Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Η τέχνη του αγιογράφου, Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου, σελ. -134

1. ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, σελ. 131-134

2. • ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, σελ. 131-134

3. O πατέρας ασκεί την πατροπαράδοτη τέχνη του αγιογράφου,
όμως ο γιος του τον πικραίνει, καθώς δείχνει απρόθυμος να
συνεχίσει την ίδια τέχνη και προτιμά την ελευθερία της
αγροτικής ζωής. Το φλέγον ζήτημα για τον πατέρα είναι να
συνεχίσει ο γιος την οικογενειακή παράδοση και γι' αυτό
αρνείται να δεχτεί ότι το καλλιτεχνικό ταλέντο ούτε
κληρονομείται ούτε διδάσκεται. Το ημιτελές αυτό διήγημα
αποτελεί προσχέδιο του ολοκληρωμένου διηγήματος «Oιδυο
αγάπες»,που δημοσίευσε ο Κ. Θεοτόκης το 1910.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΕΟΤΟΚΗΣ, Η τέχνη του αγιογράφου
Άγγελος Γιαλλινάς, 1892, Κέρκυρα,
αναχώρηση από το εκκλησάκι.

4. O πατέρας εδούλευε ένα ιστόρισμα*, ένα
κόνισμα τ' Αϊ-Νικολάου μικροστό, για
προσκέφαλο κρεβατιού, κι ο γιος του εκαθότουν
στο πλευρό του προσεχτικά κοιτάζοντας τη
δούλεψη. Τούτος ήταν ένας νέος ψηλός ως είκοσι
χρονών, ενώ ο πατέρας είχε περάσει τα πενήντα.
Γύρω στο δωμάτιο που νταβάνι δεν είχε ήταν
ακουμπημένες ή κρεμασμένες αγιογραφίες, παλιές
άλλες για διόρθωμα, άλλες ατέλειωτες, κι άλλες
έτοιμες. O ζωγράφος εφορούσε τα χωριάτικα
ρούχα, ξυπόλυτος με μαύρα σκαλτσούνια·*
εκρατούσε στο χέρι ένα μακρύ καλάμι και μια
τάβλα με χρώματα γύρω και μια χουφτιά πινέλα
που ο ίδιος τα κατασκεύαζε από φτερά ορνιθιών.
Αφηγηματικοί τρόποι
Αφηγηματικοί τρόποι
Αγνώστου, κρητικής σχολής, περ. 1700, ο Άγιος Νικόλαος

5. «Βλέπεις», είπε του παιδιού
του, «για το κρεατί χρειάζεται
κοκκινάβαρη* και κίτρινο, οι μαγούλες
γένονται λίγο πλιο κόκκινες, και τα
μάτια με μαύρο. Αλλά το χρώμα πρέπει
να 'ναι πηχτότερο για το πρόσωπο,
βάνεις λιγότερον κρόκο αυγού».
«Εκατάλαβα», αποκρίθηκε το
παιδί, «μα η επιστήμη είναι δύσκολη.
Το χέρι μου δεν ακούει και δεν κάνει
ό,τι του προστάζω».
Αφηγηματικοί τρόποι
Ανδρέας Ρίτζος, 2ο μισό 15ου αιώνα, ο Άγιος Νικόλαος

6. «Σιγά σιγά», του 'πε χαμογελώντας ο
πατέρας, «έτσι και 'γώ όταν μ' εδίδαχνε ο
πατέρας μου ο συχωρεμένος· μα κείνος ήξερε
περσσότερο την τέχνη, λες και τα ζωγραφίσματά
του εμιλούσαν· δεν επρόφτακε να μου παραδώσει
όλα τα μυστικά κι έμεινα στο μισό δρόμο: όμως
μάθε κι εσύ ό,τι ξέρω». Και σα να 'χε θυμηθεί
κάτι που να τον έβιαζε. «Α», έσμιξε, «πρέπει να
σωθεί και τούτο κι η θύρα με τον “ίδε
άνθρωπος”*, θα 'ρθουν την άλλη βδομάδα να την
πάρουν για το Στρινήλα*· κάθισε εσύ κάμε τον
κάμπο κίτρινο, όπως μπορέσεις, μα πρόσεξε μη
λερώσεις τα σουσούμια* του Χριστού. Θα γένει
κίτρινος καθώς πάντα».
https://www.europeana.eu/portal/record/2063620/GRE_280_01.html, Κοινό
Κτήμα, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=48456069
Η Σταύρωση, Ανδρέας Παβίας, τέλη 15ου αιώνα, Εθνική Πινακοθήκη
μεταφορά
παρομοίωση
Τον ενθαρρύνει.
Ερώτηση κατανόησης: Πώς έμαθε την τέχνη του ο αγιογράφος; Με ποιον τρόπο την ασκεί;

7. O νέος αναστέναξε· και χωρίς
να αποκριθεί επήγε στην αγκωνή της
κάμαρης*, εσήκωσε από τη γης τον
τενεκέ του καρυδόλαδου, εσίμωσε*
στο παράθυρο, έβγαλε από ένα
χάρτινο σακκούλι ένα απλόχερο χώμα
κίτρινο, κι έπειτα άρχισε να τ' αλέθει
με λάδι μ' έναν πέτρινον κόπανο σε
μία μαρμαρένια πλάκα. Κι έτριβε κι
έτριβε ρυθμικά.
Ερώτηση κατανόησης:Πώς έμαθε την τέχνη
του ο αγιογράφος; Με ποιον τρόπο την ασκεί;
Κέρκυρα, αρχές 20ου αιώνα, μοναχοί στο πηγάδι της αυλής της Μονής
Παλαιοκαστρίτσας.

8. Το χέρι του όμως εργαζότουν μηχανικά, αλλού
ήταν ο νους του. Ανανογιότουν* τ' άλλα τα παιδιά του
χωριού, που ως τόσο έσπερναν τη γης, εκυβερνούσαν
τα ζευγάρια τους*, εδούλευαν στον ανοιχτόν αγέρα,
ενώ εκείνος ήταν σκλαβωμένος ολημέρα στους
τέσσερους πύργους, κι εργαζότουν περιττά δίχως να
καταφέρνει τίποτα, έπειτα εθυμότουν στους κάμπους
τους χορούς που 'κάναν τα κορίτσια βόσκοντας τα ζα
τους, που οι άλλοι τα 'βλεπαν κάθε μέρα, ενώ εκείνος
μόλις από μακριά, πηγαίνοντας να παραδώκει σε
κάποιο μοναστήρι μιαν εικόνα, σκλαβωμένος στην
αυστηρή θέληση του πατέρα. Κι ως τόσο το χέρι του
επηγαινοερχότουν οκνά οκνά* απάνω στην πλάκα
αλέθοντας το χρώμα.
Ερώτηση κατανόησης: Πώς αντιδρά ο γιος
στην προσπάθεια του πατέρα του να του
μεταδώσει την τέχνη του;
Ερώτηση κατανόησης: Γιατί ο γιος νιώθει
«σκλαβωμένος»; Ποιες σκέψεις περνούν από το
μυαλό του και ποια συναισθήματα τον
καταλαμβάνουν, όσο χρόνο βοηθά τον πατέρα του;
μεταφορά
αντίθεση
αντίθεση
προσωποποίηση
Αφηγηματικοί τρόποι

9. Άγγελος Γιαλλινάς, αρχές 20ου αιώνα, όργωμα με βόδια στην Κέρκυρα.

10. «Φτάνει τώρα», του 'πε ο
αγιογράφος ενώ έβαζε τ' Aϊ-
Νικολάου του τα μάτια, και χωρίς
να γυρίσει το πρόσωπο· «α παιδί
μου, ακόμα δεν εκατάφερες ούτε
τούτην την απλή δουλειά. Λυώσε
τώρα το χρώμα στο πινάκι* και
κάθισε να χρωματίσεις προσεχτικά
το ιστόρισμα».
O νέος ξαναναστέναξε
αλλά υπάκουσε.
Άγγελος Γιαλλινάς, αρχές 20ου αιώνα, ξωκλήσι
στην Κέρκυρα.

11. «Θα σου μάθω την τέχνη θέλεις
και δε θέλεις, μπορείς και δεν μπορείς.
Μ' αυτήνε θα ζήσεις και συ· και σ' έχω
κιόλας μονάκριβο, άρα και κατάρα μ'
άφηκε ο πάππους σου, να μην αφήσω να
χαθεί από το σπίτι του η τέχνη, από τ'
Αλεύκι* στο Σιδάρι* σ' όλες τις εκκλησιές
του νησιού είναι των παπούδωνέ μας τα
ιστορίσματα, επαλιώσανε από τον καιρό
και από το λιβάνι, μα φαίνεται ακόμα η
τέχνη τους των παλιών· πού να τη
φτάκουμε όμως. Πρόσεξε μη σου στάζει
το λάδι απάνου στο πρόσωπο· πρόσεξε!
Αφηγηματικοί
τρόποι
Στις κλειστές επαρχιακές - ανδροκρατικές κοινωνίες ο πατέρας
αποφασίζει για τη ζωή των παιδιών και οι αποφάσεις του
είναι αδιαπραγμάτευτες.
Ερώτησηκατανόησης: Γιατί
ενδιαφέρεται τόσο πολύ ο πατέρας για το
επάγγελμα που θα ασκήσει ο γιος του;
Τον φοβερίζει – του υπενθυμίζει ότι είναι μονάκριβος γιος κι
επομένως πρέπει να συνεχίσει την οικογενειακή παράδοση -
προσπαθεί να του ξυπνήσει το φιλότιμο και την ευαισθησία μιλώντας
του για τους προγόνους που ήταν επιφανείς αγιογράφοι -τον μαλώνει

12. Ναι, ένας προπάππους σου
εδούλευε και στη χώρα και στα
νησιά και στα χωριά, κι ήταν
άνθρωπος άγιος, κι ενήστευε
σαν εζωγράφιζε κι είναι
θαματουργά όλα τα κονίσματά
του και τα 'χουν ντυμένα μ'
ασήμι [ ] και με χρυσάφι λένε.
Και θα πάψουν να γένονται στο
σπίτι μου οι άγιοι, σαν κλείσω
τα μάτια, για να λείψει και η
ευλογία τους;
Άγγελος Γιαλλινάς, αρχές 20ου αιώνα, εκκλησία στην Κέρκυρα.

13. Πρόσεχε πρόσεχε! μου τα λερώνεις
όλα· όχι έτσι, στεγνότερο το πινέλο,
σφούγγισε με το πανί τ' αυλάκια,
έχε επιμέλεια· όσο χειρότερα το
κάνεις, τόσος κόπος περσσότερος
ώσπου να μάθεις, και περσσότερος
και για μένα ν' αποτελειώσω τη
θύρα· αγιογραφική θα μάθεις, μου
είναι ακριβή και αλλουνού δεν έχω
να τηνε διδάξω. Όσα ξέρω θα τα
μάθεις, κι αν είσαι καλός, σε στέρνω
και σ' ένα σκολειό ή στη χώρα ή
πέρα, κατά πώς τα φέρνει η τύχη.
Άγγελος Γιαλλινάς, αρχές 20ου αιώνα, υπαίθριοι πωλητές στην Κέρκυρα.

14. Χτήμα* δεν έχεις αρκετό, για να ζιεις χωρίς να
δουλεύεις· μη θέλεις να κάμεις και συ το σκαφτιά ή
τον αργαστηριάρη*, για να τρως τον παρά* του
κόσμου και ν' αδικεύεις· τούτη είναι η δουλειά σου η
πατροπαράδοτη».
Άγγελος Γιαλλινάς, αρχές 20ου αιώνα, Κέρκυρα, μανάβικο
έξω από τον Μαρκά.

15. Έτσι ορμήνευε ο αγιογράφος τον
υγιό του, όλο δουλεύοντας τον Αϊ-Νικόλα
του. Είχε τώρα αποτελειώσει την ψαριά
γενειάδα του αγιού, είχε βάλει τα κόκκινα
χείλια, και το εικόνισμα ήτουν τώρα ζωερό με
τα μαύρα μάτια του, με το γελάμενο στόμα,
όλος [ ] χοντρά εργασμένος, αλλά με απλότη
και με αγάπη. «Κοίτα», επρόστεσε, «τον άγιο
–την ευκή του να 'χομε– δεν εβγήκε
καλύτερος από τ' άλλα». «Όλο γελάει»,
αποκρίθηκε ο νέος, ξυώντας με το χοντρό
πινέλο τη ζωγραφιά τού «ίδε ο άνθρωπος». Θεόδωρος Πουλάκης, 2ο μισό 17ου αιώνα, ο Άγιος Νικόλαος
ένθρονος (λεπτομέρεια από εικόνα με τον Άγιο Νικόλαο
και σκηνές του βίου του).

16. Μα τώρα εβράδιαζε, κι ο
αγιογράφος εσφόγγισε τα πινέλα του, τα
'πλυνε με σαπούνι, και τ' απίθωσε* μαζί
με την τάβλα του και το καλάμι του
απάνου στο λιγδερό* παράθυρο. Έπειτα
είπε του γιου του· «Σκοτεινιάζει· άφησε
και συ τα χρώματα, τώρα ό,τι έκαμες
έκαμες. Πήγαινε να πάρεις λίγον αέρα,
πάρε και δυο δεκάρες να πας στ'
αργαστήρι, αν θέλεις, και μη λείψεις από
το σπερνό*· θα πάω και 'γώ στην
εκκλησιά μου, σε λίγο έρχεται κι η μάνα
σου από κάτω».
Francois Frédéric Boissonnas, 1912, Κέρκυρα, Παλαιοκαστρίτσα, στην πέργολα του μοναστηριού.

17. O νέος δεν αποκρίθηκε, μα
η χαρά εζωγραφίστηκε στο πρόσωπό
του, βιαστικά εκατέβηκε τη σκάλα
του σπιτιού κι ευρέθηκε όξω.
Πρώτα πρώτα εκοίταξε
ολόγυρά του, σα σκοτισμένος από
την πολύωρη κλεισούρα, κι έπειτα
επήρε το δρόμο κατά τον ανήφορο.
Το είδος της αφήγησης
μεταφορά
Bartolomeo Borri e Figlio, αρχές 20ου αιώνα, Κέρκυρα, οπωροπώλης στην οδό Ευγενίου Βουλγάρεως.

18. Στο χωριό ήταν κίνηση
εξαιρετική και μάλιστα τα παιδιά,
αγόρια και κορίτσια,
επηγαινοερχόνταν κι έτρεχαν
ζητώντας παντού κλαριά για
κάψιμο, και τα σώριαζαν μπροστά
στα σπίτια χαρούμενα φωνάζοντας,
παρακινώντας το ένα τ' άλλο,
χαλώντας τους φράχτες και τα
στεγάσματα των καλυβιών,
αψηφώντας τα μαλώματα των
γυναικών και των γερόντων που με
χολή* τα κοίταζαν. μεταφορά
Thomas Roscoe Rede Stebbing, 1892-93, Κέρκυρα, περαστικοί και θαμώνες στο καφενείο «Η ΝΕΑ ΑΓΟΡΑ».

19. θεματικό κέντρο: η αγωνία του πατέρα
να μεταβιβάσει στον γιο του τα
μυστικά της παραδοσιακής τέχνης της
αγιογραφίας και η επιθυμία του γιου
να ασχοληθεί με αγροτικές εργασίες.
Francois Frédéric Boissonnas, 19 Απριλίου 1903, Κέρκυρα, κοπάδι με πρόβατα στους Αγίους Δέκα.

20. Αντιθετικοί
άξονες
κλειστός χώρος
(φτωχικό δωμάτιο που χρησιμεύει
ως εργαστήρι του αγιογράφου)
 ανοιχτός χώρος
(ελευθερία της υπαίθρου)
επιθυμία πατέρα
 επιθυμία γιου
πάθος του πατέρα
 παθητικότητα
του γιου

21. Πώς έμαθε την
τέχνη του ο
αγιογράφος και
με ποιον τρόπο
την ασκεί;
Άγγελος Γιαλλινάς, αρχές 20ου αιώνα, Κέρκυρα, λιτανεία στο Βιρό με φόντο την εκκλησία του Αγίου Νικολάου.

22. Πώς αντιδρά ο
γιος στην
προσπάθεια
του πατέρα του
να του
μεταδώσει την
τέχνη του;
Alois Beer, 1886, Κέρκυρα, νεαροί κερκυραίοι σε γειτονιά του Γαστουριού.

23. Γιατί ο γιος νιώθει
«σκλαβωμένος»; Ποιες
σκέψεις περνούν από
το μυαλό του και ποια
συναισθήματα τον
καταλαμβάνουν, όσο
χρόνο βοηθά τον
πατέρα του;
Francois Frédéric Boissonnas, 20 Απριλίου 1903, Κέρκυρα, χορός στο πανηγύρι του Γαστουριού.

24. Ο γιος δεν έχει καλλιτεχνική κλίση. Ο εξαναγκασμός του να ασχοληθεί με κάτι που το νιώθει άχαρο, η
προσπάθειά του να μην καταλάβει ο πατέρας του την καταπίεση που νιώθει και η σκέψη του ότι οι
φίλοι του διασκεδάζουν ελεύθεροι στην ύπαιθρο τον οδηγούν σε απόγνωση, ασφυξία και ανία.
Αισθάνεται μοναξιά και θλίψη καθώς είναι αποκομμένος από τους φίλους του και καταπιεσμένος από
τον πατέρα του. Μην έχοντας τη δύναμη να αντιδράσει καταδικάζει τον εαυτό του στην αβουλία. Μόνη
του διέξοδος η αχαλίνωτη φαντασία και η ονειροπόληση της φυγής.
Rudolf Eder, 1908-10, Κέρκυρα, υδροληψία σε πηγάδι στο δρόμο για τον Πέλεκα..

25. Γιατί ενδιαφέρεται
τόσο πολύ ο
πατέρας για το
επάγγελμα που θα
ασκήσει ο γιος του;
Πώς κρίνετε τη
στάση του απέναντι
στο παιδί του;
Francois Frédéric Boissonnas, 21 Απριλίου 1903, Κέρκυρα, χωρικοί από τον Σπαρτύλα.

26. Δύο κόσμοι συγκρούονται
μέσα στο μυαλό του νέου, που
επιθυμεί να επιλέξει ελεύθερα
τη μελλοντική του ζωή.
Γράψτε τα γνωρίσματα του
καθενός και συνεχίστε το
[ανολοκλήρωτο] διήγημα του
Θεοτόκη, προς την
κατεύθυνση που πιστεύετε ότι
θα επιλέξει ο νέος.
Francois Frédéric Boissonnas, 1912, Κέρκυρα, βόλτα με το κάρο.

27. Τι συναισθήματα
σας προκάλεσε η
εμμονή του πατέρα
να κληροδοτήσει
στο γιό του το
επάγγελμά του;
Ιδέες - Συναισθήματα

28. Η εμμονή του πατέρα ότι η αγιογραφία είναι τέχνη κληρονομική φανερώνει
την προσκόλληση σε καθιερωμένες ιδέες και στάσεις ζωής. Ο πατέρας νιώθει
περήφανος για την τέχνη του. Όμως η επιβολή της στο γιο θα οδηγήσει
σίγουρα στην αποτυχία. Αισθανόμαστε θλίψη για τη στάση και τον
αυταρχισμό του πατέρα που δεν αντιλαμβάνεται ότι το παιδί του έχει
ξεχωριστή προσωπικότητα με διαφορετικά όνειρα. Η στάση του είναι
αντιπαιδαγωγική και εξουσιαστική. Ο νέος υφίσταται καταπίεση και βρίσκεται
σε μεγάλη ψυχολογική πίεση αφού δεν θέλει το επάγγελμα του αγιογράφου
αλλά ούτε και έχει τις ικανότητες για να το ασκήσει. Σέβεται τον πατέρα του
και δεν τολμά να αντιδράσει. Αυτό μας κάνει να δυσανασχετούμε. Πρέπει να
διεκδικήσει το δικαίωμά του στην ελεύθερη επιλογή επαγγέλματος.

29. Κωνσταντίνος Θεοτόκης
(1872-1923)

30. Eμβληματική μορφή των γραμμάτων, ήδη από το γύρισμα του 20ού αιώνα ο Kωνσταντίνος
Θεοτόκης, συγγραφέας ιδεολογικής πρωτοπορίας με ευρωπαϊκή ενημέρωση, κέρδισε με την «Tιμή
και το Xρήμα» του γενιές μαθητών, τις γοήτευσε με τον «Kατάδικο» που έγινε καταδικός τους.
Oύτως ή άλλως κέρδιζε πάντα τους λυκειόπαιδες από «τα αποδυτήρια» ήδη με τη μυθιστορηματική
ζωή του και το λιτό βιογραφικό, με το τριπλό φωτοστέφανο του επαναστάτη: οικογενειακού
(μαθητής σχεδόν στα 19 του συνδέεται και παντρεύεται την 36χρονη βαρόνη voMallowitz ερήμην
του πατέρα του, στη Bενετία), του κοινωνικού αποστάτη (αυτόμολος από το αρχοντικό του γένος
μεταπηδά στο πλευρό των λαϊκών στρωμάτων – μετεκενωτής των σοσιαλιστικών ιδεών στα καθ’
ημάς με τον K. Xατζόπουλο), αλλά και του εθνικού ήρωα (συμμετέχει εθελοντικά στην
Eπανάσταση της Kρήτης και της Θεσσαλίας). Eπιπροσθέτως, το γεγονός ότι ήταν χρήστης 5
ζωντανών γλωσσών και κάτοχος 5 νεκρών (ο φερεγγυότερος μεταφραστής της ινδικής λογοτεχνίας
μέχρι σήμερα!) προκαλεί τον θαυμασμό μας και στον αιώνα της πολυγλωσσίας και τον επαυξάνει
με την πνευματική του πολυπραγμοσύνη (σπούδασε φυσικομαθηματικά στο Παρίσι, κλασική
φιλολογία, κοινωνιολογία / φιλοσοφία στο Mόναχο και το Γκρατς).
Γιάννη Κουβαρά: K. Θεοτόκης: εποχή και βίος, Καθημερινή 24/12//2002
Έγραψαν για
αυτόν:

31. Κέρκυρα, αρχές 20ου αιώνα, η είσοδος της Μονής Παντοκράτορος στο Ποντικονήσι.

32. Τι δεν σου είπαν στο σχολείο για τον επαγγελματικό προσανατολισμό | Spyros Michaloulis | TEDxAUEB
https://www.youtube.com/watch?v=fZi1f2OS7nU&feature=youtu.be

33. Tο σχολείο, τα όνειρα και η ζωή μας | Σπύρος Κασιμάτης | TEDxYouth@Academy
https://www.youtube.com/watch?v=jih_Ga3r9gU

34. Κωνσταντίνος Θεοτόκης
(1872-1923)

35. http://diavazo.gr/periodiko/%CF%84%CE%B5%CF%8D%CF%87%CE%BF%CF%82-092/

36. http://diavazo.gr/periodiko/%CF%84%CE%B5%CF%8D%CF%87%CE%BF%CF%82-092/

37. http://diavazo.gr/periodiko/%CF%84%CE%B5%CF%8D%CF%87%CE%BF%CF%82-092/

38. http://diavazo.gr/periodiko/%CF%84%CE%B5%CF%8D%CF%87%CE%BF%CF%82-092/

39. http://diavazo.gr/periodiko/%CF%84%CE%B5%CF%8D%CF%87%CE%BF%CF%82-092/

40. http://diavazo.gr/periodiko/%CF%84%CE%B5%CF%8D%CF%87%CE%BF%CF%82-092/

41. Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης
[πηγή: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου]
http://diavazo.gr/periodiko/%CF%84%CE%B5%CF%8D%CF%87%CE%BF%CF%82-092/

42. http://diavazo.gr/periodiko/%CF%84%CE%B5%CF%8D%CF%87%CE%BF%CF%82-092/

43. http://diavazo.gr/periodiko/%CF%84%CE%B5%CF%8D%CF%87%CE%BF%CF%82-092/