof
Beelshoek
Éen schuur,
+/- twintig jaar oud.
Familie Crombez
Oostrozebekestraat
Vlasbedrijf vlak aan de Mandel. Er
werd geroot en gezwingeld sinds
1954. Nu wordt het gebruikt voor
paarden.
Dit bedrijf is verder uitgegroeid
naar de Vuilputstraat en de
Knorrebosstraat in Meulebeke.
Hubert Crombez
Vuilputstraat
Zwingelarij, begin jaren ’80.

7. 7
Vanhaelst Thierry
Beelshoek
0478/ 39 32 97
Woning met aanpalende roterij.
Groot gebouw, schuur, machines,
roterij en schoorsteen.
Mr. Vanhaelst wil graag de roterij
afbreken om paardenstallen te
installeren en eventueel de
machines verkopen.
Mommerency Noel
Krekelstraat
051/48 91 78
Bedrijf uit 1928 waar enkel witvlas
wordt geproduceerd. Dit is nog het
enige bedrijf met het warm-
waterroot – procédé. Er wordt met
tien personen gewerkt.
Het vlas wordt aangevoerd uit de
Westhoek: Poperinge, Diksmuide.
In de zomer worden de omringende
landen volgezet met kapelletjes.
Lapierre Michel
Warandestraat
Éen vlasschuur. Geen toestemming voor
foto’s
Van Yzere
Oostrozebekestraat
Éen vlasschuur. Geen toestemming voor
foto’s

8. 8
Van Iseghem
Brugsebaan
Recent bedrijf met twee
vlasschuren.
Vanilin
Molleveld 1
Modern vlasbedrijf, gerund door de
derde generatie van de familie van
Iseghem.
Meulebeke
Weinig onroerend vlaserfgoed terug te vinden, hooguit 2 sites.
Piet en Bernard
Crombez
Knorrebosstraat
056/ 66 90 59
Klein bedrijf gestart in 1985.
Gegroeid uit het ouderlijk vlasbedrijf
in de Oostrozebekestraat aan de
Mandel in Ingelmunster.
Daniel Lefebre
Gentstraat 317
051/40 59 54
Recent bedrijf, twintig jaar oud.

9. 9
Oostrozebeke
Westorama
Vlasstraat
Bedrijf in teakmeubelen.
Roterij en schoorsteen zijn nog
aanwezig. De roterij wordt echter nu
gebruikt als opslagplaats.
Holvoet
Papegaaistraat
056/66 62 83
Geroot van 1947 tot 1989. Nu wordt
dit gebruikt door de zoon van de
familie als werkplaats voor tractoren.
In verkommerde en verwaarloosde
staat.
Willen geen vragen.
Durieux Maurice
Ballingstraat
056/66 63 21
Sinds 1935.
Huidig gebruikt als garage voor
vrachtwagens.
Wil niet dat iemand komt kijken.

10. 10
Eurowood
Kalbergstraat
056/66 96 75
Houthandel.
Roterij gebruikt als opslagplaats.
Desmet
Stationstraat
Modern groot bedrijf.
Werken samen met de familie Duyck
uit Meulebeke, die hun vlasbedrijf
stopten. Ook geen gebouwen meer.
Leegstraat Oude vlasschuur.
Vlasputten Lannoo
Ginsthoek
Bouckhuyt Peter
051/40 79 22
De familie Lannoo verkocht deze
vlassite aan de familie Pauwels. De
familie Pauwels verhuurt deze aan
Medard Bouckhuyt.
De familie Pauwels wil de site al 3
jaar afbreken om een mest-
afvalbedrijf te bouwen. Mooie en
goed onderhouden site.

11. 11
Izegem
Paul Stragier
Wezestraat 72
Emelgem
050/30 03 33
Roterij en vlasschuur, nu in gebruik
als wasserij.
Demeulenaere
Jules en Raymond
Slabbaardstraat-
Zuid 151
Roterij en vlasschuur.
Huidig een opslagplaats voor
bouwmaterialen.
Stragier Georges
en Pieter
Slabbaardstraat-
Zuid 157
Gestopt vóór 1962. Vervallen roterij.
Dalle-Bottelier
Manegemstraat
Roterij omgebouwd tot woonhuis.

12. 12
Firma Spillebeen
Molstraat 10
Kloddenbedrijf, huidig houthandel.
Watertoren
Klare Grachtstraat
Opgericht in 1958 omdat de
vlasbedrijven in de wijken Bosmolens
en Mol veel water nodig hadden. Er
werd water getrokken vanuit het
kanaal en via eternit buizen naar
deze installatie gebracht.
Er ligt hierdoor nog een groot
netwerk van buizen onder die
wijken. De toren dreigt echter te
verdwijnen. De eigenaar, Edgard
Holvoet, wil hem liever kwijt en het
Izegems schepencollege heeft geen
interesse. De provincie zou de toren
graag behouden.
Pompstation Gelegen aan de dode arm van de

13. 13
Prins Albertlaan Mandel.
De Vlashoeve
Edgard Holvoet
Woestijnstraat 6
051/30 07 63
Roterij, vlasschuur, oude machines,
stoomketel uit 1902, schoorsteen.
De site is zeer goed onderhouden.
In 1962 waren er nog tien zelfstandige vlassers en/of lijnzaadhandelaars. Zij beschikten
niet over een eigen roterij. Ook een groot aantal kleinere landbouwbedrijfjes bewerkten
vlas als nevenactiviteit.

14. 14
Dentergem, Oeselgem en Wakken
Contactpersonen:
George Lisabeth
Wakkensesteenweg 95
056/ 60 42 09
Van Betsbrugge Norbert (Fotograaf)
Vaerestraat 60
09/388 83 81
0478/51 35 56
Dentergem, Markegem, Oeselgem en
Wakken liggen ingesloten tussen de
Mandel en de Leie.
De Oude Mandel mondt in
Dentergem uit in de Leie. Voor 1935
werd er geroot in de Mandel. Dit
gebeurde zowel in de Mandel als in
de Leie, maar wanneer de
scheepvaart daar van start ging, werd
het roten in de Leie verboden. Roten
in de Mandel was nadeliger
aangezien de Mandel een lager
waterpeil had dan de Leie.
Oude Vlasroterij
Deconinck
Jaren ’30.
Huidig gebruikt als bassin om vissen
in te houden.

15. 15
Van Haesebrouck
Markegemstraat
Oud kloddenbedrijf van voor 1900 tot
1960. Huidig een houtopslagplaats.
Maebe – Lagraege
Molenstraat
Klein familiaal vlasbedrijf.
Vlashangaar en zwingelarij, huidig
gebruikt als opslagplaats.
Fam. Lisabeth
Galgestraat
Oeselgem
Vlasschuren.
Zwingelarij in 1929 en eerste schuur
vanaf 1930 (één van de eerste
zwingelarijen in de streek).
Zwingelarij tot 3 generaties.
Nu opslagplaats van de
bouwonderneming Taelman NV.
Galle
Vijvestraat
Vlasbedrijf gebouwd in de jaren ’30,
maar volledig gerenoveerd sinds
1957 – 1958.
Sinds de jaren 1900 werd hier het
gerote vlas geplaats in kapelletjes om
te drogen.

16. 16
Oude Leie-arm
Lefebvre en
Lippens
Vijvestraat
Oeselgem
Klein familiaal vlasbedrijf. Vlasschuur
in het midden tussen de twee
woonhuizen, een vaak voorkomend
fenomeen in Dentergem.
Hazebroeck Achterkant van een oude zwingelarij,
te zien via de wandelpaden.
Paermetier
Grens Oeselgem
Zulte
Rootputten met vlashangaar.
Vermeersch
Olsene Steenweg
Oudere vlasserij, eerder in
verwaarloosde staat. Er wordt toch
nog 200 hectare vlas per jaar
verwerkt.

17. 17
Locquet Michel
Vaerestraat
Oude roterij en zwingelarij.
Huidig een carrosseriezaak.
Vrij intact en goed onderhouden,
gebruikt als opslagplaats.
Ouderlijk huis van
Patrick Galle
Volderstraat
Tweewoonst met vlasschuur.
Vanbetsbrugghe
Roger
Kruisstraat
Roterij en zwingelarij. Intact met
cyclonen.
Debels Maurice –
Van Betsbrugghe
Statiestraat
Roterij, zwingelarij uit de jaren 1950
van de familie Debels. Nu gebruikt als
opslagplaats, maar wordt mogelijk
afgebroken.

18. 18
Bovijn
Tieltstraat
Kleine roterij uit de jaren ’30. Huidig
gebruikt om vee te houden.
Vandecasteele
Marc
Meulebekestraat
Oude roterijen, nu omgebouwd tot
champignonkweekerij.
Vanbetsbrugghe
Alouis
Vennebosstraat
Oude roterij en zwingelarij.
De zwingelarij en stookplaats zijn
omgebouwd tot nieuw woonhuis. De
rootputten dienen als opslagplaats en
vrij intacte hangaar, verhuurd als
garage.