Η εργασία αυτή είναι μια μελέτη για την ιστορία των κόμικς, τα τεχνικά τους χαρακτηριστικά και τη σχέση τους με τις άλλες τέχνες

1. 1ο ΓΕΛ ΚΙΛΚΙΣ
Ερευνητική εργασία
Α’ τάξης Α΄ τετράμηνο
σχολ. έτος 2016-17
Επιμέλεια εργασίας:
Ασλαμαζίδης Στέφανος, Διαμαντίδης Θεόδωρος, Εφρεμίδη Κωνσταντίνα, Ζώγκα Ευθαλία,
Καρέλης Δημήτρης, Κυπρίτη Ανατολή, Κωτσαρής Γιάννης, Λαλάτσης Νίκος, Λιλόπουλος
Δημοσθένης, Μαραντίδης Χρήστος, Μαργαριτιάδης Γιάννης,, Μαργαριτόπουλος Δημήτρης,
Μπραχιμετάι Άννα, Μωυσίδης Νίκος, Ξενίδης Νεοκλής,
Επιβλέπουσα καθηγήτρια:
Κατσάρα Κατερίνα
Κιλκίς, Φεβρουάριος 2017
Κόμικς
Ανακαλύπτοντας τον κόσμο της ένατης τέχνης

2. 1
Περίληψη
Η εργασία αυτή είναι μια μελέτη για την τέχνη των κόμικς, την επονομαζόμενη και Ένατη
Τέχνη. Είναι προϊόν ομαδοσυνεργατικής έρευνας και συγκριτικής μελέτης των πηγών κατά
την οποία επιχειρήσαμε να διερευνήσουμε την τέχνη των εικονογραφημένων ιστοριών και
της εικονογραφήγησης. Επιμέρους στόχοι ήταν να γνωρίσουμε την ιστορική εξέλιξη των
κόμικς στον κόσμο και στην Ελλάδα έως σήμερα. Μελετήσαμε τα είδη των κόμικς και τα
δομικά τους στοιχεία. Αναγνωρίσαμε την επίδρασή τους στο αναγνωστικό κοινό, ιδιαίτερα
το νεανικό, και καταγράψαμε τα θετικά και αρνητικά χαρακτηριστικά του μέσου.
Διερευνήσαμε την αλληλεπίδραση της εικονογραφήγησης με τις άλλες τέχνες καθώς και το
ρόλο και τις δυνατότητες χρήσης των κόμικς στην εκπαίδευση.
Λέξεις Κλειδιά: ιστορική εξέλιξη, δομικά στοιχεία, επίδραση, τέχνες, εκπαίδευση

3. 2
Περιεχόμενα
Σελ.
Περίληψη 1
Περιεχόμενα 2
Πρόλογος 3
1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ 4
1.1 Τι είναι τα κόμικς και τι σημαίνει το όνομα τους 4
1.2 Γενικές πληροφορίες για τα κόμικς 4
1.3 Ιστορική εξέλιξη 5
1.4 Η περίοδος της λογοκρισίας 7
1.5 Η ιστορία των κόμικς στην Ελλάδα- τα πρώτα ελληνικά κόμικς 8
2 ΔΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ – ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΚΟΜΙΚΣ 10
2.1 Τα δομικά χαρακτηριστικά των κόμικς 10
2.1α Εικόνα 10
2.1β Κείμενο – λεζάντα 12
2.1γ Αφήγηση 14
2.2 Είδη των κόμικς 15
3 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΜΙΚΣ 17
3.1 Θετικές επιδράσεις των κόμικς 17
3.2 Αρνητικές επιδράσεις των κόμικς 18
4 ΚΟΜΙΚΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΤΕΧΝΕΣ 19
4.1 Η αλληλεπίδραση των κόμικς με άλλες τέχνες 19
4.2 Τα κόμικς στην εκπαίδευση 20
Επίλογος 22
Πηγές 23

4. 3
Πρόλογος
Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε με την επίβλεψη της υπεύθυνης καθηγήτριας
Αικατερίνης Κατσάρα και εντάσσεται στο πλαίσιο των ερευνητικών εργασιών της
Α΄τάξης Λυκείου για το α’ τετράμηνο του σχολικού έτους 2016-17.
Ο τίτλος της ερευνητικής εργασίας είναι «Κόμικς- Ανακαλύπτοντας τον κόσμο
της ένατης τέχνης». Εντάσσεται στον ευρύτερο θεματικό κύκλο «Τέχνη και
Πολιτισμός» και αποσκοπεί σε μια σφαιρική γνώση για την τέχνη των κόμικς σε
συνδυασμό με την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών που εκπόνησαν την
εργασία καθώς και στην καλλιέργεια της αισθητικής τους.
Για την εκπόνηση της ερευνητικής εργασίας ακολουθήθηκε η ομαδοσυνεργατική
μέθοδος άντλησης πληροφοριών και επεξεργασίας των πηγών ανά θεματική
ενότητα.
Θεματικές ενότητες και ερευνητικά ερωτήματα:
1. Ορισμός και ιστορική εξέλιξη
 Τι είναι τα κόμικς, τι σημαίνει το όνομά τους
 Γενικές πληροφορίες για τα κόμικς
 Ιστορική εξέλιξη- από την αρχή μέχρι και σήμερα
 Τα κόμικς στην Ελλάδα
2. Δομικά χαρακτηριστικά και είδη των κόμικς
 Δομικά χαρακτηριστικά των κόμικς
 Είδη των κόμικς ως προς τη μορφή και θεματολογία
3. Η επίδραση των κόμικς
 Θετικές επιδράσεις- αρνητικές επιδράσεις
4. Κόμικς και άλλες τέχνες
5. Κόμικς και εκπαίδευση
Συμμετέχοντες μαθητές:
Ζώγκα Ευθαλία, Καρέλης Δημήτρης, Κυπρίτη Ανατολή, Μαραντίδης Χρήστος,
Λαλάτσης Νίκος, Λιλόπουλος Δημοσθένης, Ξενίδης Νεοκλής, Μαργαριτόπουλος
Δημήτρης, Μωυσίδης Νίκος, Κωτσαρής Γιάννης, Μαργαριτιάδης Γιάννης,
Ασλαμαζίδης Στέφανος, Διαμαντίδης Θεόδωρος, Εφραιμίδη Κωνσταντίνα,
Μπραχιμετάι Άννα
Επιβλέπουσα καθηγήτρια:
Αικατερίνα Κατσάρα

5. 4
1. Ορισμός και ιστορική εξέλιξη
1.1Τι είναι τα κόμικς και τι σημαίνει το όνομα τους
Η λέξη «κόμικς» προέρχεται ετυμολογικά από την λέξη «κωμικός» γιατί οι
πρώτες ιστορίες ήταν κωμικού περιεχομένου. Σύμφωνα με τον ορισμό, «κόμικς»
είναι η τέχνη της αφήγησης ιστοριών με διαδοχή σχεδιασμένων εικόνων στη
τυπογραφική επιφάνεια. Σύμφωνα με τον ορισμό τα κόμικς αφηγούνται πάντα
ιστορίες οποιουδήποτε περιεχομένου. Για να υπάρξει κόμικς πρέπει να υπάρχουν
διαδοχικές εικόνες όπου η μία συνεχίζει το νόημα της άλλης. Μία ιστορία κόμικς
είναι πάντα τυπωμένη σε χαρτί.
1.2 Γενικές πληροφορίες για τα κόμικς
Τα κόμικς είναι σειρά από κωμικά σχέδια που διηγούνται οπτικά μια ιστορία
τοποθετημένα σε οριζόντια διάταξη στις σελίδες εφημερίδων, περιοδικών ή
αυτοτελών εντύπων.
Τα μοντέρνα κόμικς γεννήθηκαν στο ανταγωνιστικό πυρετό ανάμεσα στους
γίγαντες του Αμερικανικού τύπου την περίοδο 1896-1907. Τα πρώτα βιβλία των
κόμικς κυκλοφόρησαν στην αγορά των Η.Π.Α το 1933. Οι βασικές κατηγορίες ήταν
τα αστυνομικά κόμικς και τα κόμικς δράσης . Οι χαρακτήρες των κινουμένων
σχεδίων της Ντίσνεϋ εμφανίστηκαν αργότερα και αυτοί στο χαρτί.
Η τέχνη των κόμικς θεωρείται ως η ένατη των καλών τεχνών του 20ου
αιώνα. Τα
κόμικς που εντάσσονται κυρίως στο χώρο της μαζικής κουλτούρας, ήρθαν να
ανατρέψουν το κλασσικό παραμύθι, μέσα από το πολύμορφο καρέ, αλλά και τα
ευφάνταστα « συννεφάκια» τους, την ίντριγκα ανάμεσα στο λόγο και την εικόνα, να
εισαγάγουν τα παιδιά στο πνεύμα της νέας εποχής. Δεν περιορίστηκαν όμως στα
παιδιά. Με τα χρόνια απέκτησαν φανατικούς ενήλικες αναγνώστες, που στις τάξεις
τους δεν συγκαταλέγονται μόνο τα παιδιά που μεγάλωσαν. Αν και στην αρχή η τέχνη
αυτή προκάλεσε αντιδράσεις, κατηγορήθηκε και αρκετές φορές διώχθηκε, καθώς
Εικ 1

6. 5
επίσης χρησιμοποιήθηκε συχνά ως μέσω κοινωνικής και πολιτικής προπαγάνδας,
σιγά σιγά αποκαταστάθηκε, απέκτησε θεωρητική υποστήριξη και σήμερα έχει έδρα
στη Σορβόννη.
1.3 Πώς ξεκίνησαν –Ιστορική εξέλιξη
Παρ’ όλο που τα κόμικς είναι δημιούργημα του 19ου αιώνα και οι πρόγονοί
τους χρονολογούνται από το Μεσαίωνα, είναι γεγονός ότι οι άνθρωποι, πολύ
νωρίτερα, χρησιμοποίησαν τις εικόνες σε σειρά, για να αφηγηθούν μια ιστορία. Στη
Μεγάλη Βρετανία, εκείνη την εποχή, εμφανίζονται ξυλογραφίες, με διάφορα σκίτσα
και θεματολογία από τη θρησκευτική ζωή, ή την επικαιρότητα, τυπωμένες σε
φυλλάδια. Σε αυτά, αναγνωρίζουμε, εκτός από τα σκίτσα, ένα ακόμη συστατικό των
κόμικς: μπαλόνια που περιέχουν λόγια. Σταδιακά, τα φυλλάδια αυτά εξελίσσονται και
τα συναντάμε όλο και πιο συχνά. Η θεματολογία τους διευρύνεται, ενώ πλέον δεν
απευθύνονται μόνο στις πλούσιες τάξεις, αλλά και στην εργατική. Μάλιστα, το
στοιχείο της σάτιρας γίνεται όλο και πιο έντονο, με αποτέλεσμα αυτά τα φυλλάδια να
ονομάζονται “comicals”, ή συντομότερα, “comics”. Στη δεκαετία του 1820, έχουμε
ήδη μια βιομηχανία σάτιρας, ενώ στα μέσα του 19ου αι. εμφανίζονται νέα περιοδικά
και φυλλάδια με μυθιστορήματα τα οποία περιέχουν εικονογραφήσεις, διαβάζονται
από νέους και αντλούν τη θεματολογία τους από την επικαιρότητα.
Από τα πρώτα κόμικς θεωρούνται η αγγλική έκδοση του The Adventures of
Obadiah Oldbuck και το Ally Sloper's Half Holiday, μια εβδομαδιαία ασπρόμαυρη
έκδοση η οποία γνώρισε μεγάλη επιτυχία και άνοιξε νέους δρόμους για την
καθιέρωση αυτών των εντύπων. Η μαζική παραγωγή αυτών των εκδόσεων άρχισε το
1890, με μεγαλύτερη εκδοτική επιτυχία τα Comic Cuts (το πρώτο έντυπο που
χρησιμοποίησε τη λέξη “κόμικς” στον τίτλο του) και στη συνέχεια, το Illustrated
Chips.
Την εποχή του οικονομικού κραχ της δεκαετίας του ’20 στην Αμερική της
οικονομικής κρίσης και της Μεγάλης Ύφεσης εμφανίζονται οι πρώτοι υπερήρωες, η
άνθηση των οποίων συνεχίστηκε, για τους ίδιους ακριβώς λόγους, και κατά τη
διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι επόμενες δεκαετίες είχαν αρκετά
σκαμπανεβάσματα για τα κόμικς. Στα μέσα της δεκαετίας του ’40, οι εκδότες των
εικονογραφημένων ιστοριών, οι οποίες, μέχρι τότε, απευθύνονταν σε ενήλικες και
κυρίως στην εργατική και μεσαία τάξη με στόχο το σχολιασμό της
κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας, ανακαλύπτουν ένα νέο κοινό το οποίο μπορεί
να δώσει ώθηση στις πωλήσεις: τα παιδιά. Εκείνη την περίοδο, παρατηρείται έξαρση
νέων εκδόσεων με ιστορίες που απευθύνονται ακριβώς σε αυτό το κοινό. Ο Dr.
Fredric Wertham, με το βιβλίο του Seduction of the Innocent, αναπτύσσει τη θεωρία
ότι τα κόμικς ευθύνονται για τη ραγδαία αύξηση της παιδικής εγκληματικότητας
δημιουργώντας έτσι ένα αρνητικό κλίμα γύρω από τη σχέση κόμικς και παιδιών.

7. 6
Η δεκαετία του ’60 είναι η χρυσή εποχή των υπερηρώων, ενώ τις επόμενες
δεκαετίες, κάνει την εμφάνιση της η ανεξάρτητη σκηνή των κόμικς. Όλα αυτά τα
χρόνια, δημιουργοί και θεωρητικοί των κόμικς παλεύουν να δώσουν στο
αφηγηματικό αυτό μέσο τη θέση που του αξίζει, υποστηρίζοντας ότι δεν πρόκειται
μόνο για απλές, αστείες ιστορίες, αλλά και για σοβαρά θέματα που αφορούν τους
ενήλικες.
Το 1986, τρία βιβλία άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο η κοινή γνώμη
αντιμετώπιζε τα κόμικς: το Watchmen των Alan Moore και Dave Gibbons, το The
Dark Knight Returns του Frank Miller, και το Maus του Art Spiegelman. Ξαφνικά, τα
περιοδικά γέμισαν με ιστορίες για “τα comics που ωριμάζουν” και ο όρος “graphic
novel” έκανε την εμφάνισή του, στα λογοτεχνικά λεξικά. Ο Art Spiegelman άνοιξε το
δρόμο στους επόμενους καλλιτέχνες, με το Maus, το οποίο έφερε μια τομή στην
τέχνη των κόμικς μέχρι τότε. Η απήχηση που είχε στο κοινό και η βράβευσή του με
Pulitzer, κατέστησαν κοινά αποδεκτό ότι τα κόμικς έχουν τη δυνατότητα να
χειριστούν και σημαντικά ζητήματα. Στα μέσα της δεκαετίας του ’90, ο πρώτος τόμος
του Palestine του Joe Sacco, στο οποίο ο δημιουργός εξιστορεί τα γεγονότα κατά τη
διάρκεια του πολέμου στη Μέση Ανατολή, έγινε δεκτός με ενθουσιασμό και
καταγράφηκε ως ένα από τα πιο πρωτοποριακά έργα στην ιστορία του μέσου.
Το Palestine έθεσε νέα δεδομένα για τη χρήση των κόμικς ως μέσα που καταγράφουν
την επικαιρότητα, ενώ όλο και περισσότεροι δημιουργοί άρχισαν να δουλεύουν για
εφημερίδες και περιοδικά. Η δεκαετία του ’90 μας προσέφερε ένα ακόμη πολύ
σημαντικό βιβλίο στο χώρο των κόμικς. Ο Scott McCloud, στο Understanding
Comics, επιχείρησε να δώσει το θεωρητικό υπόβαθρο και να εξηγήσει, με πιο
“επιστημονικό” τρόπο, τη γλώσσα του Μέσου. Κύριος άξονας των απόψεων του
McCloud, είναι η επικοινωνιακή ικανότητα των κόμικς. Ο McCloud αντιμετωπίζει τα
κόμικς, σε όλη τη διάρκεια της έρευνάς του, ως μέσα επικοινωνίας και μάλιστα τους
προσδίδει και μια ιδιαίτερη θέση, λόγω συγκεκριμένων χαρακτηριστικών τους.
Εικόνα 3 Εικ 2

8. 7
Από τότε μέχρι σήμερα, τα κόμικς έχουν πλέον αρχίσει να καθιερώνονται, όχι πια
σαν παιδικά αναγνώσματα μόνο, αλλά ως ένα μέσο αφήγησης που μπορεί να πει τα
πάντα. Τα τελευταία χρόνια, πολλά κόμικς βρίσκονται στις πρώτες θέσεις
λογοτεχνικών καταλόγων, σε βιβλιοθήκες, σε σχολεία και πανεπιστήμια. Γκαλερί και
μουσεία φιλοξενούν εκθέσεις κόμικς, μεγάλες πόλεις φιλοξενούν φεστιβάλ
αφιερωμένα στην 9η Τέχνη, ενώ οι εκπαιδευτικοί τα τοποθετούν ανάμεσα στα πιο
αποτελεσματικά και διασκεδαστικά εργαλεία μάθησης. Η παραγωγή μεγαλώνει και
καθημερινά ανακαλύπτουμε τον πλούτο και τη δυναμική αυτής της μοναδικής
γλώσσας.
1.4 Η περίοδος της λογοκρισίας
Κατά την περίοδο του ψυχρού πολέμου, τα κόμικς κατηγορήθηκαν ότι προάγουν
την παιδική παραβατικότητα, τον αναλφαβητισμό, τον κομμουνιστικό κίνδυνο και
γενικά για όλα τα κακά της παραστρατημένης νεολαίας. Στο γαλλικό κοινοβούλιο
ψηφίζεται «ο νόμος 1949», οποίος αφορά στις εκδόσεις που απευθύνονται στη
νεολαία, βάζοντας στα κόμικς που αναγιγνώσκονται στη Γαλλία μια σειρά από
περιορισμούς με σκοπό «την προστασία του ψυχικού και ηθικού κόσμου του
παιδιού». Με τη μεσολάβηση της δεκαετίας του ’60, που γενικά αγκάλιασε
αντικουλτούρες , τα κόμικς καθιερώθηκαν ως σοβαρό είδος τέχνης. Κατάφεραν να
σταθούν ως μία ανεπτυγμένη βιομηχανία, με αμέτρητες εκδοτικές εταιρείες και
υπεράριθμους δημιουργούς να ελευθερώνουν τη φαντασία τους και το καλλιτεχνικό
τους ταλέντο στο χαρτί, με μόνα τους όπλα ένα μολύβι και μια γομολάστιχα.
Επηρέασαν διάφορες μορφές τέχνης και συχνά γνωστά και πολυβραβευμένα κόμικς
διασκευάζονται σε κινηματογραφικές ταινίες. Αποτελούν δε, ένα σύνηθες
αντικείμενο συλλογής, με χιλιάδες μανιώδεις συλλέκτες.
Εικ 4. Ο Scott McCloud, στο Understanding Comics, επιχείρησε να δώσει το θεωρητικό υπόβαθρο και να εξηγήσει,
με πιο “επιστημονικό” τρόπο, τη γλώσσα του Μέσου.

9. 8
1.5 Η ιστορία των κόμικς στην Ελλάδα- τα πρώτα ελληνικά κόμικς
Η Ελλάδα γνώρισε κάπως αργά τα κόμικς εξαιτίας των πολεμικών και πολιτικών
αναταραχών και έτσι η ακμή τους στο ελλαδικό χώρο χρονολογείται από το 1950.
Αρχικά, περιοδικά όπως η Διάπλαση είχαν προετοιμάσει το έδαφος για να γίνουν τα
κόμικς πιο εύκολα δεκτά στο ελληνικό κοινό. Όσον αφορά στην αμερικάνικη σχολή
των κόμικς, στη Ελλάδα κυκλοφόρησαν τα Κλασσικά Εικονογραφημένα» τα οποία
παρουσίαζαν έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας σε κόμικς.
Την 1η Ιουλίου 1966 κυκλοφόρησε το πρώτο τεύχος Μίκυ Μάους και
ακολούθησαν οι Υπερήρωες.
Τα πρώτα ελληνικά κόμικς έκαναν την εμφάνισή τους στις αρχές της δεκαετίας του
1980. Από τα πρώτα ελληνικά περιοδικά κόμικς ήταν η «Βαβέλ», στην οποία υπήρχε
και δουλειά ξένων σχεδιαστών. Η «Βαβέλ» είχε έντονο το στοιχείο της πολιτικής
κριτικής.
Εικ. 6 Την 1η Ιουλίου 1966 κυκλοφόρησε το πρώτο τεύχος Μίκυ
Μάους και ακολούθησαν οι Υπερήρωες.
Εικ. 5 τα «Κλασσικά Εικονογραφημένα» παρουσίαζαν έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας σε κόμικς
Εικ.7 Στη δεκαετία το 1980,η Βαβέλ
από τα πρώτα ελληνικά περιοδικά
κόμικς περιείχε και δουλειά ξένων
σχεδιαστών και είχε έντονο το
στοιχείο της πολιτικής κριτικής

10. 9
Το πρώτο ελληνικό περιοδικό κόμικς χωρίς καμία ξένη επιρροή ήταν οι κωμωδίες
του Αριστοφάνη σε κόμικς. Η σειρά κόμικς «Κωμωδίες του Αριστοφάνη» εκδόθηκε
από τις Αγροτικές Συνεταιριστικές Εκδόσεις βασισμένη στις 11 σωζόμενες κωμωδίες
του Αριστοφάνη. Τα κείμενα επεξεργάστηκε ο Τάσος Αποστολίδης και τα σκίτσα
φιλοτέχνησε ο Γιώργος Ακοκαλίδης. Πολλά από τα τεύχη μεταφράστηκαν στα
αγγλικά, στα γαλλικά και στα γερμανικά, ενώ συνολικά πουλήθηκαν περισσότερα
από 700.000 τεύχη. Η μεγάλη επιτυχία οφείλεται στο ότι χωρίς να ξεφεύγει από
το αρχικό κείμενο κατάφερε να μεταφέρει την κριτική στη σύγχρονη πολιτική
κατάσταση.
Στη συνέχεια, μεγάλη επιτυχία γνώρισε ο «Αρκάς» με τον Ισοβίτη του οποίου
οι ιστορίες χαρακτηρίζονται από ένα ιδιόρρυθμο, ανατρεπτικό και γλυκόπικρο
χιούμορ.
Εικ. Το πρώτο ελληνικό περιοδικό κόμικς χωρίς καμία ξένη επιρροή ήταν οι
Κωμωδίες του Αριστοφάνη σε κόμικς
Εικ. 8 Ο Ισοβίτης και άλλοι ήρωες του Αρκά

11. 10
2. Δομικά χαρακτηριστικά των κόμικς- Είδη των κόμικς
2.1 Τα δομικά χαρακτηριστικά των κόμικς
Τα κόμικς είναι μια μορφή οπτικής τέχνης αφήγησης ιστοριών που αποτελείται
από σχεδιασμένες εικόνες που συνήθως συνδυάζονται με κείμενο, το οποίο συχνά
βρίσκεται σε συννεφάκια κειμένου ή λεζάντες, δημιουργώντας τα καρέ, μεταξύ των
οποίων υπάρχει μια αφηγηματική αλληλουχία. Υπάρχει μια ακολουθία μικρών
τετραγώνων, οι βινιέτες ή καρέ. Κάθε καρέ αποτελεί μια αφηγηματική μονάδα που
περιλαμβάνει σχέδια και κείμενα.
2.1.α Εικόνα
Ως μορφή τέχνης, τα κόμικς στηρίζονται πρωταρχικά –σχεδόν αποκλειστικά-στην
εικόνα και δευτερευόντως στον λόγο. Ο ρόλος των εικόνων δεν είναι να
συμπληρώσουν ή να ζωντανέψουν την ιστορία, αλλά πολλές φορές αφηγούνται από
μόνες τους μια ιστορία, με έναν σχεδόν κινηματογραφικό τρόπο. Οι εικόνες «μιλούν»
περισσότερο από το κείμενο, δημιουργούν μια έλξη του αναγνώστη προς αυτές,
πολλές φορές ακόμη και σε βάρος του γραπτού λόγου. Έτσι τα στοιχεία της
αφήγησης προκύπτουν κυρίως μέσα από τις εικόνες. Για παράδειγμα η πληροφορία
ότι ο Οβελίξ είναι χοντρός ή ότι οι αδελφοί Ντάλτον είναι ολόιδιοι μεταξύ τους αλλά
διαφορετικού ύψους, δεν προκύπτει από κάποια γραπτή ή προφορική περιγραφή,
αλλά μέσα από τις αντίστοιχες εικόνες που αποτελούν το εικονοποιημένο κείμενο του
κόμικς.
Ο τρόπος μέσα από τον οποίο ο δημιουργός αφηγείται την ιστορία του μέσα από την
παράθεση ξεχωριστών ακίνητων εικόνων, έχει κάποια χαρακτηριστικά.
Ένα από αυτά αποτελεί η κλίμακα του κάδρου που χρησιμοποιείται σε κάθε καρέ.
Κλίμακα κάδρου ονομάζουμε το εμβαδό που καταλαμβάνει το πρόσωπο ή κάποιο
άλλο πρωταγωνιστικό στοιχείο μέσα στα εκάστοτε όρια του καρέ. Γενικά, συναντάμε
τρεις χαρακτηριστικές κλίμακες κάδρων:
Εικ. 9 Η εικόνα «αφηγείται» ότι οι Νταλτονς είναι ολόιδιοι μεταξύ τους αλλά διαφορετικού ύψους

12. 11
 Το γενικό κάδρο, όπου κυριαρχούν τα στοιχεία του χώρου και οι ήρωες
εικονίζονται από μακριά, ενταγμένοι στον γύρω χώρο τους. Το εμβαδό που
καταλαμβάνει το πρόσωπο ενός ήρωα μέσα σε ένα τέτοιο κάδρο είναι ελάχιστο
 Το μεσαίο κάδρο, όπου κυριαρχεί η συνήθως ολόσωμη παρουσία των ηρώων, με
ελάχιστα στοιχεία από τον περιβάλλοντα χώρο. Εδώ το πρόσωπο του ήρωα
καταλαμβάνει περισσότερο χώρο και η έμφαση της εικόνας συνίσταται στη δράση
των ηρώων και στη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ τους.
 Το κοντινό κάδρο, όπου κυριαρχεί το πρόσωπο ενός ή περισσοτέρων ηρώων. Εδώ
η πρόθεση είναι να δοθεί έμφαση στην διάθεση ή στην ψυχολογική κατάσταση
των ηρώων ή ακόμα να τονιστεί η σημασία κάποιου στοιχείου στην αφήγηση.
Eik
Άλλη παράμετρος που χαρακτηρίζει κάθε εικόνα και, συνεπώς, την αφηγηματική ροή
είναι η οπτική γωνία από την οποία αντικρίζουμε τον ήρωα ή το θέμα κάθε καρέ.
Έτσι έχουμε διαφορετικές οπτικές γωνίες:
 Η εικονιζόμενη δράση παρουσιάζεται στο ύψος των ματιών ενός όρθιου
ανθρώπου – παρατηρητή. Αποτελεί την πιο συνηθισμένη οπτική γωνία, δίνοντας
μια θεατρική αντίληψη στη αφήγηση.
 Η οπτική γωνία ενός ανθρώπου που παρατηρεί τη δράση από ψηλά. Αν αυτό
συμβαίνει σε πολύ γενικό κάδρο τότε η οπτική αυτή γωνία μπορεί να εξυπηρετεί
Εικ. 10 Γενικό κάδρο :α στοιχεία του χώρου και οι ήρωες εικονίζονται από μακριά, ενταγμένοι στον γύρω χώρο τους.
Εικ.12 Στο κοντινό κάδρο κυριαρχεί το
πρόσωπο ενός ή περισσοτέρων ηρώων. Δίνεται
έμφαση στην διάθεση ή στην ψυχολογική
κατάσταση των ηρώων
Eik 11 Μεσαίο κάδρο: ολόσωμη παρουσία των ηρώων, έμφαση
στην διάθεση ή στην ψυχολογική κατάσταση των ηρώων με
ελάχιστα στοιχεία από τον περιβάλλοντα χώρο.

13. 12
τις ανάγκες μιας περιγραφής. Όταν όμως το κάδρο πλησιάζει τον ήρωα (μεσαίο ή
κοντινό), τότε αυτός εμφανίζεται αδύναμος και ανυπεράσπιστος και η
δραματουργική ένταση κορυφώνεται.
 Η οπτική γωνία ενός ανθρώπου που παρατηρεί τη δράση από χαμηλά. Εδώ, όταν
το κάδρο πλησιάζει τον ήρωα, αυτός εμφανίζεται ισχυρός, σε θέση υπεροχής και
κυριαρχίας.
2.1.β Κείμενο – λεζάντα
Η γλώσσα των κόμικς, η οποία , λόγω της φύσης τους, εντοπίζεται αλλά και πηγάζει
εξ' ολοκλήρου από την εικονογραφία τους, γίνεται με γραφιστικά μέσα που αρμόζουν
στο είδος. Εξετάζοντας ή ακόμη και παρατηρώντας τα κόμικς, θα μπορούσαμε να
εντοπίσουμε δεκάδες στοιχεία σχηματοποίησης, που αποτελούν ήδη μέρος του
κανόνα, με επακριβές εικονολογικό καταστατικό. Βασικό στοιχείο είναι το συμβατικό
σύμβολο με το «συννεφάκι» ή αλλιώς «εκτόπλασμα» ή «μπαλονάκι», το οποίο
ανάλογα με τον τρόπο σχεδίασης εκφράζει διαφορετικό τρόπο σκέψης ή ομιλίας.
Συγκεκριμένα, το μπαλόνι διαλόγου είναι λευκό μπαλονάκια (bubble) με μυτερή
Εικ. 13 Οπτική γωνία στο ύψος των ματιών (αριστερά) και από ψηλά (δεξιά)
Εικ. 14 Οπτική γωνία από χαμηλά

14. 13
απόληξη που δείχνει ποιος μιλά κάθε φορά. Αν σχεδιαστεί σύμφωνα μ' έναν
συμβατικό τρόπο και καταλήγει σε μια ακίδα που δείχνει το πρόσωπο του ομιλητή,
σημαίνει τον «εκπεφρασμένο λόγο». Αν όμως περιβάλλεται από διακεκομμένα
περιγράμματα με οξείες γωνίες, με πριονωτά δόντια ή με βελόνες σαν του
σκαντζόχοιρου, μπορεί κατά περίπτωση να εκφράζει φόβο, οργή, ταραχή, έκρηξη
θυμού, ουρλιαχτό, δυνατό κρότο σύμφωνα με μια επακριβή τυποποίηση των
καταστάσεων. Επίσης, οι λεζάντες είναι τα πλαίσια στα οποία περιορίζεται η φωνή
του αφηγητή, συνήθως σε κάποια άκρη του καρέ. Η λειτουργία τους είναι να
προσθέτουν πληροφορίες στους διαλόγους που περιλαμβάνονται στα καρέ. Στην
απλή τους μορφή περιέχουν ενδείξεις χρόνου και τόπου. Σε άλλες περιπτώσεις
παρέχουν πληροφορίες που βοηθούν τον αναγνώστη να συνδέσει νοηματικά τα καρέ.
Η επιλογή της γραμματοσειράς, το μέγεθος και το στυλ των γραμμάτων συνήθως
αποτυπώνουν την ένταση, τα συναισθήματα και τη διάθεση των χαρακτήρων.
Οι εκφράσεις που χρησιμοποιούνται στα κόμικς ανατρέχουν διαρκώς σ' ένα
στοιχειώδη σχηματοποιητικό συμβολισμό τον οποίο ο αναγνώστης κατανοεί αμέσως.
Για παράδειγμα, σε χιουμοριστικά κόμικς, εμφανίζονται διάφορες διαδικασίες
οπτικοποίησης της μεταφοράς ή της παρομοίωσης όπως: «βλέπω αστράκια», «νιώθω
το κεφάλι μου να γυρνά» αλλά και οι εικόνες από σταγόνες σάλιου ή το αναμμένο
λαμπάκι που υποδηλώνει πόθο και ξαφνική ιδέα αντίστοιχα. Πολύ συχνά, επίσης,
χρησιμοποιούνται σύμβολα για να εκφράσουν καταστάσεις και συναισθήματα. Για
παράδειγμα καρδιές δηλώνουν την αγάπη ή θετικά συναισθήματα, αστεράκια
δηλώνουν πόνο, τα σημεία στίξης δηλώνουν έκπληξη ή σύγχυση. Ένα ακόμη βασικό
στοιχείο που παρατηρούμε είναι οι ηχοποιήσεις, δηλαδή η αντικατάσταση λέξεων με
ήχους. Οι ήχοι στα κόμικς αν και εκφέρονται μέσω του γραπτού λόγου, δεν
περιγράφονται, αλλά «εγγράφονται» και νοερά αποδίδονται. Συχνά τα γράμματα
ζωγραφίζονται ώστε να αποδίδουν την ένταση ή και το ηχόχρωμα ενός θορύβου.
Έχουμε, λοιπόν, έναν μάλλον αυστηρό πίνακα ήχων που ξεκινά από το «ζιπ» της
σφαίρας που φεύγει και φτάνει στο «κρακ» της καραμπίνας, κ.ο.κ. Σε πολλές
περιπτώσεις πρόκειται για πραγματικές ονοματοποιίες, που ενώ ήταν γλωσσικά
Εικ. 15 Λεζάντα (αριστερά) και Μπαλονάκι ( δεξιά) διαλόγου: οι λεζάντες προσθέτουν πληροφορίες στους
διαλόγους που περιλαμβάνονται στα καρέ.. Τα συννεφάκια ή μπαλόνια περιέχουν τα λόγια των ηρώων

15. 14
«σήματα», γίνονται οπτικά, αντίστοιχα του θορύβου, και επιστρέφουν στη λειτουργία
τους ως «σήματα» μέσα στο πλαίσιο των σημαντικών συμβάσεων των κόμικς. Τα
βασικά γλωσσικά μέσα που χρησιμοποιούνται είναι η κεφαλαιογράμματη γραφή, ο
ευθύς λόγος, πολλά σημεία στίξης και πολλά επιφωνήματα. Θα λέγαμε ότι συχνά η
γλώσσα είναι φτωχή σε λεξιλόγιο, τυποποιημένη, με αρκετή χρήση φράσεων της
αργκό, στερημένη από τον περιγραφικό της χαρακτήρα.
Χρησιμοποιείται, λοιπόν, στα κόμικς ένας ειδικός κώδικας συνεννόησης με τη χρήση
μιας «μη γλώσσας» ή «μεταγλώσσας», όπως χαρακτηρίζεται συχνά, η οποία συχνά
παίρνει δευτερεύουσα θέση, εφόσον η μεταβίβαση των μηνυμάτων γίνεται κυρίως
μέσα από την εικόνα.
Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για έναν λόγο περιεκτικό, νευρώδη και αιχμηρό, που
φανερώνει δράση και είναι απαλλαγμένος από κάθε είδους φιλολογικά και ποιητικά
στοιχεία.Οι διάλογοι, παρότι λακωνικοί, είναι συχνά υπαινικτικοί και αλληγορικοί.
2.1.γ Αφήγηση
Τα στοιχεία της αφήγησης στα κόμικς προκύπτουν τόσο από τους διαλόγους μέσα
στα μπαλονάκια και τις συνδετικές φράσεις εκτός εικόνων, κυρίως όμως προκύπτουν
μέσα από τις εικόνες. Ο δημιουργός, λοιπόν, αφηγείται με την παράθεση ξεχωριστών,
ακίνητων εικόνων, όπου όμως η καθεμιά συνεχίζει το νόημα της προηγούμενής της.
Η προφανής σύμβαση είναι ότι ο αναγνώστης του κόμικς διαβάζει νοερά το ακίνητο
στιγμιότυπο ως κινούμενο. Αυτή η επιλεκτική απεικόνιση των στοιχείων της δράσης
επιτρέπει στον δημιουργό να αφηγηθεί την ιστορία του να καθοδηγήσει τη ματιά του
αναγνώστη σε όποιο σημείο της δράσης θέλει κάθε στιγμή, να δώσει ιδιαίτερη
έμφαση στα σημεία που αυτός επιλέγει, να παραλείψει όσα θεωρεί δευτερεύοντα.
Έτσι οδηγούμαστε στη έννοια της αφηγηματικής ροής, του τρόπου δηλαδή που ο
κάθε δημιουργός ξεδιπλώνει την ιστορία του μέσα από την παράθεση των διαδοχικών
καρέ. Επίσης, η εναλλαγή των τριών κλιμάκων κάδρου, που αναφέραμε παραπάνω,
επιτρέπουν στον δημιουργό, κάθε στιγμή, σε κάθε καρέ να κατευθύνει την προσοχή
του αναγνώστη όπου εκείνος κρίνει ότι εξυπηρετεί την αφήγησή του.
Εικ 17 Οι ήχοι στα κόμικς αν και εκφέρονται μέσω του
γραπτού λόγου, δεν περιγράφονται, αλλά «εγγράφονται»
και νοερά αποδίδονται.
Εικ 16 Συννεφάκια και σχηματοποιητικός
συμβολισμός της μεταφοράς ή παρομοίωσης και
των συναισθημάτων ή καταστάσεων.

16. 15
2.2 Τα είδη των κόμικς
Τα κόμικς σήμερα διακρίνονται σε διάφορα είδη ανάλογα με τη μορφή και τη
θεματολογία τους:
 Comic Strip
Τα comic strips είναι μικρές αυτοτελείς ιστορίες που εκτυλίσσονται μέσα σε τρία
ή τέσσερα καρέ. Εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στις σελίδες των εφημερίδων.
 Comics -Comic Book
Με αυτό τον όρο, περιγράφουν οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί τις ιστορίες, που
δημοσιεύονται σε συνέχειες και μοιάζουν με περιοδικά. Πωλούνται σε περίπτερα,
ενώ από τους Έλληνες συλλέκτες θα τα ακούσετε να ονομάζονται “τεύχη”.
 Graphic Novel
Μια μεγαλύτερη, ολοκληρωμένη ιστορία κόμικς, που εκδίδεται με τη μορφή
βιβλίου. Η εμφάνιση τέτοιων εκδόσεων, άλλαξε την αντίληψη που είχαν
βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία και κοινό, για το εύρος και την ποιότητα των κόμικς.
 Bande Dessinée
Είναι η ονομασία των κόμικς στο Βέλγιο και τη Γαλλία. Συνήθως, είναι
σκληρόδετοι τόμοι, σε μέγεθος Α4, που περιλαμβάνουν μια ολοκληρωμένη
ιστορία, ή ιστορίες σε συνέχειες.
 Manga
Είναι τα ιαπωνικά κόμικς. Συνήθως τυπώνονται σε μικρούς τόμους και
διαβάζονται από δεξιά προς αριστερά.
Εικ 20 Comic books ή Τεύχη κόμικς
Εικ 18Comic strip
Εικ 19 Graphic novel: εικονογραφημένη
αφήγησηση της Οδύσσειας
Εικ 21 Bande Dessinee Εικ 22 Manga comics

17. 16
 Web comics
Κόμικς που δημοσιεύονται στο διαδίκτυο. Έχουν οποιαδήποτε μορφή και
διαβάζονται με οποιονδήποτε τρόπο.
 Ψηφιακά Κόμικς
Είναι πολυμεσικά περιβάλλοντα που συνδυάζουν κείμενο, εικόνα, ήχο, βίντεο και
δυνατότητα σύνδεσης με το διαδίκτυο. Χρησιμοποιούνται κυρίως για διδακτική
χρήση.
 Επιστημονικά Κόμικς
Σχεδιάστηκαν και αναπτύχθηκαν με στόχο να βοηθήσουν τον αναγνώστη να
κατανοήσει επιστημονικές έννοιες ή διάφορα σύγχρονα θέματα όπως
περιβαλλοντολογικά, υγείας, ιστορικά, κα.
Εικ 23 Web comics: Arkas on-line
Εικ 24 Η Ιλιάδα σε ψηφιαά κόμικς
Εικ 25 Η Παλίρροια Logicomics με θέμα τα Μαθηματικά
κυκλοφόρησε το Σεπτέμβριο του 2008

18. 17
3. Η επίδραση των κόμικς
Στο πέρασμα των δεκαετιών τα κόμικς έχουν εξελιχθεί και έχουν περάσει από τη
λογοκρισία στα μέσα του 20ου αιώνα στην σημερινή αναγνώρισή τους ως η ένατη
τέχνη. Ως τέχνη, λοιπόν, αλλά και μέσο ψυχαγωγίας και επικοινωνίας, τα κόμικς
έχουν δεχθεί θετικές αλλά και αρνητικές κριτικές ως προς τη χρησιμότητα και την
επίδρασή τους, ιδιαίτερα στο νεανικό κοινό.
3.1 Θετικές επιδράσεις των κόμικς
 Είναι ένα ψυχαγωγικό ανάγνωσμα, μια πραγματική απόλαυση που ξεκουράζει και
χαλαρώνει τον αναγνώστη, προσφέροντάς του διαφυγή από τις καθημερινές
δυσκολίες και τα προβλήματα.
 Είναι ένα λογοτεχνικό είδος με εύρος που καλύπτει όλα τα αφηγηματικά είδη
(περιπέτεια, επιστημονική φαντασία, σάτιρα κ.ά.). Επομένως, ο αναγνώστης
μπορεί να βρει σχεδόν ό,τι τον ενδιαφέρει.
 Μπορεί να διαβαστεί από όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας, μόρφωσης, βιοτικού και
κοινωνικού επιπέδου.
 Είναι πιο εύληπτα από τους νέους, οι οποίοι είναι εξοικειωμένοι από ανάλογες
εικόνες, κυρίως μέσω της τηλεόρασης.
 Τα μικρά κείμενα και οι εικόνες βοηθούν τα μικρότερα παιδιά να κατανοήσουν
ευκολότερα μία ιστορία μέσα από κόμικς
 Καλλιεργούν στα παιδιά την επαφή με το βιβλίο και την φιλαναγνωσία.
 Είναι ελκυστικό στην ανάγνωση και απορροφά τον αναγνώστη καθώς τον
μεταφέρει σε φανταστικούς κόσμους του παρελθόντος, του παρόντος ή του
μέλλοντος, εκπληκτικά όμορφους, με εικόνες και ήρωες με τους οποίους πολλοί
θα ήθελαν να ταυτιστούν.
 Εξάπτουν τη φαντασία και δίνουν ερεθίσματα δημιουργικής σκέψης και κρίσης.
 Συμπυκνώνουν στην εικόνα και στο λόγο νοήματα και πληροφορίες τα οποία ο
αναγνώστης πρέπει να ερμηνεύσει, άρα να ασκήσει και πάλι δημιουργικά τη
σκέψη του.
 Μέσω των κόμικς, οι αναγνώστες έρχονται σε επαφή με θέματα με τα οποία ίσως
διαφορετικά δεν θα είχαν ασχοληθεί, όπως η ιστορία, η λογοτεχνία,η φιλοσοφία
κ.α π.χ οι Κωμωδίες του Αριστοφάνη σε κόμικς, η Οδύσσεια και η Ιλιάδα, οι
Άθλοι του Ηρακλή, και άλλα κλασσικά λογοτεχνικά έργα της σειράς Κλασσικά
Εικονογραφημένα.

19. 18
3.2 Αρνητικές επιδράσεις των κόμικς
 Υπερτονίζονται η βία και η επιθετικότητα, παρουσιάζονται με λεπτομέρειες
αντίστοιχες σκηνές με αποτέλεσμα το αναγνωστικό κοινό να εξοικειώνεται με
αυτές και να τις θεωρεί φυσιολογικές και καθημερινές.
 Τα παιδιά ταυτίζονται με ήρωες που παρουσιάζονται ως υπεράνθρωποι, ανίκητοι
και με μοναδικά χαρακτηριστικά, με αποτέλεσμα να χάνουν την επαφή τους με
την πραγματικότητα.
 Πολλές φορές τονίζεται ιδιαίτερα η αξία του χρήματος και της απόκτησής του ως
μέσου εξουσίας και προσωπικής υπεροχής.
 Προβάλλεται περισσότερο ο δυτικός τρόπος ζωής και οι αξίες του, ενώ άλλοι
πολιτισμοί εμφανίζονται κατώτεροι, υποδεέστεροι και μειονεκτικοί σε σύγκριση
με αυτόν.
 Παρουσιάζονται μεροληπτικές και πολλές φορές ρατσιστικές αντιλήψεις και
στερεότυπα «κακών» που προέρχονται από άλλους κόσμους και πολιτισμούς, οι
οποίοι βέβαια στο τέλος κατατροπώνονται από τους «καλούς» ήρωες του δυτικού
κόσμου.
 Κάποιες φορές, παραποιούνται η ιστορία και τα γεγονότα, προπαγανδίζοντας έτσι
την ανωτερότητα των δυτικών κοινωνιών έναντι των άλλων.
 Το κλασσικό μοτίβο της σύγκρουσης του «καλού» με το «κακό» κάνουν κάποια
σενάρια υποτυπώδη, χωρίς καλλιτεχνική αξία.
 Η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι φτωχή σε λεξιλόγιο, τυποποιημένη, αργκό
και πάντα σε δεύτερο ρόλο, αφού η εικόνα κυριαρχεί.
 Η ευκολία της ανάγνωσης σε συνδυασμό με την συνεισφορά της εικόνας κάνει
την σκέψη να ατροφήσει και τον αναγνώστη να «τεμπελιάζει» και να μην θέλει να
διαβάσει άλλα βιβλία με μεγαλύτερη λογοτεχνική αξία.
 Οι ήρωες των περισσότερων κόμικς γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από το
μάρκετιγκ, αφού δίνουν την εικόνα τους σε πάρα πολλά προϊόντα (ρούχα,
παιχνίδια, είδη διατροφής, βιντεοπαιχνίδια κ.ά.). Ως επακόλουθο, τα παιδιά
γίνονται εύκολος καταναλωτικός στόχος αγοράζοντας όλα αυτά τα προϊόντα.

20. 19
4..
Κόμικς και άλλες τέχνες
4.1 Η αλληλεπίδραση των κόμικς με άλλες τέχνες
Σήμερα η αλληλεπίδραση των κόμικς με τις άλλες τέχνες είναι πολύ μεγάλη. Η
ένατη τέχνη μπορεί να μην είναι αυτή καθ’εαυτή λογοτεχνία ή ποίηση ή ζωγραφική
ή ακόμη φιλοσοφία ή Μαθηματικά αλλά, ως μέσο ψυχαγωγίας και επικοινωνίας που
είναι, και χρησιμοποιώντας τα βασικά συστατικά τους, δηλαδή, την εικόνα και τη
λιτή γλώσσα, δανείζονται και εικονογραφούν θέματα άλλων τεχνών. Έτσι, μπορούμε
να πούμε ότι τα κόμικς κατά κάποιο τρόπο, εκλαϊκεύουν τις άλλες τέχνες κάνοντας
τες πιο προσιτές σε ένα αναγνωστικό κοινό το οποίο κατά βάση προτιμά την ένατη
τέχνη των κόμικς. Έχουμε παραδείγματα κόμικς-γραφιστικά μυθιστορήματα που
«αφηγούνται» ποιήματα ή ακόμη και μυθιστορήματα. αλλά και κόμικς που
πραγματεύονται με λιτό, λακωνικό και απλό τρόπο τη ζωγραφική, μουσική ακόμη
και φιλοσοφικά θέματα ή επιστημονικές έννοιες.
Επίσης, πολλά κόμικς έχουν γίνει κινηματογραφικές ταινίες, όπως, Σούπερμαν,
Μπάτμαν κλπ. Αντίστροφα, συχνά κινηματογραφικές ταινίες γίνονται μετέπειτα
κόμικς. Είναι αντιληπτό ότι η έβδομη και η ένατη τέχνη, έχοντας και οι δύο ως κύριο
μέσο έκφρασης την εικόνα, έχουν μια στενή σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ τους. Το
animation είναι το αποτέλεσμα αυτής της στενής σχέσης.
εικ 26 Η φήμη της Ολλανδής Μπάρμπαρα Στοκ, εκτοξεύτηκε διεθνώς με τo graphic novel «Vincent», για τη ζωή
και το έργο του Βαν Γκονγκ, που μεταφράστηκε σε εννέα γλώσσες (και στα ελληνικά).
Εικ 27Web comics που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα Zen pencils: όπου διάφορα θέματα από ποίηση, μέχρι
φιλοσοφία και επιστήμη παρουσιάζονται σε κόμικς. Εδώ , Ο Αϊνστάιν.

21. 20
4.2 Τα κόμικς στην εκπαίδευση
Τα κόμικς έχουν εισβάλλει δυναμικά και στην εκπαίδευση. Η ένταξη τους στη
μαθησιακή διαδικασία μπορεί να συμβάλει αποτελεσματικά στην ανάπτυξη και
καλλιέργεια ερεθισμάτων για την αναζήτηση γνώσης, τόσο για θέματα που
σχετίζονται άμεσα με τη σχολική εκπαίδευση, όσο κυρίως για θέματα που αφορούν
στην ευρύτερη κατανόηση και κοινωνική συμπεριφορά. Αναφέρεται ότι παρά τη
μικρή αναλογία κόμικς στις συλλογές των βιβλιοθηκών σε σχέση με τα υπόλοιπα
βιβλία, το ποσοστό δανεισμού τους είναι πολλές φορές μεγαλύτερο. Ο Mike Pawuk,
υπεύθυνος της δημόσιας βιβλιοθήκης της Cuyahoga Country στο Ohio δηλώνει ότι το
2011 τα graphic novels ήταν το 10% της συνολικής συλλογής της βιβλιοθήκης αλλά
το ποσοστό δανεισμού έφτανε το 35% . Το ίδιο φαίνεται να ισχύει και για τις
σχολικές βιβλιοθήκες, όπως υπογραμμίζει η Esther Keller αφού «στη βιβλιοθήκη μας
τα κόμικς αποτελούν μόνο το 3% της συλλογής, αλλά το 30% του συνολικού
δανεισμού βιβλίων». Τα τελευταία χρόνια η νέα αυτή τάση σημειώνει υψηλές σε
νούμερα και ποιότητα επιδόσεις και στην ελληνική αγορά του βιβλίου (μεταφράσεις
και ελληνικά γραφιστικά μυθιστορήματα).
Ειδικότερα, στην εκπαίδευση, η αξιοποίηση των κόμικς (ψηφιακών και μη) μέσα σε
ένα συγκεκριμένο διδακτικό και παιδαγωγικό πλαίσιο παρουσιάζει ιδιαίτερο
ενδιαφέρον. Τα κόμικς αναπτύσσονται σε μια γλώσσα παγκοσμίως κατανοητή
προκαλώντας τις αισθήσεις, μετατρέποντας το αφηρημένο σε συγκεκριμένο,
εξάπτοντας τη φαντασία των μαθητών. Επιπλέον, ο συνδυασμός κειμένου και
εικόνας βοηθά στο αφηγηματικό αποτέλεσμα και κατ’ επέκταση στην καλύτερη
κατανόηση. Ως εκ τούτου, τα κόμικς εντάσσονται δημιουργικά στην εκπαιδευτική
διαδικασία ως εναλλακτικός τρόπος διδασκαλίας γενικά, ενώ, αξιοποιούνται
ιδιαιτέρως ως διδακτικό μέσο σε μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες.
Τα οφέλη από την αξιοποίηση των ψηφιακών κόμικς στην εκπαίδευση είναι
σημαντικά:
 Προσφέρουν τη δυνατότητα δημιουργικής συνεργασίας μεταξύ μαθητών και
μαθητών-εκπαιδευτικών λόγω των πολλαπλών ρόλων τους και των
δυνατοτήτων αλληλεπίδρασης.
 Η ταυτόχρονη ανάπτυξη εικαστικών δεξιοτήτων των παιδιών παράλληλα με
την προαγωγή των γνώσεων και την καλλιέργεια κριτικής σκέψης βοηθά στη
σύνδεση του σχολείου με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.
Σε ευρωπαϊκές χώρες υπάρχουν εκπαιδευτικά προγράμματα ενσωμάτωσης και
αξιοποίησης των κόμικς στην εκπαίδευση. Στη Μεγάλη Βρετανία, με την
υποστήριξη του Βρετανικού Οργανισμού «Classical Comics» χρησιμοποιήθηκαν
κλασικά έργα λογοτεχνίας, σε μορφή κόμικς και εισήχθησαν στην τάξη με μεγάλη
επιτυχία. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση δημιουργήθηκαν τα προγράμματα «Common
values» και «Educomics». Το πρόγραμμα «Educomics» δίνει έμφαση στο να
βοηθήσει καθηγητές και μαθητές να δημιουργήσουν υπερμεσικά κόμικς. Στο έργο

22. 21
συμμετέχουν η Ελλάδα, η Ισπανία, η Ιταλία και η Κύπρος. Το πρόγραμμα κόμικς
«Common values», με θέμα την ένταξη των μεταναστών, εντάχθηκε πιλοτικά σε
τρία βελγικά σχολεία ως εκπαιδευτικό υλικό.
Συνοψίζοντας, τα κόμικς μπορούν να χρησιμοποιηθούν με μεγάλη επιτυχία στη
διδασκαλία πολλών γνωστικών αντικειμένων όπως η Ιστορία , η Γλώσσα, οι Ξένες
Γλώσσες, η Λογοτεχνία και, γενικά, όπου η μάθηση εμφανίζεται ως μια ενεργή
διαδικασία στην οποία οι εκπαιδευόμενοι συνθέτουν καινούριες ιδέες ή έννοιες που
βασίζονται πάνω στην τωρινή ή/και στην παλαιά γνώση (εποικοδομισμός). Τέλος, η
αξιοποίηση των κόμικς στην εκπαίδευση, κάνει τη μάθηση πιο ευχάριστη
προσθέτοντας μια νότα ψυχαγωγίας στην όλη διαδικασία υποστηρίζοντας πάντα το
διδακτικό στόχο.
Εικ 28 Το προοίμιο της Οδύσσειας του Ομήρου σε κόμικς
Εικ 29 web comics για τη διδασκαλία της αγγλικής γλώσσας

23. 22
Επίλογος
Στην παρούσα έκθεση έγινε μια προσπάθεια καταγραφής των πορισμάτων της
έρευνας που κάναμε για τα κόμικς. Διερευνήσαμε τον κόσμο της ένατης τέχνης που
σήμερα γνωρίζει άνθιση και πάλι καθώς έχει διευρυνθεί το πεδίο εφαρμογής της και
παρατηρείται η τάση να χρησιμοποιούνται τα κόμικς ως ψυχαγωγικό,
επικοινωνιακό ακόμη και εκπαιδευτικό μέσο με θεματολογία δανεισμένη από
άλλους τομείς όπως η λογοτεχνία, οι τέχνες ακόμη και η επιστήμες. Θα
μπορούσαμε, λοιπόν, να πούμε ότι η σχέση είναι αμφίδρομη εφόσον τα κόμικς δεν
δανείζονται, μόνο, από τις άλλες τέχνες αλλά και τα ίδια προσφέρονται σε αυτές ως
νέο εκφραστικό εργαλείο.
Στον 21ο
αιώνα φαίνεται ότι τα κόμικς «ενηλικιώθηκαν» χωρίς να χάσουν τα
πρωταρχικά χαρακτηριστικά τους που είναι το χιούμορ, η εικόνα και η λιτή γλώσσα.
Σε κάθε περίπτωση τα κόμικς παραμένουν ένα ευχάριστο και ψυχαγωγικό μέσο που
τολμά ρίξει μια εναλλακτική, συχνά και αιρετική, χιουμοριστική ματιά στα πράγματα
και έχουν το δικό τους πιστό αναγνωστικό κοινό.

24. 23
Πηγές
Σαββιδάκη Α. (2013) Οδηγίες για τη συγγραφή της έκθεσης της Ερευνητικής
Εργασίας
Διαδίκτυο:
http://junior.comicdompress.gr/%cf%83%cf%8d%ce%bd%cf%84%ce%bf%ce%bc%
ce%b7%ce%b9%cf%83%cf%84%ce%bf%cf%81%ce%af%ce%b1-
%cf%84%cf%89%ce%bd-comics/
http://www.mikrosanagnostis.gr/thema-comics-mathekiafto.asp
http://users.sch.gr/vasanagno/comics.html
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%B7%CE%B3%CE
%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1:%CE%A7%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%B
A%CF%84%CE%AE%CF%81%CE%B5%CF%82_%CE%BA%CF%8C%CE%BC
%CE%B9%CE%BA%CF%82
http://junior.comicdom-
press.gr/%CF%83%CF%8D%CE%BD%CF%84%CE%BF%CE%BC%CE%B7-
%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1-
%CF%84%CF%89%CE%BD-comics/
http://users.sch.gr/geopapava/Giorgos_blog/COMICSEKTHESI.pdf
http://www.karposontheweb.org/Portals/0/Material/articles/Comics.pdf
http://2forpixton.weebly.com/eta-gammalambdaomegasigmasigmaalpha-tauomeganu-
kappaomicronmuiotakappasigma.html
http://junior.comicdom-
press.gr/%cf%83%cf%8d%ce%bd%cf%84%ce%bf%ce%bc%ce%b7-
%ce%b9%cf%83%cf%84%ce%bf%cf%81%ce%af%ce%b1-
%cf%84%cf%89%ce%bd-comics /
https://www.google.gr/ η+ μορφή+ των+ κόμικς
https://www.google.gr/manga+εικόνες
https://www.google.gr/bande+desseree +εικόνες
https://www.google.gr/web+comics+εικονες
https://www.google.gr/ψηφιακα+κομικς+εικονες
https://www.google.gr/graphic+novel+εικονες