6-р ангийн хими

1. Элементүүдийн хэрэглээ
Элемент Металл Металлойд Металл биш
Хэрэглээ Цахилаан
дулаан
дамжуулах,
хатуулаг шинж
чанарууд нь
үндэслэн өдөр
тутмын
амьдралд олон
хэлбэрээр
хэрэглэдэг
Хагас
дамжуулагч
шинж чанарт
нь үндэслэн
электроникийн
салбарт
хэрэглэдэг
Тэсрэх бодис,
ариутгал, гоёл
чимэглэл гэх
мэт олон
төрлөөр
ашигладаг.
Металл, металлойд, металл биш элементийн хэрэглээ нь
яагаад харилцан адилгүй байна вэ?

2. Үелэх хандлага
Хими-11

3. Агуулга:
1. Катион болон анионы радиусыг харгалзах
атомын радиустай нь харьцуулж тайлбарлах
2. 3-р үеийн элементүүдийн шинж чанарын зүй
тогтлыг тэдгээрийн бүтэцтэй холбон
тайлбарлах
Сурах бичгийн 91-93-р хуудас

4. Үе, бүлгийн дагуу атомын радиус
хэрхэн өөрчлөгдөх вэ?

5. Цөмийн цэнэг
Радиус
(pm)
Үе, бүлгийн дагуу атомын радиус
хэрхэн өөрчлөгдөх вэ?

6. Үе, бүлгийн дагуу атомын радиус
өөрчлөгдөж буй шалтгаан
Атомын радиус буурна
Атомын
радиус
ихсэнэ

7. Катион болон анионы радиус нь харгалзах атомын
радиусаас ялгаатай байх уу?. Яагаад?.
Валентын электроноо алдсан эерэг цэнэгтэй
жижиг хэсгийг катион гэнэ.
𝑁𝑎+
, 𝑀𝑔2+
гэх мэт
Цахилгаан саармаг атом электроныг нэгдүүлснээр
үүсэх сөрөг цэнэгтэй жижиг хэсгийг анион гэнэ.
𝑆2−
, 𝐶𝑙−
гэх мэт

8. Na Mg Al Si
Катионы радиус
𝑵𝒂+
𝑴𝒈𝟐+
𝑨𝒍𝟑+
𝑺𝒊𝟒+
154пм
116пм
130пм
86пм
118пм
68пм
111пм
40пм

9. Катионы радиус харгалзах атомын радиусаас
бага байдаг. Учир нь энергийн түвшний тоо
багаснаар гадаад давхрааны электрон цөмдөө
илүү ойртож хүчтэй татагдсанаар атомын
радиус багасдаг.

10. Цахилгаан саармаг атом электроныг нэгдүүлснээр
үүсэх сөрөг цэнэгтэй жижиг хэсгийг анион гэнэ.
𝑆2−
, 𝐶𝑙−
гэх мэт
Анионы радиус харгалзах атомын радиусаас
ялгаатай байх уу?. Яагаад?.

11. Анионы радиус
P S Cl
P3−
S2− Cl−
110пм 102пм 99пм
212пм 170пм 167пм

12. Анионы радиус харгалзах атомын радиусаас их
байгаа шалтгаан нь гадаад давхрааны
электроны тоо өсөж, электрон-электроны
түлхэлцлийн хүч нэмэгдсэнээр атомын радиус
радиус ихэсдэг.

13. 𝐶, С4+ , 𝐶4− эдгээр жижиг хэсгүүдийг радиусын өсөх
дарааллаар байрлуулж, шалтгааныг тайлбарлана уу.

14. Үеийн дагуух элементийн шинж чанарын өөрчлөлт
Элемент Na Mg Al Si P S Cl Ar
Химийн
холбоо
Металлын
холбоо
Ковалентын холбоо -
Бүтэц
байгуулал
Металлын талст
оронт тор
Ковалентын
талст оронт
тор
Молекулын бүтэц Атом
P4
S8
Cl2
Хайлах цэг
/К/
371 923 933 1683 317 388 172 84
Цахилгаан
дамжуулах
чанар/Ом/
0.21
8
0.22
4
0.38
2
2*10-10 10-17 10-23 - -

15. 3-р үеийн элементүүдийн хайлах цэгийн
өөрчлөгдөх зүй тогтол
Na
Mg Al
Si
P S
Cl
Ar
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
0 2 4 6 8 10
Хайлах…
Хатуу бодисуудын
талст оронт тор
зангилаан дахь
жижиг хэсгүүдийн
хэлбэлзэх хөдөлгөөн
ихэсч улмаар талст
оронт тор эвдрэн
бодис шингэн төлөвт
шилжихийг хайлах
үзэгдэл гэнэ.

16. Металлын холбоо, бүтэц байгуулал
371К 923К 933К

17. Цахиурын бүтэц
1683К

18. Молекул хоорондын хүч болон химийн холбооны
харьцангуй хүч
Холбооны төрөл Харьцангуй хүч (кЖ/моль)
Натрийн хлор дахь
ионы холбоо
760
Усны молекул дахь О-
Н
464
Устөрөгчийн холбоо 20-50
Диполь-диполийн хүч 5-20
Ван дер Ваальсын хүч 1-20

19. Ковалент холбоотой нэгдлүүдийн бүтэц, байгуулал
Элемент Фосфор (P4) Хүхэр (S8 ) Хлор (Cl2 )
Бүтэц,
байгуулал
Молекул
хоорондын
хүч
Ван дер
Ваальсын хүч
Ван дер Ваальсын
хүч
Ван дер
Ваальсын хүч
Хайлах
цэг, К
317 388 177

20. Элемент Фосфор (P4) Хүхэр (S8 )
Бүтэц,
байгуулал
Молекул
хоорондын
хүч
Ван дер
Ваальсын хүч
Ван дер Ваальсын
хүч
Хайлах
цэг, К
317 388

21. 3-р үеийн элементүүдийн цахилгаан дамжуулах
шинж чанарын өөрчлөгдөх зүй тогтол
Na Mg
Al
Si P S
-0.1
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0 2 4 6 8

22. 3-р үеийн элементүүдийн цахилгаан дамжуулах
шинж чанарын өөрчлөгдөх зүй тогтол
Na Mg
Al
Si P S
-0.1
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0 2 4 6 8

23. 3-р үеийн элементүүдийн цахилгаан дамжуулах
шинж чанарын өөрчлөгдөх зүй тогтол
Na Mg
Al
Si P S
-0.1
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0 2 4 6 8

24. Элемент Металл Металлойд Металл биш
Хэрэглээ Цахилаан
дулаан
дамжуулагч,
хатуулаг
шинжч
чанарууд нь
үндэслэн өдөр
тутмын
амьдрал олон
хэлбэрээр
хэрэглэдэг
Хагас
дамжуулагч
шинж чанар нь
үндэслэн
электроникийн
салбарт
хэрэглэдэг
Тэсрэх бодис,
ариутгал, гоёл
чимэглэл гэх
мэт олон
төрлөөр
ашигладаг.
Элементүүдийн хэрэглээ

25. Цахиурын хагас дамжуулагч шинж
Температураас хамааран цахилгаан дамжуулалт нь
өөрчлөгддөг элементийг хагас дамжуулагч гэнэ. C8 Why is
Silicon a Semiconductor_ [HL IB Chemistry].mp4
Температурыг ихэсгэхэл тодорхой температурт хүрээд
цахиурын ковалент холбооны электронууд сугаран гарснаас
цахиурын талст оронт торын дотор чөлөөт электрон болон
нүх үүснэ. Ингэснээр нүх болон электрон үүсэх, электрон
нь нүхэнд эргэн байрлах үзэгдлүүд зэрэгцэн явагддаг.

26. БАТАТГАХ АСУУЛТ: 3-Р ҮЕИЙН ЯМАР ЭЛЕМЕНТ
ХАЙЛАХ ЦЭГ ӨНДӨРТЭЙ, ЦАХИЛГААН МУУ
ДАМЖУУЛАХ ВЭ? ЯАГААД?
A. Mg Б. S B. Cl Г. Si

27. Дүгнэлт
• Катионы радиус нь харгалзах атомын радиусаа бага. Учир нь
энергийн түвшний тоо багасч, гадаад давхрааны электрон
цөмдөө ойртдог.
• Анионы радиус нь харгалзах атомын радиусаас их. Учир нь
электрон-электроны түлхэлцэл.
• Металлын цэнэг болон валентын электроны тоо нэмэгдсэнээр
металлын холбооны хүч ихсэж, талст оронт тор нь илүү бат
бэх болдог.
• Металлын валентын электроны тоо нэмэгдсэнээр цахилгаан
дамжуулах чадвар ихэсдэг.
• Ковалентын талст оронт тортой нэгдлүүдийн хайлах температурт
илүү өндөр байдаг.
• Молекул дахь электроны тоо болон молекулын гадаргуун талбай
ихэссэнээр молекул хоорондын хүч ихэсдэг.
• Температураас хамааран цахилгаан дамжуулалт нь өөрчлөгддөг

28. Гэрийн даалгавар:
Үеийн дагуух элементийн шинж чанарын өөрчлөлт
Элемент Li Be B C N O F He
Химийн холбоо
Бүтэц
байгуулал
Хайлах цэг /К/ 180.
5
1278 2300 3550 -209 -218 -219 -248
Даалгавар:
1. Хайлах цэгийн өгөгдлөөр график байгуулж, зүй тогтлыг илрүүлнэ үү.
2. Графикийн өөрчлөлтийн зүй тогтлыг элементүүдийн бүтэцтэй холбон
тайлбарлана уу.