3. ΣΤΟΧΟΙ
Η έρευνα στοχεύει να φέρει σε επαφή τους
μαθητές με τη γελοιογραφία: Να μάθουν
την ιστορία τους, να αντιληφθούν τις
επιδράσεις, που έχουν στη ζωή μας, και
τα ερεθίσματα που δέχονται οι δημιουργοί
τους από το κοινωνικοπολιτικό
«γίγνεσθαι».
4. Η ερευνητική εργασία ξεκινά με τον ορισμό της γελοιογραφίας και
την αναφορά στις τεχνικές του γελοιογράφου. Στη συνέχεια,
παραθέτονται λίγα ιστορικά στοιχεία και τονίζεται η ιδιαίτερη
περίπτωση του Μποστ. Ακολουθούν κάποιες γελοιογραφίες
σύγχρονων γελοιογράφων και η εργασία κλείνει με τη συνέντευξη
των μαθητών στον Πάνο Ζάχαρη, γελοιογράφο του Ποντικιού.
5. Τι είναι γελοιογραφία;
• Ως γελοιογραφία χαρακτηρίζεται κάθε ζωγραφική
παράσταση της οποίας τα κύρια γνωρίσματα
προσώπων ή πραγμάτων αποδίδονται κωμικά
παραλλαγμένα. Στόχος της γελοιογραφίας είναι η
διακωμώδηση προσώπων από τα λόγια ή τις
πράξεις τους, καθώς και καταστάσεων που όμως
δεν συμβιβάζονται με την κοινή αντίληψη. Το
μήνυμα της γελοιογραφίας συνήθως
υποδηλώνεται με σχετικό υπότιτλο ή στιχομυθία,
αν πρόκειται για γελοιογραφικό σύμπλεγμα.
6. •
•
•
Η γελοιογραφία, δηλαδή, είναι η γραφή του γελοίου, του κωμικού, του χιούμορ.
Επιδεικνύει το κωμικό με χιουμοριστικό τρόπο και έχει ως στόχο την πρόκληση του
γέλιου στον αναγνώστη. Το χιούμορ δίνει πνοή στη γελοιογραφία και αποτελεί
καθοριστικό παράγοντα για την επιτυχή διάδοσή της. Με άλλα λόγια, το κωμικό στοιχείο
αποτελεί τη σάρκα της γελοιογραφίας και το χιούμορ την ψυχή της. Όποιος κι αν είναι ο
τύπος της, πολιτική, ιστορική, κοινωνική, η «γελοιογραφία» ως μια μορφή τέχνης
συνδυάζει την εικόνα με τη σάτιρα. Ήταν ανέκαθεν ένας τρόπος έκφρασης των
συναισθημάτων και απόψεων του σύγχρονου ανθρώπου, αγγίζοντας πολλές φορές τα
όρια της υπερβολής και της ειρωνείας. Μέσα από αυτήν τολμά κανείς να επικοινωνήσει
και ταυτόχρονα να διακωμωδήσει τα δρώμενα της εποχής και του τόπου με τέτοιο
τρόπο, ώστε να γίνει αποδεκτός και κατανοητός σε κάθε άτομο, είτε αυτά σχετίζονται με
την πολιτική είτε με άλλα σημαντικά γεγονότα.
Μια εικόνα ισούται με χίλιες λέξεις. Ο γελοιογράφος με όπλο την καλλιτεχνική του
γραφίδα καταφέρνει με μια εικόνα να περάσει μηνύματα στο λαό με τρόπο απλό και
σαφή, με λόγια ή χωρίς, προκειμένου να τον κάνει να ευαισθητοποιηθεί και να
σχηματίσει μια καθαρή εικόνα των σημερινών γεγονότων. Προικισμένος με αίσθηση του
χιούμορ, υψηλή ευφυΐα και βαθιά αντίληψη της επικαιρότητας, είναι συνάμα καλλιτέχνης
και δημοσιογράφος.
Γεγονός πάντως είναι ότι η γελοιογραφία μεγαλοποιεί τα φυσικά γνωρίσματα και,
κυρίως, τα ελαττώματα ή, με αντιθέσεις, καταδεικνύει την ασυμφωνία των φυσικών
χαρακτηριστικών ή των ηθικών ιδιοτήτων του προσώπου, που γελοιογραφείται,
προκειμένου να αναδείξει το κωμικό στοιχείο. Ως θέματά της λαμβάνονται, συνήθως,
άστοχες ή ανόητες φράσεις, έργα ή υποσχέσεις. Η αξία δε της γελοιογραφίας συνάγεται
από το λεπτό και συνάμα δριμύ πνεύμα, συνδυασμένο με σαφήνεια και απλότητα, έτσι
ώστε να προκαλείται αυθόρμητα στον παρατηρητή εύθυμη διάθεση, ακόμα και όταν
αυτή αποσκοπεί στο σαρκασμό ή στην εχθρότητα. Αντίθετα η ψυχρότητα και η ασάφεια
έχουν ως συνέπεια την αποτυχία της γελοιογραφίας.
7. • ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΑΣ
Η γελοιογραφία ήταν γνωστή από τους
αρχαίους χρόνους. Κατά τον Πελοποννησιακό
πόλεμο, στις αρχές του 4ου π.Χ. αιώνα στην
Αθήνα ζούσε ο ζωγράφος Παύσων που, κατά
τον Αριστοτέλη, παρίστανε τους ανθρώπους,
όπως οι κωμικοί ποιητές, πολύ χειρότερους σε
μια ρεαλιστική τάση παρωδίας και
διακωμώδησης. Άλλος γνωστός γελοιογράφος
ήταν ο Αντίφιλος της Αιγύπτου (β' ήμισυ 4ου
π.Χ. αιώνα), που λέγεται πως αυτός εισήγαγε
τη γελοιογραφία ως είδος της ζωγραφικής και
του οποίου τα έργα, επειδή σατίριζε κάποιον
Γρύλλο, ονομάσθηκαν «Γρύλλοι».
8. • ΜΙΚΡΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Το γελοιογραφικό πνεύμα στην Ελλάδα
εκπροσώπησαν τα περιοδικά «Ασμοδαίος» και
«Άστυ». Ο πρώτος που καλλιέργησε με σαφήνεια,
κομψότητα, απλότητα αλλά και πνευματώδη
χαρακτήρα το είδος αυτό της τέχνης ήταν ο Θέμος
Άννινος (18431916), που υπήρξε και ο εκδότης
των παραπάνω περιοδικών. Επόμενοι ήταν ο
Δημήτριος Γαλάνης, ο Ζαχ. Παπαντωνίου, ο Φρ.
Αριστεύς, ο Σταμ. Σταματίου, ο Ηλ. Κουμετάκης, ο
Σοφοκλής Αντωνιάδης (ΣΟΦΟ), ο Φωκ.
Δημητριάδης, και ο ζωγράφος Ροϊλός.
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CE%B9%CE%BF%CE%B3%CF
%81%CE%B1%CF%86%CE%AF%CE%B1
10. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΟΥ ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΟΥ
• Ένας γελοιογράφος χρησιμοποιεί συγκεκριμένες τεχνικές προκειμένου
να περάσει τα μηνύματά του και να επιτύχει το στόχο του. Τέτοιες
τεχνικές αποτελούν ο εύθυμος χαρακτήρας του θέματός του, ο
εύστοχος, περιεκτικός λόγος και η υπαινικτικότητα. Το λογοπαίγνιο
αποτελεί σημαντική τεχνική, καθώς και η κατάλληλη χρήση
προσώπων ή αντικειμένων με συμβολική σημασία. Δεν πρέπει να μας
διαφεύγει ότι τα χαρακτηριστικά των προσώπων τονίζονται με
υπερβολή. Σε μια πολιτική γελοιογραφία βρίσκουμε συμπυκνωμένη
την πολιτική ειδησεογραφία, την καυστική κριτική στην πολιτική
κατάσταση, δοσμένη συνήθως με χιούμορ, με ελάχιστα στοιχεία
λόγου ή και χωρίς λόγο. Η ευρηματικότητα του γελοιογράφου και η
οξύτητα της κριτικής του καθορίζει την εμβέλεια και την επιτυχία του
στόχου του γελοιογράφου. Προσέχουμε ακόμα πως μια πολιτική
γελοιογραφία μπορεί να κρύβει στοιχεία πολιτικής προπαγάνδας.
http://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CCsQFjAA&url=http%3A%2F%2Fusers.sch.gr
%2Fpchaloul%2Fgeloiografies.htm&ei=5ubjUrD5N8Se0QXqzoHYBQ&usg=AFQjCNEZspellqs_1DSk3M5azSXm5fiVA&bvm=bv.59930103,d.d2k
11. Η γελοιογραφία στη σύγχρονη Ελλάδα της οικονομικής κρίσης:
•
Μέχρι το 1950 διακρίθηκαν οι γελοιογράφοι:Ν. Καστανάκης, Γ. Μαυριλάκος (Noir), Δ.
Παπαδημητρίου (Μιμ. Παπ.), Σ. Αντωνιάδης, Γ. Γκέιβελης, Αρσλόγλου, Κ. Μαραγκός
(ο Κεμ Αλεξανδρείας), Κ. Ρωμανός του Καΐρου, Σ. Πολενάκης, Π. Παυλίδης, Μ.
Γάλλιας, Ε. Τερζόπουλος, Α. Βλασσόπουλος, Αρχέλαος Αντώναρος, Β.
Χριστοδούλου, Ν. Νομικός, Α. Θεοφιλόπουλος.
Αρχέλαος Αντώναρος
12. • Αναμφισβήτητα η γελοιογραφία έχει επηρεάσει
όλο τον κόσμο, αφού τα θέματα τα οποία σατιρίζει,
πολιτικά, κοινωνικά και άλλα έχουν παγκόσμια
εμβέλεια. Μεγάλο παράδειγμα επηρεασμού της
κοινής γνώμης είναι η «υβριστική» κωμική
απεικόνιση του Μωάμεθ από τον Δανό
σκιτσογράφο Κουρτ Βέστεργκαρ , η οποία
προκάλεσε σάλο πριν λίγα χρόνια στο
μουσουλμανικό κόσμο, ξεσηκώνοντας πλήθος
αντιδράσεων κατά του γελοιογράφου, του
ευρωπαϊκού τύπου, ακόμη και της κυβέρνησης της
Δανίας. Η ζωή του σκιτσογράφου τέθηκε σε
κίνδυνο δύο φορές και τα επεισόδια ήταν πολλά
και ακραία σε όλο τον κόσμο.
14. • Από το 1920 έως το 1926 έζησε με την οικογένειά του στη
Ρουμανία και στη συνέχεια στην Αθήνα. Μαθητής
Γυμνασίου άρχισε τα σκίτσα και απέκτησε το ψευδώνυμο
Μέντης. Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής έγινε
μέλος του Ε.Α.Μ. (1942) και συμμετείχε στην Εθνική
Αντίσταση.
• Η καριέρα του ως σκιτσογράφου ξεκίνησε από τη Σχολή
Καλών Τεχνών, την οποία όμως παράτησε μετά με
εικονογραφήσεις περιοδικών και παιδικών βιβλίων. Το
πρώτο προσωπικό του βιβλίο εκδόθηκε με δικά του έξοδα
το 1945 και είχε τίτλο Ο Άγιος Φανούριος. Βοήθημα διά την
κατανόησιν των Κινέζων κλασσικών. Γκα-τσου και ΒουΣβου-Νι. Το 1952 έπιασε δουλειά στην εφημερίδα
Καθημερινή, την οποία τότε διηύθηνε η Ελένη Βλάχου,
στην οποία αρχικά εργαζόταν ως ταμίας και
βιβλιοθηκάριος. Το 1955 αρχίζει να εργάζεται στο
περιοδικό Εικόνες ως εικονογράφος. Στη συνέχεια
απασχολείται ως σκιτσογράφος στο περιοδικό
Ταχυδρόμος.
15.
16. • Το 1959 παρουσίασε στη στήλη του, η οποία είχε τίτλο
Το μποστάνι του Μποστ, τους τρεις πλέον γνωστούς
ήρωες του: Μαμά- Ελλάς, Πειναλέων και Ανεργίτσα.
• Το 1973 δημοσίευσε αντιδικτατορικά σκίτσα και κείμενα
στα περιοδικά Αντί και Ταχυδρόμος, συνεργασία που
συνεχίστηκε και για τα πρώτα χρόνια της
μεταπολίτευσης.
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CF%80%CE%BF%CF%83%CF%84
17.
18. Σύγχρονοι Γελοιογράφοι
Τα τελευταία χρόνια, κατά τα οποία η Ελλάδα διανύει μια οικονομική και πολιτική
κρίση , η σάτιρα μέσω της γελοιογραφίας έχει γίνει ένα μέσο έκφρασης της λαϊκής
αγανάκτησης προς το πολιτικό σύνολο.
Ορισμένοι σύγχρονοι γελοιογράφοι και
σκίτσα τους:
http://www.cartoonists.gr/index.php?language=Greek
25. ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΖΑΧΑΡΗ (από την ιστοσελίδα του,
http://zacharispanos.wordpress.com/about/)
Γεννήθηκε 1982 στην Αθήνα.
Σπούδασε στο τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθήνας,
Παράλληλα, σπούδασε στη Σχολή σκίτσου του Σπύρου Ορνεράκη.
Τα πρώτα του σκίτσα δημοσιεύτηκαν το 2004 στον Οδηγητή. Από το
2005 και μέχρι το 2008 οπότε και έκλεισε, συνεργάστηκε με το
περιοδικό ΑΝΤΙ. Έχεί συνεργαστεί περιστασιακά με διάφορα περιοδικά,
τις εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή και ένα διαφημιστικό γραφείο ως
εικονογράφος.Από το Νοέμβρη του 2012 έως και το Μάη του 2013
δούλεψε στην εφημερίδα 6 μέρες.
Απο το 2008 μέχρι και σήμερα εργάζεται στην εβδομαδιαία εφημερίδα
ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ , όπου πέρα από τις γελοιογραφίες του δημοσιεύει
σατιρικά φωτομοντάζ
Είναι μέλος της Λέσχης Ελλήνων Γελοιογράφων και της Ένωσης
Συντακτών Περιοδικού και Ηλεκτρονικού Τύπου (ΕΣΠΗΤ).
26. 1. Πότε ξεκινήσατε να σκιτσάρετε γελοιογραφίες και τι σας ώθησε
σε αυτό;
Ίσως ακουστεί κοινότυπο και υπερβολικό, αλλά σχεδιάζω γελοιογραφίες
από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Για του λόγου το αληθές την 1η
ίσως γελοιογραφία μου την έκανα 3-4 ετών με ήρωες τους γονείς μου.
Η 1η μου αμιγώς πολιτική- και στρατευμένη- γελοιογραφία, δημοσιεύτηκε
στην εφημερίδα «Πρώτη» το 1988, σαν σκίτσο «μικρού αναγνώστη της
εφημερίδας». Ήμουν 6 ετών και το παραδέχομαι είχα… «βύσμα» στην
εφημερίδα!
Αυτό που με ώθησε είναι σαφώς το έντονα πολιτικοποιημένο
οικογενειακό περιβάλλον και η αγάπη μου σαν παιδί για τη Ζωγραφική.
Σαφώς έπαιξε ρόλο η λατρεία των γονιών μου για την πολιτική
γελοιογραφία αλλά και τα κόμιξ, οι εφημερίδες και τα Άλμπουμ μέσα στα
οποία μεγάλωσα
27. 2. Ποια προσόντα πρέπει να έχει ένας γελοιογράφος;
Χρειάζεται μια στοιχειώδης ευχέρεια στο σχέδιο, αλλά αυτό είναι το εύκολο,
διδάσκεται.
Επίσης, η δουλειά μας είναι κυρίως δημοσιογραφική, άρα απαιτεί συνεχή επαφή
και τριβή με την πολιτική επικαιρότητα. Απαιτείται παράλληλα πολύ καλή χρήση
της γλώσσας αλλά και ευρύτερη παιδεία. Πολλοί συνάδελφοι είναι Αρχιτέκτονες
κάτι που τους βοηθάει ιδιαίτερα στο σχέδιο. Προσωπικά σπούδασα στο τμήμα
Ιστορίας της Φιλοσοφικής, κάτι που αποτυπώνεται στα σκίτσα μου με τη συχνή
χρήση ιστορικών γεγονότων σε παραλληλισμό με το σήμερα.
Ίσως το πιο δύσκολο είναι η καλλιέργεια γελοιογραφικής- σατιρικής ματιάς. Δεν
πρόκειται απλά για χιούμορ. Ο γελοιογράφος δεν λέει ανέκδοτα ή απλά
εξυπνάδες. Οφείλει να αποδομεί ένα γεγονός, μια κατάσταση, ξεγυμνώνοντας τα
στα μάτια του αναγνώστη. Αυτή η δυνατότητα οξύνεται με τη συνεχή δουλειά. Από
ένα σημείο και μετά η τάση να σχολιάζεις, να καυτηριάζεις το κάθε τι γίνεται
δεύτερη φύση.
28. 3. Ποια γεγονότα σας εμπνέουν και πόσο χρόνο αφιερώνετε, περίπου,
για να σκιτσάρετε;
Ως πολιτικός γελοιογράφος και εργαζόμενος σε εφημερίδα, η πρώτη ύλη μου
είναι η επικαιρότητα, οι τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις, αλλά και η διαχρονική
σύγκρουση του λαού με την εξουσία ανεξαρτήτως περιόδου.
Η δημιουργία ενός σκίτσου σπάνια μου παίρνει πάνω από 2-2,5 ώρες, 1-1,5
για το σχέδιο και άλλο τόσο για το χρωμάτισμα στον Υπολογιστή. Βέβαια έχει
προηγηθεί η έρευνα, η οποία μπορεί να είναι αρκετά χρονοβόρα. Αν πχ η
γελοιογραφία μου τοποθετείται στη Βουλή ή σε ένα εργοστάσιο, θα ψάξω
κατάλληλες για φωτογραφίες για να σχεδιάσω με ακρίβεια το χώρο κλπ.
Η σύλληψη της ιδέας όμως είναι άλλη ιστορία. Μπορεί να στύβω μάταια το
μυαλό μου επί 4 ώρες, ή από την άλλη μπορεί ξαφνικά και μέσα σε 1 λεπτό,
διαβάζοντας μια είδηση να ξέρω ακριβώς τι θέλω να κάνω.
29. 4. Υπήρξε κάποιος γελοιογράφος πρότυπό σας;
Ο όρος «πρότυπο» είναι αρκετά βαρύς, υπονοεί θαυμασμό για κάθε πτυχή
της ζωής και του έργου κάποιου, οπότε θα προτιμούσα να μιλήσω για
όσους με επηρέασαν καθοριστικά ως επαγγελματία.
Στη γελοιογραφία δεν υπάρχει παρθενογένεση, ιδιαίτερα σε μια χώρα με
σπουδαία γελοιογραφική παράδοση. Προσωπικά έχω μεγαλώσει με τη
δουλειά του Στάθη και του Γιάννη Ιωάννου οι οποίοι έχουν αφήσει το
αποτύπωμα τους και στη δική μου δουλειά. Τολμώ να παραδεχτώ πως με
κόπο κατάφερα να «απογαλακτιστώ» από τη σχεδιαστική αντίληψη του
Στάθη την οποία ακολουθούσα τον πρώτο καιρό.
Ξεχωριστή θέση έχει βέβαια και ο Σπύρος Ορνεράκης που υπήρξε επί 3
χρόνια δάσκαλος μου. Αν και με μια πρόχειρη ματιά ακολουθώ
διαφορετικούς γελοιογραφικούς δρόμους από αυτόν, η παρουσία του ήταν
καθοριστική.
Αλληλεπίδραση υπάρχει και σήμερα, αφού ακόμα και γελοιογράφοι της
ίδιας γενιάς επικοινωνούμε με το έργο μας, επηρεάζοντας ο ένας τον άλλο.
Δεν μιλάμε βέβαια για αντιγραφή, αλλά μάλλον για δημιουργική ανταλλαγή.
30. 5. Έχετε συνεργαστεί με συναδέλφους σας;
Σε αντίθεση με έναν δημιουργό κόμιξ που δουλεύει ενίοτε και σε
σενάρια άλλων, η δουλειά του γελοιογράφου είναι…one man show.
Σενάριο, σκηνοθεσία, εκτέλεση, όλα γίνονται από τον ίδιο άνθρωπο.
Συνεργασία υπάρχει πχ στη διοργάνωση μιας ομαδικής έκθεσης,
μιας συλλογικής έκδοσης κλπ.
«500 Μέτρα Σκοινί…»
31. 6. Το επάγγελμά σας ικανοποιεί τις βιοποριστικές σας ανάγκες;
Ζω αποκλειστικά από τη δουλειά αυτή, με μεγάλες όμως δυσκολίες,
ιδιαίτερα το τελευταίο διάστημα. Ισχύει και για εμάς τους
εργαζόμενους σε ΜΜΕ, ότι ισχύει για την πλειοψηφία των
εργαζομένων. Η κρίση έχει χτυπήσει πολύ άγρια και τις εφημερίδες
με αποτέλεσμα πολύ μεγάλα προβλήματα όπως απολύσεις,
μειώσεις μισθών, καθυστερήσεις πληρωμών και έντονη ανασφάλεια.
«Μνημονιακή Φυλακή»
32. 7. Παρακολουθείτε σατιρικές εκπομπές; Ποια είναι η
άποψη σας για αυτές;
Ναι παρακολουθώ σατιρικές εκπομπές, και σε
τηλεόραση- ραδιόφωνο, αλλά και στο ίντερνετ. Είμαι
φανατικός ακροατής της Ελληνοφρένειας την οποία
παρακολουθώ εδώ και χρόνια και με επηρεάζει αρκετά
και στη δουλειά μου. Επίσης πιστεύω πως υπάρχουν
πολύ αξιόλογες διαδικτυακές προσπάθειες. Δεν με
ενθουσιάζουν κάποιες πιο light απολιτίκ εκπομπές όπως
πχ το ΌΛΑ του Αναστασιάδη, το Ράδιο Αρβύλα κλπ
.Γενικά πιστεύω πολύ στη στοχευμένη πολιτική σάτιρα
σε αντίθεση με τον απλό χαβαλέ που δεν αγγίζει τον
Ισχυρό. Αυτό δε σημαίνει ότι απορρίπτω όσους
επιλέγουν μια πιο ουδέτερη στάση.
33. 8. Ποια πιστεύετε ότι είναι η θέση της γελοιογραφίας
στη σημερινή εποχή της οικονομικής κρίσης;
Αυτή που ήταν πάντα: Στο πλευρό του αδύναμου, του εργαζόμενου
που χτυπιέται άγρια από την Πολιτική και Οικονομική Εξουσία. Η
γελοιογραφία οφείλει να αποκαλύπτει, να εμπνέει, να εμψυχώνει τον
απλό εργαζόμενο. Να ξεγυμνώνει στα μάτια του τον ισχυρό: τον
πολιτικό, τον εργοδότη, τον καταπιεστή.
«Μήτρογλου υπέρ Σαμαρά
»
34. 9. Ποια είναι η ευχή σας για το μέλλον;
Ελπίζω να πάψω να σκιτσάρω Μνημόνια, Φτώχεια και Ήττες και να
εικονογραφήσω την Ελπίδα.
Κι επειδή δεν πιστεύω στις ευχές, πέρα από το να λιώνω μολύβια
μουτζουρώνοντας χαρτιά, λιώνω και τις σόλες μου στο δρόμο
συμμετέχοντας σε διαδηλώσεις και κινητοποιήσεις. Θέλει όμως
ακόμα πολύ φως να ξημερώσει, όπως έγραφε κι ο
Μ.Αναγνωστάκης…
«Καμουφλάζ»
