η διαμόρφωση του δημοκρατικού πολίτη μέσα από το θέατρο και την αγορά (1)

“Η διαμόρφωση του δημοκρατικού πολίτη μέσα από το θέατρο και την αγορά”
1ο ΓυμνάσιοΑχαρνών 2016

1

1ο
ΓυµνάσιοΑχαρνών
ΑΧΑΡΝΕΣ 2016


2

Πολιτιστικά Προγράμματα
" Θερµές ευχαριστίες στην εταιρεία Σκλαβενίτης για την ευγενική
προσφορά της προς το σχολείο µας καθώς επίσης και τους
καταστηµατάρχες της περιοχής µας για τα δώρα που προσέφεραν
στην λαχειοφόρο αγορά που οργάνωσε ο σύλλογος γονέων και
κηδεµόνων του 1ου Γυµνασίου Αχαρνών ώστε να
πραγµατοποιηθεί µια διήµερη εκδροµή στο αρχαίο θέατρο της
Επιδαύρου. Η εκδροµή ήταν στα πλαίσια ενός εξωδιδακτικού
εκπαιδευτικού προγράµµατος που ανέλαβε να εκπονήσει το
σχολείο µας µε θέµα τη Δηµοκρατία, το Θέατρο και την Αγορά. "


3

Α ΜΕΡΟΣ Ο Aρχιτεκτονικός χώρος του θεάτρου 4
Β ΜΕΡΟΣ
Η σκευή του αρχαίου θεάτρου
33
Γ ΜΕΡΟΣ
Η διαµόρφωση του δηµοκρατικού πολίτη µέσα από το
θέατρο και την εκκλησία του δήµου

43
Δ ΜΕΡΟΣ
Η εξέλιξη του δηµοκρατικού πολιτεύµατος
106
Ε ΜΕΡΟΣ Σύγκριση του αρχαίου θεάτρου µε τη χριστιανική εκκλησία 150
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Φωτογραφίες από δράσεις 167
Κάθε χρόνο το 1ο
Γυµνάσιο Αχαρνών αναλαµβάνει να πραγµατοποιήσει διάφορα
εξωδιδακτικά προγράµµατα, πολιτιστικά, περιβαλλοντικά, αγωγής υγείας κ.λ.π από
το 1994 µέχρι και σήµερα.
Τη φετινή σχολική χρονιά λοιπόν µια οµάδα καθηγητών του σχολείου µας είχε την
ιδέα και ανέλαβε να υλοποιήσει ένα αρθρωτό πολιτιστικό πρόγραµµα, σχετικό µε το
θέατρο, µε τίτλο:
“Η διαµόρφωση του δηµοκρατικού πολίτη µέσα από το θέατρο και την αγορά”
Τα πέντε προγράµµατα που το αποτελούν είναι:


4

Α ΜΕΡΟΣ
Υπεύθυνος Προγράµµατος: Λαγόπουλος Αθανάσιος ΠΕ 08+12
Συµµετέχουσες Καθηγητές: Παρέσογλου Ανδρονίκη ΠΕ 04
Χαµπούρη Ευδοκία ΠΕ 06

Ο Αρχιτεκτονικός χώρος του Θεάτρου
Πολιτιστικό πρόγραμμα
ΑΧΑΡΝΕΣ 2016


5

Ο Αρχιτεκτονικός χώρος του Θεάτρου

Εισαγωγή
Το θέατρο είναι µια µικτή τέχνη, που εµπεριέχει όλες τις υπόλοιπες µε σκοπό
την επίτευξη της θεατρικής σύµβασης. Αναλύοντας µια θεατρική παράσταση,
αντιλαµβανόµαστε ότι θεµελιώδη συστατικά αυτής είναι το έργο, ο ηθοποιός,
ο χώρος και ο θεατής, ενώ συπληρωµατικά είναι ο σκηνοθέτης και η αυλαία.
Ο χώρος του θεάτρου διαδραµατίζει πολύ σηµαντικό ρόλο στην
πραγµατοποίηση της θεατρικής πράξης και τοποθετείται σε συγκεκριµένο
χωρικό πλαίσιο. Πρόκειται για ένα χώρο που παράγει τέχνη, την εξυψώνει και
την αναδεικνύει.
Η θεατρική αρχιτεκτονική έχει ως σκοπό το σχεδιασµό και την παραγωγή
κατάλληλων χώρων να φιλοξενούν την τέχνη της δραµατουργίας και το θέαµα
που αυτή υπηρετεί. Έχει περάσει από πολλές φάσεις διά µέσου των αιώνων
και έτσι µετασχηµατίστηκε και εξελίχθηκε.
Στις παρακάτω παραγράφους θα ασχοληθούµε συνοπτικά µε το θέµα της
αρχιτεκτονικής του θεάτρου σε διάφορες εποχές και την εξέλιξή του από την
αρχαιότητα µέχρι σήµερα.


6

Το θέατρο στην αρχαιότητα
Μινωικό Θέατρο
Το µινωικό θέατρο άνθισε κυρίως σε ανάκτορα, ιερούς χώρους και
αγορές. Εντοπίζεται στη Κνωσό και στη Φαιστό, αλλά δεν υπήρχε
κάποιο οικοδόµηµα, θεατρικό ή σκηνικό, µε ξεκάθαρη ταυτότητα
την εποχή αυτή. Ο αύλειος χώρος των ανακτόρων ή των ιερών
µετατρέπεται σε φιλόξενο θεατρικό χώρο για τους θεατές, µε βάση
τους κοινωνικούς διαχωρισµούς. Η δυναµική της µορφής του,
διαφαίνεται από το ορθογωνικό γεωµετρικό σχήµα της
ορχήστρας απέναντι από τις αναβαθµίδες που
χρησιµοποιούνταν για θέσεις των παρευρισκοµένων. Ο χώρος
αυτός σχεδιάστηκε έτσι για να εξυπηρετεί πιθανότατα λατρευτικές
τελετές, αγωνίσµατα και γυµναστικές επιδείξεις µε χορούς,
εικονικές ταυροµαχίες και πυγµαχίες.
Προκλασικό Θέατρο
Το προκλασικό θέατρο παρουσιάστηκε περίπου στον 6ο αιώνα
π.Χ. Πρόκειται για το επικρατέστερο πρώτο κατασκεύασµα µε
θεατρική ταυτότητα που εγκαταστάθηκε στην αγορά των Αθηνών.
Ήταν µια βαθµιδωτή συναρµογή ξύλινων σανίδων που
χρησίµευαν για καθίσµατα στηριγµένα σε κάθετους πασσάλους
σφηνωµένους στο έδαφος. Η κατασκευή αυτή ονοµαζόταν
«ικριώµατα» και περιέβαλε το χώρο δράσης, ο οποίος πήρε την
επωνυµία «ορχήστρα». Η κατασκευή αυτή, είχε περιορισµένη
ανθεκτικότητα και τραπεζοειδή µορφή και εξυπηρετούσε κυρίως
θρησκευτικές σκοπιµότητες.
Μινωικό
Θέατρο

Προκλασικό
Θέατρο


7

Κλασική περίοδος
Το θέατρο, µε τη σηµερινή έννοια της λέξης, γεννιέται στην Ελλάδα της
Δηµοκρατίας του 5ου
αιώνα π.Χ, ως ανάγκη κατεύθυνσης των ηθών για την
οργάνωση της κοινωνίας.Το Θέατρο του Διονύσου στους πρόποδες της
Ακρόπολης αποτελεί το σηµανικότερο από τα πρώτα θεατρικά οικοδοµήµατα.
Μέχρι τότε συναντούµε το θέατρο ως µορφή τέχνης που δεν εκδηλώνεται σε
συγκεκριµένο χώρο. Το θρησκευτικό και δηµακρατικό πνεύµα που επικρατεί
στην Αθήνα του 5ου
αιώνα π.Χ. έχει ως αποτέλεσµα να µετατραπεί το θέατρο
σε µαζικό φαινόµενο και να απαιτούνται χώροι για πολυάριθµο κοινό µε καλή
οπτική προς τα δρώµενα.
Τα θέατρα έχουν ως βασική γεωµετρική χάραξη τον κύκλο και
διαµορφώνονται µε βάση αυτόν, δίνοντας στα πρώτα θέατρα την κυκλική
τους µορφή. Ο κύκλος συναντάται στην καθηµερινότητα της ανθρώπου. Έτσι
συναντούµε κυκλικές συναθροίσεις γύρω από τη φωτιά, γύρω από το στόµιο
της σπηλιάς για χάρη µιας ιεροτελεστίαςή γύρω από τον οµιλητή στην αγορά
για καλύτερη οπτική και ακουστική επαφή µε αυτόν. Με βάση τον κύκλο
στήθηκε η φιλοσοφία των πρώτων µόνιµων θεατρικών οικοδοµηµάτων µε
κυκλική µορφή, τα οποία εξελίχθηκαν µε την πάροδο του
χρόνου.Αξιοσηµείωτο είναι ότι πριν από την µορφή του κυκλικού θεάτρου
εντοπίζονται δύο λίθινα θέατρα που η χάραξή τους είναι ορθογωνική. Το
Θέατρο του Θορικού, κοντά στα λατοµεία του Λαυρίου και το Θέατρο των
Τραχώνων στον σηµερινό Άλιµο, που είναι λίγο µεταγενέστερο του
προηγούµενου.
Μέσα από τα κατάλοιπα που διασώθηκαν έχουµε µια εικόνα από την µορφή
των θεάτρων των κλασικών χρόνων. Η µορφή του κυκλικού θεάτρου
συντίθεται από από τρία διακριτά µέρη, το κοίλο, την ορχήστρα και τη σκηνή.
Η απαίτηση για καλή οπτική και ακουστική οδήγησε στην κατασκευή θεάτρων
σε πλαγιές λόφων µε το κοίλο και την ορχήστρα να προϋπάρχουν χρονικά
του σκηνικού οικοδοµήµατος.


8

Η
ορχήστρα

Η χάραξη της ορχήστρας είναι ένας πλήρης
κύκλος. Η ονοµασία ορχήστρα προέρχεται από
την αρχαία λέξη «ορχούµαι» και έµεινε στην
ιστορία ως ο πρώτος χώρος δράσης των
υποκριτών. Ο χορός στην κυκλική του διάταξη
απεικόνιζε ένα κοινωνικό σύνολο, υποδειγµατικό
και µε δηµοκρατικό ήθος. Η θρησκευτική
παράµετρος της τέχνης του θεάτρου µαρτυρείται
από την ύπαρξη βωµού για θυσίες, της Θυµέλης,
στο επίπεδο της ορχήστρας το οποίο
διαµορφώνεται µε δάπεδο από πλακόστρωση κανονικών ή
ακανόνιστων πλακών ή µε πατηµένο χώµα.
Συναντάται µία κλίµακα που συνδέει το επίπεδο της ορχήστρας µε το
σκηνικό οικοδόµηµα. Η µορφή της ορχήστρας, µε την πάροδο των
χρόνων µετασχηµατίζεται και εµφανίζεται σε πεταλοειδή ή ηµικυκλική
µορφή, χωρίς να καταργείται ο κανονικός κύκλος.
Το
κοίλον

Το κοινό τοποθετείται στο κοίλο για καλύτερη σχέση µε τα δρώµενα της
ορχήστρας. Έχει µεγάλη χωρητικότητα (έως 25.000) και διαµορφώνεται
συνήθως µε τµήµατα ανεστραµµένου κόλουρου κώνου που υπερβαίνει
το ηµικύκλιο σχετιζόµενα µε τη χάραξη της
ορχήστρας. Υπάρχουν περιπτώσεις θεάτρων,
όπου η ορχήστρα περικυκλώνεται µέχρι και 2400
από το κοίλο. Αρχικά ήταν χωµάτινο ενώ στη
συνέχεια τοποθετήθηκαν ξύλινες ή λίθινες
βαθµίδες πάντα εναρµονισµένες στη φυσική κλίση
του εδάφους. Αρχιτεκτονικά το κοίλο επιµερίζεται
σε διαζώµατα, διαδρόµους οριζόντιους που
παρεµβάλλονται ανάµεσα στις σειρές των
εδωλίων.
Σηµαντικό είναι, ότι το κοίλο αυτής της περιόδου
Η
ορχήστρα

Το
κοίλον


9

δεν διαιρείται σε οριζόντιους διαδρόµους – διαζώµατα, παρά µόνο στις
περιπτώσεις όπου προστέθηκε αργότερα ζώνη µε αναβαθµίδες. Το
κάτω τµήµα ονοµάζεται Θέατρο και το πάνω Επιθέατρο. Μερικές φορές
συναντάµε δύο Επιθέατρα εκ των οποίων το ένα είναι προσθήκη π.χ.
στο θέατρο του Άργους.
Η δηµιουργία κοίλου µεγαλύτερου των 1800
και η διεύρυνση της
καµπυλότητάς του, εξυπηρετούν την αναβάθµιση της σκηνής και τη
βελτίωση της ακουστικής της.
Τα εδώλια , όταν υπήρχαν, είχαν την µορφή απλών αναβαθµίδων. Σε
κάποια οικοδοµήµατα συναντουµε µόνο στις πρώτες σειρές λίθινους
θρόνους για τους αξιωµατούχους και πίσω τους στο επικλινές έδαφος
τοποθετείται το κοινό σε άµεση επαφή µε το έδαφος ή σε ξύλινα έδρανα.
Σε κάθε περίπτωση οι θεατές έχουν επαφή µεταξύ τους στο φώς της
ηµέρας.
Η
σκηνή

Στην αρχαϊκή περίοδο, το θέατρο δεν είχε σκηνή καθώς η δράση
υποστηριζόταν από το χορό και έναν υποκριτή. Αργότερα όµως οι
ηθοποιοί και οι ρόλοι αυξάνονται, απαιτούνται προσωπεία, κοστούµια
και µια εγκατάσταση, σε επαφή µε την ορχήστρα που να αποκρύπτει και
να δηλώνει το χώρο. Το πρώτο σκηνικό οικοδόµηµα εφάπτεται στην
περιφέρεια του κύκλου και πρόκειται για ένα εφήµερο ξύλινο
παράπηγµα, γραµµικό ή σχήµατος «Π», το οποίο εξυπηρετούσε τις
ανάγκες της δραµατουργίας ως αποδυτήρια ή ως αποθηκευτικός χώρος
κοστουµιών και σκηνικών αντικειµένων . Το µονώροφο αυτό κτίσµα,
συναντάται σε συγκεκριµένα θέατρα, έχει διαµορφωµένη όψη µε
περίστυλη στοά και στον εσωτερικό τοίχο τρία θυρώµατα από τα οποία
εισέρχονται στην ορχήστρα οι υποκριτές. Τοποθετείται παράλληλα µε
την γραµµή του ορίζοντα. Η σκηνή ως οικοδόµηµα αποτελείτο από δύο
ξέχωρες αρχιτεκτονικές ενότητες. Έτσι η δεξιά πάροδος συνδέεται µε
οικείο τόπο, όπως την πόλη, το κέντρο, την αγορά, ενώ στα αριστερά µε
κάποιο µακρινό προορισµό, όπως την εξοχή, τους αγρούς, το λιµάνι.


10

Η ακουστική ποιότητα των αρχαίων θεάτρων
Τα αρχαία Ελληνικά θέατρα σύµφωνα µε περιγραφές ερευνητών
χαρακτηρίζονται από την απλότητα και το µεγαλείο τους, συνδυασµένα
µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αυτά τα χαρακτηριστκά τους
προσδίδουν διαχρονικό χαρακτήρα επιτρέποντας την αξιοποίησή τους
χιλιάδες χρόνια µετά τη δηµιουργία τους. Το θεατρικό οικοδόµηµα της
αρχαίας Ελλάδος είναι γνωστό και αξιοθαύµαστο για την ακουστική του
ποιότητα και αποτελεί αντικείµενο έρευνας πολλών επιστηµονικών
φορέων. Η επιτυχία των θεατρικών αυτών χώρων δεν οφείλεται µόνο
στην ακουστική αλλά και στη µορφή και τη λειτουργία τους. Η κυκλική
διάταξη του κοίλου, από τη χάραξή του, υποχρεώνει το σύνολο των
θεατών σε µία συγκέντρωση οπτική και ακουστική στα δρώµενα,
στοιχείο ζωτικό για το θεατρικό χώρο. Kαµιά άλλη µορφή χώρου δε
δηµιουργεί τόσο έντονα την αίσθηση συγκέντρωσης, προσοχής και
συµµετοχικότητας σε µια παράσταση για ένα τόσο µεγάλο αριθµό
θεατών. Αντιπροσωπευτικό παράδειγµα εξαιρετικής ακουστικής
ποιότητας αποτελεί το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου.
Η εντυπωσιακή ακουστική του αρχαίου θεάτρου της Επιδαύρου,
οφείλεται στα πέτρινα εδώλιά του, καθώς το σχήµα και η διάταξή τους
είναι ιδανικά για το φιλτράρισµα του θορύβου χαµηλής συχνότητας,
όπως διαπιστώθηκε από έρευνες Αµερικανών φυσικών.
Ήδη από τον 1ο π.Χ αιώνα, ο Ρωµαίος αρχιτέκτονας Βιτρούβιος
θαύµαζε το πώς οι αρχαίοι Έλληνες είχαν διαρρυθµίσει τα καθίσµατα
Το αρχαίο Θέατρο της
Επιδαύρου


11

της Επιδαύρου «σύµφωνα µε την επιστήµη της αρµονίας» για να
ακούγονται καθαρότερα οι φωνές των ηθοποιών. Ακόµα και ο
παραµικρότερος ψίθυρος στη σκηνή του θεάτρου ακούγεται
πεντακάθαρα στις τελευταίες θέσεις σε απόσταση 60 µέτρων.
Οι κλιµακωτές θέσεις του θεάτρου λειτουργούν ως ηχητικό φίλτρο,
καθώς το σχήµα τους είναι ιδανικό για να καταστέλλει τους ήχους
χαµηλής συχνότητας, κύριο συστατικό του θορύβου. Έτσι η εξασθένιση
των χαµηλών συχνοτήτων επιτρέπει να ακούγονται πλουσιότερες οι
φωνές των ηθοποιών, που αποτελούνται κυρίως από υψηλές
συχνότητες.
Ελληνιστική Εποχή
Περνώντας στην ελληνιστική περίοδο, το θέατρο µετατρέπεται σε θέατρο
ψευδαίσθησης. Το σκηνικό οικοδόµηµα αλλάζει ριζικά και αποκτά
περισότερες δυνατότητες. Επαναπροσεγγίζεται και εξελίσσεται, αφού έρχεται
πιο κοντά στο κοίλο, αποκτά µεγαλύτερη σηµασία και καταλαµβάνει χωρικά
τµήµα της ορχήστρας, περιορίζοντάς την. Το ξύλινο οίκηµα σε σχήµα Π,
όπως αυτό του 5ου αιώνα, αντικαθίσταται µε λίθινο, τοποθετείται σε βάση και
αποκτά όροφο. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα για πρώτη φορά, τη µετωπική
θέαση του κοινού προς όσα διαδραµατίζονται στη σκηνή. Παράλληλα, η
επανεξέταση της αρχιτεκτονικής τοποθέτησης της νέας σκηνής σε σχέση µε
την ορχήστρα, δηλώνει την τάση του θεάτρου να διαχωριστεί δραµατουργικά
από την καθηµερινότητα της κοινωνίας και να παρουσιάσει θέµατα έξω από
αυτήν. Το ισόγειο τµήµα του σκηνικού οικοδοµήµατος, που βρίσκεται σε
άµεση επικοινωνία µε την ορχήστρα, ονοµάζεται προσκήνιο και πρόκειται
για το χώρο που δηµιουργήθηκε ως βάση για τον όροφο του νέου κτίσµατος.
Το δώµα του προσκήνιου ονοµάζεται λογείον, αφού από εκεί ακούγεται ο
θεατρικός λόγος από τους υποκριτές.
Ρωµαϊκή Εποχή
Κατά τη ρωµαϊκή εποχή το θεατρικό οικοδόµηµα εξελίσσεται και χάρη στην
αξιοσηµείωτη τεχνολογική ανάπτυξη της αρχιτεκτονικής των Ρωµαίων,
τροποποιείται. Σε αντίθεση µε την Ελλάδα που ήταν συνδεδεµένο µε τη


12

λατρεία του Διόνυσου στην εξοχή, στη Ρώµη, το κτίσµα εισέρχεται στην πόλη
και δηµιουργεί ένα αυτοτελές κτήριο - µνηµείο. Το κοίλο του ρωµαϊκού
θεάτρου χτίζεται αυτόνοµα σε επίπεδο έδαφος πάνω σε ένα σύστηµα
θολωτών κατασκευών, εξασφαλίζοντας τη στήριξή του και διαµορφώνοντας
παράλληλα τη µνηµειακή του όψη όπως µας είναι γνωστή. Το κοίλο δεν
ξεπερνά τις 1800
ενός τέλειου ηµικυκλίου. Βρίσκεται σε επαφή µε το κτήριο
της σκηνής καθώς οι κερκίδες προεκτείνονται προς το σκηνικό οικοδόµηµα,
καλύπτοντας τις παρόδους. Οι κερκίδες διαχωρίστηκαν από τα διαζώµατα µε
στηθαία και πολλές φορές κάθε τµήµα µεταξύ δύο διαζωµάτων είχε δική του
αρχιτεκτονική σύνθεση. Το τελευταίο διάζωµα ήταν καλυµµένο και
διακοσµηµένο από µια σειρά υποστυλωµάτων και παραστάδων
δηµιουργώντας µια στοά για τους όρθιους θεατές. Η είσοδος του κοινού
γίνεται ευκολότερα από το πίσω µέρος του αµφιθεάτρου µέσα από πόρτες,
σκάλες, στοές κάτω από το κοίλο και διαδρόµους ενσωµατωµένους σε αυτό.
Αξιοσηµείωτο είναι ότι η τριµερής δοµή του ελληνικού θεάτρου εξαφανίζεται,
καθώς καταργείται η ορχήστρα µε τη µέχρι τότε µορφή της και
χρησιµοποιείται για τοποθέτηση τιµητικών καθισµάτων ή για παρουσίαση
ποικιλίας θεαµάτων.Ο ρωµαϊκός χορός, παύει να υφίσταται ως µέλος της
δραµατουργικής τέχνης, µε αποτέλεσµα, το ήδη περιορισµένο ηµικύκλιο της
ορχήστρας των ελληνιστικών χρόνων, να µην χρησιµοποιείται. Η
συµπλήρωση της ορχήστρας µε καθίσµατα θεατών αλλά κυρίως
αξιωµατούχων, φανερώνει, τους ταξικούς διαχωρισµούς στο θεατρικό χώρο
την περίοδο αυτή. Το κεντρικό χαρακτηριστικό του θεατρικού οικοδοµήµατος
της ρωµαϊκής αυτοκρατορίας είναι η ψηλή Ρωµαϊκή σκηνή που αποκτά
µεγάλο βάθος, εντυπωσιακές αναλογίες και περίτεχνο διάκοσµο. Στον τοίχο
της σκηνής εντοπίζονται διακοσµητικά στοιχεία όπως αγάλµατα, ανάγλυφες
παραστάσεις από κάθε επικρατούντα ρυθµό. Ουσιαστικά, το σκηνικό
οικοδόµηµα, δεν ανεξαρτητοποιείται αλλά αναπτύσσεται δυναµικά και µε τις
διαστάσεις του επιβάλλεται στον χώρο των θεατών. Η νέα µορφή του
θεατρικού οικοδοµήµατος δίνει τη δυνατότητα για δηµιουργία µιας πρώτης
µορφής στέγασης για όλο το χώρο και ενισχύει την ακουστική του. Πρόκειται
για ένα είδος στεγάστρου µε σχοινιά και τεντωµένα υφάσµατα, ως ένα είδος
τέντας, λύνοντας έτσι το πρακτικό πρόβληµα προστασίας των θεατών από τη


13

βροχή και τον ήλιο. Σε ορισµένες περιπτώσεις τα στέγαστρα αντικαθίστανται
από ξύλινη στέγη. Την περίοδο αυτή γίνεται για πρώτη φορά χρήση της
αυλαίας, κατακόρυφων πανιών, που έκρυβε και φανέρωνε στους θεατές τον
κόσµο της σκηνής. Τα ρωµαϊκά αυτά κλειστά θέατρα, µπορούν να
χαρακτηριστούν ως πρόδροµα των µεταγενέστερων στεγασµένων θεάτρων
της Αναγέννησης.
Με την πάροδο του χρόνου η παρουσίαση θεαµάτων σε ένα περίκλειστο
χώρο οδήγησε σε µια κατ’ εξοχήν ρωµαϊκή επινόηση, το αµφιθέατρο ή όπως
αλλιώς είναι γνωστό το διπλό θέατρο. Η περικυκλωµένη από τους θεατές
ορχήστρα αποκτά το χαρακτήρα αρένας µε ισάξιο δικαίωµα για όλους τους
θεατές απέναντι στο θέαµα. Το αντιπροσωπευτικότερο και γνωστότερο
οικοδόµηµα αυτής της µορφής είναι το Κολοσσαίο, το οποίο διέθετε
ελλειψοειδή ορχήστρα µε περιµετρικά αµφιθεατρικά καθίσµατα ώστε οι θεατές
να έχουν πλήρη ορατότητα και εποπτεία των δράσεων της ορχήστρας. Η
αρένα του Κολοσσαίου µπορούσε να φιλοξενήσει θηριοµαχίες, ναυτικά
αγωνίσµατα ή να παρουσιάζει πράξεις µε θέµατα ναυµαχιών καθώς και άλλα
εντυπωσιακά θεάµατα. Έτσι έχουµε αποδέσµευση της δραµατουργίας από τη
διδακτική της φύση και τη µετατροπή της στο απόλυτο θέαµα για την ψυχική
εκτόνωση των θεατών.


14

Η εποχή του Μεσαίωνα και της Βυζαντινής περιόδου στο
θέατρο.
Ο σκοταδισµός του Μεσαίωνα που επικρατεί µετά το πέρας της κυριαρχίας
της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας, επηρεάζει τη θεατρική αρχιτεκτονική, και
επισηµαίνεται από τους µελετητές ως «µαύρη» τρύπα στην ιστορία. Δεν
οικοδοµούνται νέα θεατρικά κτίσµατα ούτε παρατηρείται κάποια αξιόλογη
µεταµόρφωση των τυπολογιών περασµένων περιόδων αλλά «εµφανίζονται
πάµπολλες µεταµορφώσεις άλλων χώρων σε θεατρικούς».

Το θέατρο όµως, συνεχίζει να
υπάρχει µέσα από τις
παραστάσεις περιφερόµενων
θιάσων και την άνθηση της
έννοιας του θεάτρου δρόµου, που
αναπτύσσεται και λειτουργεί
ανατρεπτικά. Ο δηµόσιος
εξωτερικός χώρος παράλληλα µε
χώρους συνάθροισης των
πολιτών, λειτουργούν ως
φιλόξενα χωρικά πλαίσια που
καλούνται να υπερασπιστούν τη
νέα µορφή της δραµατουργίας.
Πλατείες, αύλειοι χώροι ναών,
φαρδιά τµήµατα δρόµων,
εξωτερικά ανακτόρων, µεγάλα
δωµάτια σε σπίτια, εσωτερικά πανδοχείων ή καπηλειών και άλλα δηµόσια ή
ιδιωτικά σηµεία µετατρέπονταν σε χώρους φιλόξενους για θεατρικά δρώµενα.
Το θέατρο της εποχής αυτής, ίσως θα µπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα
είδος δραµατουργίας δρόµου. Η καινοτοµία της περιόδου αυτής που
χαρακτηρίζει τόσο τη Δύση αλλά και το λειτουργικό δράµα του Βυζαντίου,
είναι η τοποθέτηση των θεατρικών δρώµενων σε πλατφόρµες. Κάθε
επεισόδιο στηνόταν σε δική του πλατφόρµα (οίκο), η οποία είτε είναι στατική
είτε µετακινούµενη. Οι πλατφόρµες τοποθετούνταν σε απόσταση από το


15

έδαφος, στο ύψος ενός µέσου ανθρώπου επιδιώκοντας την περίοπτη οπτική
στον ελεύθερο δηµόσιο χώρο.
Στο Βυζάντιο, το θρησκευτικό θέατρο και κατ’ επέκταση το λειτουργικό δράµα
άνθησε στα εσωτερικά των εκκλησιών, εντάσσοντας τις τελετουργίες σε ένα
κλειστό χωρικό πλαίσιο διαµορφωµένο µε σταθερή διάταξη στο χώρο και
χαράσσοντας τις προοπτικές για την εξέλιξη του θεάτρου.
Στο τέµπλο των ναών, εµφανίζονται τρία ανοίγµατα, µε τη Βασιλική πύλη, να
είναι το µεγαλύτερο. Η επιφάνειά του, υποδιαιρείται µε κατακόρυφα στοιχεία
παραπέµποντας στους ιωνικούς και τους κορινθιακούς κίονες της ρωµαϊκής
σκηνής. Τα άλλοτε διακοσµητικά αγάλµατα, αντικαθίστανται από εικονίσµατα
ως µέσο απεικόνισης επεισοδίων.
Στις καθολικές εκκλησίες, απουσιάζει το τέµπλο, και η λειτουργία
πραγµατοποιείται µπροστά στους πιστούς χωρίς να αποκρύπτεται κάτι.
Έτσι στην περίπτωση της ορθόδοξης εκκλησίας, παρατηρούµε κάτι από το
θέατρο της αρχαίας Ελλάδας, όπου ο ιερέας ως υπηρέτης του δράµατος,
αφηγείται και φανερώνει τα εσωτερικά δρώµενα του τέµπλου προς τα έξω.
Στην περίπτωση της καθολικής εκκλησίας, παραλληλίζοντας τα λειτουργικά
δρώµενα µε τα θεάµατα στις ρωµαϊκές αρένες, όπου παρατηρούµε ένα είδος
αληθοφάνειας της τελετής ενώπιον των πιστών. Η ανάγκη σύνδεσης του
θρησκευτικού δρώµενου µε τη ζωή, οδηγεί στο να ονοµατιστούν και να
συµβολιστούν τα τµήµατα του ναού. Αυτή κρίνεται και η πιο κρίσιµη υπόδειξη
της περιόδου για µια νέα θεατρική αρχιτεκτονική.


16

Η θεατρική αρχιτεκτονική της Αναγέννησης
Το θέατρο ως µορφή τέχνης, την περίοδο αυτή, άνθισε σηµατοδοτώντας το
σηµείο ακµής για την ιστορία του νεότερου θεάτρου και της αρχιτεκτονικής
του.Παρατηρείται στροφή στην ρωµαϊκή αρχιτεκτονική των θεάτρων η οποία
συνδυασµένη µε την τεχνολογική ανάπτυξη της εποχής και τις ανάγκες της,
γεννά τη πρώτη µορφή κλειστών χώρων µε ξεκάθαρη θεατρική ταυτότητα.
Η ιταλική σκηνή, όπως είναι γνωστή στην ιστορία του θεάτρου, είναι φανερά
επηρεασµένη από τα ελληνικά πρότυπα. Πρόκειται για χώρο µε µορφή
παραλληλόγραµµου που συναντάται
µε το χώρο των θεατών, ο οποίος
αναπτύσσεται σε ηµικυκλική ή
τοξοειδή χάραξη και πλαισιώνεται
κατακόρυφα από µια αψίδα ως
διάκοσµο.
Το θέατρο της Ολυµπιακής
Ακαδηµίας της Vicenza, γνωστό και
ως Teatro Olympico ή Παλάντιο,
το
πρώτο αµιγώς θεατρικό κτίσµα,
θεωρείται «το αποκορύφωµα της
αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής των
θεάτρων» ή ονοµατίζεται ως το «πρώτο επιβλητικό θέατρο της
Αναγέννησης». Ως προς την κάτοψη, ο χώρος των θεατών
περιελάµβανε βαθµίδες σε ηµιελλειπτική διάταξη αντί ηµικυκλική,
όπως στα ρωµαϊκά οικοδοµήµατα, επιδιώκοντας καλύτερη οπτική
άνεση και συγκεντρωµένη ορατότητα προς τη δραµατουργική
πράξη. Σε χαµηλότερο επίπεδο, µεταξύ της πρώτης σειράς των
κερκίδων και της σκηνής υπάρχει µια ελλειψοειδής ορχήστρα. Η
σκηνή ήταν παραλληλόγραµµη και στενόµακρη, όπως στα
ρωµαϊκά θέατρα.
Η κατάκτηση της προοπτικής στον τοµέα της ζωγραφικής αυτή
την περίοδο, επιρρέασε έντονα την τέχνη του θεάτρου. Έτσι χάρη
Teatro Olimpico, σκίτσο του James Dupree

Η µελέτη του Serlio σε τοµή,
κάτοψη και αξονοµετρικό


17

στην προοπτική απεικόνιση, το αυστηρό και στείρο
από ερεθίσµατα εσωτερικό ενός κλειστού
οικοδοµήµατος, µετατρέπεται σε δίαυλο µεταφοράς
του θεατή στο χώρο του µύθου.

Αυτή η θεατρική µορφή, είναι η απαρχή για το
θέατρο προσκηνίου, καθώς στο συγκεκριµένο
τµήµα εκτυλισσόταν η δράση του.
Το πρώτο όµως θέατρο που θεωρείται πραγµατικά
σύγχρονο, γιατί χρησιµοποίησε το προσκήνιο
όπως είναι διαδεδοµένο σε µας σήµερα, είναι το θέατρο της Parma,
γνωστό ως Theatro Farnese. Η καινοτοµία του, παρουσιάζεται στη
σκηνή η οποία πλέον αποκτά βάθος, τρισδιάστατη υπόσταση και
τοποθετείται πίσω από ένα µεγαλοπρεπές τόξο.
Μελετώντας την κάτοψη παρατηρούµε ότι ο χώρος των θεατών,
διαµορφώνεται αµφιθεατρικά σε σχηµατισµό «U» πλησιάζοντας τη
µορφή σταδίου.Με την χάραξη αυτή επιτυγχάνεται η εξυπηρέτηση
µεγαλύτερου αριθµού θεατών.
Στη δυτική Ευρώπη µετά το 1540 συναντούνται τα παραπήγµατα,
booth stages όπως είναι γνωστά, τα οποία δεν είναι τίποτα άλλο
από ξύλινες πλατφόρµες που παραπέµπουν στα θεατρικά
δρώµενα του Μεσαίωνα. Το 1558, το αγγλικό θέατρο ξεκίνησε µια
πρωτοφανή ανοδική πορεία διανοήσεως, επιτευγµάτων και
λαµπρότητας, µε τους πρώτους θεατρικούς χώρους να είναι
Οι τρεις σκηνογραφικές προτάσεις του Serlio,από αριστερά προς δεξιά, τραγωδίας, κωµωδίας,βουκολικού
δράµατος

Teatro Farnese,
εσωτερική άποψη και
κάτοψη


18

φανερά επηρεασµένοι από τις ισπανικές Corrales (µικρές εσωστρεφείς αυλές
ή πλατείες, που περιβάλλονται από µέτωπα σπιτιών).
Το αγγλικό θέατρο θεωρείται µαζί µε το ελληνικό, το ζωντανότερο,
ευγενέστερο και πιο φιλοσοφηµένο θέατρο που γνώρισε η ανθρωπότητα, µε
εξαιρετικά κληροδοτήµατα στην τέχνη, τη δραµατουργία και τη θεατρική
αρχιτεκτονική.
Το περίφηµο θέατρο Globe στο Λονδίνο που είναι γνωστό και ως θέατρο «Ο»
ή ως το θέατρο του Σαίξπηρ, αποτελεί το χαρακτηριστικότερο δείγµα
θεατρικού χώρου στην ιστορία της
αρχιτεκτονικής για τη συγκεκριµένη περίοδο.
Εντοπίζονται οι σχέσεις µε τους αστερισµούς,
διατηρεί κάτι από τη συνάντηση της
ορχήστρας µε τα τµήµατα του κοίλου, ενώ
ταυτόχρονα έχει κάτι από τις µορφές των
βάρβαρων γηπέδων και την αίσθηση της
αρένας.
Ο συνδυασµός της µουσικής µε τη θεατρική
τέχνη και η εξέλιξη της προοπτικής
αποτέλεσαν τα θεµέλια αυτού που ονοµάζουµε
στην επόµενη περίοδο της ιστορίας θέατρο του
Μπαρόκ.
Η επαναπροσέγγιση της θεατρικής τέχνης
µέσα από τη νέα της µορφή έφερε το θέατρο
όλο και πιο κοντά στο κοινό, ενδυναµώνοντας
το θέαµα που άρχισε να γίνεται λαϊκό, δηµόσιο
και αναπόσπαστο κοµµάτι της
καθηµερινότητας.
Ο 17ος και ο 18ος αιώνας ήταν µια από τις
σηµαντικότερες περιόδους της ευρωπαϊκής
αρχιτεκτονικής για το θέατρο, ξεκινώντας
κυρίως από την Ιταλία και συνεχίζοντας
αργότερα µε επιδράσεις και πρωτότυπες
προτάσεις στη Γαλλία και την υπόλοιπη
Σχηµατοποιηµένη κάτοψη

Globe Theater


19

Ευρώπη.
Τα θέατρα του 18ου αιώνα σχεδιάζονται τώρα πιο επιµεληµένα, πιο
µεγαλοπρεπή, ικανά να αναδείξουν την υπεροχή της νέας τέχνης και το
θέαµα, τοποθετώντας το, στη µεγαλοπρεπή έδρα του. Παρατηρείται «σχεδόν
οργασµική οικοδόµηση, σε διάφορες κλίµακες και διακοσµητικές φορτίσεις,
νέων θεάτρων του ιδίου τύπου. Θεάτρων που, όπως στην εποχή της Ρώµης,
κτίζονται οπουδήποτε και, πολύ συχνά, σε περίοπτες θέσεις µέσα στις
πόλεις».
Castle Theatre , Krumlov Castle, Τσεχία, 17ος αιώνας


20

19ος αιώνας
Η θεατρική αρχιτεκτονική της περιόδου αυτής χαρακτηρίζεται από την
τυπολογία του box–set µε τα βασικά αρχιτεκτονικά στοιχεία και τους
συµβολισµούς να εδραιώνονται, να εξαπλώνονται και να στιγµατίζουν τις
αίθουσες παραστάσεων. Η αληθοφάνεια και ο αντικατοπτρισµός των
κοινωνικών δεδοµένων στη δραµατουργία οδηγούν στην µετωπική
τοποθέτηση του θεατή απέναντι στο δρώµενο.
Το δίπολο σκηνής – θεατών παραλληλίζεται µε κύβο και κύλινδρο. Ο κύβος
συµβολίζει το µεταβαλλόµενο κόσµο της σκηνής, που µεγεθύνεται προς τις
τρεις διαστάσεις ώστε να καταστεί ικανός να προσφέρει ρεαλιστική
αναπαράσταση µε κάθε πειστική αληθοφάνεια.
Το σύµπαν της σκηνής, συναντάται σε απόλυτη επαφή µε τον κύλινδρο που
αφιερώνεται στην άνεση των θεατών στον χώρο και απέναντι στο θέαµα και
επενδύεται µε «χρυσοκόκκινο µανδύα» ώστε να εκφράσει το κύρος και την
πολυτέλειά του.
Ο Μαρτινίδης διαπιστώνει ότι «Κύβος και κύλινδρος επαναλαµβάνουν, κατά
µία έννοια το «ανθρωπογενές ορθογώνιο» και τον «ιερό κύκλο» —τις
σκαλιστές εισόδους προς τα ιερά τελέστρια και τη συµβολική κοινωνία στη
διάταξη του χορού— που γέννησαν τους πρώτους θεατρικούς χώρους».
Θέατρο Royal του Plymouth


21

Η ατµόσφαιρα συσκότισης του ακροατηρίου σε αντίθεσή µε τη φωτισµένη
σκηνή οργανώνει ένα επικοινωνιακό σχήµα τύπου κλειδαρότρυπας, όπου το
κοινό στην αφάνεια και µετωπικά τοποθετηµένο, παρατηρεί τα δρώµενα που
εκτυλίσσονται στη σκηνή, πίσω από τα όρια του προσκήνιου, ανεµπόδιστα.
Τον 19ο αιώνα επικράτησε στατικότητα στην ανοικοδόµηση νέων θεάτρων.
Στην Ευρώπη και συγκεκριµένα στην Αγγλία, το θέατρο Royal του Plymouth,
θεωρείται το αντιπροσωπευτικότερο δείγµα θεατρικής αρχιτεκτονικής της
περιόδου αυτής. Μελετώντας το κανείς, διακρίνει το δίπολο κύβου –
κυλίνδρου.
Εξαίρεση αποτέλεσαν για τον ευρωπαϊκό χώρο, η Όπερα των Παρισιών αλλά
και το θέατρο φεστιβάλ του Bayreuth. Το δεύτερο, ως αξιόλογο κτίσµα
αποτέλεσε καινοτόµο προποµπό ενός δηµοκρατικότερου θεάτρου. Είναι η
σηµαντικότερη εξέλιξη για τον 19ο αιώνα που θα φέρει την αλλαγή στον
αιώνα που θα ακολουθήσει. Σχεδιασµένο από τον Richard Wagner, το
αµφιθέατρο εδραίωσε τη δηµοκρατία, παρέχοντας σε όλους τους θεατές την
ίδια οπτική άνεση και κατήργησε διαχωριστικές ζώνες και θεωρεία.
Η τοποθέτηση των καθισµάτων σε ένα έντονα επικλινές δάπεδο και µε την
πλατεία να παίρνει ξανά την αµφιθεατρική της µορφή, εξυπηρέτησε το στόχο
του.
Εσωτερική άποψη Opera House Bayreuth


22

Το θέατρο του 20ου αιώνα
Ο καταδικασµένος στην παθητικότητά του θεατής και η αδιαφορία του
θεάµατος, οφείλονται στην αίσθηση της κλειδαρότρυπας που εφαρµόστηκε
στο θέατρο του προηγούµενου αιώνα.
Η διαπίστωση αυτή οδήγησε στην αναζήτηση νέων τύπων θεατρικών χώρων,
δηµοκρατικότερης δοµής, ικανών να προκαλέσουν µια στενότερη επαφή
ηθοποιών και θεατών.
Κατά την αναζήτηση της καταλληλότερης νέας χωρικής θεατρικής δοµής,
παρατηρούνται τάσεις στην αρχιτεκτονική, αλλά και στην τέχνη γενικότερα
που δεν θα µπορούσαν να µην επηρεάσουν τους τότε µελετητές.
Τότε κάνουν την εµφάνισή του µικρότερα θέατρα τα οποία στηρίζουν κατά
κύριο λόγο αποκλειστικά το δράµα. Εκεί ακµάζει το «Ελεύθερο θέατρο» που
εξυπηρετείται κτιριακά αρχικά εντελώς από τις στοιχειώδεις εγκαταστάσεις.
Η οπτική άνεση προς τη σκηνή και η δηµοκρατικότερη σχέση όλων προς την
παράσταση, οδηγεί στην διαπλάτυνση του σχήµατος του αµφιθεάτρου.
Ο Brecht στιγµατίζει τη Γερµανία µε το πολιτικό και επικό θέατρο να κερδίζει
έδαφος ενώ στη Ρωσία ο Mejerchol’d δηµιουργεί το βιοµηχανικό θέατρο. Εδώ
οι ορχήστρες µετατοπίζονται και εισχωρούν βαθιά στο χώρο του κοινού. Το
αµφιθέατρο γίνεται έντονα επικλινές και ο χώρος χαρακτηρίζεται ξανά από
λιτότητα, όπως στο αρχαιοελληνικό θέατρο.
Η συµβολή της σχολή του Bauhaus
Η σχολή του Bauhaus, έχει να επιδείξει δύο προτάσεις
θεατρικών χώρων, πολύ διαφορετικούς από τους µέχρι
τότε γνωστούς, βασισµένους στις τότε χωρικές και
φιλοσοφικές αναζητήσεις των εκφραστών της. Αρχικά ο
Andrea Weininger, προτείνει ένα θεωρητικό µοντέλο
θεάτρου, στο οποίο η σφαίρα θεωρείται ως ο φλοιός
του χώρου, το κέλυφος και είναι γνωστό ως «σφαιρικό
θέατρο».Θεωρητικό µοντέλο A Weininger


23

Ο Gropius το 1927 παρουσιάζει τη δική του πρόταση για ένα θεατρικό χώρο
«µηχανή» εµπνευσµένο από τον Piscator.
To «καθολικό θέατρο» αποτελεί το πρώτο
εγχείρηµα δηµιουργίας ενός πειραµατικού
χώρου, πολυδύναµου, µε την ικανότητα οι
σχέσεις σκηνής – αµφιθεάτρου, να
µεταβάλλονται κάτω από ένα σταθερό
κέλυφος.
Η αρχιτεκτονική του πρόταση καινοτοµεί
αφού παρέχει τη δυνατότητα µετατροπής του
θεάτρου, σε κάθε µια από τις προγενέστερες
µορφές θεατρικών χώρων.
Υπάρχουν τρεις βασικές µορφές σκηνής. Στην πρώτη εκδοχή
εµφανίζεται µια βαθιά σκηνή χωρίς ποσκήνιο η οποία
αποµονώνεται πίσω από την αυλαία. Στη δεύτερη, το
προσκήνιο εισχωρεί στο αµφιθέατρο και ως άλλο κλασσικό
προσκήνιο, η ορχήστρα σε µια πλατφόρµα περιβάλλεται από
τους θεατές που διατάσσονται σε οµόκεντρα ηµικύκλια. Στη
τρίτη περίπτωση, λειτουργεί ως µια κεντρική αρένα όπου το
έργο εκτυλίσσεται τρισδιάστατα και οι θεατές αναπτύσονται
γύρω από αυτή σε οµόκεντρα ηµικύκλια.


24

«Πειραµατικό» ή «Προσαρµοζόµενο» θέατρο
Το «πειραµατικό» ή «προσαρµοζόµενο» θέατρο, έκανε την εµφάνισή του
κατά τη δεκαετία του 1960 και πρόκειται για µια αρχιτεκτονική αντίληψη που
υποστηρίζει τη κατασκευή θεατρικών χώρων, µε τη δυνατότητα να
µεταβάλουν την εσωτερική τους διάταξη.
Η σύλληψη του «προσαρµοζόµενου θεάτρου», δεν είναι τίποτα άλλο παρά ο
συνδυασµός όλων των µορφών που έχουν ήδη αναλυθεί, µέσα στο ίδιο
χωρικό πλαίσιο. Πρόκειται για µια λύση συµβιβασµού για πολλούς µελετητές,
καθότι, η κάθε µορφή θεωρείται ιδανική για ένα είδος δραµατουργίας και
ενδεχοµένως αδύνατη ή δύσκαµπτη για να υποστηρίξει χωρικά κάποιο άλλο.

Η ευκαµψία, απαντά στις δραµατουργικές απαιτήσεις και εναλλαγές που
πρέπει να υποστηρίξει η κάθε διάταξη, ενώ η προσαρµογή, στη
µεταβλητότητα του χώρου και τη µεταµόρφωσή του εντός σταθερού πλαισίου.
Ο συγκεκριµένος χώρος, αποτελεί ευλογία για κάθε σκηνοθέτη ή
δραµατουργό, καθώς του παρέχεται µεγάλη ελευθερία αναζήτησης της
ιδανικής εσωτερικής µορφής. Από την άλλη, ο αρχιτέκτονας, καλείται να
παράξει ένα κτιριακό αποτέλεσµα µετά από απαιτητική έρευνα σε γενικό
επίπεδο αλλά και ειδικό για κάθε δυνατή µορφή και κάνοντας τους
απαραίτητους συµβιβασµούς για το συνδυασµό όλων. Βρίσκεται αντιµέτωπος
µε δυσκολίες σε θέµατα, οπτικών γραµµών, ακουστικών θεµάτων,


25

προσαρµογής φωτισµού ή χωρικής µεταµόρφωσης µετά την µετατόπιση
σηµαντικών αρχιτεκτονικών στοιχείων και αναδιαµόρφωσης εσωτερικού
εξοπλισµού. Τα κτίρια αυτά κατασκευάζονται σε µικρή κλίµακα, ώστε θέµατα
ήχου και όρασης να τύχουν καλύτερης διαχείρισης. Όσο αυξάνεται το µέγεθος
του κτιρίου ως γεωµετρική πρόοδος αυξάνονται τα προβλήµατα και οι
απαιτήσεις.
Το πειραµατικό θέατρο κέντρισε το ενδιαφέρον σηµαντικών αρχιτεκτόνων, µε
αποτέλεσµα τα περισσότερα κτίρια αυτής της µορφής, να εµφανίζουν
καινοτοµίες κάθε φορά στη λειτουργία και τη µετατροπή τους.
Podium, µικρό υπόγειο θέατρο στο Δηµοτικό θέατρο της Ulm
Ένα εξαιρετικό παράδειγµα όµως, πειραµατικού θεάτρου που δεν απαιτεί
δαπάνες κατά τη µετατροπή του είναι το µικρό θέατρο της Ulm, 1969, που
ονοµάζεται Podium, στο υπόγειο του νέου Δηµοτικού Θεάτρου της πόλης. Ο
αρχιτέκτονας Fritz Schafer, καταργεί την ορθογωνική κάτοψη και αξιοποιεί τις
δυνατότητες που παρέχει η εξαγωνική µορφή ενός χώρου για τη µετατροπή
της σχέσης αµφιθεάτρου και σκηνής. Τα καθίσµατα, όµως, στο θέατρο αυτό
είναι ελεύθερα, γεγονός που παρέχει τη δυνατότητα στους θεατές να τις
περιστρέφουν και να τα προσαρµόσουν όπως επιθυµούν. Το δάπεδο
αποτελείται από δυο σταθερά και 16 µικρότερα κινητά τµήµατα, τα οποία
µπορούν να κινούνται ανεξάρτητα σε κατακόρυφο άξονα κατά 1,80 µέτρα,
προσφέροντας την ελευθερία στο σκηνοθέτη να διαµορφώσει το χώρο.
Τελικώς, το θέατρο παρέχει τις βασικές µορφές του προσκηνίου, του ανοιχτού
θεάτρου και του κυκλικού, όπως και παραλλαγές τους.


26

Εθνικό θέατρο της Βουδαπέστης
Το Εθνικό θέατρο της Βουδαπέστης, των Weber και Rubinov, αποτελεί ένα
επιτυχηµένο παράδειγµα νεοτερισµού και πρωτοτυπίας. Πρόκειται για ένα
θέατρο χωρητικότητας 336 θέσεων µε εξαιρετικές δυνατότητες εξυπηρέτησης
των γνωστών θεατρικών τύπων. Στην πρόταση αυτή, η επιφάνεια της
τετράγωνης αίθουσας διαστάσεων 28×28µ. διαιρέθηκε σε 20 όµοια τµήµατα
5x5µ. τα οποία µε υδραυλική κατακόρυφη κίνηση προσαρµόζονταν στην
ανάλογη διάταξη. Μελετώντας αυτή την πρόταση, αντιλαµβάνεται κανείς τον
εύστοχο αρχιτεκτονικό – µηχανικό χειρισµό του δαπέδου που εφαρµόστηκε.


27

Στον Ελλαδικό χώρο
Στις αρχές του 20ου αιώνα, πραγµατοποιούνται δύο σηµαντικά βήµατα
εκσυγχρονισµού του νεοελληνικού θεάτρου. Κάνει την εµφάνισή του το
Βασιλικό θέατρο, έχοντας αριστοκρατική και συντηρητική κατεύθυνση που
ευδοκίµησε µέχρι το κλείσιµό του το 1908, ενώ παράλληλα η Νέα Σκηνή έχει
στραφεί προς τα σύγχρονα νεοελληνικά και ξένα έργα. Το 1932, ξεκίνησε τη
λειτουργία του Εθνικού θεάτρου, υπηρετώντας είδη όπως η επιθεώρηση και η
όπερα. Ταυτόχρονα θέµατα γενικότερης θεατρικής παιδείας κάνουν την
εµφάνισή τους στο ελληνικό κράτος.
Εθνικό Θέατρο
Ενα κτίριο νεοκλασσικού ρυθµού, κατασκευάστηκε κατά την περίοδο 1891–
1901 για να στεγάσει το Εθνικό θέατρο. Η πρωτοβουλία για την υλοποίηση
του ανήκει στο βασιλιά Γεωργίο Α’ και η χρηµατοδότηση έγινε από Έλληνες
οµογενείς. Με αναφορά το θέατρο της Βιέννης, η σύνθεση των όγκων
εκφράζει οργανικά τις διαφορετικές λειτουργίες του θεάτρου Σκηνή, αίθουσα,
χώροι κοινού κτλ. οργανώνουν την κάτοψη.


28

Το Βασιλικό θέατρο το 1930 επανιδρύθηκε µε νόµο, και µε την ονοµασία που
διατηρεί µέχρι σήµερα, Εθνικό Θέατρο. Σηµαντικές εσωτερικές µετατροπές
έγιναν το 1930-32 και το 1970.
Σήµερα, το Εθνικό Θέατρο συνολικά απαρτίζεται
από πέντε σκηνές. Η Κεντρική Σκηνή,
χωρητικότητας 658 θέσεων και η Νέα Σκηνή,
χωρητικότητας 114 θέσεων, στεγάζονται στο
διατηρητέο κτίριο του Τσίλλερ επί της οδού Αγίου
Κωνσταντίνου. Η τελευταία διαµορφώθηκε
ευφάνταστα από τον Μ.Περράκη κατά το 1960-63
ως η ευέλικτη νέα σκηνή του Εθνικού. Έχει τη
δυνατότητα να µετατρέπεται σε κυκλικό θέατρο,
Ελισαβετιανή σκηνή ή οποιοδήποτε άλλο σχήµα µε
κινητό ευµετάβλητο εξοπλισµό. Η σκηνή Κοτοπούλη,
χωρητικότητας 648 θεατών, και το θέατρο Κατίνα
Παξινού (πρώην Σινεάκ) χωρητικότητας 277 θεατών
στεγάζονται στο ιστορικό µέγαρο του «Ρεξ», που
βρίσκεται επί της οδού Πανεπιστηµίου. Η
πειραµατική σκηνή ιδρύθηκε το 1997 µε σκοπό την
ανανέωση του θεατρικού παιχνιδιού και την
αναγωγή του σε µονάδα παιδείας και πολιτισµού. Οι
παραστάσεις του παρουσιάζονται στο ανακαινισµένο
Γκαράζ του Εθνικού Θεάτρου, όπου µετατράπηκε το
1998 σε ένα µικρό θεατρικό χώρο 150 θέσεων.


29

Η εξέλιξη του θεατρικού χώρου σε επίπεδο τοµής
ελληνικό θέατροης
ρωµαϊκό θέατροης
Αναγεννησιακό θέατροης
ιταλικό θέατροης
19ος αιώνας
20ος αιώνας – ανοικτή σκηνή
20ος αιώνας – αρένα
20ος αιώνας – προσκήνιο


30

Επίλογος
O θεατρικός χώρος, άνευ ορίων ή µε αυστηρό περίγραµµα, ήταν ανέκαθεν
ένα από τα βασικά συστατικά της θεατρικής τέχνης. Από τη γέννησή του και
µετά, η ύπαρξη και η διαµόρφωσή του, διαδραµάτιζε καθοριστικό ρόλο στην
εξέλιξη της δραµατουργίας κατά τους αιώνες.
Η θεατρική αρχιτεκτονική, επιδιώκει πάντα, την προσαρµογή της µορφής,
στις δραµατουργικές τάσεις, τις εκάστοτε κοινωνικές δοµές και συνθήκες,
συµβαδίζοντας παράλληλα, µε την τεχνολογική ανάπτυξη της εποχής της. Η
αφετηρία και ο τερµατισµός κάθε συνθετικού χειρισµού, ήταν ανέκαθεν
συνδεδεµένα µε την αδιαµφισβήτητη συνθήκη ύπαρξης της θεατρικής τέχνης,
που προϋποθέτει αµφίδροµη σχέση ηθοποιού και θεατή.
Η τέχνη του θεάτρου εξελίσσεται παράλληλα µε τις µεταµορφώσεις του
θεατρικού χώρου και η αρχιτεκτονική του, µετασχηµατίζεται αλλά πάντα
συµπορεύεται µε αυτήν.


31

Συµµετείχαν οι µαθητές:
1 Γεροντίδου Χριστίνα Γ1
2 Κατάρας Κων/νος Β2
3 Κουρτσοπούλου Ιωάννα Γ2
4 Μουρτίδου Ειρήνη Β3
5 Μυστρίδης Βασίλειος Β3
6 Νάκου Ελευθερία Β3
7 Νικολάου Παναγιώτης Γ3
8 Ντάγια Αντριάν Β3
9 Πεσιρίδη Κων/να Β3
10 Πολίτη Κυριακή Β3


32


33

Β ΜΕΡΟΣ
Υπεύθυνη Προγράµµατος: Αναγνώστου Νικολέτα ΠΕ 02
Συµµετέχων Καθηγήτρια: Τζουβάρα Χρυσαυγή ΠΕ 02

Η Σκευή Του Αρχαίου Θεάτρου
ΑΧΑΡΝΕΣ 2016


34

Η Σκευή Του Αρχαίου Θεάτρου
Tα Σκηνικά
Tο αρχαίο ελληνικό θέατρο χρησιµοποιεί ευρέως σκηνογραφία. H
κιονοστοιχία του προσκηνίου και θυρώµατα πληρούνταν µε σκηνικά. H
αναγκαία εισαγωγή στη σκηνική δράση του εσωτερικού ενός χώρου, η
εµφάνιση ενός θεού ή ενός προσώπου του εξωσκηνικού χώρου ή η θεατρική
αναπαράσταση ενός φυσικού φαινοµένου, ήταν δυνατά µόνο µε τη βοήθεια
ειδικών µηχανισµών.H ύπαρξη των χαρακτηριστικών αυτών επινοήσεων
επιβεβαιώνεται τόσο από τα σωζόµενα κείµενα αρχαίων τραγωδιών και
κωµωδιών όσο και από σχετικές ιστορικές πραγµατείες.Πολύτιµες
πληροφορίες, αν και σε αφαιρετική σχεδόν σχηµατική µορφή, λαµβάνονται
από αναπαραστάσεις θεατρικών σκηνών σε αγγεία. H διαπίστωση ότι στις
περιγραφές των αρχαίων θεατρικών µηχανισµών αναγνωρίζεται σήµερα η
κεντρική ιδέα πολλών στοιχείων της σύγχρονης σκηνικής τεχνολογίας είναι
οπωσδήποτε ιδιαίτερου ενδιαφέροντος.
Τέτοιου είδους µηχανισµοί ήταν:
1.Tο εκκύκληµα αποτελούσε ένα χαµηλό τροχοφόρο όχηµα επί του οποίου
εµφανίζονταν ή εξαφανίζονταν, από την κεντρική είσοδο της σκηνής,
πρόσωπα ή και το εσωτερικό ενός χώρου.
2. Η µηχανή, ένα ανυψωτικό µηχάνηµα για τη µεταφορά στη σκηνή
καθοριστικών για τη δράση προσώπων, όπως οι ήρωες ή οι θεοί. H εµφάνιση
θεών σε κρίσιµα σηµεία αρκετών τραγωδιών του Ευριπίδη, µε την
επιστράτευση του συγκεκριµένου µηχανισµού, προσδιόρισε τον
χαρακτηρισµό «από µηχανής θεός» (deus ex machina). H µηχανή µπορεί να
θεωρηθεί ο πρόδροµος των ανυψωτικών µηχανισµών υψηλής τεχνολογίας
του σηµερινού θεάτρου και λειτουργούσε ως γερανός µε σχοινί, που
ονοµαζόταν αιώρα.
3. Τα αναπιέσµατα, για την άµεση εµφάνιση και αποµάκρυνση προσώπων
ή αντικειµένων, ένα είδος καταπακτών που λειτουργούσαν όπως οι
αντίστοιχες καταπακτές των σύγχρονων θεατρικών σκηνών.


35

4. Οι περίακτοι, για την άµεση αλλαγή σκηνικών εικονογραφικών
στοιχείων, πρισµατικής µορφής περιστρεφόµενες κατασκευές που
τοποθετούνταν σε κατάλληλα σηµεία του σκηνικού οικοδοµήµατος.H µορφή
και χρήση τους εξελίχθηκε διαχρονικά ώς τις µέρες µας. H σκηνική
παρουσίαση έντονων φυσικών φαινοµένων επιτυγχάνετο µε τη βοήθεια του
κεραυνοσκοπείου, ενός τύπου περιάκτου που διέθετε είτε πλευρές µε σχέδια
κεραυνών, είτε µία γυαλιστερή επιφάνεια επί της οποίας αντανακλούσε το
φως του ήλιου. Για την παραγωγή του χαρακτηριστικού ήχου της βροντής
εχρησιµοποιείτο το βροντείον, άλλοτε µεταλλικό δοχείο µε χαλίκια για την
παραγωγή θορύβου και άλλοτε τεµάχιο τεντωµένου δέρµατος επί του οποίου
προσέκρουαν µολύβδινα σφαιρίδια.
Tα Ενδύµατα
H παρουσίαση και η σκηνική ολοκλήρωση ενός έργου στο αρχαίο Ελληνικό
θέατρο περιλάµβανε και τη σκευή των υποκριτών (κοστούµι, µάσκα,
υπόδηµα), απαραίτητο στοιχείο της διδασκαλίας που ανάγεται στη λατρεία
του Διονύσου και ενσωµατώθηκε στην παράσταση ως σηµασιολογικό και
λειτουργικό στοιχείο της. O σκευοποιός, ο κατασκευαστής της σκευής, ήταν
κατά τον Αριστοτέλη σηµαντικότερος για την προετοιµασία της «όψης» και
από τον ίδιο τον ποιητή.
H πατρότητα της ουσιαστικής αναβάθµισης της σκευής στην αρχαία τραγωδία
ανήκει στον Aισχύλο, που πιστεύεται ότι διακόσµησε µε µεγαλοπρεπή τρόπο
το θέατρο και προσδιόρισε συγκεκριµένα κοστούµια στους ηθοποιούς. Tο
χαρακτηριστικό είναι ότι ενώ τα τραγικά έργα αναφέρονταν σε προηγούµενες
εποχές και σε µυθολογικά κατά βάση θέµατα, η θεατρική σκευή ήταν κατά
κανόνα σύγχρονη της εποχής που παίχτηκαν οι τραγωδίες.
Τα κυριότερα αρχαιοελληνικά ενδύµατα ήταν :
Το πέπλος: Ένδυµα από µάλλινο συνήθως ύφασµα που φορούσαν
γυναίκες. Πριν το τυλίξουν γύρω από το σώµα τους , το αναδίπλωναν στο
πάνω µέρος σχηµατίζοντας το απόπτυγµα. Το ρούχο στερεωνόταν στους
ώµους µε περόνες ή πόρπες. Μερικές φορές φόραγαν και ζώνη στη µέση.
Επίσης, δηµιουργούνται πτυχές πάνω από τη µέση, από το ζώσιµο του


36

ρούχου, τι οποίο ονοµάζεται κόλπος. Ο Δωρικός πέπλος φοριόταν χωρίς
ζώνη, ήταν ανοιχτός στο πλάι και γι ΄ αυτό ονοµαζόταν « φαινοµηρίς ».
Ο χιτώνας: Ένδυµα από λεπτό ύφασµα, λινό ή µάλλινο, που φορούσαν
άνδρες ή γυναίκες κατάσαρκα, µε µακριά ή κοντά µανίκια. Μπορεί να ήταν
κοντός ή µακρύς και συνήθως τον φορούσαν µε ζώνη. Στο αρχαίο θέατρο οι
χιτώνες είχαν χρωµατιστές, κατακόρυφες ραβδώσεις και οι µανδύες ήταν
στολισµένοι µε κεντήµατα και ταινίες.
Το ιµάτιον: ένδυµα από, συνήθως, µάλλινο ή χοντρό ύφασµα. Οι γυναίκες
το φορούσαν πάνω από το χιτώνα και οι άντρες είτε πάνω από το χιτώνα είτε
κατάσαρκα. Το Ιωνικό ιµάτιο ήταν ένα στενό ορθογώνιο ύφασµα , που
τυλιγόταν κατά µήκος του πάνω µέρους του κορµού, περνούσε κάτω από το
αριστερό χέρι σχηµατίζοντας µια αναδίπλωση και στερεωνόταν πάνω από
τον δεξιό ώµο µε κουµπιά ή πόρπες. Οι γυναίκες συχνά κάλυπταν το κεφάλι
τους µε αυτό. Οι άντρες συχνά το έβαζαν πάνω από το χιτώνα και το τύλιγαν
γύρω από τους ώµους έτσι ώστε να πέφτει το ίδιο και από τις δύο πλευρές.
Ο χιτωνίσκος: Κοντός χιτώνας που φορούσαν κυρίως οι στρατιώτες κάτω
από την πανοπλία τους ( µε χιτωνίσκο απεικονίζονται συχνά η Άρτεµις και οι
Αµαζόνες ).
Η χλαµύδα: Κοντό ιµάτιο στερεωµένο στον ένα ώµο µε πόρπη. Τη
χλαµύδα φορούσαν κυρίως οι έφηβοι, οι ιππείς, οι αγγελιοφόροι και γενικά
όσοι χρειάζονταν ελευθερία κινήσεων.
Η εξωµίς: Είδος κοντού χιτώνα που άφηνε τον δεξιό ώµο ελεύθερο. Την
εξωµίδα φορούσαν όσοι χρειάζονταν ελευθερία κινήσεων όπως οι αναβάτες,
οι τεχνίτες κ. ά.
Ο Σοφοκλής ακολούθησε τις βασικές ενδυµατολογικές αρχές του
Αισχύλου, ενώ ο Ευριπίδης εισήγαγε το φτωχό, έως και εξαθλιωµένο, ένδυµα
σε πολλά από τα έργα του. Στην αρχαία κωµωδία χρησιµοποιούνταν
συνήθως το σωµάτιον, ένα εφαρµοστό µάλλινο ρούχο στο χρώµα του
δέρµατος µε παραγεµίσµατα στην κοιλιά και στα οπίσθια και µε
ενσωµατωµένο ένα δερµάτινο φαλλό. Σε άλλες περιπτώσεις φορούσαν
ζωόµορφα ενδύµατα (όρνιθες, σφήκες, βάτραχοι κ.λπ.) ως κληρονοµιές από
τις διονυσιακές γιορτές, ενώ σπανιότερα εµφανιζόταν ο κωµικός χιτών, η
εξωµίς και τα κωµικά επιβλήµατα. Τυπικό στοιχείο υπόδησης των ηθοποιών


37

ήταν ο γνωστός κόθορνος. Αρχικά αποτελούσε ένα µαλακό υπόδηµα µε
λεπτό τακούνι και κορδόνια που µπορούσε να φορεθεί αδιάκριτα είτε στο
αριστερό είτε στο δεξί πόδι. Στην εξέλιξή του αποκτούσε όλο και ψηλότερη
σόλα για να καταλήξει στη ρωµαϊκή περίοδο πανύψηλος. Με τον τρόπο αυτό
οι χαρακτήρες των έργων φαίνονταν πιο µεγαλόσωµοι και εξέφραζαν την
ανωτερότητά τους.Oι ενδυµασίες του Ρωµαϊκού θεάτρου, µε την πολυτέλεια
και την πολυχρωµία που τις χαρακτήριζε, έπαιζαν κυρίαρχο ρόλο στον
εντυπωσιασµό των θεατών και τυπολογικά αποτελούσαν συνέχεια των
ενδυµάτων του αρχαίου Ελληνικού θεάτρου.
Προσωπεία
Η µάσκα είναι παρούσα στο θέατρο από τις απαρχές του και χρήσιµη στην
εναλλαγή ηρώων και καταστάσεων. Στον ηθοποιό λειτουργεί µε τρόπο, ώστε
να διευκολύνεται στη µέθεξή µε το άλλο, θείο, ηρωικό, αληθινό ή πλασµατικό
πρόσωπο που ενσαρκώνει. Αντίστοιχα, στον θεατή λειτουργεί ως στοιχείο
παραποµπής και συµπληρωµατικό στην κατάσταση του δρώµενου.
Ο Θέσπης, που προσέθεσε το επικό στοιχείο του διαλόγου και της
αφήγησης στην τραγωδία, τυποποίησε τα προσωπεία, η έκφραση των
οποίων αντανακλούσε µια πλευρά της εσωτερικής ζωής. Επρόκειτο για
προσωπεία χαρακτήρων και όχι ατόµων. Στην αρχή τα στερεότυπα αυτά
πρόσωπα ήταν περιορισµένα. Στη συνέχεια όµως, αναπτύχθηκε µια
πραγµατική χειροτεχνία κατασκευής προσωπείων, διαφορετική για τα φύλα,
τους αγγελιοφόρους, τις εταίρες, τους προαγωγούς, τα τραγικά και τα κωµικά
πρόσωπα, ακόµη και για ζώα), όπου τα ατοµικά χαρακτηριστικά του
προσώπου εξαφανίζονταν.
Πως κατασκευάζονταν τα προσωπεία:
Ο τεχνίτης έφτιαχνε τη µάσκα πάνω στο πρόσωπο του ηθοποιού. Πρώτο
πράγµα που έκανε ήταν να αλείψει το πρόσωπο του ηθοποιού µε λάδι.
Έπειτα έκοβε λεπτές λουρίδες από βαµβακερό ύφασµα, τις τύλιγε γύρω από
το κεφάλι του άνδρα καλύπτοντας µ’ αυτές σχεδόν ολόκληρο το πρόσωπο,
εκτός από τα ρουθούνια και το στόµα.Μετά συνέχιζε προσθέτοντας κι άλλες
λουρίδες από ύφασµα βουτηγµένες σε αλευρόκολλα. Αυτές τις τοποθετούσε
στο πρόσωπο «χιαστί». Στη συνέχεια έκοβε τις υφασµάτινες λουρίδες που


38

συγκρατούσαν τη µάσκα πίσω από το κεφάλι του ηθοποιού και σχηµάτιζε τα
µάγουλα και τα άλλα χαρακτηριστικά του προσώπου χρησιµοποιώντας πάλι
κοµµάτια υφάσµατος και άπλωνε επάνω τους γύψο για να φαίνονται λεία. Στο
τέλος επικάλυπτε όλη τη µάσκα µε ένα λεπτό στρώµα κόλλας.Περίµενε να
στεγνώσει και µετά την έβαφε. Υπάρχουν βέβαια και µάσκες που
κατασκευάζονταν από ξύλο, φελό ή ακόµη και λεπτό µέταλλο.
Υπήρχαν µάσκες χαρούµενες οι οποίες προορίζονταν για κωµωδία και
άλλες που ήταν λυπηµένες για τραγωδία. Συνήθως οι µάσκες ήταν
µεγαλύτερες από το κανονικό, ακόµη και σε τερατώδεις διαστάσεις, για να
µπορεί να καταλαβαίνει τον κάθε ρόλο ακόµη και κάποιος που καθόταν στην
τελευταία σειρά καθισµάτων στο θέατρο.


39

Κατασκευάστηκαν µάσκες για το θέατρο και χιτώνες.


40


41

1 Καµπάδαης Α. Γ2
2 Μπουλούγαρη Μ Γ2
3 Σόφη Νικολέτα Α4
4 Τοπαλίδης Οδυσσέας Α5
Συµµετείχαν οι µαθητές:


42


43

Γ ΜΕΡΟΣ
Υπεύθυνη Προγράµµατος: Τζουβάρα Χρυσαυγή ΠΕ 02
Η διαµόρφωση του δηµοκρατικού πολίτη µέσα
από το θέατρο και την εκκλησία του δήµου
ΑΧΑΡΝΕΣ 2016


44

Η διαµόρφωση του δηµοκρατικού πολίτη µέσα
από το θέατρο και την εκκλησία του δήµου
“... Μπορεί να επιθυμήσει κανείς τελειότερο πολίτευμα από το δημοκρατικό;
Νομίζω όχι. Απόδειξη ότι και οι ολιγαρχούμενοι λαοί ισχυρίζονται ότι
δημοκρατούνται ή ότι προσωρινά έχουν αναστείλει τους δημοκρατικούς
θεσμούς, αλλά προς τη δημοκρατία τείνουν μόλις το επιτρέψουν οι
περιστάσεις...”
Ε. Παπανούτσος
Η λέξη δηµοκρατία είναι σύνθετη. Τα δύο συνθετικά της είναι ο δήµος και το
κράτος. Δήµος είναι ο λαός και κράτος είναι η εξουσία. Εποµένως
δηµοκρατία είναι το πολίτευµα στο οποίο ο λαός έχει την εξουσία. Η λέξη
είναι αρχαιοελληνική, µα πέρασε στην παγκόσµια ορολογία σαν µια από τις
πολυτιµότερες κατακτήσεις του ανθρώπου στον αγώνα του να οροθετήσει τις
πολιτικές και κοινωνικές του ανάγκες για να θεµελιώσει σε στέρεες βάσεις
την συµβίωση των µελών µιας ανθρώπινης κοινότητας. Αυτό λοιπόν είναι
ένα “δώρο” των παλαιών Ελλήνων πρός την ανθρωπότητα.
Στο δυτικό κόσµο η δηµοκρατία είναι το πολίτευµα που εξασφαλίζει την
ελευθερία, την ισονοµία και τις ίσες ευκαιρίες. Στο νεότερο κόσµο η
δηµοκρατία απόκτησε κι ένα άλλο επίθετο: κοινωνική δηµοκρατία, δηλαδή το
δικαίωµα του πολίτη να διεκδικεί µε διάφορους τρόπους τα δικαιώµατά του.
Η εξέλιξη των πολιτευµάτων – η γέννηση της δηµοκρατίας
Τον 8ο π.Χ αιώνα παρατηρήθηκε στον ελληνικό κόσµο µια σηµαντική
εξέλιξη. Το παλιό φυλετικό κράτος διασπάσηκε και τη θέση του πήρε η πόλη
– κράτος που αποτελούσε το βασικό θεσµό πολιτικής οργάνωσης κατά την
αρχαιότητα. Μέσα από αυτόν το θεσµό ασκήθηκε η εξουσία από τις εκάστοτε
ισχυρές κοινωνικές τάξεις. Οι κοινωνικές συγκρούσεις και οι πολιτειακές
µεταβολές είχαν διαφορετική εξέλιξη σε κάθε πόλη – κράτος. Η µεταβολή των
πολιτευµάτων έγινε κατά το εξής σχήµα:
Βασιλεία


45

Αριστοκρατία
Ολιγαρχία
Τυραννίδα
Δηµοκρατία
Κατά τον 8ο π.Χ αιώνα η βασιλική εξουσία αποδυναµώνεται, επειδή πολλοί
βασιλείς αδυνατούν να ανταποκριθούν στην αποστολή τους ως αρχηγών του
στρατού. Η αδυναµία αυτή, οι ανταγωνισµοί στο εσωτερικό των δυναστειών
και η τυραννική διακυβέρνηση, σε συνδυασµό µε την πίεση των ευγενών που
ανέρχονται οικονοµικά, οδηγούν στην κατάργηση της βασιλείας. Η βασιλεία
διατηρείται µόνο στη Σπάρτη, τη Θήρα, την Κύπρο, την Ήπειρο και τη
Μακεδονία.
Μετά την κατάργηση της βασιλείας, την εξουσία στις πόλεις καταλαµβάνουν
τα µεγάλα αρστοκρατικά γένη και έτσι εγκαθιδρύεται το αριστοκρατικό
πολίτευµα που το κύριο χαρακτηριστικό του είναι η παροχή πολιτικών
δικαιωµάτων σε όλους ή σε µέρος των ευγενών.
Τα όργανα του πολιτεύµατος στις αριστοκρατίες είναι η βουλή ή γερουσία, οι
άρχοντες και η εκκλησία του δήµου που η µόνη της δικαιοδοσία συνίσταται
στο να εγκρίνει συνήθως χωρίς συζήτηση τις προτάσεις της βουλής ή των
αρχόντων σχετικά µε τον πόλεµο την ειρήνη ή τις συµµαχίες.
Κατά τον 7ο π.Χ αιώνα το αριστοκρατικό πολίτευµα εισήλθε σε περίοδο
κρίσης. Ένα µεγάλο µέρος του λαού που αποκλείονταν από την πολιτική
εξουσία, αν και βοηθούσε στην υπεράσπιση της πόλης άρχισε να διεκδικεί
µέρος της εξουσίας. Μέρος της εξουσίας διεκδικούσαν και οι πλούσιοι
βιοτέχνες, έµποροι, ναυτικοί και τεχνίτες. Οι διαφορές µεταξύ των ευγενών
και των πλουσίων και του πλήθους οξύνθηκαν πάρα πολύ και οι αγώνες
µεταξύ τους έγιναν ιδιαίτερα σκληροί. Η κατάσταση αντιµετωπίστηκε εν µέρει
µε την καταγραφή των άγραφων µέχρι τότε νόµων και τη διεύρυνση της
πολιτικής βάσης, εφόσον η συµµετοχή στη διακυβέρνηση έγινε ανάλογα µε
την οικονοµική κατάσταση των πολιτών. Το πολίτευµα µε αυτόν τον τρόπο
έγινε ολιγαρχικό ή διαφορετικά τιµοκρατικό, επειδή κριτήριο της διάκρισης
των πολιτών ήταν τα “τιµήµατα”, δηλαδή το εισόδηµα.
Στην Αθήνα, ο Σόλων σε ό,τι αφορούσε την οργάνωση της πολιτείας
διατήρησε τα όργανα του αριστοκρατικού πολιτεύµατος, δηλαδή τους


46

άρχοντες και τη βουλή, ίδρυσε την Ηλιαία (λαικό δικαστήριο), παραχώρησε
πολιτικά δικαιώµατα στους θήτες, ίδρυσε νέα βουλή και ισχυροποίησε την
εκκλησία του δήµου παρέχοντάς της το δικαίωµα να εκλέγει τους άρχοντες.
Και η ολιγαρχία όµως δεν έδωσε λύσεις στα προβλήµατα του πλήθους. Οι
αντιθέσεις διατηρήθηκαν και σε ορισµένες περιπτώσεις υποδαυλίστηκαν από
πρόσωπα που ήθελαν να εκµεταλλευτούν τις κοινωνικές αναταραχές για να
επιβάλουν τη δική τους εξουσία. Το πολίτευµα που εγκαθιδρύθηκε µε αυτόν
τον τρόπο ονοµάστηκε τυραννίδα.
Μετά την πτώση των τυραννικών καθεστώτων, περίπου στα τέλη του 6ου
αιώνα π.Χ, στις περισσότερες πόλεις επιβλήθηκε και πάλι ολιγαρχία, σε
άλλες όµως, όπως στην Αθήνα, έγιναν µεταρρυθµιστικές προσπάθειες που
άνοιξαν το δρόµο προς τη δηµοκρατία (µεταρρύθµιση του Κλεισθένη).
Ο Κλεισθένης πρότεινε ορισµένες τροποποιήσεις στο τιµοκρατικό πολίτευµα.
Σύµφωνα µε τις τροποποιήσεις αυτές δηµιουργήθηκαν 10 φυλές, που
καθεµιά περιλάµβανε πολίτες προερχόµενους απο διαφορετικά µέρη της
Αττικής. Με βάση αυτό το σύστηµα διαίρεσης των πολιτών εκλέγονταν ή
κληρώνονταν τα µέλη της βουλής και οι άρχοντες. Έτσι περιορίστηκε ο ρόλος
των τοπικών συµφερόντων στη διαµόρφωση της πολιτικής ζωής και
εξουδετερώθηκε η επιρροή που ασκούσαν κατά τόπους τα διάφορα
αριστοκρατικά γένη. Η βουλή και η εκκλησία του δήµου απέκτησαν
περισσότερη εξουσία ενώ µειώθηκε η εξουσία των αρχόντων που
προέρχονταν από τους ευγενείς.
Με την καθιέρωση του οστρακισµού, εκείνοι που πριν είχαν τη δύναµη να
ανατρέψουν το καθεστώς, αντιµετώπιζαν το ενδεχόµενο της εξορίας και έτσι
η δηµοκρατία προστατευόταν από τους εχθρούς της. Το µέτρο της
δοκιµασίας, της εξέτασης της καταλληλότητας των υποψηφίων για κάποιο
αξίωµα λειτούργησε ως θρυαλλίδα για τον απόλυτο έλεγχο των πολιτικών
αξιωµατούχων από τους πολίτες.
Ορισµένες ρυθµίσεις που έγιναν αργότερα από τον Εφιάλτη τον αρχηγό του
δηµοκρατικού κόµµατος αλλά και από τον Περικλή οδήγησαν στην οριστική
αναµόρφωση του πολιτεύµατος. Ο Εφιάλτης περιόρισε τις εξουσίες του
Αρείου Πάγου που τα µέλη του προέρχονταν από τους ευγενείς, ενώ
αργότερα το 451 ο Περικλής εισηγήθηκε και ψηφίστηκε νόµος, σύµφωνα µε

η διαμόρφωση του δημοκρατικού πολίτη μέσα από το θέατρο και την αγορά (1)

η διαμόρφωση του δημοκρατικού πολίτη μέσα από το θέατρο και την αγορά (1)

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to η διαμόρφωση του δημοκρατικού πολίτη μέσα από το θέατρο και την αγορά (1)

Similar to η διαμόρφωση του δημοκρατικού πολίτη μέσα από το θέατρο και την αγορά (1) (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (18)

η διαμόρφωση του δημοκρατικού πολίτη μέσα από το θέατρο και την αγορά (1)