ANAYASAL VERGİ HUKUKU’NUN FELSEFİ TEMELLERİ : JOHN LOCKE

1. ANAYASAL HUKUK DEVLETİ VE
ANAYASAL VERGİ HUKUKU’NUN
FELSEFİ TEMELLERİ:
JOHN LOCKE,İKTİDARIN SINIRLANDIRILMASI VE VERGİLERİN
MEŞRUİYETİ
Bu sunum aşağıdaki kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır;
Coşkun Can AKTAN, Anayasal Vergi Hukuku Vergileme Yetkisinin
Meşruiyeti ve Sınırları, Ankara : Seçkin Yayınları.
Sunumu Hazırlayan: Büşra BAY
Prof. Dr. Coşkun Can AKTAN

2. İÇERİK;
• JOHN LOCKE KİMDİR?
• JOHN LOCKE VE İKTİDARIN SINIRLANDIRILMASI.
• İKTİDARIN SINIRLANDIRILMASI VE VERGİLERİN MEŞRUİYETİ.
• JOHN LOCKE,VERGİ HUKUKU’NUN TEMEL İLKELERİ.
• ADAM SMİTH VE VERGİLEME İLKELERİ.

3. JOHN LOCKE(1632-1704)
Bir avukatın oğlu olan John
Locke 1632 yılında
Wrington’da doğdu.
Oxford’da Westminster
Okulu ve Christ Klisesi’nde
eğitim gördü.
1690 yılında ‘TwoTreatises
on CivilGovernmnet’ adlı
eseri yayınlandı.

4. JOHN LOCKE VE İKTİDARIN SINIRLANDIRILMASI
İktidarın meşruiyeti ve sınırları konularını güçlü
argümanlarla oldukça etkileyici biçimde işleyen ilk
düşünür muhtemelen John Locke’tur.
●
●1690 yılında yayınlanan ‘Devlet Üzerine İki İnceleme’ adını
taşıyan eserinin ilk bölümü Sir Robert Filmer tarafından
yazılan ‘Patriarşi ve Kralların Doğal Yetkisi’ adlı esere
cevaptır.
Locke, Sir Robert Filmer’in kralların güç ve yetkilerinin
kaynağını ve meşruiyetini Tanrı ile ilişkilendirmesine karşı
çıkmış ve babadan oğula geçen Patriarşi sisteminin yanlış
olduğunu savunmuştur. Kitabın ikinci bölümünde ise
siyasal iktidar ve sınırlandırılması vs. konuları üzerinde
durmuştur.
●

5. İKTİDARIN SINIRLANDIRILMASI VE VERGİLERİN
MEŞRUİYETİ
● Locke 1690 yılında yayınlanan Hükümet Üzerine İkinci İnceleme
(Second Treatise of Civil Government) adlı eserinde; hiçbir
devlet yönetimi keyfî olamaz, keyfî davranamaz, keyfî kararlar
alıp uygulayamaz diyerek devletin ancak önceden ilan edilmiş,
yazılı, herkesin bildiği, anladığı yerleşik kurallar ile yönetilmesi
gerektiğini ifade eder.
(Locke)

6. Locke’a göre bir devlette;
yürütme
yasama
Federatif
kuvvetler
olmak üzere üç ana kuvvet
söz konusudur.

7. Locke “sosyal sözleşme” (social contract) felsefesinin bütününde “rıza” kavramına büyük
önem verir. Ona göre “hiç kimsenin bu malları ya da malların bir bölümünü sahiplerinin
rızası olmaksızın sahiplerinden almaya hakkı yoktur.”

8. Locke mülkiyet hakkının korunması ve güvence altına alınmasının karşılığı olarak bireylerin
devlete vergi adı altında bir bedel ödemelerinin “meşru” olduğunu ancak bunun hem rıza
(consent) temelinde olmasını hem de keyfî olmamasını savunur.
●
● John Locke eserinde keyfî devleti sınırlayacak ilkeleri dört ayrı başlıkta ele alır bunlar;
Yasalar
yerleşik ve
daimi olmalıdır.
Yasalar
bireylerin
yararını esas
almalıdır.
Vergi yasaları
bireyin rıza ve
onayına tabi
olmalıdır.
Yasama hakkı
başka organa
devredilmemeli
dir.

9. JOHN LOCKE PERSPEKTİFİNDEN ANAYASAL VERGİ
HUKUKU’NUN ALTI TEMEL İLKESİ;
Keyfi Olmama İlkesi Temsil ve Rıza İlkesi
Genellik-Kanun
Önünde Eşitlik İlkesi
Belirlilik-Kesinlik
İlkesi
Daimilik-Süreklilik
İlkesi
Bağlayıcılık İlkesi

10. ‘İnsanların kendilerini mutlak keyfî iktidara ve bir yasamacının
iradesine bırakmış oldukları varsayıldığında, İnsanlar kendilerini
silahsız hale getirmiş ve dilediği zaman onları bir av haline getirmesi
için bu kişiyi silahlandırmış olurlar.’ (Keyfi Olmama İlkesi)
‘Herhangi birisi halka kendi otoritesiyle, halkın onayı olmaksızın, vergiler
koyma ve toplamaya ilişkin bir iktidarı olduğunu iddia ederse, bu kişi bu
şekilde Temel Mülkiyet Yasasını ihlal eder ve yönetimin amacını alt üst eder.
Çünkü bir başkasının dilediği takdirde hak yoluyla kendisine alabildiği
mülkiyette ben hangi mülkiyete sahibim ki?’ (Temsil ve Rıza İlkesi)
‘Zengin ile Yoksul için, Mahkemedeki Hatırı Sayılır Kişi ile
Pulluğundaki Köylü için sadece tek Kurala sahip olmak zorundadırlar’
(Genellik-Kanun Önünde Eşitlik İlkesi)

11. ‘Devletin yasamasına ya da üstün iktidarına sahip olan her kimse,
anlık kararlarla değil yayınlanmış ve halk tarafından bilinen
kurumsallaşmış sürekli yasalarla; uzlaşmazlıkları bu yasalara göre
karara bağlayacak tarafsız ve dürüst yargıçlarla yönetmekle ve
topluluğun gücünü, içerde sadece söz konusu yasaların
yürütülmesinde ya da dışarıda yabancıların verecekleri zararların
önlenmesinde ya da onarılmasında ve topluluğun yabancıların
saldırı ve istilalarına karşı korunmasında kullanmakla yükümlüdür.’
(Belirlilik-Kesinlik,Daimilik-Süreklilik İlkeleri)
‘Anayasa, Toplumun kurucu ve üstün kararı olduğundan, Toplum
içindeki bütün pozitif Yasaları öncelediğinden ve bütün olarak
Halka bağlı olduğundan hiçbir ast İktidar Anayasayı değiştiremez.’
(Bağlayıcılık İlkesi)

12. ADAM SMİTH ve VERGİLEME İLKELERİ;
ADALET-EŞİTLİK
BELİRLİLİK-KESİNLİK
UYGUNLUK-KOLAYLIK
İKTİSADİLİK-ETKİNLİK
Adam Smith’e göre ücret,rant ve kâr üzerinden vergi
alınır ve bu kaynaklardan sadece biri üzerinden tahsis
edilen vergi adaletsizliği doğurur.
Smith’e göre; her bireyin ödemek zorunda olduğu vergi
keyfî olmamalı, kesin olmalıdır. Ödeme zamanı, ödeme
şekli, ödeme miktarı herkes için açık olarak tespit
edilmelidir.
Her vergi, vergiyi ödeyecek birey için en uygun olan
zamanda ve en uygun şekilde tahsil edilmelidir
Halkın cebinden çıkan para ile devlet hazinesine giren para
birbirinden çok farklı olmamalıdır.

13. Bugün modern maliye/vergi teorisinde ideal vergileme
ilkeleri konusu işlenirken ilk ele alınan Adam Smith’in
vergileme ilkeleridir. Smith’in dört temel ilkesi bugün için de
geçerliliğini ve önemini devam ettiren ilkelerdir: Vergiler adil
olmalı; vergilerin ne üzerinden, ne oranda alınacağı ve saire
önceden belli ve kesin olmalı; uygun zamanda ve yerde
ödenmeli; vergi maliyetleri minimum düzeyde tutulmalıdır.

14. SONUÇ OLARAK;
• Locke’un siyaset biilimi ve siyaset felsefesine en büyük katkısı iktidarın sınırlandırılması konusundaki görüşleri olmuştur.
• Locke; Thomas Hobbes’un ‘mutlakiyetçilik’ , Sir Robert Filmer’inse ‘patriarşi’ görüşlerini benimsememiş,onlardan çok
farklı olarak özgürlüklerin korunmasını ve güvence altına alınmasını esas alan bir ‘sınırlı devlet’ görüşünü savunmuştur.
• Vergileme konusuna eserlerinde detaylı bir biçimde yer vermemekle birlikte eserlerinde ‘vergilemenin meşruiyeti’
kapsamında çok önemli noktalara değinmiştir.
• Günümüz modern devletleri Locke’un önemle üzerinde durduğu ilkelere uymamakta ve keyfi,adaletsiz,ağır vergi
uygulamalarına yer vermektedir bunun önlenmesinin yegâne yolu Locke’un öngördüğü gibi bir hukuk devleti tesis
etmekten geçmektedir.