+13-12-43, Γιώργος Ιωάννου, Γ΄ Λυκείου, Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

1. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
+ 13 – 12 – 43
Γιώργος Ιωάννου
ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ κατοχής εκτελέστηκαν πολλοί Έλληνες που πρόβαλλαν
αντίσταση στον κατακτητή, αλλά και αθώοι πολίτες και παιδιά. Τέτοιες ομαδικές εκτελέσεις έγιναν π.χ. στα
Καλάβρυτα, στο Δίστομο, στο Χορτιάτη και σε πολλά μέρη. Το διήγημα ανήκει στη συλλογή Για ένα φιλότιμο
(1964).
Φτάνω στο σημείο να πω πως ίσως θα 'ταν καλύτερα να μην είχα πατήσει ποτέ μου σε κείνο τον τόπο της
ομαδικής εκτελέσεως. Κι άλλες φορές έτυχε βέβαια να επισκεφθώ τόπους μαρτυρίου ή ομαδικής ταφής η
γη της πατρίδας μας είναι παραγεμισμένη με κόκαλα παλικαριών' μα ποτέ μου δεν ταράχτηκα και δεν
έκλαψα τόσο, όσο αυτή τη φορά. Αυτό ασφαλώς έγινε, γιατί την ώρα που βρέθηκα εκεί, μια γυναίκα κι ένας
άντρας, αδέλφια, άνοιγαν τον τάφο του μικρότερου αδελφού τους, που είχε εκτελεστεί πριν από είκοσι
χρόνια. Πλησίασα, κι όταν κατάλαβα τι συνέβαινε, σιγοκάθισα πάνω στα πόδια μου σε μιαν άκρη. Και
τώρα, που η ψυχή μου έχει κολλήσει εκεί, μου φαίνεται πως θα μείνω για πάντα, σαν ένα αγριόχορτο,
καθισμένος δίπλα σε κείνο τον τάφο. Και μακάρι να γινόταν έτσι.
Τότε που πρωτοζύγωσα, το σκάψιμο με την αξίνα είχε προχωρήσει. Εξάλλου δεν τον είχαν θαμμένο
καθόλου βαθιά. Μάλλον γυναίκες θα είχαν φροντίσει για την ταφή του. Σε λίγο, ένα ένα, άρχισαν να
ξεφυτρώνουν τα κόκαλα. Ήταν κατακίτρινα, με λίγο καστανό χώμα κολλημένο πάνω τους. Η γυναίκα, μ'
ένα τσεμπέρι στο κεφάλι, σχεδόν γονατιστή, αφού τα ξέπλενε λίγο με κόκκινο κρασί, τ' αράδιαζε ευλαβικά
μέσα σε μια κάσα χαρτονένια, απ' αυτές της αμερικάνικης βοήθειας. Σε όλα αυτά δεν υπήρχε τίποτα το
αηδιαστικό ή το τρομαχτικό. Άλλωστε το παιδάκι ήταν δεκάξι χρονών όταν μαρτύρησε. Και πιστεύω, χωρίς
αμφιβολία, πως θα έχει αγιάσει. Στο χώμα δίπλα ήταν μπηγμένο ένα κερί και στο θυμιατό σιγόκαιγε
θυμίαμα. Ευωδίαζε όλος ο τόπος. Λέξη δεν έλεγαν, ούτε ακουγόταν κλάμα. Καταλάβαινα όμως πως τα
μάτια τους τρέχαν, γι' αυτό έσκυψα το κεφάλι μου προς το χορτάρι και δεν προσπαθούσα, ούτε τολμούσα
να τους κοιτάξω. Πολύ ήταν και που με άφηναν κοντά τους μια τέτοια ώρα.
Μονάχα όταν βρέθηκε το κρανίο, άκουσα τον αδελφό να λέει βραχνά: η χαριστική βολή. Ήταν μια μικρή
τρύπα λίγο πιο πάνω απ' το μέτωπο. Είχα γίνει πια ένα με το χώμα, έτσι ένιωθα. Τώρα σκέφτομαι πως
έπρεπε να προσκυνήσω, αν και είμαι τόσο ανάξιος. Κοίταζα συνεχώς ένα βραχάκι κοντά μου και τις
λειχήνες του. Αυτό σίγουρα θα ήταν και τότε εδώ, και το παιδί θα το είδε ίσως και να το ζήλεψε. Μπορεί να
ήταν και κείνο το αρκετά μεγάλο δέντρο, αν και δεν αποκλείεται να έχει μεγαλώσει πιο γρήγορα, εφόσον
βρήκε άφθονο λίπασμα από τόσο αίμα και τόσες εκατοντάδες κορμιά. Καλά θα ήταν να μπορούσε να
μεταμορφώνεται ο άνθρωπος, όταν πέφτει σε μεγάλο κίνδυνο, ή ν' ανοίγει η γη και να τον κρύβει. Εγώ
τουλάχιστο έτσι παρακαλούσα, όταν βρέθηκα σε κάτι τιποτένιους κινδύνους, που είναι ντροπή και να τους
σκέφτομαι ακόμα. Πάντως, θυμούμαι πως εκείνες τις στιγμές λάτρευα και πρόσεχα, όσο ποτέ, τα άψυχα,
αλλά και τα έντομα και τα φυτά και τα πουλιά. Σ' αυτό ακριβώς στηρίζομαι και πιστεύω πως έτσι θα 'νιωσε
κι αυτός εκείνη την ώρα. Εξάλλου ήταν της ηλικίας μου. Δεν είναι δυνατό να διαφέρω και τόσο πολύ απ'
τους άλλους. Άνθρωπος είμαι και εγώ. Κι όμως η κάποια διαφορά είναι που με καίει.
Πάνω στην κορφή του λόφου έχουν στήσει ένα τεράστιο κάτασπρο σταυρό και παρακάτω, στην πλαγιά,
είναι σχηματισμένη, με άσπρες πάλι πέτρες, η ημερομηνία: 13-12-43. Λογάριαζα, όταν γυρίσω σπίτι, να
ψάξω για κείνο το ημερολόγιό μου, που μπόρεσα να κρατήσω, μέρα με τη μέρα, τότε. Τι να 'γινε άραγε εκεί
σε μας αυτή τη μέρα;

2. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
Κι έτσι, καθώς είχα απομονωθεί κοιτάζοντας το ρηχό μνήμα του χωριατόπουλου, άρχισα να ψιθυρίζω
ανεπαίσθητα το αντρίκιο εκείνο μοιρολόγι, που μόνο τα λόγια του ξέρω και όχι το σκοπό:
Μαστόροι Καλαβρυτινοί και μαρμαροχτιστάδες,
που πελεκάτε μάρμαρα και φτιάχνετε κιβούρια,
φτιάχτε και μένα 'να καλό, καλύτερο από τ' άλλα...
Όμως ένα μπουλούκι εντόπιοι τουρίστες φάνηκε να μπαίνει μέσα στον ιερό περιβολο. Στάθηκαν γύρω απ'
το ελεεινό για μια τέτοια θυσία κενοτάφιο. Φαίνονταν απ' τους μορφωμένους και δεν μπορώ να πω πως η
στάση τους δεν ήταν σεμνή. Κατέθεσαν μάλιστα ένα καλοκαμωμένο δάφνινο στεφάνι και κατόπι κράτησαν
ένα λεπτό σιγή. Κάποιος τους άρχισε να διαβάζει από ένα χαρτί το ιστορικό της εκτελέσεως των 1200
ανθρώπων. Ήταν τόσο ψυχρή η περιγραφή, ώστε αμέσως υπέθεσα πως σίγουρα θα τα είχε ξεσηκώσει απ'
την τελευταία εγκυκλοπαίδεια. Ύστερα σκόρπισαν μιλώντας δυνατά ή χαχανίζοντας. Πολλοί ήρθαν
τριγύρω μας. Και φυσικά αμέσως άρχισαν τις ερωτήσεις, ιδίως οι γυναίκες. Το παλικάρι με την αξίνα
απαντούσε, πιέζοντας ολοφάνερα τον εαυτό του. Φαινόταν καθαρά πως θεωρούσαν σχεδόν ευτυχία τους
και σπουδαίο συμπλήρωμα στις συγκινήσεις της εκδρομής την ανακομιδή, που πέτυχαν πάνω στην ώρα. Ο
αδελφός μάλιστα ζαλίστηκε τόσο για μια στιγμή, ώστε έκανε το λάθος να τους δείξει ακόμα και το κρανίο
με τη χαριστική βολή. Αυτό όμως θα ήταν πέρα απ' τα όρια της αντοχής τους, γιατί αμέσως πρόσεξα μια
κίνηση για απομάκρυνση. Κάποιος τους θύμισε πως η ώρα περνάει. Εκείνη τη στιγμή η σκυμμένη γυναίκα
τούς γύρεψε, αν έχουν, καμιά εφημερίδα για να σκεπάσει τα κόκαλα. Πολλοί προθυμοποιήθηκαν' από
εφημερίδες άλλο τίποτα, και τι εφημερίδες...
Πήραν να κατηφορίζουν. Μετά από λίγα βήματα άναψε ζωηρή συζήτηση ανάμεσά τους σα να μην ήμασταν
κι εμείς λίγο πιο πάνω. Ένας ακούστηκε να φωνάζει με θυμό: Καλά τους έκαναν' αφού οι άλλοι σκότωσαν
στρατιώτες του κατακτητή.
Κανένας δεν αντιμίλησε. Ήταν και κάποιος με στολή μαζί τους.
Μου 'ρθε να πέσω απάνω σε κείνη την άτιμη φωνή και να τη στραγγαλίσω άγρια, προτού προφτάσει να
προχωρήσει. Αλλά την άκουσαν βέβαια συγχρόνως και τα δυο αδέλφια κι έσκυψαν πιο πολύ κατά το χώμα,
σα να 'φαγαν καμτσικιά, αλλά και σα μαθημένοι από κάτι τέτοια.
Κατόπι ο άντρας άφησε την αξίνα δεν υπήρχαν άλλωστε άλλα κόκαλα. Η αδελφή του έσβησε το κερί και
πήρε το θυμιατό. Τα κόκαλα έμειναν ασκέπαστα. Η βρωμερή εφημερίδα κυλιόταν πάνω στα χόρτα.
Έμεινα ξοπίσω και με πήρε το παράπονο. Δεν ήμουν γνωστός τους ή συγγενής τους για να με πάρουν μαζί
τους, όπως θα ήθελα. Εγώ τα 'χω καταφέρει να χωρώ και να ταιριάζω μονάχα με κάτι τέτοιους σαν αυτούς
του πούλμαν. Γι' αυτό ξεκίνησα για το πιο λαϊκό καφενείο, και στο δρόμο συνέχεια έλεγα: Θεέ μου, μη μ'
αφήνεις ούτε καλημέρα να 'χω πια με τέτοια, δήθεν εξευγενισμένα, υποκείμενα.

3. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
Α. ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Συλλογή
Το διήγημα ανήκει στη συλλογή «Για ένα φιλότιμο» (1964) η οποία
αποτελείται από 22 μικρά αφηγήματα ή χρονικά, ιδίως από τη ζωή του έμμεσα
αυτοβιογραφούμενου συγγραφέα.
Όλα τα αφηγήματα είναι:
 γραμμένα στο πρώτο πρόσωπο (βιωματικός χαρακτήρας)
 εμπεριέχουν έντονα στοιχεία της κοινωνικής κριτικής και τη
διαμαρτυρίας
Η συλλογή αυτή εκδόθηκε σε μια εποχή που ο αγώνας του ΕΑΜ δεν είχε ακόμη αναγνωριστεί,
καθώς συντηρούνταν πολιτικά μίση και πάθη από τον Εμφύλιο Πόλεμο
Χαρακτηριστικά της Μεταπολεμικής Πεζογραφίας (1945-1974)
α. Οι μεταπολεμικοί πεζογράφοι της πρώτης γενιάς έχουν βιώματα από τη δεκαετία του ’40 και
αντλούν τα θέματά τους κυρίως από τον πόλεμο με την Αλβανία, την Κατοχή, την Αντίσταση,
τον Εμφύλιο Πόλεμο, τη Μετεμφυλιακή Περίοδο.
β. Ο ρεαλισμός (ωμή πραγματικότητα, αυτοαναφορικότητα - αυτοβιογραφική μέθοδος-
βιωματικότητα) και η ρεαλιστική γλώσσα
γ. 0ι κοινωνικοί και πολιτικοί προβληματισμοί
Τίτλος: μας παραπέμπει:
 Περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και
ιδιαίτερα για την Ελλάδα την εποχή της
Γερμανικής Κατοχής – Αντίστασης (1941-
1945)
 Επιτάφιο - ταφόπετρα
 Ημερομηνία θανάτου
Χώρος: Ο χώρος δεν κατονομάζεται. Αναφέρεται
ως τόπος «ομαδικής εκτελέσεως», «τόπος
μαρτυρίου», «τόπος ομαδικής ταφής». Ο αναγνώστης τον συμπεραίνει από:

4. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
• την περιγραφή του (κάτασπρος σταυρός, γραμμένη με άσπρες πέτρες η ημερομηνία: 13-
12-43)
• την αναφορά σε εκτέλεση 1200 ανθρώπων
• το μοιρολόγι που αναφέρεται σε μαστόρους Καλαβρυτινούς
• την ημερομηνία του τίτλου
Χρόνος:
Ιστορικό Πλαίσιο Χρόνος της Ιστορίας Χρόνος της Αφήγησης
Τα περιστατικά του
αφηγήματος διευθετημένα σε
χρονολογική σειρά: από τη
μέρα της ομαδικής εκτελέσεως
έως την ημέρα της εκταφής
των οστών
Τα περιστατικά του
αφηγήματος με τη σειρά που
διευθετούνται και εμφανίζονται
στην αφήγηση: από την
επίσκεψη του αφηγητή (1963)
πίσω στο 1943 και μετά
επάνοδος στο 1963
Πρόσωπα
 Συγγραφέας – αφηγητής (α΄πρόσωπο –ομοδιηγητικός)
 Νεκρό δεκαεξάχρονο αγόρι «απούσα παρουσία»
 Τα αδέλφια του νεκρού
 Τουρίστες (ντόπιοι)
 Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (1941-
1945):
 Περίοδος Γερμανικής κατοχής και
αντίστασης (1940-1945):
Εκτέλεση 1200 αθώων ανθρώπων στα
Καλάβρυτα από τους Γερμανούς κατά την
διάρκεια της κατοχής. Αντίποινα για το
θάνατο Γερμανών στρατιωτών από ομάδα
της Αντίστασης. Ομαδικές εκτελέσεις κατά
την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής έγιναν
και στο Δίστομο, στο Χορτιάτη και τη
Καισαριανή.
 Μετεμφυλιακή περίοδος μέχρι
το 1967):
 Σχέδιον Μάρσαλ (1947): Οικονομική
βοήθεια από Η.Π.Α. προς τις
ευρωπαϊκές χώρες για να
ορθοποδήσουν μετά τον Β’ Παγκόσμιο
Πόλεμο (Ο πραγματικός σκοπός των
Η.Π.Α. ήταν ο έλεγχος των ευρωπαϊκών
χωρών ώστε να μην στραφούν προς
τον μεγάλο τους αντίπαλο, την Σοβιετική
Ένωση (Ε.Σ.Σ.Δ).
 Θα ακολουθήσει: εμφύλιος πόλεμος,
δικτατορία (1967-1974)

5. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
Β. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ
Ενότητες – Δομή
Ά ΕΝΟΤΗΤΑ
«Κοίταζα συνεχώς ένα βραχάκι...ζήλεψε»
 Την ώρα που πεθαίνει ο άνθρωπος όλα γύρω του μοιάζουν να είναι πολύ σημαντικά και
παίρνουν άλλες διαστάσεις.
 Νεότητα, ομορφιά της ζωής και της φύσης ≠ Θάνατος
«Μπορεί να ήταν και εκείνο το αρκετά μεγάλο δέντρο...εκατοντάδες κορμιά»
 Ανθίζει το δέντρο της ελευθερίας: η θυσία του 16χρονου και όλων όσων
θυσιάζονται για τα ανθρωπιστικά ιδεώδη, δεν πήγε χαμένη αλλά χρησίμεψε
για να ζήσουν οι επόμενες γενιές μια καλύτερη ζωή.
 Η θυσία των αγωνιστών συνδέεται άμεσα με τη συνέχεια της ζωής.
Εικόνες:
Ζωντανές, με επιλεκτικές λεπτομέρειες, κινητοποιούν όλες τις αισθήσεις:
o Όραση: ο μεγάλος σταυρός, η εκταφή, τα αδέλφια
o Ακοή: ήχος αξινών, σιγανές κουβέντες αδελφών, φωνές – γέλια τουριστών
o Όσφρηση: μύριζε θυμίαμα, κερί, το σκαμμένο χώμα – το χόρτο
o Αφή: τα αδέλφια καθαρίζουν και πλένουν τα κόκαλα με κρασί
΄
Όσφρηση
Ακοή
Υφή
Γεύση
Περιγραφή
Α Ενότητα: Η επίσκεψη του αφηγητή στα
Καλάβρυτα και η ανακομιδή των οστών του
16χρονου θύματος των Γερμανών.
«Φτάνω στο σημείο...καλύτερο από τ’ άλλα»
Β Ενότητα: Η τυπική επίσκεψη μιας ομάδας
εκδρομέων και η ανάρμοστη στάση τους.
«Όμως ένα μπουλούκι...εξευγενισμένα
υποκείμενα»

6. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
Β΄ ΕΝΟΤΗΤΑ
Αντίθεση
Το κύριο μέσο με το οποίο ο συγγραφέας φανερώνει το σκοπό του, είναι η έντονη αντίθεση - το
ρήγμα, μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου μέρους του διηγήματος:
«Όμως ένα μπουλούκι εντόπιοι τουρίστες φάνηκε να μπαίνει μέσα στον ιερό περίβολο»
Προϊδεασμός
Ευλαβική στάση αδελφών και αφηγητή προς τους νεκρούς
≠
Αδιαφορία, τυπική, υβριστική, βέβηλη στάση ντόπιων τουριστών
Ά Ενότητα Β΄ Ενότητα
Συμπεριφορά
o Αδέλφια:
Θρησκευτική τελετουργία: αναμμένο κερί,
θυμίαμα, πλύσιμο οστών με κρασί, σιωπή,
βουβά δάκρυα, ευλάβεια και δέος
o Αφηγητής:
σιωπηλός, γονατιστός, χαμηλωμένο βλέμμα,
μοναχικός προσκυνητής, κλαίει, ταραγμένος,
ντροπή, αίσθηση χρέους προς τους νεκρούς
Μοιρολόγι: ο συγγραφέας αποδίδει τιμή στο
νεκρό παλληκάρι και υποδεικνύει ταυτόχρονα τι
είδους μνημεία πρέπει να στήνονται σε τέτοιους
ήρωες, αντί για το ελεεινό για μια τέτοια θυσία
κενοτάφιο
Ατμόσφαιρα: τελετουργίας, ιερουργίας,
περισυλλογής, μνήμης και βουβού πόνου.
Συμπεριφορά
Εξωτερική αντίθεση: «όμως», «μπουλούκι» 
παραφωνία – εισβολή στον ιερό χώρο
1.Τυπική απόδοση τιμής – Επιφανειακή
στάση: τυπικός λόγος και μονόλεπτη σιγή, τυπική
κατάθεση στεφάνου.
2.Αδιάκριτη, Βέβηλη και Απρεπής
συμπεριφορά: μιλούν δυνατά ή χαχανίζουν,
αδιάκριτες ερωτήσεις προς τα αδέλφια, όταν τους
έδειξαν το κρανίο με τη χαριστική βολή, βιάστηκαν
να απομακρυνθούν για το πούλμαν, να
συνεχίσουν το πρόγραμμα της εκδρομής
3.Ύβρις και Προσβολή προς τα αδέλφια και τους
νεκρούς: «καλά τους έκαναν..»
Ατμόσφαιρα: βεβήλωσης, ιεροσυλίας, αναίδειας,
αλλοτρίωσης, ύβρεως

7. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
Ελεγειακός και θρηνητικός τόνος.
Συναισθήματα: σεβασμός, κατάνυξη, δέος,
συγκίνηση, οδύνη, ευλάβεια
Χαρακτηρισμός: άνθρωποι με ιστορική μνήμη
και εθνική συνείδηση:
 Σεμνότητα
 Αξιοπρέπεια: βουβός και αξιοπρεπής
θρήνος
 Υπερηφάνεια
 Ευλάβεια
 Πραγματικοί άνθρωποι με αξίες και
ιδανικά
 Συνειδητοποίηση ευθύνης και χρέους
προς την πατρίδα και προς αυτούς που
θυσιάστηκαν
Στάση συνειδητοποίησης του χρέους:
σέβονται, τιμούν και αποτίνουν φόρο τιμής
απέναντι σε αυτούς που θυσιάστηκαν για αξίες
και ιδανικά.
Συναισθήματα: θυμός, οργή, απέχθεια,
αποστροφή
Χαρακτηρισμός: άνθρωποι χωρίς ιστορική μνήμη
και χωρίς εθνική συνείδηση:
 Ρηχότητα – προσκόλληση σε υλικά αγαθά
 Αδιαφορία για το χρέος
 Αλλοτριωμένοι
 Παχύδερμα: χάνουν την ουσία των
γεγονότων
 Υβριστές
 Βολεμένοι - εφησυχασμένοι
Προκλητική – προδοτική αντιπατριωτική
στάση: ειρωνεύονται, υβρίζουν και βεβηλώνουν
την μνήμη όσων θυσιάστηκαν. Λείπει η σιωπή κ η
περισυλλογή.
Στάση του Κράτους
Δεν αναγνωρίζει την θυσία των νεκρών και παραγκωνίζει τους ανθρώπους που προσέφεραν στην
πατρίδα:
 «Ελεεινό κενοτάφιο»
 «Ήταν και κάποιος με στολή μαζί τους»

8. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
Τα συναισθήματα του αφηγητή
Α΄ Ενότητα: βαθιά συγκίνηση παρακολουθώντας την μυσταγωγία της εκταφής
o Ψυχική ταραχή και πόνος («ποτέ μου δεν ταράχτηκα και δεν έκλαψα τόσο»)
o Επιθυμία ταύτισης με το νεκρό αγόρι («Και τώρα … έτσι ένιωθα»)
o Θρησκευτική ευλάβεια και σεβασμός («ευλαβικά, μαρτύρησε, θα είχε αγιάσει,
προσκυνήσω, ιερός περίβολος»)
o Συμμετοχή στο πένθος και απότιση τιμής στον νεκρό – συμπάσχει σιωπηλά
με τα αδέλφια («Μαστόροι … από τ’ άλλα»)
o Μειονεξία, ενοχή και ντροπή απέναντι στο νεκρό αγόρι («άνθρωπος ….καίει»)
– αισθάνεται ανάξιος, δειλός, ταπεινός και ένοχος: ο 16χρονος έδωσε τη ζωή του
για τη ελευθερία, τη δικαιοσύνη και την ειρήνη, ενώ ο ίδιος δεν έχει κάνει τίποτα
σημαντικό
o Ταύτιση με τους συγγενείς
Β΄ Ενότητα: οργή και αγανάκτηση
o Κακίζει την βέβηλη στάση των τουριστών
o Αντίδραση και διαμαρτυρία: αποχώρηση
o Επιθυμία για εξαγνισμό (τελευταία παράγραφος)
Στόχος Συγγραφέα: Ο συγγραφέας στο πεζογράφημα αυτό, θέλει:
 Να θίξει το θέμα της στάσης που πρέπει να τηρούμε απέναντι στα μαρτύρια, τις
θυσίες, τους αγώνες και τα βάσανα του Ελληνισμού.
 Να κακίσει και να καυτηριάσει την έλλειψη συλλογικής μνήμης και την απουσία
σεβασμού.

9. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
Κεντρικό μήνυμα του έργου
Χρήση υπαινιγμών – Πληροφορίες για ιστορικά γεγονότα:
Α) Για τη στάση των ανθρώπων στη μετακατοχική περίοδο: άλλοι αισθάνονται χρέος πχ
αφηγητής ενώ άλλοι είναι αλλοτριωμένοι και δείχνουν αδιαφορία, ανοχή, προδοτική στάση
 Περίοδος πολιτικής αστάθειας και Ιδεολογικού διχασμού
 Συγκρούσεις μεταξύ αντιφρονούντων
Β) Για τις θυσίες, τους αγώνες για ελευθερία: «η γη της πατρίδας μας είναι παραγεμισμένη με
κόκαλα παλληκαριών»
Γ) Για την Αμερικάνικη πολιτική στη μετακατοχική Ελλάδα: «κάσα Αμερικανικής βοήθειας» 
Μετά την απελευθέρωση η παρέμβαση της Αμερικής ήταν ισχυρή στα πολιτικά πράγματα της
Ελλάδας με τη δήθεν βοήθεια που έστειλαν. Πρόκειται για κούτες που έστελναν από την Αμερική
και αποτελούσαν μέρος του «σχεδίου Μάρσαλ» που απέβλεπε στην αποκατάσταση των
οικονομιών των ευρωπαϊκών χωρών μετά τον Β΄ Π.Π. Το σχέδιο οφείλει την ονομασία του στον
Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Τζόρτζ Μάρσαλ.
Οι θυσίες και τα βάσανα του Ελληνισμού είναι τα ιερά και τα όσια μας και πρέπει να τα
προσκυνούμε με ευλάβεια. Η τυπική στάση απέναντι σε αυτά, η αδιαφορία και το σβήσιμό
τους από την ατομική και την κοινή μνήμη μέσα στη γενικότερη υλική ευμάρεια, η υποβάθμιση
τους με την εκ των υστέρων αναγνώριση δικαιολογιών στον εχθρό, είναι πράξη βέβηλη και
άτιμη. Γενικότερα, ένα έθνος που ξεχνά την ιστορία του και τους ήρωες του διαπράττει μέγιστη
ύβρη, είναι ουσιαστικά ένα έθνος χωρίς παρελθόν και, πολύ περισσότερο χωρίς προοπτική για το
μέλλον. Αντίθετα, οι θυσίες όπως του νεκρού αγοριού πρέπει να προβάλλονται ως λαμπρά
παραδείγματα για τους ανθρώπους των επομένων γενεών, που οφείλουν όχι μόνο να μάθουν να
σέβονται αυτές τις θυσίες αλλά και να τις μιμούνται όταν το απαιτούν οι καιροί.

10. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
Γ. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
Είδος Αφήγησης Είδος Αφηγητή Εστίαση
α) Πρωτοπρόσωπη
Αφήγηση (α΄ ενικό
πρόσωπο)
 Εξομολογητικός τόνος
 Αυτοβιογραφικός
χαρακτήρας:
προσωπικές εμπειρίες,
αμεσότητα, τελικά
προβάλει ως το κύριο
πρόσωπο (σκέψεις –
συναισθήματα)
 Βιωματικότητα
 Αμεσότητα
Ομοδιηγητικός αφηγητής:
συμμετέχει στην αφήγησή
του
Αλλοδιηγητικός: συμμετέχει
στην αφήγηση ως αυτόπτης
μάρτυρας / παρατηρητής
Εσωτερική Εστίαση: ο
αφηγητής είναι πρόσωπο
του κειμένου με
περιορισμένη γνώση
β) Πρωτοπρόσωπη
Αφήγηση (α΄ πληθυντικό
πρόσωπο)
 Συναισθηματική ταύτιση
του αφηγητή με τα
αδέλφια του 16χρονου
Αφηγηματικοί Τρόποι
 Αφήγηση (και συνειρμική αφήγηση)
 Σχόλια
 Περιγραφή
 Μονόλογος
Είδος αφήγησης με βάση το περιεχόμενο
Αφήγηση γεγονότων, σκέψεων και συναισθημάτων
Ύφος
Φορτισμένο συγκινησιακά - ειρωνικό

11. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
Δ. ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ
Ειρωνεία, κριτική και σαρκασμός:
Η ειρωνεία, ο σαρκασμός και η αγανάκτηση του αφηγητή για τη στάση των
μορφωμένων και καλοζωισμένων συμπατριωτών του φαίνονται στις φράσεις:
 «θα τα είχε ξεσηκώσει από την τελευταία εγκυκλοπαίδεια»
 «βρωμερή εφημερίδα»  για αυτό σε λίγο κυλιόταν πάνω στα χόρτα, σαν να μη τη
δέχτηκαν τα κόκαλα, την απέβαλαν προτιμώντας να μείνουν ασκέπαστα.
 «φαινόταν καθαρά πως θεωρούσαν σχεδόν ευτυχία τους και σπουδαίο συμπλήρωμα τις
συγκινήσεις στις εκδρομής την ανακομιδή που πέτυχαν πάνω στην ώρα»
 «αυτό ήταν πέρα από τα όρια της αντοχής τους, για αυτό και παρατηρήθηκε μια κίνηση για
απομάκρυνση»
 «πολλοί προθυμοποιήθηκαν, από εφημερίδες άλλο τίποτα, και τι εφημερίδες»
 «καλά τους έκαναν αφού οι άλλοι σκότωσαν στρατιώτες του κατακτητή», «Μου ‘ρθε να
πέσω απάνω σε κείνη την άτιμη φωνή και να τη στραγγαλίσω άγρια»
 «τέτοια, δήθεν εξευγενισμένα υποκείμενα»
Ε. ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗ
-Ποια είναι η δική μας στάση, όταν επισκεπτόμαστε μνημεία ηρώων;
- Ποια είναι η δική μας στάση, όσον αφορά στην αναγνώριση της θυσίας των ηρώων;
- Ποια είναι η στάση του κράτους;
ΣΤ. ΠΗΓΕΣ
- Μήδεια Αναστασίου: https://www.filologou-harin.com/about-us
- Εκπαιδευτικό υλικό λειτουργών Υ.Π
- Διαδίκτυο

12. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
Μαρτυρικά Καλάβρυτα

13. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά