2015-16 Ατομική Εργασία για την Ιστορία της Β Λυκείου

3. Κώνστας Β’(641-668)
Ο Κώνστας Β’ είχε βαπτιστεί Ηράκλειος (το όνομα του παππού του) και βασίλεψε
επισήμως με το όνομα Κωνσταντίνος. Το «Κώνστας» ήταν ένα μειωτικό
προσωνύμιο που καθιερώθηκε στην ιστοριογραφία.
Ο Κώνστας έφερε επίσης ένα από τα πιο χαρακτηριστικά επίθετα της Βυζαντινής
ονοματολογίας: Έγινε γνωστός και ως «Πωγωνάτος» λόγω της χαρακτηριστικής
γενειάδας του. Δεδομένου ότι όλοι οι αυτοκράτορες μετά τον Φωκά ήταν
γενειοφόροι, θα μπορούσε κανείς να υποθέσει πως η δικιά του η γενειάδα ήταν
πραγματικά εντυπωσιακή. Δεν είναι όμως έτσι. Ο λόγος που πήρε το προσωνύμιο
είναι άλλος: Ο Κώνστας όταν ανέβηκε στο θρόνο ήταν 11 ετών. Για μερικά χρόνια
βασίλευε όντας, κυριολεκτικά «αμούστακο παιδί». 'Οταν άρχισαν να εμφανίζονται οι
πρώτες τρίχες στο πρόσωπό του, οι υπήκοοί του χαιρέτισαν το γεγονός και, με
προφανώς φιλοπαίγμονα διάθεση, άρχισαν να τον αποκαλούν «πωγωνάτο».
Σημειωτέον ότι αναφερόταν σαν Κωνσταντίνος Πωγωνάτος και όχι Κώνστας
Πωγωνάτος. Όλο αυτό το μπέρδεμα με τα ονόματα δημιούργησε μια δικαιολογημένη
σύγχυση, και μέχρι τη δεκαετία του 1990, οι ιστορικοί πίστευαν πως ο γιος του,
Κωνσταντίνος Δ’, ήταν ο «Πωγωνάτος». Σήμερα είναι εξακριβωμένο πως ο
Κώνστας Β’ ήταν ο αληθινός Πωγωνάτος.

4. Κωνσταντίνος Ε’ ο Κοπρώνυμος(741-775)
Ο Κωνσταντίνος Ε’ είχε το χειρότερο επίθετο:
«Κοπρώνυμος» που προφανώς προέρχεται από
το «κόπρος». Ο Κωνσταντίνος υπήρξε κεντρική
μορφή της Εικονομαχίας, που διαίρεσε το Βυζάντιο
για πολλές δεκαετίες. Για το λόγο αυτό, οι
χρονικογράφοι και οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς
έπνεαν τα μένεα εναντίον του. Του έδωσαν αυτό το
συκοφαντικό όνομα διαδίδοντας ότι όταν τον
βάφτιζαν, αφόδευσε στην κολυμβήθρα. Υποτίθεται
πως το συμβάν είχε εκληφθεί σαν κακός οιωνός
για επερχόμενα κακά. Το πιο πιθανό είναι ότι η
ιστορία αυτή είναι επινόηση των εικονολατρών,
που ως γνωστόν, επικράτησαν στο τέλος.

5. Νικηφόρος Α’ Λογοθέτης(802-811)
Ο Νικηφόρος είχε τα επίθετα «Λογοθέτης» ή «Γενικός». Η αιτία γι’ αυτό
ήταν ότι είχε διατελέσει υπεύθυνος οικονομικών πριν γίνει
αυτοκράτορας και ο κάτοχος αυτού του οφικίου στο Βυζάντιο έφερε τον
τίτλο «Λογοθέτης του Γενικού».
Μιχαήλ Β’ ο Τραυλός(820-829)
Ο Μιχαήλ είχε το παρατσούκλι «Τραυλός» ή «Ψελλός» (που σημαίνει
επίσης τραυλός). Παρά το παρατσούκλι του, ο Μιχαήλ Β’ μάλλον δεν
τραύλιζε. Πιστεύεται ότι απλώς δεν μιλούσε καλά Ελληνικά. Μιλούσε με
πολύ βαριά προφορά και με αγωνιώδη προσπάθεια να βρει τις σωστές
λέξεις. Είχε γεννηθεί στο Αμόριον της Φρυγίας και τον κορόιδευαν
επαρχιώτη και αμόρφωτο, αλλά ήταν ικανότατος ηγέτης.

6. Μιχαήλ Γ’ ο Μέθυσος(842-867)
Ο Μιχαήλ Γ’ είχε το άκρως υποτιμητικό επίθετο ο «Μέθυσος».
Τον είχαν περιγράψει σαν αμαρτωλό, βάναυσο, βίαιο,
φιλήδονο και -βεβαίως- μέθυσο. Η σύγχρονη ιστορική έρευνα
τον έχει αποκαταστήσει σε μεγάλο βαθμό, αποδεικνύοντας τον
πολύ σημαντικό ρόλο που έπαιξε η βασιλεία του στην
αναγέννηση του Βυζαντίου κατά τον 9ο αιώνα. Ενδεχομένως ο
Μιχαήλ ήταν πράγματι φιλήδονος (ελάχιστοι αυτοκράτορες
δεν ήταν) αλλά κατά πάσα πιθανότητα οι ιστορικοί της
Μακεδονικής δυναστείας, που επακολούθησε, υπερέβαλαν
αναζητώντας δικαιολογίες για το φόνο του Μιχαήλ από τον
Βασίλειο Α’, τον γενάρχη της λαμπρής Μακεδονικής
δυναστείας. Πάντως το «Μέθυσος» έμεινε.

7. Κωνσταντίνος Ζ’ Πορφυρογέννητος(913-959)
Το επίθετο του Κωνσταντίνου Ζ’, «Πορφυρογέννητος»,
παραπέμπει στην αίθουσα του παλατιού, την ενδεδυμένη με
πορφύρα, όπου ερχόταν στον κόσμο τα νόμιμα τέκνα των εν
ενεργεία αυτοκρατόρων. Ο Κωνσταντίνος είχε γεννηθεί κι
αυτός σ’ αυτό το χώρο, παρόλο που η μητέρα του Ζωή δεν
ήταν παντρεμένη με τον πατέρα του Λέοντα όταν γεννήθηκε.
Φαίνεται ότι υιοθέτησε το επίθετο για να δώσει έμφαση στα
νόμιμα δικαιώματά του στο θρόνο (ενώ τυπικά δεν ήταν
εντελώς πορφυρογέννητος). Γενικά οι Πορφυρογέννητοι γιοι
είχαν προτεραιότητα έναντι των άλλων που είχαν γεννηθεί
πριν ο πατέρας τους γίνει βασιλεύς. Μεταγενέστεροι
αυτοκράτορες είχαν το χαρακτηρισμό «Πορφυρογέννητος»
(Ρωμανός Β’, Ζωή κ.λπ.) αλλά στην ιστοριογραφία, το επίθετο
χαρακτηρίζει πρωτίστως τον Κωνσταντίνο Ζ’.

8. Νικηφόρος Β’ Φωκάς(963-969)
"Nomen ist omen". Ο Νικηφόρος Φωκάς ήταν από
τους πιο νικηφόρους στρατηγούς του Βυζαντίου και
φαίνεται πως δικαίωσε πλήρως το όνομά του. Οι
σύγχρονοί του Βυζαντινοί τον αποκαλούσαν
Καλλίνικο που παραπέμπει και αυτό σε νίκες. Οι
Άραβες που είχαν υποστεί τις χειρότερες μέχρι τότε
ήττες τους από αυτόν, τον έλεγαν Νικφούρ και
Σφύρα . Οι χριστιανοί θαυμαστές του τον
αποκαλούσαν επίσης «ο λευκός θάνατος των
Σαρακηνών». Μια ακόμη προσωνυμία του ήταν
«καλόγερος- αυτοκράτωρ» λόγω του ασκητικού
του βίου και ίσως λόγω της σχέσης του με το Άγιο
Όρος.

9. Αλέξιος Ε’ Δούκας Μούρτζουφλος(1204)
Ο Αλέξιος Ε’ Δούκας έμεινε στην ιστορία με το
περίεργο προσωνύμιο «Μούρτζουφλος».
Είναι βέβαιο ότι δεν πρόκειται για οικογενειακό
επώνυμο, αλλά δεν είναι γνωστό για ποιο λόγο
ακριβώς τον έλεγαν έτσι. Ίσως ο Αλέξιος να ήταν
μονίμως σκυθρωπός και κακόκεφος. Ήταν όμως
δημοφιλής και επιτήδειος, κάτι δύσκολο για
κάποιον που είναι μουτρωμένος και μουρτζούφλης.
Εικάζεται ότι η επωνυμία του μάλλον οφείλεται στα
σμιχτά του φρύδια.

10. Απόρροια όλων των παραπάνω είναι ότι οι
Βυζαντινοί επέλεγαν παρωνύμια για τους
αυτοκράτορες τους ανάλογα με τις συνήθειες
τους ή τα παραπτώματα τους. Άλλες φορές τα
επέλεγαν ανάλογα με κάτι που τους είχε συμβεί
(π.χ. ο τρόπος που είχαν γεννηθεί, η εξορία
τους ή ο τρόπος του διοικούσαν)