Eğitimde açıklı ve İHAK

1. Öğretimde Açıklık ve İnternet Üzerinden Herkese Açık Kurslar
Hazırlayan: Ömer Çiçek
Danışman: Agah Tuğrul Korucu

2. Açıklık ve öğrenme
Eğitimde açıklık, önkoşul, mekan, zaman ve miktar gibi kısıtlamaların açılması ile öğrenme servislerine erişimin önündeki
engellerin kaldırılması şeklinde ifade edilebilir. Bu açıklık, öğrenenin süreç, ortam ve etkinlikleri özgürce belirleyebilmesini de
ifade etmektedir.
Öğrenme yaklaşımları da bu doğrultuda gelişim göstermiştir. Örneğin bağlantıcılık anlaşıyı bize öğrenmenin daha serbest
ve dağınık bir biçimde gerçekleşebileceğini söylemektedir. Bilginin bir ağda dağınık bir şekilde yayıldığını ve öğrenmenin bu
dağınıklılık arasında bağlar kurması olduğu savunulur (Downes, 2002).
Açıklık ve öğrenme birlikte düşünüldüğünde herhangi bir yönden açıklık özelliği gösteren bir öğrenme olanağını açık
öğrenme olarak isimlendirebiliriz. Daha önceleri açık öğretim denildiğinde Anadolu Üniversitesi gibi zaman ve mekan
unsurlarını kaldıran oluşumlar aklımıza gelmekteydi. Ancak bu gibi oluşumlar da dahi ücret ve dönemler olması açıklık
kavramı üzerinde düşünmemizi sağlamıştır. Sonuç olarak, öğrenme ortamlarındaki açıklık öğrenen, zaman, konu, süre,
ücret ve açıklık gibi unsurlardaki sınırların kalması veya azalması şeklinde ifade edilebilir.

3. Açıklığın öğrenme ortamlarındaki yansımaları
Öğrenme nesneleri:
Öğrenmede açıklık ilk olarak kaynakların açıkca paylaşılmasında görülmüştür. Öğrenme nesneleri olarak tanımlanan çeşitli
materyaller tek bir ortamda toplanmış ve açık erişime sunulmuştur. Ülkemizde AtaNesA bu ortamlara örnek olarak verilebilir.
Açık eğitim kaynakları:
Açıklığın öğrenme ve öğretme kaynaklarının paylaşılmasına yansıması olarak karşımıza çıkan AEK, MIT'in 2001 yılında
2000 civarı dersin kaynaklarını internetten açık bir şekilde paylaşması ile başlamıştır. Türkiye'de TÜBA bünyesinde,
UADMK tarafından organize edilmektedir ve acikders.org adresinden erişilebilmektedir. Bu hareketteki sistemdeki bireylerin
etkileşimde bulunanaması gibi sorunlar İHAK'ların doğmasına neden olmuştur.
İnternet üzerinden herkese açık kurslar ve genel özellikleri:
İHAK kavramı ilk olarak Dave Cormier tarafından 2008 yılında kullanılmıştır. Ardından İHAK'lar birçok üniversite, kurum ve
birey tarafından oluşturulmaya, kullanılmaya başlanmış ve artarak devam etmiştir.
Geleneksel çevrim içi kurslardan ayrılan iki özelliği vardır. İlki katılımın serbest olması, ikincisi katılımcı sayısında bir sınır
olmamasıdır. İHAK uygulamalarının kısaltması olarak düşünülen MOOC, bu özellikleri yanı sıra İHAK uygulamalarında
bulunan internet üzerinden yürütülme ve kurs formatında olma özelliklerini de kapsar.

4. Açıklığın öğrenme ortamlarındaki yansımaları
İHAK uygulamalarının 4 özelliği şunlardır; "herhangi bir ön koşul aranmaksızın(1) internet bağlantısı olan herkesin istediği
yerden istediği zaman erişebileceği(2), çok sayıda kişinin katılımına açık(3), ve ücretsiz olarak düzenlenen çevrimiçi
kurslar(4)" (Jansen ve Schuwer, 2015). İHAK uygulamalarının genel özellikleri aşağıda gösterilmiştir.

5. İHAK Sınıflandırmaları
İHAK'lar ne kadar açık olurlarsa olsunlar kullanılan araç ve materyaller gereğince İHAK'lar farklı şekillerde işleyebilmektedir.
Kapsamlı ve Bağlantılı İHAK'lar olmak üzere ikiye ayrılır. Kapsamlı İHAK uygulamaları plan dahilinde belirli hedefler
doğrultusunda hazırlanmış video materyallerle sunulur. Bağlantılı İHAK'lar (cMOOC) ise sürecin veya materyallerin tam
olarak yapılandırılmadığı, eğitimcilerin rehberlik ettiği, öğrencilerin aktif olduğu ve bireyler arası iletişimin önemli olduğu bir
türdür.
Bağlantılı İHAK ve genel özellikleri
Bu İHAK türünde genel amaç öğrencilerinin aktif bi rol üstlenerek kendi öğrenmelerini işbirlikçi faaliyetlere dayalı olarak
yürütmelerinidir (Guardia vd., 2013, Yuan ve Powell, 2013).
Eğitimciler öğrencilere konu dahilinde sorular ve görevler verir. Bunlarla birlikte gerekli yazılı ve göster kaynakları da verir.
Öğrenciler bu ve diğer kaynaklardan yararlanarak soruları çözer ve görevlerini tamamlar. Eğitimcilerin süreç içerisindeki rolü
kolaylaştırma temelli olup, katılımcıların aktivitelerini gözden geçirme, özetleme ve yansıtmadır (Hollands ve Tirthali, 2014).
Öğrenciler arasındaki etkileşim dersin başarısını doğrudan etkiler. Öğrencilerden blog, resim, diyagramlar ve video şeklinde
dönüt alınır. Öğrenciler hazırlanan rubikleri kullanarak akranlarına ve kendilerine yönelik değerlendirmeler yaparlar.

6. İHAK Sınıflandırmaları
Bağlantılı İHAK uygulamalarında kursun yapıcı süreç içerisinde yeni şekiller alabilecek kadar esnektir. Başka genel hedefler
belirlense dahi süreç içerisinde öğrenciler kendi hedeflerini belirleyebilmektedirler. Yousef, chatti, Schroeder, Wosnitza, cvd
(2014), Bağlantılı İHAK uygulamalarının genel özellikleri aşağıda verilmiştir.

7. İHAK Sınıflandırmaları
Kapsamlı İHAK (xMOOC)
Uygulamaları Davranışçılık ve Bilişselcilik kuramlarına dayanır. Temel amaç, konu dahilinde eğitimcilerle hazırlanmış bir
kurs içerisinde öğrenenlerin belirli hedeflere ulaştırılmasıdır.
İyi yapılandırılmış bir programın olduğu ve bu program içerisinde eğitimcilerin aktif rol aldığı, öğrencilerin pasif durumda
olduğu, süreç boyunca ve süreç sonunda değerlendirmeye alınan ve bireyler arası iletişimin platformca sağlanan forumlarla
sınırlı olduğu bir İHAK türüdür. İHAK uygulamalarının çoğu bu kapsama girer.
Eğitimcilerin rolü ağır basmaktadır. Geleneksel eğitime benzer şekilde konu dahilinde öğretim tasarımı yaparlar. Hedefler,
konular faaliyetler, kaynaklar ve değerlendirme gibi unsurlar önceden planlanır ve öğrenciye kurs olarak sunulur.
Değerlendir olarak sınavlar ve ödevlerle yapılabileceği gibi video derslere gömülü sorular da kullanılabilir. Bazı kurslar akran
değerlenmeleri de yaptırabilmektedir. Başarılı katılımcılar bir ücret karşılığı sertifika alabilmektedirler.

8. İHAK Sınıflandırmaları
Udemy ve Coursera gibi platformlar aracı olarak kullanılır. Bu platforlar üyelik işlemleri gerektirir ve eğitimciler ve öğrenenler
arasında bir iletişim sağlarlar. Yousef, chatti, Schroeder, Wosnitza, cvd (2014), Kapsamlı İHAK uygulamalarının özelliklerini
aşağıda vermişlerdir.

9. İHAK Sınıflandırmaları
İHAK Sınıflandırma Çerçevesi
İHAK uygulamalarına yönelik çeşitli sınıflandırmalar yapılabilmektedir. Sınıflara ayrı ayrı bakıldığında farklı boyutlar
üzerinde durulduğu görünmektedir. Ancak temel mantığın anlaşılabilmesi için sınıflandırmalara bir bütün olarak bakılması
gerekmektedir. Aşağıda sınıflandırmalara yönelik bir çerçeve verilmiştir.

10. İHAK'ların Kurum ve Öğretici Açısından Etkileri
Hem kurumlar hem de öğreticiler İHAK'lara tarafsız bir biçimde yaklaşmalıdır. İHAK sağlayıcısı durumda olan kurumlara
örgün öğretimin destekleme, halkla ilişkiler ve tanıtım ve sosyal katkı gibi çeşitli faydaları vardır. Örgün öğretime yönelik
yüze yüze eğitimin niteliğini arttırma ve materyal hazırlamaya yönelik katkıları vardır. Halkla ilişkiler ve tanıtım boyutunda
reklam yapma sonucunda öğrenci sayısını arttırma ve öğrenci çeşitliliği kazanma ve projelerle tanınırlılığını arttırma gibi
katkıları vardır. Sosyal katkılar olarak ise, sorumluluklarını yerine getirme, halkla işbirliği kurma ve hayat boyu öğrenmeyi
destekleme gösterilebilir.
Kurumlar aynı zamanda teknik altyapıyı geliştirmeli ve öğrencilere gerekli teknik ve pedagojik desteği sağlamalıdırlar.
Sürekliliği sağlayacak ve öğrencileri teşvik edecek mekanikler de geliştirilmelidir.
İHAK uygulamalarında, öğreticiler geleneksel eğitime oranla daha büyük kitlelere hitap ederler ve bundan dolayı çalıştıkları
kurumlarda kendi alanlarında ve uluslararası alanda tanınma olanağı yakalarlar (Gerber, 2014; Kolowich, 2013). Öğreticiler
herhangi bir müfredata bağlı olmak zorunda olmadıkları için sorumlulukları da artar (Sanchez-Vera vd., 2014; Teplechuk,
2013). Bu kapsamda planlama, etkinlik tasarlama, değerlendirme ve araçları belirleme öğreticiye düşmektedir (Bali, 2013;
Conole, 2013). Bütün bunlar öğreticilerin ders tasarımı konusunda kendilerini geliştirmeleri için fırsat sunmaktadır.

11. İHAK'ların Kurum ve Öğretici Açısından Etkileri
İHAK uygulamalarının yapısı gereği öğreticiler uygulamaları hazırlarken oldukça fazla zaman ve emek harcamaktadırlar
(Chengjie, 2015). Çok sayıda öğrenciye hitap etmek gerektiğinden bu öğrencilerin ihtiyaçlarına cevap verebilecek bir
öğretim tasarımı oluşturulması gerekmektedir (Asiri, 2014; Hoy, 2014; Jansen ve Schuwer, 2015). Bunca gereklilik için
öğreticilerin yeterli bilgiye sahip olması gerekmektedir ve bu bir engel olarak görülmektedir. Uygulamalar yürütülürken
öğreticilerin teknik ve maddi destekten yoksun bırakılması da bir engel olarak görülmektedir (Teplechuk, 2013).

12. İHAK'ların Geliştirilmesi
Öğretim tasarımı ve uzaktan eğitim disiplinleri ve bunlardan doğan ilkeler bize geliştirme sürecinde yol gösterecektir. Yalnızda katılımcılar arasında
bilginin dağıtıldığı bir ortam olmaktan çıkıp, pedagojil etkinliği olan bir anlayış ile ortaya konulmasına sebep olacaktır.
İHAK tasarımları ve genel tasarım ilkeleri
Bu gibi ortamlarda genel olarak geçerli olan teknoloji kullanımı, öğrencinin aktif hale getirilmesi ve rehberlik edilmesi gibi birçok unsur İHAK'lar için de
geçerlidir. İHAK'ların doğası gereği göz önünde bulundurulması gereken ilkeler şunlardır (Guardia, Maina & Sangra, 2013):
Yeterlilik temelli eğitim: Kursun sonucunda katılımcılar yalnızca ders hakkında bilgiler edinmiş olmamalı, problem çözme yeteneğine kavuşmuş ve
öğrendiklerinin üstüne koyabilir hale gelmiş olmalılardır.
Öğrenenin desteklenmesi: Öğreneni dersin etkinliklerine çekecek araçlar ve etkinliklere yer verilmesi motivasyon açısından önemlidir. Geleneksel
ortamlardaki gibi bir dersin kaydının öğrenenler ile paylaşılması teknolojinin yeterince kullanılmadığı anlamına gelmektedir. Dolayısıyla İHAK'ların
sunulduğu ortamlarda bulunan özelliklerin sonuna kadar kullanılarak ilgi çekici, kolaylaştırıcı ve cesaretlendirici etkinlikler sunulmalıdır. Öğrenenin
kendi başına yapabileceği etkinliklerin yanı sıra akranlarıyla işbirliği içine girebileceği bir ortamda hazırlanmalıdır.
Planlama: Katılımı güçlü kılmak için öğrencilerin beklentileri ve ihtiyaçları doğrultusunda planlama yapılması ve belirsizliklerin ortadan kaldırılması
gerekmektedir. Diğer ortamlarda da kullanılan ders izlenceleri İHAK'ların doğası gereği daha detaylı olması gerekmektedir.

13. İHAK'ların Geliştirilmesi
İHAK'larda içerik
İçerik konusu materyallerin türüne ve niteliklerine varır şekilde derincesine incelenmelidir. Amaç büyük kitlelere ulaşmak
olduğundan buna göre içeriğin düzenlenmesi gerekmektedir. Hedef grup daha küçük bir grup ise bu kitlenin amaçları
doğrultusunda tasarım yapılabilir. Dersin içeriğine amaçlarına uygun şekilde materyaller seçilmelidir. Çoğunlukla videolar
kullanıldığından bu videolar içerisinde bireysel çalışmayı güçlendirecek tekniklere yer verilmelidir.
İHAK'larda iletişim
İHAK uygulamalarında iletişim kurmak uzaktan olması dolayısıyla zordur. Öğrencilerin uygun araçlarla iletişim sağlamaları
gerekmektedir. İHAK'larda öğrencilerin soru sorabilecekleri iletişim araçları bulunmaktadır. Eşzamansız iletişim araçları
sıkça kullanılmaktadır. Tartışma platformları bunlara örnektir.
İHAK'larda ölçme değerlendirme
İHAK'larda farklı türlerde değerlendirme yöntemleri kullanılmaktadır. Geleneksel eğitimde olduğu gibi süreç sırasında ve
sonunda değerlendirme yapılması gerektiği öngörülmektedir (Clarke et al., 2004). Katılımcı sayısı göz önüne alındığında
süreç son değerlendirme zorlaşmaktadır. Ödev ve alıştırmalar sıkça kullanılır.