Presentatie voor seminariereeks van het Interfacultair Centrum Agrarische Geschiedenis (ICAG, KU Leuven), 2020.

1. KOERSVERANDERING IN HET PRODUCTIEF LANDSCHAP
vijf experimenten voor open ruimte behoud
ICAG - PPPL – 06/02/2020

2. De toekomst ligt op het platteland.
Hoezo?
Pilootprojecten
Productief
Landschap

3. Maatschappelijke uitdagingen
Klimaat,
hitte,
droogte en
overstrominge
n
Gezonde, verse
voeding,
duurzaam
geproduceerd
en vervoerd
Voldoende
recreatie en
ontspannings-
mogelijkheden,
rustplekken
Robuuste
ecologische
structuren,
biodiversitei
t

4. Uitdagingen voor landbouw

5. Uitdagingen voor landbouw
Aantal
landbouwers
daalt,
gemiddelde
leeftijd
stijgt
Grondprijzen
stijgen,
kleine
percelen,
moeilijke
toegang tot
grond
lage
voedselprijzen
Ruimte voor
landbouw Juridische
bescherming is
monofunctioneel en
onvoldoende
49% van Vlaanderen & ca. 70% van de open
ruimte
= landbouw

6. Virtual farmland
The fraction of parcels with an inconsistent land use determination of statutory farmland in
Flanders. Figures are expressed as a percentage of the area statutoryagricultural land per
municipality.
A. Verhoeve et al. / Land Use Policy 42 (2015) 547–556

7. Rol van peri-urbane
landbouw?
Voedselproductie.
Maar ook open ruimte behoud,
cultureel
erfgoed/historische
activiteit, educatie,
economische
activiteit/leefbare
landbouw,
recreatiemogelijkheden,
biodiversiteit en landschap,
etc

8. Waar het mee begon
Waarom nemen we landbouw niet grondiger mee in ons verhaal?
Landbouw heeft het landschap eeuwenlang vormgegeven, beheert heel
wat gronden, en biedt de maatschappij diverse diensten. Omgekeerd
tonen de landbouwkundige uitdagingen dat er nood is aan
ondersteuning.
“Maatschappelijk rendement met landbouwtalent”

9. Waar het mee begon
Hoe kan landbouw opnieuw in fase
komen met de maatschappij die ze van
oudsher heeft mee vorm gegeven?

10. Pilootprojecten Productief Landschap
"Productieve landschappen zijn open
ruimtes - groot of klein, stedelijk of
landelijk - die zo beheerd worden dat ze
ecologisch en economisch productief
worden en maatschappelijke
meerwaarde opleveren."
Viljoen (2005, aangepast)

11. Image source: Metropolitan Landscapes, bewerkt EV
Pilootprojecten Productief Landschap

12. Lancering oproep 27/02/2014

13. Vijf werkvelden, innovaties, sleuteluitdagingen
4- WATER1- HERBESTEMMING 2- SCHAALSPRONG 3- KRINGLOPEN 5- LANDBOUWPARK

14. stuurgroep

15. Kandidatuurdossiers
• Voortraject: meer dan 40 mogelijke ideeën
• 28 effectieve kandidatuurdossiers

16. Dé Pilootprojecten
Pilootprojecten
Productief
Landschap

17. 4- WATER1- HERBESTEMMING 2- SCHAALSPRONG 3- KRINGLOPEN 5- LANDBOUWPARK
STADSLANDBOUW
MAASMECHELEN
DAKSERRE INAGRO/REO LANDBOUWPARK
TUINEN VAN STENE
HOEVE DE WATERKANTPACHTHOEVE DE
KIJFELAAR
Pilootprojecten
Productief
Landschap

18. 4- WATER1- HERBESTEMMING 2- SCHAALSPRONG 3- KRINGLOPEN 5- LANDBOUWPARK
STADSLANDBOUW
MAASMECHELEN
DAKSERRE INAGRO/REO LANDBOUWPARK
TUINEN VAN STENE
HOEVE DE WATERKANTPACHTHOEVE DE
KIJFELAAR
Pilootprojecten
Productief
Landschap

19. Vijf Pilootprojecten Productief Landschap
4– STADSLANDBOUW MAASMECHELEN
1– PACHTHOEVE DE KIJFELAAR 2- DAKSERRE INAGRO/REO 3- LANDBOUWPARK TUINEN VAN STENE
5– HOEVE DE WATERKANT

21. Vijf ontwerpen Productief Landschap
4– STADSLANDBOUW MAASMECHELEN
1– PACHTHOEVE DE KIJFELAAR 2- DAKSERRE INAGRO/REO 3- LANDBOUWPARK TUINEN VAN STENE
5– HOEVE DE WATERKANT

25. 01. De Kijfelaar - Herentals

29. META & Van Bergen Kolpa, WUR

39. RUP Landgoed
> startnota verschenen, 1e publieke raadpleging zomer ‘19

46. waterboer
Verbrede boer
natuurboer
Ultimo grutto

47. Inkomstenverhouding/scenario

51. = basis constructies
Voedsel + park
Image source: Maat-Ontwerpers/Tractebel

55. H2020 FoodSHIFT : FoodSystem Hubs
Innovating towards Fast Transition by 2030
Ostend holds one of the nine FoodSHIFT
Accelerator Labs for maturing, combining,
upscaling and multiplying existing food system
innovations across nine front-runner city-
regions

56. Verkenning
https://www.ruimtevlaanderen.be/beleidsverkenning
en/OpenruimteenStadILVO-UGent iov Dep. Omgeving
“Stedelijke landbouwparken zijn
multifunctioneel, hebben tot doel open
ruimte te beschermen door middel van een
productieve invulling en innovatieve vormen
van samenwerking tussen landbouwers
onderling, en tussen landbouwers en
stedelingen. Landbouw is de belangrijkste
beheerder, die wordt versterkt door
ecologische, educatieve, sociale, recreatieve
en andere functies die het gebied betekenis
geven aan stedelijke en lokale actoren.
Activiteiten en functies in een landbouwpark
staan in nauwe relatie met stedelijke
structuren en actoren.”

57. Een ‘landbouwpark’?
diverse categorieën van
interpretatie, grootte, type
Image source shapes: Axel Timpe

58. Pilootprojecten
Productief
Landschap
2013 20182014 2015 2016 2017
Eindbrochure, manifest en rapporten ontwerpend onderzoek
www.productieflandschap.be

59. Manifest
Voor een productief landschap
Pilootprojecten
Productief
Landschap

60. Een productief landschap met
duurzame voedselproductie vergt…

61. Een productief landschap met duurzame voedselproductie vergt…
1 Blauwe klimaatdiensten
2 Transformatiebegeleiding
3 Een voedselregisseur
4 Agrarische reconversie
5 Productieve stedelijke ruimte

62. Een productief landschap met
duurzame voedselproductie vergt…
actieve en geëngageerde
onderzoekers, beleidsmakers,
consumenten, landbouwers, en heel
wat andere actoren!

68. Eindbrochure, manifest en rapporten ontwerpend onderzoek
www.productieflandschap.be
Elke.vanempten@ilvo.vlaanderen.be

69. Waar het mee begon…
• maatschappelijke uitdagingen
kristalliseren zich als een ruimtelijk
vraagstuk
• verschillende claims op dezelfde
beperkte Vlaamse ruimte
• verregaande impact op de ontwikkeling
van de regionale omgeving

70. Instrument pilootprojecten
methodiek & ambitieniveau
• ontwerp als beleidsvoorbereidend instrument
• doorgedreven coproductie tussen actoren, middenveld en beleid
• concreet aanbod: budget ontwerpend onderzoek en expertise
begeleiding
• In termen van proces: tijd, middelen en mankracht nodig

71. Waarom deze oproep?
• Team Vlaams Bouwmeester, partner
voor sectoren die voor infrastructurele
en ruimtelijke uitdagingen staan
• de ontwikkelingen en uitdagingen in de
landbouwsector =
urgent ruimtelijk vraagstuk
• daarom instrument Pilootprojecten

72. Pilootprojecten?
• intensieve onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten
• voor urgente maatschappelijke vraagstukken
• in sectoren met nood aan 'out of the box'-denken
• via ontwerpend onderzoek
• bestaande werkwijzen en kaders kritisch tegen het licht
• wervende beelden en concepten
• vijf innovatieve bouwprojecten

73. Pilootprojecten
methodiek
• vijf te realiseren projecten
• ontwerp als beleidsvoorbereidend instrument
• doorgedreven coproductie tussen actoren, middenveld en beleid
• concreet aanbod:
• budget masterplan en expertise begeleiding
• relatieve regelluwheid
• ondersteunend ruimtelijk vergunningsbeleid

74. Waarom landbouw?
Hedendaagse landbouw:
• veelal intensief, gespecialiseerd,
kennis-gedreven en
grondgebonden
• grote impact op milieu, klimaat,
biodiversiteit en ruimte
• stijgende ruimtevraag

75. Waarom landbouw?
• ca. 50% van Vlaanderen = landbouw
• belangrijke speler in de open ruimte,
cruciale beheerder
• landbouw is onderhevig aan stijgende
en veranderende ruimtevraag
• open ruimte via landbouw activeren
om verstedelijking te structureren

76. Projectstructuur?

77. Projectverloop

78. Meer info
www.productieflandschap.be
elke.vanempten@ilvo.vlaanderen.be