2. Οδυσσέας Ελύτης
Ο Οδυσσέας Ελύτης, φιλολογικό ψευδώνυμο του Οδυσσέα
Αλεπουδέλλη, ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές,
μέλος της λογοτεχνικής γενιάς του '30. Διακρίθηκε το 1960 με το
Κρατικό Βραβείο Ποίησης και το 1979 με το βραβείο Νόμπελ
Λογοτεχνίας, ο δεύτερος και τελευταίος μέχρι σήμερα Έλληνας που
τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ. Γνωστότερα ποιητικά του έργα είναι τα
Άξιον Εστί, Ήλιος ο πρώτος, Προσανατολισμοί κ.α. Διαμόρφωσε ένα
προσωπικό ποιητικό ιδίωμα και θεωρείται ένας από τους ανανεωτές
της ελληνικής ποίησης. Πολλά ποιήματά του μελοποιήθηκαν, ενώ
συλλογές του έχουν μεταφραστεί μέχρι σήμερα σε πολλές ξένες
γλώσσες. Το έργο του περιλάμβανε ακόμα μεταφράσεις ποιητικών και
θεατρικών έργων. Υπήρξε μέλος της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών
Έργων Τέχνης και της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Κριτικής, Αντιπρόσωπος
στις Rencontres Internationales της Γενεύης και Incontro Romano
della Cultura της Ρώμης.
3. Άξιον Εστί
Το Άξιον Εστί γράφτηκε το 1959 και είναι ένα συνθετικό
ποίημα. Απαρτίζεται από τρία τμήματα: τη «Γένεση», τα
«Πάθη» και το «Δοξαστικό». Η σύνθεση του ποιήματος
είναι διαρθρωμένη πάνω στα μέρη της θείας λειτουργίας.
Αποδίδεται με θαυμαστό τρόπο η ατομική και η συλλογική
μοίρα. Ο ποιητής κατορθώνει να εκφράσει ατομικά και
συλλογικά πάθη, μέσα από έναν ποιητικό λόγο στον οποίο
ακούγονται καθαρά οι φωνές της αρχαίας, της
μεσαιωνικής και της νεότερης παράδοσης. Διακρίνονται,
και στην γλώσσα και στην μορφή, επιρροές από την
Παλαιά Διαθήκη, τον Ερωτόκριτο, τους εκκλησιαστικούς
ύμνους (και κυρίως αυτούς του Ρωμανού του Μελωδού),
τον Σολωμό και τον Κάλβο, το δημοτικό τραγούδι, τον
Παπαδιαμάντη και τον Μακρυγιάννη.
4. Ιδιαιτερότητα 2ης ενότητας
Το δεύτερο μέρος, «Τα πάθη», αποτελείται από τρεις
κατηγορίες:
Τους ψαλμούς
Τα άσματα
Τα αναγνώσματα
Αποτελούν τρεις ενότητες και εναλλάσσονται με
μαθηματική ακρίβεια. Κάθε ενότητα αποτελείται από
έξι ψαλμούς, τέσσερα άσματα και δύο αναγνώσματα.
Έχουμε δηλαδή στα «πάθη» συνολικά, δεκαοκτώ
ψαλμούς, δώδεκα άσματα και έξι αναγνώσματα.
5. Οι Ψαλμοί και τα άσματα
Οι ψαλμοί έχουν για πρότυπο τα βυζαντινά τροπάρια
και τους Ψαλμούς του Δαβίδ. Είναι γραμμένοι σε
ελεύθερο στίχο και κατά ζεύγη. Τα άσματα, που
περιβάλλουν τα αναγνώσματα έχουν μια αυστηρή
στιχουργική μορφή. Γενικό χαρακτηριστικό των
ασμάτων είναι η διαίρεσή τους σε οριζόντια ημιστίχια
με ένα κόσμημα (ρόδακα) στο σημείο του χωρισμού,
που συνήθως αποτελεί και ένδειξη μετρικής τομής.
6. Τα αναγνώσματα
Τα αναγνώσματα, που αποτελούν τη σπονδυλική
στήλη των Παθών, είναι γραμμένα στο ύφος των
απομνημονευμάτων του Μακρυγιάννη και των
περικοπών του Ευαγγελίου. Το περιεχόμενό τους
αποτελεί μια ρεαλιστική απεικόνιση της εμπειρίας που
είχε ο ποιητής σαν ανθυπολοχαγός στο αλβανικό
μέτωπο και σαν αυτόπτης μάρτυρας της Κατοχής και
του εμφυλίου πολέμου.
7.
8. Ενότητα 1η «Γένεσις»
«ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ αυτόν ανάγκη να τον βλέπεις και να τον
λαβαίνεις»
είπε: Κοίταξε! Και τα μάτια μου έριξαν τη σπορά
γρηγορότερα τρέχοντας κι από βροχή
τα χιλιάδες απάτητα στρέμματα
Σπίθες ρίζα μες το σκότος πιάνοντας και νερών άξαφνων πίδακες
Η σιγή που εκχέρσωνα για ν’ αποθέσω
γόνους φθόγγων και χρησμών φύτρα χρυσά
Το ξινάρι ακόμη μες στα χέρια μου
τα μεγάλα είδα κοντόποδα φυτά, γυρίζοντας το πρόσωπο
άλλα υλακώντας άλλα βγάζοντας τη γλώσσα:
9. Ενότητα 1η «Γένεσις»
Να το σπαράγγι να ο ριθιός
να το σγουρό περσέμολο
το τζεντζεφύλλι και το πελαργόνι
ο στύφνος και το μάραθο
Οι κρυφές συλλαβές όπου πάσχιζα την ταυτότητά μου ν' αρθρώσω
«Εύγε» μου είπε «και ανάγνωση γνωρίζεις
και πολλά μέλλει να μάθεις
αν το Ασήμαντο εμβαθύνεις
Και μια μέρα θα 'ρθει βοηθούς ν' αποκτήσεις
Θυμήσου:
τον αγχέμαχο Ζέφυρο
το ερεβοκτόνο ρόδι
τα φλεγόμενα ωκύποδα φιλιά»
10. Ενότητα 1η «Γένεσις»
Και ο λόγος του χάθηκε σαν ευωδιά
Η ώρα εννιά χτύπησε πέρδικα τη βαθιά καρδιά της ευφωνίας
αλληλέγγυα στάθηκαν τα σπίτια
και μικρά και τετράγωνα
με καμάρα λευκή και λουλακί πορτόφυλλο
Κάτω απ' την κληματαριά
ώρες εκεί ρέμβασα
με μικρά μικρά τιτιβίσματα
κοασμούς, τρυσμούς, το μακρινό κουκούρισμα:
Να το πιπίνι να το λελέκι
να το γυφτοπούλι
ο νυχτοπάτης και η νερόκοτα
ήταν και ο μπόμπιρας εκεί
και το αλογάκι που λεν της Παναγίας
11. Ενότητα 1η «Γένεσις»
Η στεριά με τα σκέλη μου γυμνά στον ήλιο
και πάλι δύο οι θάλασσες
και η τρίτη ανάμεσα -λεμονιές κιτριές μανταρινιέςκαι ο άλλος μαΐστρος με τ' απάνω του αψηλό μπογάζι
αλλοιώνοντας τ' οζόνιο τ' ουρανού
Χαμηλά στων φύλλων τον πυθμένα
η τριβίδα η λεία
τ' αυτάκια των ανθών
κι ο θαλλός ο αδημονώντας και είναι
ΑΥΤΟΣ
ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας!
12. Στάση ζωής
Από την πρώτη ενότητα, ως στάση ζωής φαίνεται να
είναι η γέννηση του κόσμου, μέσω της γέννησης ενός
ατόμου, του Ενός, το οποίο ταυτίζεται με τον ποιητή.
Αυτός είναι και παραμένει αξεδιάλυτος με τον χώρο και
τη φύση και έτσι γίνεται εφικτό να εκφραστεί μέσω της
μοίρας του ποιητή (ατομικό) η μοίρα του έθνους
(γενικό). Και «Αυτός ο κόσμος ο μικρός», της ατομικής
εμπειρίας, γίνεται εκφραστής του «μεγάλου» κόσμου.
Και το μικρό και τωρινό ανάγεται σε έκφανση του
καθολικού, του απέραντου, του αιώνιου.
13. Ενότητα 2η «Τα πάθη»
Ήρθαν
ντυμένοι «φίλοι»
αμέτρητες φορές οι εχθροί μου
το παμπάλαιο χώμα πατώντας.
Και το χώμα δεν έδεσε ποτέ με τη φτέρνα τους.
Έφεραν
τον Σοφό, τον Οικιστή και τον Γεωμέτρη
Βίβλους γραμμάτων και αριθμών
την πάσα Υποταγή και Δύναμη
το παμπάλαιο φως εξουσιάζοντας.
Και το φως δεν έδεσε ποτέ με τη σκέπη τους.
Ούτε μέλισσα καν δε γελάστηκε το χρυσό ν' αρχινίσει παιχνίδι·
ούτε ζέφυρος καν, τις λευκές να φουσκώσει ποδιές.
14. Ενότητα 2η «Τα πάθη»
Έστησαν και θεμέλιωσαν
στις κορφές, στις κοιλάδες, στα πόρτα
πύργους κραταιούς κι επαύλεις
ξύλα και άλλα πλεούμενα
τους Νόμους, τους θεσπίζοντας τα καλά και συμφέροντα
στο παμπάλαιο μέτρο εφαρμόζοντας.
Και το μέτρο δεν έδεσε ποτέ με τη σκέψη τους.
Ούτε καν ένα χνάρι Θεού στην ψυχή τους σημάδι δεν άφησε·
ούτε καν ένα βλέμμα ξωθιάς τη μιλιά τους δεν είπε να πάρει.
15. Ενότητα 2η «Τα πάθη»
Έφτασαν
ντυμένοι «φίλοι»
αμέτρητες φορές οι εχθροί μου
τα παμπάλαια δώρα προσφέροντας.
Και τα δώρα τους άλλα δεν ήτανε
παρά μόνο σίδερο και φωτιά.
Στ' ανοιχτά που καρτέραγαν δάχτυλα
μόνον όπλα και σίδερο και φωτιά.
Μόνον όπλα και σίδερο και φωτιά.
16. Το άσμα δ’ των «Παθών»
Ένα το χελιδόνι *
Θέλει κι οι ζωντανοί *
κι η Άνοιξη ακριβή
θέλει δουλειά πολλή
να 'ναι στους Τροχούς
να δίνουν το αίμα τους.
Θε μου Πρωτομάστορα *
μ' έχτισες μέσα στα
Θε μου Πρωτομάστορα *
βουνά
μ' έκλεισες μες στη
θάλασσα!
Για να γυρίσει ο ήλιος *
Θέλει νεκροί χιλιάδες *
17. Πάρθηκεν από Μάγους *
Σ' ένα βαθύ πηγάδι *
το σώμα του Μαγιού
μνήμα του πελάγου
το 'χουνε κλειστό
Μύρισε το σκότα *
δι κι όλη η Άβυσσο.
Θε μου Πρωτομάστορα *
μέσα στις πασχαλιές και Συ
μύρισες την Ανάσταση!
Το' χουνε θάψει σ' ένα *
Θε μου Πρωτομάστορα *
18. Σάλεψε σαν το σπέρμα *
Το φοβερό της μνήμης *
Κι όπως δαγκώνει αράχνη *
Έλαμψαν οι γιαλοί *
σε μήτρα σκοτεινή
έντομο μες στη γη
δάγκωσε το φως
κι όλο το πέλαγος.
Θε μου Πρωτομάστορα *
Θε μου Πρωτομάστορα *
μ' έζωσες τις ακρογιαλιές
στα βουνά με θεμέλιωσες!
19. Στάση ζωής
Το ίδιο σχήμα, της έκφρασης του ατομικού μέσα
από το συλλογικό και το αντίθετο, υπάρχει και στη
δεύτερη ενότητα, στα «Πάθη». Ο ποιητής
αφηγείται τα πάθη του έθνους (πόλεμος, Κατοχή)
μέσω της ατομικής του εμπειρίας. Γίνεται
κατανοητό ότι στην περίοδο της κατοχής δεν έχει
θέση ο έρωτας και η χαρά της ζωής. Το σκοτάδι και
η απελπισία που σκορπά ο θάνατος επικρατεί
ακόμα και στον πυρήνα της γης ή της καρδιάς του
ανθρώπου απομακρύνοντας την ελπίδα και την
αισιοδοξία.
22. Στάση ζωής
Στο «Δοξαστικό» αποθεώνεται υμνούμενος ο μικρός
κόσμος (και μέσω της σύνδεσης που έχει επιτευχθεί και
ο μέγας), τα πάθη και την γέννηση του οποίου, έχει ήδη
τραγουδήσει. Εάν η «Γένεση» είναι η ζωή και τα «Πάθη»
ο θάνατος, το «Δοξαστικό» αποτελεί μαζί ανάσταση και
αθανασία. Το κακό επαναστρέφεται σε καλό
ανακαλείται εκστατικά κάθε τι, το οποίο «Άξιον εστί»,
δηλαδή αξίζει.
