1. Περιεχόμενα
ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ........................................................................................................... 2
ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ............................................................................................................................. 6
ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ................................................................................................................... 10
ΤΥΠΟΣ .................................................................................................................................... 13
ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ.......................................................................................................................... 16
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΟ –ΓΕΓΟΝΟΣ ........................................................................................... 18
ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ............................................................................................................................ 24
ΕΡΓΑΣΙΑ-ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ......................................................................................................... 32
ΑΝΕΡΓΙΑ ................................................................................................................................. 38
ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ-ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ..................................................................................... 44
ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ........................................................................................................................... 50
ΤΕΧΝΗ .................................................................................................................................... 57
ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ ...................................................................................................................... 63

2. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ
ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ:
• Ως ελεύθερο μπορούμε να χαρακτηρίσουμε το χρόνο κατά τον οποίο ο
άνθρωπος, πλήρως απαλλαγμένος από επαγγελματικές ή άλλου είδους
υποχρεώσεις, μπορεί να τον αξιοποιήσει σύμφωνα με την προσωπική
βούληση και τις επιθυμίες του.
• Η ύπαρξη ελεύθερου χρόνου λειτουργεί ως παράγοντας εξισορρόπησης και
βασική προϋπόθεση για την ολοκλήρωση της ανθρώπινης προσωπικότητας.
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής κάνει εξαιρετικά αναγκαία την ύπαρξη ελεύθερου
χρόνου για κάθε εργαζόμενο, αλλά και την αξιοποίησή του.
• Το αίτημα για ελεύθερο χρόνο υπήρξε αποτέλεσμα της ανάγκης να
ανακουφιστούν οι εργαζόμενοι από τους επαχθείς όρους εργασίας και από
τη μεγάλη διάρκειά της. Υπήρξαν εποχές κατά τις οποίες ο εργάσιμος χρόνος
διαρκούσε από την ανατολή ως τη δύση του ηλίου και όλες τις μέρες της
εβδομάδας. Σταθμός του αγώνα για τη μείωση του χρόνου εργασίας υπήρξε
η απεργία στο Σικάγο την Πρωτομαγιά του 1886. Οι εργάτες, με σύνθημά
τους «οκτώ ώρες δουλειάς, οκτώ ώρες ανάπαυση, οκτώ ώρες ζωή και όνειρα»
και μετά από αιματηρές συγκρούσεις, κατέκτησαν το οκτάωρο.
• Η αύξηση του ελεύθερου χρόνου που παρατηρείται στην εποχή μας είναι
προϊόν επίδρασης πολλών παραγόντων και πιστοποιείται από τις εξής
διαπιστώσεις:
1. καθορισμός 40 ωρών εργασίας την εβδομάδα.
2. καθιέρωση πενθήμερης εργασίας και οκτάωρης καθημερινής απασχόλησης.
3. αύξηση των αργιών.
4. θέσπιση άδειας με αποδοχές.
5. τα περισσότερα συντάξιμα έτη.
ΑΙΤΙΑ ΑΥΞΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
1. Η τεχνολογική ανάπτυξη μείωσε το χρόνο του παραγόμενου έργου.
2. Η μηχανοποίηση της εργασίας οδήγησε στην εξειδίκευση, που αλλοτρίωσε
τον άνθρωπο και πρόβαλε την ύπαρξη ελεύθερου χρόνου ως μέσο
διασφάλισης της ψυχική ισορροπίας του.
3. Η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου οδήγησε το άτομο στην αναζήτηση
ποικίλων ενασχολήσεων για να ολοκληρώσει την προσωπικότητά του.
Δημιουργήθηκε η αναγκαιότητα της αύξησης του ελεύθερου χρόνου, γεγονός
που ενισχύθηκε από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης με την προβολή ποικίλων
τρόπων ψυχαγωγίας και εκδηλώσεων.
4. Οι αγώνες των εργαζομένων για καλύτερες συνθήκες εργασίας και μείωση
του εργάσιμου χρόνου.
5. Η αξιοποίηση των τεχνολογικών μέσων στις συγκοινωνίες, στη μεταφορά
και στο χώρο της επικοινωνίας.
6. Προκειμένου να περιοριστεί η ανεργία, μειώθηκε το υποχρεωτικό ωράριο
απασχόλησης (μερική απασχόληση).

3. Ωστόσο, μια παρατήρηση στη σύγχρονη κοινωνία οδηγεί στη διαπίστωση ότι το
πρόβλημα του ελεύθερου χρόνου εξακολουθεί να υφίσταται:
• Το καταναλωτικό πνεύμα της εποχής μας έχει οδηγήσει στη διόγκωση των
αναγκών. Συχνά, άτομα από τις ασθενέστερες οικονομικά τάξεις αναζητούν
και μια δεύτερη εργασία κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου τους, ενώ
άτομα από τις ισχυρότερες οικονομικά τάξεις ή τα μεσοαστικά στρώματα,
εξαιτίας του τεχνητού πολλαπλασιασμού των αναγκών, του ανταγωνισμού και
στο όνομα της κοινωνικής και επαγγελματικής καταξίωσης, διαθέτουν
υπέρμετρο χρόνο για την εργασία τους σε βάρος του ελεύθερου χρόνου.
• Σε πολλά επαγγέλματα, κυρίως στα ελεύθερα, η ακριβής τήρηση των 40 ωρών
εργασίας καθίσταται αδύνατη.
ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
• Απαλλάσσει τον άνθρωπο από το άγχος και την ανία, του δίνει τη
δυνατότητα να καλλιεργήσει τις κλίσεις του, επιτρέπει τη φυγή από την
καθημερινότητα, εξασφαλίζει τη συναισθηματική γαλήνη με την ανάπτυξη
των κοινωνικών σχέσεων συμβάλλει στην ψυχική ισορροπία του ατόμου.
• Προσφέρει τη δυνατότητα για ενδοσκόπηση, ενασχόληση με τις τέχνες και
τα γράμματα, τα ταξίδια και γενικά με τις μορφές «γνήσιας» ψυχαγωγίας
πνευματική καλλιέργεια.
• Η επικοινωνία με τους άλλους και η ενασχόληση με κοινωνικές-πολιτικές
δραστηριότητες βοηθούν στην κοινωνικοποίηση του ατόμου.
• Η ενασχόληση του ατόμου με μορφές δημιουργικής αξιοποίησης του
ελεύθερου χρόνου, όπως η στροφή προς τον αθλητισμό και η επαφή με τη
φύση συμβάλλουν στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του.
ΜΟΡΦΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
- Ενημέρωση, μελέτη βιβλίων διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων και
ενδιαφερόντων.
- Ενασχόληση με την τέχνη (θέατρο, μουσική, επισκέψεις σε μουσεία και
πινακοθήκες, κινηματογράφος κ.ά.) ανάπτυξη καλλιτεχνικών
ενδιαφερόντων και αισθητικής, εκλέπτυνση του ψυχικού κόσμου του
ατόμου.
- Ενασχόληση με τον αθλητισμό σωματική και ψυχική ευεξία, εκτόνωση,
καλλιέργεια της άμιλλας.
- Επαφή με τη φύση παρέχει τη δυνατότητα ενδοσκόπησης και
περισυλλογής, αναζωογονεί το πνεύμα και απαλλάσσει από το άγχος της
καθημερινότητας.
- Ταξίδια πλουτίζουν τις εμπειρίες του ατόμου, το φέρνουν σε επαφή με
άλλους πολιτισμούς.
- Φιλία, παρέα και συντροφιά με άλλους ανθρώπους καλλιέργεια της
κοινωνικότητας και κοινωνικών αρετών, ανάπτυξη διαλόγου,
συναισθηματική κάλυψη.

4. - Συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες και εκδηλώσεις, συμμετοχή στα
κοινά, ένταξη σε κοινωνικό-πολιτικές ομάδες-συλλόγους κ.ά.
- Δημιουργική ερασιτεχνική απασχόληση καλλιέργεια της αυτενέργειας,
ανάδειξη ιδιαίτερων κλίσεων, διοχέτευση της ατομικής ενέργειας και
έκφρασης.
Γενικά, ο ελεύθερος χρόνος θα πρέπει να αξιοποιείται για σωματική ξεκούραση
και αναψυχή, ψυχαγωγία, μόρφωση και επιμόρφωση, ανάπτυξη της
κοινωνικότητας και για δημιουργία.
ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΜΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΔΙΑΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
- Παθητική παρακολούθηση τηλεοπτικών εκπομπών που οδηγεί στην
αποχαύνωση.
- Χουλιγκανισμός αντί για άθληση.
- Εμμονή σε εκτονωτικές μορφές διασκέδασης και μόνο.
- Χαρτοπαιξία, αλκοολισμός, αντικοινωνική συμπεριφορά.
- Βιομηχανοποιημένοι τρόποι εκμετάλλευσης του ελεύθερου χρόνου (π.χ.
ηλεκτρονικά παιχνίδια).
- Σύναψη επιδερμικών και ωφελιμιστικών σχέσεων με τους συνανθρώπους.
- Υπερεντατικοποίηση της εργασίας και ενασχόληση με αυτή και στον
ελεύθερο χρόνο.
- Απομάκρυνση από αληθινές μορφές τέχνης, επαφή μόνο με
εμπορευματοποιημένη και τυποποιημένη τέχνη, δηλαδή με μορφές μαζικής
κουλτούρας.
ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΣΩΣΤΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
• Χρειάζεται παιδεία, σωστή αγωγή που να αποβλέπει στην πνευματική και
ηθική καλλιέργεια καθώς και στην ομαλή κοινωνικοποίηση.
• Ικανότητα επιλογής δραστηριοτήτων με βάση ποιοτικά κριτήρια.
• Η ορθή επιλογή επαγγέλματος αποτελεί τη βάση για την ικανοποίηση της
δημιουργικής τάσης του ανθρώπου και κατά επέκταση της δημιουργικής
χρήσης του ελεύθερου χρόνου.
• Προβολή θετικών προτύπων και όχι μόνο υλιστικών και ανταγωνιστικών τα
οδηγούν τους δέκτες στη χρησιμοθηρία, τόσο στο χώρο της εργασίας, όσο
και στον ελεύθερο χρόνο.
• Κίνητρα για δημιουργική εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου. Ίδρυση
πολλών πνευματικών κέντρων, εκθέσεις βιβλίου.
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ
ΧΡΟΝΟΥ:
Η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου έχει σχέση με την ποιότητα της ζωής των
πολιτών, αφού τους δίνει τη δυνατότητα να ολοκληρωθούν ως προσωπικότητες
και να ευτυχήσουν. Η μη αξιοποίησή του συνοδεύεται από ψυχοπαθολογικά
φαινόμενα. Γι’ αυτό μια δημοκρατική πολιτεία, που μεριμνά για τους πολίτες
της, δεν μπορεί να παραμείνει ουδέτερη και αδιάφορη. Μπορεί να συμβάλλει με:

5. - προγράμματα που θα δίνουν ευκαιρίες μόρφωσης και επιμόρφωσης σε
όσους το θέλουν.
- οικονομική ενίσχυση των μορφωτικών συλλόγων και ίδρυση πολιτιστικών
κέντρων.
- χρηματοδότηση πολιτιστικών εκδηλώσεων.
- κατασκευή αθλητικών κέντρων.
- έλεγχο των κέντρων «ψυχαγωγίας».
Η πίεση του χρόνου στην εργασία: η πίεση του χρόνου είναι πλέον ένα
δεδομένο αυτονόητο σε κάθε μορφή παραγωγικής εργασίας, ειδικά σήμερα που
κυριαρχεί η ορθολογιστική οργάνωση εργασίας και επιδιώκεται το καλύτερο
δυνατό αποτέλεσμα , με το μικρότερο δυνατό κόστος και στο λιγότερο δυνατό
χρόνο. Έτσι, ο σύγχρονος άνθρωπος ασκεί την εργασία του υπό την πίεση του
χρόνου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να κατατρύχεται από διαρκές άγχος και να
βιώνει την καθημερινότητά του με συνεχή υπερένταση, κατάσταση που συνιστά
μορφή ψυχολογικής ανελευθερίας. Επιπλέον, διαμορφώνει μια αλλοτριωτική
σχέση με το αντικείμενο απασχόλησής του και επηρεάζεται αρνητικά η ψυχική
και συναισθηματική του ισορροπία.
ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΧΡΟΝΟ
• Ο άνθρωπος έχει σήμερα, θεωρητικά, περισσότερο ελεύθερο χρόνο, σε σχέση
με το παρελθόν, εξαιτίας της τεχνολογικής ανάπτυξης και του εκμηχανισμού
της παραγωγής. Αυτός, μάλιστα, μπορεί να αυξηθεί ακόμη περισσότερο στο
μέλλον.
• Ο ελεύθερος χρόνος, όμως, μπορεί να περιοριστεί αν:
- Ο τρόπος ζωής και οι δομές της κοινωνίας αναγκάζουν τον άνθρωπο σε
ορισμένες αναγκαίες ενέργειες, που καλύπτουν τον ελεύθερο χρόνο
- Διατίθεται σε δεύτερη επαγγελματική απασχόληση, για την κάλυψη,
κυρίως, των καταναλωτικών αναγκών
- Αφιερώνεται για αύξηση πλούτου, επειδή θεωρείται αυτός ως πρώτιστη
αξία στη ζωή
ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
• Πρακτικοί τρόποι ανατροφής των παιδιών και εκπαιδευτικά προγράμματα
για ανήλικους και ενήλικους, που θα προετοιμάσουν την κοινωνία μας να
οργανώσει δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο
• Αναζήτηση και αναβίωση του λιτού, ενθουσιώδους, ανθρωποκεντρικού
τρόπου ζωής
• Αναθέρμανση της ψυχικής επικοινωνίας των ανθρώπων, με βάση τον
ειλικρινή διάλογο, την αμεσότητα και την προσέγγιση του ψυχισμού των
άλλων.
• Διερεύνηση κλίσεων, ενδιαφερόντων, ώστε οι άνθρωποι να στραφούν σε
ανάλογες δραστηριότητες
• Απόκτηση καλλιτεχνικής παιδείας (σχολείο):

6. - Παρακολούθηση ποιοτικού θεάτρου, κινηματογράφου, μουσικής, καλών
τεχνών
- Διάβασμα λογοτεχνίας, φιλοσοφίας, ψυχολογίας
- Παρακολούθηση διαλέξεων
- Επισκέψεις σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους
• Τουρισμός στο εσωτερικό της χώρας και το εξωτερικό, γνωριμία με άλλους
πολιτισμούς, τρόπους ζωής, έργα τέχνης, μνημεία
• Γνωριμία με τη φύση, ζωή στο ύπαιθρο
• Αθλητισμός χωρίς ανταγωνιστικό πνεύμα
• Σωστή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου για ανανέωση των δυνάμεων του
ανθρώπου στην εργασία
• Στροφή στην παράδοση και άντληση ανθρωπιστικών στοιχείων.
ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ
ΟΡΙΣΜΟΣ - ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΕΝΝΟΙΩΝ:
Ψυχαγωγία (=ψυχή + άγω) είναι το σύνολο των ενεργειών με τις οποίες ο
άνθρωπος καλλιεργεί τον εσωτερικό του κόσμο και διασφαλίζει την ψυχική του
ισορροπία. Είναι η προσπάθεια του ανθρώπου να ξεφύγει από τη σκληρή
καθημερινότητα με τρόπο δημιουργικό.
Οι έννοιες διασκέδαση και ψυχαγωγία δεν είναι ταυτόσημες.
Η λέξη διασκέδαση προέρχεται από το ρ. «διασκεδάννυμι» που σημαίνει:
διασκορπίζω, ξοδεύω, σπαταλώ το χρόνο μου. Αυτή προσφέρει κάποιες
ευχάριστες στιγμές και βγάζει έστω και προσωρινά το άτομο από τη ρουτίνα
της καθημερινότητας. Λειτουργεί πάντα εκτονωτικά και δεν περιέχει το
στοιχείο της δημιουργικότητας. Δεν την απορρίπτουμε εξ ολοκλήρου, αλλά μόνο
τις αρνητικές, διαβρωτικές για τον άνθρωπο μορφές της. Αντίθετα, η
ψυχαγωγία δημιουργεί ένα αίσθημα πληρότητας, έχει καθαρά δημιουργικό
χαρακτήρα και αποβλέπει στην ψυχική και πνευματική ολοκλήρωση του
ανθρώπου.
Μορφές: Η γνήσια ψυχαγωγία πάντα βρίσκει τον τρόπο να συνδέεται με την
ανθρώπινη ψυχή, να την αναμορφώνει και να την εκφράζει σ' ότι πιο υπέροχο
κλείνει μέσα της, στην πνευματικότητα και τη δημιουργικότητα. Στον αντίποδά
της, η νόθη ψυχαγωγία προκαλεί με τους τρόπους της ηθικό βάρος, συνιστά
απόπειρα φυγής, όχι ψυχής, επιθυμία απόδρασης, όχι απόδραση.
Διαχρονική τοποθέτηση: Η ψυχαγωγία έχει διαχρονική τοποθέτηση στη ζωή
του ανθρώπου. Οι θρησκευτικές τελετές στους πρωτόγονους λαούς πρέπει να
περιέκλειαν και ψυχαγωγικό χαρακτήρα. Στην αρχαία Ελλάδα οι θεατρικοί και
αθλητικοί αγώνες, οι θρησκευτικές γιορτές, αποτελούσαν γνήσιες μορφές
ψυχαγωγίας των πολιτών. Στην εποχή μας έχουν κάνει την εμφάνιση τους δίπλα
στις παλιές, παραδοσιακές, και νέες μορφές ψυχαγωγίας, ως αποτέλεσμα των
δυνατοτήτων που πρόσφερε στον άνθρωπο η τεχνολογική εξέλιξη.

7. ΓΝΗΣΙΑ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ
• Προσφέρει στον άνθρωπο ηρεμία και ξεκούραση, διέξοδο από την πλήξη και
τη ρουτίνα της καθημερινότητας, απαλλαγή από τις βιοτικές του ανάγκες.
• Διευρύνει το πνεύμα και καλλιεργεί τις νοητικές ικανότητες του ανθρώπου
(φαντασία, κριτική σκέψη, προβληματισμούς).
• Ενθαρρύνει την κοινωνική επαφή, αναπτύσσει την κοινωνικότητα των
ανθρώπων.
• Ενισχύει τη δημιουργικότητα, κάνει τα άτομα δραστήρια και παραγωγικά.
• Εξευγενίζει την ανθρώπινη προσωπικότητα, καλλιεργεί αισθητικά τον
άνθρωπο.
• Συμβάλλει στην επικοινωνία μεταξύ των λαών. Το άτομο γνωρίζει τον
πολιτισμό, τις αξίες, τις παραδόσεις, την κουλτούρα άλλων λαών.
• Φέρνει τον άνθρωπο σε επαφή με τη φύση, βιώνοντας την αρμονία, το
μυστήριο και την ισορροπία της.
• Αφυπνίζει και ενεργοποιεί τους πολιτικά και κοινωνικά εφησυχασμένους
πολίτες. Τους κάνει ν' ασχοληθούν με τα προβλήματα τα δικά τους και της
κοινωνίας.
• Δημιουργεί πρότυπα και ιδανικά, βοηθάει τον άνθρωπο ν' ανακαλύψει την
ομορφιά της ζωής, να δώσει νόημα στην ύπαρξή του.
• Βοηθά τον άνθρωπο να ολοκληρωθεί σαν προσωπικότητα. Του προσφέρει
σωματική ευεξία (αθλητισμός), αισθητική απόλαυση (τέχνη), γνώσεις
(παιδεία), πολιτικούς και κοινωνικούς προβληματισμούς, πλούσια
ερεθίσματα, ακόμη και την τόσο απαραίτητη εκτόνωση στις μέρες μας
(διασκέδαση).
ΝΟΘΗ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ
• Μετατρέπει τον άνθρωπο από ελεύθερο σε δέσμιο των παθών του (αλκοόλ,
χαρτοπαιξία, ηλεκτρονικά παιχνίδια).
• Υποβαθμίζει την ανθρώπινη προσωπικότητα, οδηγεί στο χαμηλότερο
σκαλοπάτι της εξαθλίωσης.
• Συνιστά απόπειρα φυγής, όχι απόδραση. Ίσως και καινούρια δεσμά
(ναρκωτικά).
• Προβάλλει αρνητικά πρότυπα και παθητικοποιεί τους ανθρώπους.
• Διαφθείρει τα ήθη και καλλιεργεί την ανηθικότητα.
• Θεωρείται αιτία πολλών φαινομένων κοινωνικής παθογένειας και
αποκλίνουσας συμπεριφοράς των ατόμων.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΟΥΝ ΤΗ «ΓΝΗΣΙΑ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ»
- Η πνευματική καλλιέργεια του ατόμου και το μορφωτικό επίπεδο του
κοινωνικού συνόλου. Ο καλλιεργημένος άνθρωπος αναζητά ποιοτικούς
τρόπους ψυχαγωγίας, ενώ ο ακαλλιέργητος στρέφεται προς την εύκολη
διασκέδαση.
- Ο χώρος στον οποίο ζει και δραστηριοποιείται το άτομο. Στην επαρχία, για
παράδειγμα, δίνονται λιγότερες ευκαιρίες και ερεθίσματα για γνήσια
ψυχαγωγία σε σχέση με την πόλη.

8. - Η οικονομική κατάσταση του ατόμου. Θα μπορούσαμε να πούμε, ότι επειδή ο
οικονομικός παράγοντας είναι βασική προϋπόθεση για ορισμένες μορφές
της, η ψυχαγωγία έχει κοινωνικό και ταξικό χαρακτήρα.
- Η φύση της εργασίας και ο βαθμός κόπωσης του ατόμου. Η καθημερινή
εργασία, εξουθενώνει σωματικά και πνευματικά το άτομο και επηρεάζει τις
επιλογές του στον τομέα της ψυχαγωγίας.
- Η ύπαρξη ή όχι ελεύθερου χρόνου.
- Το οικονομικό και βιοτικό επίπεδο της κοινωνίας που αντανακλάται στον
πολιτισμό και την κουλτούρα της.
- Τα προσωπικά ενδιαφέροντα, οι έμφυτες κλίσεις και οι προσωπικές ανάγκες
του κάθε ανθρώπου.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΟΥΝ ΤΗ «ΝΟΘΗ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ»
- Η εμπορευματοποίηση της ψυχαγωγίας από επιτήδειους που
εκμεταλλεύονται την ανάγκη αυτή του ανθρώπου και κερδοσκοπούν.
- Η μαζική παραγωγή έργων υποκουλτούρας που απευθύνονται στα ταπεινά
ένστικτα του εφησυχασμένου, αδρανοποιημένου κοινού.
- Τα περιορισμένα πνευματικά ενδιαφέροντα των ανθρώπων αποτέλεσμα της
εξειδίκευσης και της πνευματικής μονομέρειας.
- Το καταναλωτικό πνεύμα και η διαφήμιση που αποτρέπουν από την
επεξεργασία αλλά ωθούν στην επιφανειακή, άκριτη αποδοχή των
μηνυμάτων. Το άτομο ενδιαφέρεται για την απόκτηση υλικών αγαθών και
αδιαφορεί για την πνευματική του συγκρότηση.
- Η ιδεολογική σύγχυση και η ρευστότητα που χαρακτηρίζει μεταβατικές
περιόδους σαν τη δική μας. Δυσκολία στη διάκριση ποιοτικού -
αντιποιοτικού, αισθητικού - αντιαισθητικού, καλού - κακού.
- Τα ψυχολογικά προβλήματα, το άγχος και η ανασφάλεια ωθούν το άτομο
στη φυγή και την εκτόνωση και όχι στην ουσιαστική αντιμετώπισή τους.
- Η κρίση των ηθικών αξιών, η έλλειψη ιδανικών, συλλογικών οραμάτων και
στόχων.
- Η απουσία κρατικής μέριμνας για έργα υποδομής στον πολιτισμό και την
άθληση.
- Η κρίση του σύγχρονου πολιτισμού με την κρίση επικοινωνίας, την κρίση
αξιών, την αλλοτρίωση.
ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
- Συνειδητοποίηση της αξίας της ψυχαγωγίας.
- Συμβολή της οικογένειας (οφείλει να κατευθύνει το παιδί σε γόνιμους
τρόπους αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου του)
- Ανθρωπιστική παιδεία και καθολική μόρφωση.
- Κρατική παρέμβαση εναντίον όλων εκείνων που εμπορευματοποιούν και
υποβαθμίζουν την ψυχαγωγία.
- Επαφή με τη φύση και ουσιαστική επικοινωνία με το συνάνθρωπο.
- Ίδρυση πολιτιστικών κέντρων και χώρων άθλησης.
- Ποιοτική αναβάθμιση των Μ.Μ.Ε.

9. Νέοι και Ψυχαγωγία
Πάρα πολλοί νέοι αποφεύγουν τις εξωοικιακές μορφές ψυχαγωγίας,
κλείνονται στο σπίτι τους και στον εαυτό τους και ζητούν την απόλαυση στην
τηλεόραση και στο νideo και εντελώς πρόσφατα στα ηλεκτρονικά παιχνίδια,
που υποκαθιστούν την ανθρώπινη συντροφιά. Αυτό πέρα από το γεγονός ότι
αποτελεί τη χειρότερη μορφή παθητικής ψυχαγωγίας, αποξενώνει το νέο από το
ευρύτερο περιβάλλον του, τον κάνει κλειστό και εσωστρεφή τύπο, αδιάφορο για
τα όσα συμβαίνουν γύρω του. Αυτό συνεπιφέρει μια περαιτέρω καθίζηση και
πνευματική αποδυνάμωση της νεολαίας, που έχει σιγά - σιγά καταργήσει την
αγορά του ποιοτικού εντύπου και περιορίζεται σε περιοδικά προβολής ειδώλων.
Δεν είναι απορίας άξιο, λοιπόν, που το μεγαλύτερο μέρος των σημερινών
παιδιών αγνοεί τον Χριστιανό Μπαχ αλλά ξέρει τα πάντα για τη Μαντόνα.1
Με την προβολή ορισμένων τρόπων ψυχαγωγίας – ή μάλλον επιβολή – οι
νέοι εθίζονται τελικά σ' έναν τρόπο ζωής, σε μια μορφή ψυχαγωγίας, που δεν
είναι σε θέση να εγκρίνουν ή όχι. Δέχονται αυτό που τους παρέχεται, χωρίς ν'
αντιτάσσουν σ' αυτό την επιλεκτική τους ικανότητα, που με τον καιρό
εξατμίζεται. Συνηθίζουν στην πληθώρα των θεαμάτων ή ακουσμάτων κι όχι
στην ποιότητα που προσφέρει η αισθητική απόλαυση. Όχι μονάχα χάνουν τη
χαρά, που προσφέρει η δημιουργία προσωπικών έργων αλλά και την αισθητική
συγκίνηση που προσφέρει η επαφή μ' ένα έργο τέχνης. Δεν πρέπει ν' αποδοθεί
σε κάποια αόριστη συγκυρία το γεγονός ότι το αισθητικό κριτήριο των
περισσότερων νέων έχει αλλοιωθεί κατά τρόπο φρικτό. Θεωρούν όμορφο αυτό
που έχουν μάθει να βλέπουν και ν' ακούνε, δηλαδή το φτηνό, το χυδαία
εμπορικό, το βάναυσα εντυπωσιακό, το αισθησιακά διεγερτικό. Η κακή
ποιότητα των μέσων και τρόπων ψυχαγωγίας, που τους προσφέρεται οδηγεί
τους νέους στη γενίκευση. Το ποιοτικά ανώτερο ή παραγκωνίζεται και
τοποθετείται στο χώρο του δύσκολου, του ακατανόητου ή συγκρίνεται και
ισοβαθμίζεται με το κατώτερο και απορρίπτεται.
Σήμερα, μέσα στο γενικότερο πλαίσιο μιας καταναλωτικής κοινωνίας ακόμη
και η διασκέδαση έγινε καταναλωτικό προϊόν που αγοράζεται και πουλιέται. Η
λεγόμενη «βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου», χρησιμοποιώντας τις τεχνικές
του Marketing, επιβάλλει στους νέους ορισμένα στερεότυπα συμπεριφοράς,
όσον αφορά τον τρόπο ψυχαγωγίας. Οι νέοι, για να μην απομονωθούν από τους
συνομιλητές τους, αναγκάζονται να τ' αποδεχτούν· δέχονται «να χάσουν το
πρόσωπό τους για να μοιάσουν με τους άλλους».
Από τις ψυχαγωγικές εκδηλώσεις τους λείπει ο αυτοσχεδιασμός, ο
αυθορμητισμός, η γνησιότητα. Ακόμη και κάποιες υστερικές εκδηλώσεις είναι
μέσα στο πρόγραμμα· ένα είδος «ψυχαγωγικού χάπενινγκ». Εφόσον οι νέοι είναι
το τραγούδι τους, σήμερα το τραγούδι ελέγχεται από κάποιες πολυεθνικές εται-
ρείες, που καθορίζουν έναν ενιαίο τρόπο ψυχαγώγησης για όλη τη νεολαία της
γης. Βέβαια, το τραγούδι πρέπει να ενώνει αλλ' όχι να ισοπεδώνει ή να
1 μ

10. (1735-1782) υ μυ

11. .
, μ υ .

12. ομοιοποιεί και να περνά στο χώρο της νεολαίας κάποια ύποπτα μηνύματα και
κάποιους ύποπτους τρόπους ζωής. Η ετεροκατευθυνόμενη, όμως, διασκέδαση
δεν ικανοποιεί τις βαθύτερες ανάγκες των νέων, αφού πρωταρχικά μέσω αυτής
αποσκοπείται η εξασφάλιση του κέρδους. Γι' αυτό, άλλωστε, αντιμετωπίζει τους
νέους σαν οικονομικά μεγέθη κι όχι σαν αυτόνομες προσωπικότητες, με
ανεπτυγμένη κρίση, βούληση κι ευαισθησία. Η ψυχαγωγία από αγωγή της
ψυχής γίνεται αγωγή προς κατανάλωση.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο νέος συχνά κυριεύεται από μια
παθητικότητα. Οι διάφορες μορφές ψυχαγωγίας, όπως ο χορός και το τραγούδι,
δε λειτουργούν ως ερεθίσματα, που θα προτρέψουν να εκφραστεί μ' ένα δικό
του δυναμικό και δημιουργικό τρόπο ψυχαγωγίας. Αντίθετα, τον ωθούν σε μια
παθητική στάση ζωής, σε πανομοιότυπες μορφές διασκέδασης που τον
διδάσκουν απάθεια και αδιαφορία. Συχνά το τραγούδι γίνεται ένας άμεσος ή
έμμεσος τρόπος προβολής των ναρκωτικών, κάποιων αντικοινωνικών
συμπεριφορών και ψυχοφθόρων ιδεολογιών. Σήμερα το μοντέρνο τραγούδι
διαμορφώνει όχι μόνο τη γλώσσα αλλά και τη σκέψη των νέων. Αυτό εξηγεί το
γιατί το λεξιλόγιο της ελληνικής νεολαίας βρίθει από ξενικά στοιχεία ή από
λέξεις δήθεν λαϊκές, που προωθούνται από κάποια τραγούδια μιας νέας αργκό,
που εκφράζει τον πρόσφατο μουσικό μας λαϊκισμό, που δεν είναι τίποτε άλλο
παρά εμβόλιο ανοησίας στη σκέψη και στη γλώσσα των νέων παιδιών.
Απ' όλα αυτά διαπιστώνουμε ότι ο σύγχρονος τρόπος ψυχαγωγίας δεν
εξαρτάται σε μεγάλο ποσοστό από τη θέληση των ίδιων των νέων. Απλά τους
μεταβάλλει σε άκριτους δέκτες απολαύσεων. Μέσω της ελεγχόμενης
ψυχαγωγίας περνούν και οι νέοι τρόποι εξάρτησης. Κι επειδή οι νέοι όλου του
κόσμου αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα, ρέπουν προς έναν ενιαίο τρόπο
διασκέδασης. Όμως από αυτό επωφελούνται οι πολυεθνικές δισκογραφικές
εταιρείες, για να διαμορφώσουν ένα παγκόσμιο πρότυπο ψυχαγωγίας,
σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα. Σήμερα, το τραγούδι εκφράζει κατά
κάποιον τρόπο την ιδεολογία των νέων. Μέσα από αυτή την «ιδεολογία»
επιχειρείται η απο-εθνικοποίηση των λαών και η αποκοπή της νεολαίας από την
εθνική τους κουλτούρα. Δεν υποβοηθούνται σήμερα οι προσπάθειες, που θα
έδιναν τις δυνατότητες στους νέους να βρουν τρόπους και μέσα ψυχαγωγίας
στη δική τους κουλτούρα.
Σαράντος Ι. Καργάκος, Προβληματισμοί, Ένας διάλογος με τους νέους,
τομ. Γ', εκδ. Gutemberg, σελ. 105-109.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΩΣΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
• Εγκυρότητα ειδήσεων (παρουσίαση γεγονότων στις αληθινές τους
διαστάσεις).
• Αμεσότητα και επικαιρότητα των ειδήσεων .
• Πληρότητα ειδήσεων .
• Διαχωρισμός των γεγονότων από τα σχόλια και αποφυγή εμπλοκής τους.

13. • Σφαιρική και πολύπλευρη προβολή γεγονότων .
• Δυνατότητα έκφρασης των απόψεων κάθε μειοψηφίας.
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΣΩΣΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
• Δημοκρατικό πολίτευμα που διασφαλίζει την κατοχύρωση του δικαιώματος
για ελευθερία έκφρασης και λόγου, το σεβασμό των ανθρώπινων
δικαιωμάτων και την απουσία λογοκρισίας, τη θεσμική κατοχύρωση της
πολυφωνίας και του πλουραλισμού.
• Ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης από πολιτικά, οικονομικά και άλλα
συμφέροντα.
• Έλεγχος της διαδικασίας πληροφόρησης από τους ίδιους τους πολίτες, οι
οποίοι θα πρέπει να ενημερώνονται από πολλές πηγές, να αξιολογούν τις
πληροφορίες, να παρεμβαίνουν όταν χρειάζεται.
• Στελέχωση των μέσων ενημέρωσης από ανθρώπους με επαγγελματική και
γλωσσική κατάρτιση καθώς επίσης με αίσθημα κοινωνικής ευθύνης και
βαθιά δημοκρατική συνείδηση.
ΘΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΩΣΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
• Ελεύθερη και ορθή επιλογή αποφάσεων σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.
• Διασφάλιση ανθρώπινων δικαιωμάτων με την προβολή αδικιών και την
καλλιέργεια ανθρωπιστικών αρχών .
• Ευαισθητοποίηση και επίλυση κοινωνικών ή πανανθρώπινων προβλημάτων.
• Ουσιαστική λειτουργία της δημοκρατίας, καθώς οι πολίτες αποφασίζουν τον
τρόπο ζωής τους και συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων και συμπράττουν
στην εκτέλεση τους.
• Βελτίωση της ποιότητας ζωής, καθώς η ενημέρωση δραστηριοποιεί τα μέλη
της κοινωνίας για δυναμική διεκδίκηση καλύτερων συνθηκών ζωής,
εργασίας και μόρφωσης.
• Διαμόρφωση και προβολή προτύπων κοινωνικά αποδεκτών.
Ορισμός: Η σκόπιμη μετάδοση ψευδών ειδήσεων ή η συστηματική απόκρυψη
ειδήσεων που αποσκοπούν στον αποπροσανατολισμό και τη χειραγώγηση της
κοινής γνώμης για να εξυπηρετηθούν συγκεκριμένα συμφέροντα και
σκοπιμότητες.
ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ
ΤΡΟΠΟΙ ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
• μονομερής κοινοποίηση της είδησης
• σκόπιμος τονισμός ορισμένων σημείων .
• αποσιώπηση ή παραποίηση του περιεχομένου της είδησης.
• μέγεθος άρθρων και θέση στη σελιδοποίηση.
• χρήση φορτισμένων τίτλων .
• διαπλοκή του γεγονότος με το σχόλιο.
• υπερπληροφόρηση

14. • σκόπιμα λανθασμένη ιεράρχηση των ειδήσεων
ΑΙΤΙΕΣ ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
• Εξάρτηση των Μ.Μ.Ε. από πολιτικές σκοπιμότητες και οικονομικά
συμφέροντα. Στην περίπτωση αυτή τα μέσα μεταδίδουν ελεγχόμενες
πληροφορίες, διαστρεβλώνουν την αλήθεια, προβάλλουν επιλεκτικά ορισμένα
στοιχεία της είδησης αξιοποιώντας αποσπασματικά τις πληροφορίες και συχνά
λειτουργούν ως φερέφωνα της εκάστοτε εξουσίας.
• Αμβλυμμένη ηθική και κοινωνική συνείδηση των φορέων ενημέρωσης,
δηλαδή των δημοσιογράφων, οι οποίοι στο όνομα της προσωπικής ανάδειξης
και του καριερισμού εμπλέκουν το γεγονός με το σχόλιο, αξιολογούν
υποκειμενικά και αλλοιώνουν το περιεχόμενο της είδησης, σκανδαλοθηρούν ή
δεν παρουσιάζουν όλες τις απόψεις για ένα θέμα.
• Ο ανταγωνισμός μεταξύ των Μ.Μ.Ε. με στόχο την εμπορική επιτυχία οδηγεί
στην προβολή με κριτήρια την εντυπωσιοθηρία και τη μεγιστοποίηση της
απήχησής τους. Έτσι τα ίδια τα Μ.Μ.Ε. μετατράπηκαν σε κερδοσκοπικές
επιχειρήσεις. Χρησιμοποιούν αθέμιτα μέσα. Παρουσιάζουν το ασήμαντο, το
αδιάκριτο, το ηθικά απαγορευμένο από ανάγκη για επιβίωση στο έντονα
ανταγωνιστικό περιβάλλον .
• Κοινωνικοί παράγοντες, όπως:
- παθητικότητα, αδιαφορία και απολιτικοποίηση του σύγχρονου
ανθρώπου.
- άκριτη αποδοχή πληροφοριών από τους δέκτες.
- χαμηλό πνευματικό επίπεδο.
- έλλειψη ανθρωπιστικής παιδείας που θα διαπλάσει κατάλληλους
δέκτες.
- οι αυξημένες υποχρεώσεις του σύγχρονου ανθρώπου δεν του αφήνουν
ελεύθερο χρόνο και - διάθεση για ενασχόληση με τα κοινά.
- η τάση τμήματος της κοινωνίας να ασχολείται με την ιδιωτική ζωή
επώνυμων και ανώνυμων.
• Απουσία δημοκρατικού πολιτεύματος, επιδίωξη αυταρχικών καθεστώτων
για δημιουργία πειθήνιων πολιτών .
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
• Μαζοποίηση, ετεροκαθορισμός και χειραγώγηση ατόμων εξαιτίας της
δημαγωγίας και της προπαγάνδας.
• Ο άνθρωπος, με τη συστηματική και κατευθυνόμενη πληροφόρηση, χάνει
την ελευθερία να σκέπτεται και να αποφασίζει για λογαριασμό του.
Παρασύρεται από το φόβο, την αγωνία, τα ένστικτα και τις επιθυμίες του,
αιχμαλωτίζεται ο νους του σε προκαθορισμένο τρόπο σκέψης. Δε διαβλέπει
την πρόθεση και την υστεροβουλία που κρύβεται πίσω από την προβολή
ενός μηνύματος ή την παραποίηση ενός γεγονότος.
• Κυριαρχεί κλίμα καχυποψίας, ανασφάλειας, αβεβαιότητας
• Κλονισμός ηθικών αξιών και υγιών προτύπων .
• Σπίλωση κοινωνικής υπόληψης προσώπων που έγιναν θύματα δυσφήμισης.

15. • Επικράτηση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας: φανατισμός, βία,
έγκλημα.
• Παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων (κατάργηση θεσμών-υπερίσχυση
ισχυρών).
• Πολιτική δυσλειτουργία -φαλκίδευση δημοκρατίας (πολιτική προπαγάνδα,
δημαγωγία, αποπροσανατολισμός), αφού δεν υπάρχει έλεγχος της εξουσίας
και προβολή της λαϊκής επιταγής μέσω του Τύπου.
• Κοινωνική αποσύνθεση και αποδιοργάνωση (απουσία κοινωνικής
συναίνεσης, αδυναμία καλλιέργειας ηθικής και κοινωνικής συνείδησης,
αδυναμία λήψης σωστών μέτρων σε κάθε τομέα ανθρώπινης δράσης).
ΜΕΤΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ
Από την Πολιτεία και τα ΜΜΕ:
• παρέμβαση της πολιτείας με τους συντεταγμένους θεσμούς για κοινωνικό
έλεγχο στα ΜΜΕ και προσαρμογή της δημόσιας εκπομπής των μηνυμάτων
στους νόμους του δημόσιου συμφέροντος
• ενεργοποίηση των μη λαϊκιστών πολιτικών , για να προκαλέσουν ρήξεις και
τομές, χωρίς να υπολογίζουν το πολιτικό κόστος και να κάμπτονται από
διάφορες πιέσεις
• ισότιμη συμμετοχή των πολιτικών και κοινωνικών φορέων στη διοίκηση
τους
• θεσμική κατοχύρωση της πολυφωνικής ενημέρωσης
• αξιοκρατία στην πρόσληψη στελεχών , άτομα ανιδιοτελή, με ψυχικό και
ηθικό σθένος εφαρμογή του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας,
επιβολή ποινών σε ακραίες περιπτώσεις
• καλλιέργεια αμφίδρομης σχέσης πομπού δέκτη (ΜΜΕ -κοινού ).
Από τα άτομα:
• ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια για ανάπτυξη κριτικής σκέψης και στάσης
απέναντι στα ΜΜΕ
• συνεχής εγρήγορση, αντίδραση, απόρριψη του χυδαίου και επαναφορά στην
ηθική και αισθητική τάξη
• εξοικονόμηση ελεύθερου χρόνου, για ενεργό συμμετοχή στα πολιτικά
πράγματα
• αυτογνωσία, αυτοέλεγχος και αυτοκριτική, ώστε το άτομο να μη
συγκατατίθεται στην παραπληροφόρηση, αλλά να είναι κυρίαρχο της
σκέψης και των πράξεων του.
ΤΥΠΟΣ
Προσδιορισμός του όρου: είναι το σύνολο των εφημερίδων και περιοδικών
που εκδίδονται, μαζί με τους δημοσιογράφους ,τους τυπογράφους, αλλά και τα

16. μηχανήματα που χρησιμοποιούνται. Ο Τύπος ονομάστηκε «η τέταρτη εξουσία»
από την κυρίαρχη επιρροή που ασκεί στην κοινή γνώμη η δημοσιογραφία.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ:
• ενημερώνει με ποικίλους τρόπους για κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα
• συμβάλλει στη διάδοση επιστημονικών και γενικών γνώσεων
• προβληματίζει, ενεργοποιεί το πνεύμα, συντείνει στην πνευματική
καλλιέργεια του αναγνώστη, καθώς προωθεί την επαφή με τις τέχνες και τα
γράμματα
• εξασφαλίζει τον κοινωνικό διάλογο καλλιεργώντας την κοινωνική συνείδηση
• διαμορφώνει την κοινή γνώμη συντελώντας στη συμμετοχή του ατόμου στα
κοινά και εξασφαλίζοντας την κοινωνική συνεργασία και αλληλεγγύη
• αποκαλύπτει αδικίες, αυθαιρεσίες, ευαισθητοποιεί για τα υπάρχοντα
κοινωνικά προβλήματα
• προβάλλει ιδανικά, εισάγει νέες ιδέες, ευαισθητοποιεί σε θέματα ανθρωπιάς,
έτσι ώστε να ηθικοποιεί
• συμβάλλει στην κατοχύρωση του δημοκρατικού πολιτεύματος, καθώς
διακινεί γνώμες και πολιτικές αντιλήψεις, ευνοεί την κριτική σκέψη και την
πνευματική ελευθερία, ελέγχει την εξουσία και τη συνδέει με το λαό μέσω
του διαλόγου. Διακινεί πολιτικές και κοινωνικές ιδέες διαμορφώνοντας
πολίτες με δημοκρατική συνείδηση, βάζει φραγμό σε φαινόμενα βίας, γιατί
δίνει τη δυνατότητα έκφρασης ιδεών και γνωμών όλων των πολιτικών και
κοινωνικών ομάδων. Υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα
• συμβάλλει στη διαφύλαξη της παράδοσης και διαμορφώνει υγιή εθνική
συνείδηση
• ψυχαγωγεί τους αναγνώστες κατά τον ελεύθερο χρόνο τους
Ο ΤΥΠΟΣ ΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΓΙΑΤΙ:
• ενημερώνει έγκυρα τον πολίτη για τα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα,
ωθώντας τον να συμμετέχει ενεργά στα κοινά
• διασφαλίζει την πολυφωνία
• επιδρά στη συνείδηση των πολιτών, βοηθώντας τους να διαμορφώσουν υγιή
πολιτικά κριτήρια, να σχηματίσουν άποψη γύρω από τα ζητήματα που
αφορούν την κοινωνία όπου ζουν αλλά και τη διεθνή κοινότητα
• γίνεται το βήμα διαμαρτυρίας των πολιτών, οι οποίοι στέλνοντας επιστολές
μπορούν να εκφράσουν τις απόψεις τους, να διαμαρτυρηθούν, να
διαφωνήσουν, να καταγγείλουν, να ελέγξουν δημόσια πρόσωπα
• κρίνει τις ενέργειες των αρχών, φωτίζει αθέατες πλευρές του δημόσιου βίου
• κατοχυρώνει το δικαίωμα των μειοψηφιών να διατηρούν και να
γνωστοποιούν τις απόψεις τους
• διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες του ατόμου και οξύνει την κρίση του,
ενεργοποιώντας την ελεύθερη σκέψη και έκφραση, που συγκροτούν ένα
πρωταρχικό θεμέλιο της δημοκρατίας

17. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΣΩΣΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ:
• ύπαρξη δημοκρατικού πολιτεύματος
• ανεξαρτησία του Τύπου από οικονομικά και κομματικά συμφέροντα
• επαγγελματική ακεραιότητα, ευσυνειδησία των δημοσιογράφων, σεβασμός
ανθρώπου, προώθηση του δημόσιου συμφέροντος
• ο ίδιος ο πολίτης οφείλει να διεκδικεί το δικαίωμα της ανόθευτης
πληροφόρησης και να έχει ουσιαστικό λόγο στη μορφή και την ποιότητα της
ενημέρωσης που λαμβάνει
• η πολιτεία μπορεί με κατάλληλα μέτρα και επιχορήγηση να συνεισφέρει
θετικά στην αποδέσμευση του Τύπου από οικονομικά συμφέροντα
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ:
• κατευθυνόμενη πληροφόρηση
• πηχυαίοι τίτλοι, συχνά με εμπρηστικό χαρακτήρα
• αποσιώπηση σημαντικών γεγονότων, εσκεμμένη υποτίμησή τους
• αναζήτηση σκανδάλων κάθε λογής, αποκάλυψη προσωπικής ζωής
επωνύμων και ανωνύμων, με σκοπό την πρόκληση και ικανοποίηση της
νοσηρής περιέργειας με αποτέλεσμα την κατάλυση της ιδιωτικής ζωής
• προπαγάνδα που εξυπηρετεί κομματικά και οικονομικά συμφέροντα,
φανατισμός, εμπάθεια, συνθηματολογία, κινδυνολογία
ΑΙΤΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ:
• υποταγή σε οικονομικά συμφέροντα (εκδοτικά τραστ).Οι εφημερίδες και τα
περιοδικά έχουν αναχθεί σε κερδοσκοπικές επιχειρήσεις
• εξάρτηση από τη διαφήμιση για να μένει χαμηλή η τιμή της εφημερίδας
• προώθηση κομματικών σκοπιμοτήτων
• ανευθυνότητα και ατομικές φιλοδοξίες δημοσιογράφων, χρηματισμός
• ευθύνη του κοινού: μη εξοικείωση με το γραπτό λόγο, προτίμηση στην
εικόνα (τηλεόραση)
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ:
• παραποίηση της αλήθειας, χειραγώγηση της κοινής γνώμης σε βάρος της
κοινωνικής και πολιτικής προόδου
• φανατισμός του κοινού, αποπροσανατολισμός από τα πραγματικά
προβλήματα, λαϊκισμός
• η σκανδαλοθηρία, οι συκοφαντίες, ο κιτρινισμός κάνουν τον πολίτη να χάνει
την εμπιστοσύνη του απέναντι στην πολιτική ηγεσία, με αποτέλεσμα να
αδιαφορεί για την πολιτική ζωή και να περιχαρακώνεται στον ιδιωτικό του
βίο.
• φαλκιδεύεται η δημοκρατία, εφόσον δεν προωθείται ο ουσιαστικός
διάλογος και η πολυφωνία, δεν ελέγχεται η εξουσία.

18. ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ
ΘΕΤΙΚΑ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ:
• Συνδυάζει ήχο, εικόνα, κίνηση και γι’ αυτό γίνεται άμεση, εντυπωσιακή,
παραστατική και εύκολα κατανοητή.
• Προσφέρει έγκαιρη και άμεση ενημέρωση, αφού πληροφορεί για οτιδήποτε
συμβαίνει σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, με έκτατα δελτία, ανακοινώσεις,
ζωντανές συνδέσεις.
• Πληροφορεί τον τηλεθεατή χωρίς να απαιτείται ιδιαίτερος κόπος και χρόνος
από μέρος του.
• Προσφέρει ποικίλες δυνατότητες ψυχαγωγίας καλύπτοντας σχεδόν όλες τις
προτιμήσεις και όλες τις ηλικίες. Μάλιστα αποτελεί το πιο οικονομικό μέσο
ψυχαγωγίας και «σύντροφο» για μοναχικούς ανθρώπους.
• Συντελεί στην επικοινωνία και την αλληλοκατανόηση των λαών, συμβάλλει
στην ανανέωση των ιδεών , στη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων.
• Μέσω διαφόρων πολιτικών συζητήσεων προωθεί το διάλογο και την
ελεύθερη έκφραση, βοηθά τους πολίτες να κατανοήσουν το πολιτικό
γίγνεσθαι και να διαμορφώσουν άποψη, συμβάλλει στην πολυφωνία
φιλοξενώντας διαφορετικές πολιτικές παρατάξεις, ευαισθητοποιεί το κοινό
για διάφορα προβλήματα και γενικότερα στηρίζει τη δημοκρατία
Η ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ -ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ- ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ ΤΙΣ ΕΞΗΣ
ΕΠΙΚΡΙΣΕΙΣ: .
• Σημαντικός αριθμός των τηλεοπτικών εκπομπών χρησιμοποιεί τη βία ως
ένα από τα ισχυρότερα όπλα για την αύξηση των ποσοστών θεαματικότητας.
Οι υπεύθυνοι χάραξης του προγράμματος προβάλλουν, μάλιστα, το
επιχείρημα ότι η επίδραση του θεατή από τη δημοσιοποίηση της βίας είναι
θετική, καθώς προκαλεί ένα αίσθημα απώθησης απέναντι στη βία και
λειτουργεί ως «λύτρωση» -στο επίπεδο της φαντασίας- από τις τυχόν
επιθετικές του παρορμήσεις. Οι έρευνες, όμως, έχουν δείξει ότι η υπερβολική
προβολή βίας αμβλύνει την ευαισθησία του θεατή σε θέματα παρανομίας και
βίας ή εθίζει στη διάπραξη βιαιοτήτων, μέσα από μια διαδικασία μάθησης και
μιμητισμού, ιδιαίτερα όταν οι δέκτες των μηνυμάτων είναι έφηβοι ή παιδιά.
• Τα δελτία ειδήσεων έγιναν δελτία ψυχαγωγίας. Δεν ενημερώνουν τον
πολίτη ουσιαστικά για τις εξελίξεις τονίζοντας τα αίτια αλλά και τις
προεκτάσεις που έχουν τα γεγονότα στην ατομική και συλλογική ζωή. Απλά
καταγράφουν το γεγονός δίνοντας έμφαση στον πόνο, στην οργισμένη
αντίδραση των ανθρώπων που εμπλέκονται σε αυτό. Θέλουν να συγκινήσουν
το θεατή. Συχνά τις ειδήσεις που σχετίζονται με πολεμικές συγκρούσεις,
τρομοκρατικές ενέργειες τις ακολουθούν ειδήσεις σχετικές με τη μόδα, τα
αθλητικά τεκταινόμενα ή και διαφημίσεις. Στη συνείδηση του θεατή ο
τρόμος, ο πόνος, η δυστυχία έχουν σύντομη διάρκεια.
• Η τηλεοπτική επικοινωνία λειτουργεί με τη δική της ιδιαίτερη λογική.
Κατασκευάζει το δικό της κόσμο, ένα ολόκληρο συμβολικό σύμπαν, το οποίο
αυτοπαρουσιάζεται ως άμεση έκφραση της αλήθειας, ο καθρέφτης της
πραγματικότητας, η αντικειμενική εικόνα του κόσμου. Στην ουσία, ωστόσο,
συγκροτεί επιλεκτικά την εικόνα της κοινωνικής πραγματικότητας. Διαθέτει

19. ταυτόχρονα μια δύναμη αποκλεισμού που πλήττει όχι μόνο άτομα και ομάδες
αλλά και τρόπους έκφρασης που δεν εναρμονίζονται εύκολα με τους κώδικες
της τηλεοπτικής εικόνας, απο την ποίηση ως το φιλοσοφικό στοχασμό.
Τελικά, αυτό που η τηλεόραση ορίζει ως σημαντικό γίνεται σημαντικό για
όλους. Είτε πρόκειται για πρόσωπα είτε για γεγονότα είτε για ιδέες και αξίες,
για τρόπους ζωής και κώδικες συμπεριφοράς, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης
δίνουν τον τόνο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης.
• Εκπομπές κοινωνικού προβληματισμού ασχολούνται με ιδιωτικά
ζητήματα ορισμένων ανθρώπων -που, αν όχι καθόλου, ελάχιστα αφορούν
το σύνολο- οι οποίοι βλέπουν ξαφνικά τη ζωή τους να γίνεται τηλεοπτικό
θέαμα. Μόλις συμβεί στη ζωή του ατόμου ένα ενδιαφέρον γεγονός,
ευχάριστο ή δυσάρεστο, επιτυχία ή έγκλημα, τότε η τηλεόραση εισβάλλει
στην ιδιωτική ζωή και ζητά να μάθει τα πάντα. Οι δημοσιογράφοι αποκτούν
συμπεριφορά και ύφος ανακριτή, δικαστή. Ρωτούν λεπτομέρειες, εισχωρούν
στα άδυτα της προσωπικής ζωής παραβιάζοντας το δικαίωμα του
ατόμου να κρατά τις ιδιωτικές του στιγμές μακριά απο τα φώτα της
δημοσιότητας.
• Οι τηλεοπτικές σειρές και τα προγράμματα δεν προάγουν την αισθητική
συγκίνηση του κοινού, δεν περνούν μηνύματα διαχρονικά αλλά είναι
προϊόντα της μαζικής κουλτούρας και έχουν ημερομηνία λήξεως. Ο
δημιουργός, στην προσπάθειά του να προσεγγίσει τις προτιμήσεις ενός
αμύητου στην τέχνη κοινού, θυσιάζει την ποιότητα της καλλιτεχνικής ουσίας
και μορφής. Απλουστεύει την πραγματικότητα, σχηματοποιεί τις ανθρώπινες
και κοινωνικές σχέσεις, καταγίνεται με τα πιο ανώδυνα και δευτερεύουσας
σημασίας ζητήματα της ατομικής και δημόσιας ζωής. Η τέχνη αυτού του
είδους, έχοντας τεθεί σε ένα εμπορικό κύκλωμα, υπόκειται στο νόμο της
προσφοράς και της ζήτησης. Προσφέρει στο κοινό αυτό που εκείνο επιθυμεί
ή στη χειρότερη περίπτωση, ακολουθώντας τους νόμους μιας οικονομίας που
στηρίζεται στην κατανάλωση, υποβάλλει στο κοινό τι πρέπει να επιθυμεί.
• Η τηλεόραση -μέσω κυρίως των διαφημίσεων- ασκεί πλύση εγκεφάλου
στο κοινό και του δημιουργεί συνεχώς πλασματικές ανάγκες. Το άτομο,
επηρεασμένο απο τα διαφημιστικά μηνύματα, σπεύδει να αγοράσει τα
προϊόντα που προβάλλονται πιστεύοντας ότι θα γίνει πιο επιθυμητό,
αποδεκτό από την παρέα, ότι θα αποκτήσει κύρος, γόητρο. Πιέζεται να
προσαρμόσει τις δικές του επιδιώξεις σε μοντέλα ζωής που στηρίζονται στην
κατανάλωση και υπόσχονται ότι εξασφαλίζουν την επιτυχία, την υλική
ευημερία, την ασφάλεια, την απόλαυση.
• Ο άνθρωπος μετατρέπεται σε παθητικό θεατή της πολιτικής, της ζωής
των άλλων, του αθλητισμού, της χαράς, της γιορτής. Καθηλωμένος στην
πολυθρόνα του, παραιτείται από το δικαίωμα να πρωταγωνιστεί στη ζωή
του. Υιοθετεί το ρόλο του παρατηρητή, συγχέει το πραγματικό με το
φανταστικό.
• Η τηλεόραση έχει υποκαταστήσει το συνεκτικό δεσμό που πρόσφερε το
οικογενειακό τραπέζι, με αποτέλεσμα να υπάρχει έλλειψη επικοινωνίας.
Έτσι σήμερα η οικογένεια συγκεντρώνεται γύρω από την τηλεόραση και οι
συνομιλίες της περιορίζονται στο γρήγορο και επιφανειακό σχολιασμό των
γεγονότων ή των τηλεοπτικών προγραμμάτων ,

20. • Η τηλεόραση οδηγεί στη μαζοποίηση του ανθρώπου, εφόσον επιβάλλει τη
μόδα, τις συνήθειες, τον τρόπο ζωής. Το πλατύ κοινό «ποτίζεται» από τις
ίδιες συνήθως θολές πηγές, μαθαίνει να έχει κοινές αρέσκειες, όμοιους
τρόπους χαράς και λύπης, τρέφεται με λέξεις αποστερημένες από το
βαθύτερο νόημά τους, με συνθήματα κενά νοήματος. Έτσι, και η σκέψη και
ο λόγος του συρρικνώνονται.
Η ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΙΑΔΡΑΜΑΤΙΣΕΙ ΘΕΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΡΟΛΟ...
• Προσφέροντας έγκυρη και αντικειμενική ενημέρωση για τις εξελίξεις σε εθνικό
και διεθνές επίπεδο.
Διαχωρισμός της είδησης από το σχόλιο.
Ιεράρχηση των θεμάτων δίνοντας προτεραιότητα στην προβολή των
σημαντικότερων κοινωνικών προβλημάτων και όχι στην προβολή του
εντυπωσιακού.
Συζητήσεις «ανοιχτού» διαλόγου με αξιόλογες προσωπικότητες, με
ειδικούς στα διάφορα θέματα και συμμετοχή του κοινού.
Ενθάρρυνση της πολιτικής συμμετοχής.
• Σχεδιάζοντας ποιοτικές τηλεοπτικές σειρές που ασχολούνται με καίρια
ζητήματα της ατομικής και κοινωνικής ζωής.
Προβολή θετικών μηνυμάτων για την οικογένεια, την αρμονική
συμβίωση των ατόμων, τη φιλία.
Προβολή υγιών προτύπων -του ανθρωπιστή επιστήμονα, του
οικολογικά ευαισθητοποιημένου πολίτη, του υπέρμαχου των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων, κ.λπ.- και αξιών όπως η αγάπη, η ειλικρίνεια, η εμπιστοσύνη, η
αλληλοκατανόηση.
Στήριξη της γνήσιας καλλιτεχνικής δημιουργίας, προαγωγή της
αισθητικής συγκίνησης και απόλαυσης του κοινού.
• Προβάλλοντας ψυχαγωγικές εκπομπές με ποιοτικό τραγούδι, χορό, με
παρουσίαση νέων καλλιτεχνών, με τηλεπαιχνίδια που αυξάνουν τις γνώσεις και
οξύνουν την κρίση.
• Γνωστοποιώντας τα διάφορα δρώμενα στο χώρο του πολιτισμού: μουσικές
συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, παρουσιάσεις βιβλίων, εκθέσεις
ζωγραφικής, γλυπτικής ή φωτογραφίας, εκδηλώσεις σε μουσεία κ.λπ. και
προβάλλοντας συστηματικά την παράδοση και την πολιτιστική κληρονομιά.
• Δίνοντας έμφαση στα προγράμματα της εκπαιδευτικής τηλεόρασης: μαθήματα
ξένων γλωσσών, ντοκιμαντέρ με θέματα σχετικά με τη φύση, τις φυσικές
επιστήμες, την τεχνολογική ανάπτυξη, εξοικείωση με τον κόσμο της
πληροφορικής.
• Διοργανώνοντας αποτελεσματικές εκστρατείες ενημέρωσης για παγκόσμια
προβλήματα και ευνοώντας τις πολιτιστικές ανταλλαγές και την
ουσιαστικότερη γνωριμία και επικοινωνία των λαών (δυνατότητες της
δορυφορικής τηλεόρασης).
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΟ –ΓΕΓΟΝΟΣ
1. Να διαμορφώσετε καθέναν από τους ακόλουθους τίτλους, που
εκφράζουν υπαινιγμούς και σχόλια, έτσι ώστε να αποδίδουν την
αντίστοιχη είδηση με τρόπο ουδέτερο.

21. Παράδειγμα
Δεδομένος τίτλος: Περίεργη φωτιά σε εργοστάσιο, ύποπτα τα αίτια.
Ουδέτερη παραλλαγή του τίτλου: Φωτιά σε εργοστάσιο από άγνωστη αιτία.
α) Ασυνείδητος οδηγός εγκαταλείπει αιμόφυρτο το θύμα του στην άσφαλτο.
β) Τολμηρά τα νέα μέτρα κατά των εμπόρων του θανάτου.
γ) Απεργιακό κύμα σαρώνει τη χώρα.
δ) Ογδοντάχρονη γριούλα θύμα αδίστακτου ληστή.
ε) Με σκυμμένο το κεφάλι επιστρέφει η Εθνική από τη Ρώμη.
στ) Μάδησαν τις τουλίπες οι παίκτες μας με τα δύο γκολ μέσα στο ίδιο το
γήπεδο του Άμστερνταμ!
ζ) Θεαματική βουτιά στο χρηματιστήριο.
η) Στο έλεος της κακοκαιρίας η χώρα.
θ) Καλπάζει η ανεργία, δείχνουν οι μετρήσεις.
ι) Καινούργια θεομηνία κυβερνητικών «θα».
2. Να χαρακτηρίσετε το είδος του σχολιασμού που περιέχουν τα κείμενα
των ειδήσεων στη στήλη Ι χρησιμοποιώντας τα στοιχεία της στήλης ΙΙ.
Μία είδηση στη στήλη Ι περισσεύει.
Στήλη Ι Στήλη ΙΙ
1. Ως αποτέλεσμα της Τεράστιας οικολογικής
καταστροφής που έχει μετατρέψει τον Γάγγη σε
οχετό, το μπάνιο σ’ αυτόν τον ιερό ποταμό -το
οποίο αποτελεί σκοπό κάθε πιστού ινδουιστή-
κινδυνεύει να μεταβληθεί σε εισιτήριο για το άλλο
κόσμο ή, στην
καλύτερη περίπτωση, για το νοσοκομείο.
2. Τετράχρονος πήγε στο νηπιαγωγείο του
Κλίβελαντ
α) Επιδοκιμασία
β) Αποδοκιμασία

22. με ένα περίστροφο γεμάτο. Ο πατέρας του ήταν
στο
σπίτι με ένα μυαλό άδειο.
3. Κατάμεστο το Ηρώδειο χθες, όρθιο το κοινό,
αποθέωσε τον Μίκη Θεοδωράκη.
4. Ταραχές ξέσπασαν στην Ινδονησία μετά την
απόφαση των αρχών να αυξήσουν τις τιμές στα
καύσιμα και τις μεταφορές.
5. Πρέπει να προνοήσετε, να περιμένετε, να έχετε
οργανωθεί... Αν θέλετε, δηλαδή, να δείτε την ταινία
που θέλετε ή να παρακολουθήσετε την παράσταση
της αρεσκείας σας. Γιατί οι κινηματογραφικές
αίθουσες γεμίζουν πλέον ασφυκτικά και οι καλές
παραστάσεις έχουν «κλείσει» βδομάδες πριν. Η
διασκέδαση της τελευταίας στιγμής πάει περίπατο.
Νέες συνήθειες λοιπόν.... Για άλλους καλές, για
άλλους κακές .
6. Καπετάν Σωτήρας αναδείχθηκε ο ηρωικός
πλοίαρχος του οχηματαγωγού «Ρομίλντα» που,
αψηφώντας ανέμους 10 μποφόρ, ξεκίνησε με δική
του ευθύνη από τη Ρόδο, για να παραλάβει μια
ασθενή από την Πάτμο.
γ) Αμφισβήτηση
δ) Ειρωνεία
ε) Ενθουσιασμός
1. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Ι με εκείνα της στήλης ΙΙ. Ένα
στοιχείο της στήλης ΙΙ περισσεύει.
ΣΤΗΛΗ Ι ΣΤΗΛΗ ΙΙ
1) Τουλάχιστον 34 άνθρωποι επέβαιναν στο
κουβανικό αεροπλάνο που συνετρίβη σε ορεινή
περιοχή κοντά στον Άγιο Δομίνικο.
2) Από τη Ναμίμπια μεταφέρθηκαν στη Λάρισα 200
στρουθοκάμηλοι, με σκοπό την αναπαραγωγή, την
εμπορία, αλλά και την παροχή πληροφοριών σε όσους
θέλουν να ασχοληθούν με την εκτροφή.
3) Σε κλάσματα δευτερολέπτου ειδικοί
α) το γεγονός
β) ο χρόνος
γ) ο τρόπος

23. πυροτεχνουργοί εξουδετέρωσαν παλιά νάρκη στην
περιοχή του Έβρου.
4) Λόγω μηχανικής βλάβης ακινητοποιήθηκε για δύο
ώρες κοντά στο Λιανοκλάδι η ταχεία αμαξοστοιχία
του ΟΣΕ, κατά τη διαδρομή από την Αθήνα στη
Θεσσαλονίκη.
5) Με τη συμβολική δίκη και εκτέλεση του
Χριστόφορου Κολόμβου, που πατώντας πρώτος στην
Αμερική άνοιξε τις πόρτες του Νέου Κόσμου στους
Ισπανούς κατακτητές, γιόρτασαν φέτος την
«ανακάλυψή» τους οι ιθαγενείς Ινδιάνοι της
Ονδούρας.
6) Τα συμπεράσματα των επιστημόνων που
μελέτησαν τον εγκέφαλο του κάβουρα καταρρίπτουν
το μύθο που θέλει τα ζώα να δρουν μηχανικά, χωρίς
να σκέπτονται.
7) Σεισμός μεγέθους 7,7 Ρίχτερ έπληξε χθες πολλά
νησιά του νοτίου αρχιπελάγους της Ιαπωνίας.
8) Άνδρες των ειδικών δυνάμεων της Πυροσβεστικής
έκαναν ολονύχτιες έρευνες, για να εντοπίσουν 15
ορειβάτες που εγκλωβίστηκαν, αργά χθες το
απόγευμα, στο φαράγγι της Μονής Κλειστών στην
Πάρνηθα
δ) η αιτία
ε) το πρόσωπο που δρα
στ) το πρόσωπο που
παθαίνει
ζ) το αποτέλεσμα του
γεγονότος
η) το ποιητικό αίτιο
θ) ο τόπος
Ενεργητική και παθητική σύνταξη στην είδηση
1. Ανήσυχος ο διευθυντής συντάξεως εξηγεί στον νεαρό δημοσιογράφο ότι
ορισμένοι από τους ακόλουθους τίτλους ειδήσεων θα μπορούσαν να
προκαλέσουν διπλωματικό επεισόδιο ή ποινική δίωξη λόγω της
ενεργητικής σύνταξης και της έμφασης στο πρόσωπο που δρα. Να
εντοπίσετε αυτούς τους τίτλους, να εξηγήσετε γιατί είναι προβληματικοί
και να τους αναδιατυπώσετε, ώστε να μην είναι πιθανό να
δημιουργήσουν ανεπιθύμητες συνέπειες στην εφημερίδα.
α) Οι οδηγοί φορτηγών απέκλεισαν τους γαλλικούς αυτοκινητόδρομους
β) Μέλη της τουρκικής παρακρατικής οργάνωσης «Γκρίζοι λύκοι» σκότωσαν

24. Ελληνοκύπριο στην πράσινη γραμμή
γ) Ο ίδιος ο φύλακας του μουσείου μάλλον ... εξαφάνισε τα ειδώλια
δ) Οι νέοι δεν διαβάζουν πια εφημερίδες
ε) Ο διαιτητής φαίνεται ότι πούλησε τον τελικό κυπέλλου
ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ
Αύξηση του όγκου των γνώσεων και των πληροφοριών
Η διόγκωση επίσης του πλήθους των γνώσεων και των πληροφοριών, με
τις οποίες καταιγίζεται ο σύγχρονος άνθρωπος, όχι μόνον εξαιτίας των
καθημερινών επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων, αλλά και της
ραγδαίας ανάπτυξης και κυριαρχίας στη ζωή μας των διάφορων Μέσων Μαζικής
Επικοινωνίας (ΜΜΕ), δημιουργεί επίσης μία νέα κατάσταση, που είναι ανάλογη
με την επανάσταση που έφερε στη διάδοση των γνώσεων η ανακάλυψη της
τυπογραφίας.
Τα νέα μέσα πληροφόρησης μέσω των υπολογιστών, των δικτύων και
των ΜΜΕ, όπως είναι η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, οι εφημερίδες και τα
περιοδικά, μας ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο, στα γεγονότα, στη γνώση και
τον κοινωνικό προβληματισμό. Μας βομβαρδίζουν με εικόνες, όλο και
περισσότερες εικόνες. Μας συνδέουν με τον πολιτισμό άλλων χωρών, μας
δείχνουν πώς ζουν οι πιο «ανεπτυγμένοι», αλλά και οι πιο εξαθλιωμένοι λαοί και
μας παρέχουν εμπειρίες, που, με την κατάλληλη κριτική επεξεργασία, είναι
δυνατόν να μας βγάλουν από το καβούκι του εγωκεντρισμού μας.
Συγχρόνως όμως γίνονται και μέσο επηρεασμού της κοινής γνώμης με
στόχο την ικανοποίηση ποικίλων οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων από
άτομα που ελέγχουν ή έχουν προνομιακή πρόσβαση στα μέσα αυτά, κατά τρόπο
που μερικές φορές δε γίνεται αντιληπτός. Εκτός του ότι μας ενημερώνουν,
υπάρχει ωστόσο και ο κίνδυνος να μας κατευθύνουν, να μας κοιμίσουν, να
επηρεάσουν τις αντιλήψεις μας για το τι είναι σημαντικό και τι όχι, να μας
καθοδηγήσουν σε δικούς τους προσανατολισμούς. Κι αυτό γιατί η πληροφόρηση
από τα ΜΜΕ ήταν πάντοτε και είναι και στις μέρες μας, περισσότερο ίσως από
ποτέ, μια μορφή εξουσίας.
Οι πληροφορίες, με λόγια ή με εικόνες, παρέχουν γνώσεις και έχουν τη
δύναμη να επηρεάσουν το κοινό, προσφέρουν όμως και ευκαιρίες για
ενημέρωση, για εκπαιδευτική, κοινωνική και επαγγελματική ανάπτυξη στα
άτομα που την έχουν ανάγκη. Διότι το κλείσιμο της πληροφορίας σε απρόσιτες
πηγές και κέντρα ευνοεί τους λίγους ανθρώπους, που έχουν πρόσβαση σ' αυτές
και είναι δείγμα δημοκρατικού ελλείμματος σε μία κοινωνία.
Αποτελεί όμως και ευθύνη του σύγχρονου πολίτη να προσπαθεί να
αναζητά ενεργά και έγκαιρα τις αναγκαίες γι' αυτόν πληροφορίες και να
αναπτύσσει τις απαραίτητες δεξιότητες κριτικής επεξεργασίας των

25. πληροφοριών αυτών, ώστε να τις αξιοποιεί κατάλληλα και να μην πέφτει θύμα
των διάφορων μορφών στέρησης των δικαιωμάτων του, της οικονομικής,
καταναλωτικής και πολιτικής εξαπάτησης ή εκμετάλλευσής του.
Πώς θα αποτρέψουμε τους κινδύνους;
[ ...] Τι μπορεί να κάνει ένας σύγχρονος άνθρωπος, για να αμυνθεί απέναντι στην
«κατευθυνόμενη» πληροφόρηση; Νομίζω ότι τα βασικότερα όπλα είναι η
συνεχής εγρήγορση και η σωστή κρίση. Και το πιο σημαντικό είναι να
προσπαθεί να ελέγχει τον ίδιο τον εαυτό του. Όλες αυτές οι κατευθυνόμενες
πληροφορίες δεν μπορούν να μας κάνουν τίποτα, αν δεν τους ανοίξουμε εμείς
την πόρτα και αν δεν τις ενισχύσουμε εμείς με τη δική μας θέληση. Έχουν λεχθεί
πολλά για «πλύση εγκεφάλου», για «αόρατη» ή υποσυνείδητη διαφήμιση.
Επιστημονικά έχει αποδειχθεί ότι ούτε καν να υπνωτίσετε έναν άνθρωπο δεν
μπορείτε, αν δε συγκατατεθεί. Ο καλύτερος υπνωτιστής δεν μπορεί να σας
υπνωτίσει, δίχως τη θέλησή σας.
Εφόσον, λοιπόν, ζείτε σ' έναν φιλελεύθερο χώρο, εφόσον δεν είστε κλεισμένος
σ' ένα κελί φυλακής, όπου μπορούν να σας υποβάλουν σε πιέσεις που σπάζουν
τις αντιστάσεις και όπου, με ορισμένα φάρμακα, μπορούν να πετύχουν να
μειώσουν το «κατώφλι της αντίδρασης» των νεύρων σας, εφόσον , λοιπόν , είστε
ένας ελεύθερος, υγιής άνθρωπος, κανείς δεν μπορεί να σας πείσει να κάνετε
κάτι, που δεν το θέλετε. Εκτός αν το θέλετε ενδομύχως. Δεν υπάρχει διαφήμιση
ή προπαγάνδα που να πείθει τους ανθρώπους, παρά τη θέλησή τους. Φυσικά, αν
αφήσω τον εαυτό μου να παρασυρθεί, γίνεται εκείνο που είχε πει ο Αριστοτέλης:
ότι ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να πάρει την πρώτη απόφαση, αλλά αυτή η
απόφαση τον δεσμεύει για τις επόμενες.
Η κατευθυνόμενη πληροφόρηση παίρνει δύναμη από μας. Συμμαχεί με τις
ανάγκες μας, τα αισθήματά μας, τα ένστικτά μας, για να μας πείσει. Αν εμείς
μπορέσουμε να την αντιμετωπίσουμε με νηφαλιότητα, με κριτική διάθεση,
χωρίς να παραδινόμαστε, χωρίς να δεχόμαστε τίποτα σαν δεδομένο, αν
ελέγχουμε τα πράγματα όσο γίνεται ψύχραιμα, αντικειμενικά, τότε μπορούμε να
αμυνθούμε. [ ...]
[ ...] Το βασικότερο πρόβλημα της κατευθυνόμενης πληροφόρησης είναι ότι
προσπαθεί να μας στερήσει την ελευθερία να σκεφτόμαστε και να
αποφασίζουμε εμείς, για λογαριασμό μας. Αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα
του σύγχρονου ανθρώπου. Πρέπει να προσπαθήσουμε να παραμείνουμε
ελεύθεροι, κυρίαρχοι της σκέψης και της πράξης μας, όσο γίνεται. Ξέρω πως
είναι δύσκολο, πως η σωστή σκέψη, η σωστή απόφαση προϋποθέτει σωστές
πληροφορίες. Κι όταν αυτές δεν υπάρχουν, τι κάνουμε; Το μόνο που μπορούμε
να κάνουμε είναι μια συνεχής διύλιση του εισερχόμενου ρεύματος πληροφοριών.
Την «αλήθεια» είναι δύσκολο να τη βρούμε και ίσως να μην τη βρούμε ποτέ,
αλλά τουλάχιστον δε θα είμαστε θύματα των πληροφοριών τις οποίες, σκόπιμα
ή μη, διοχετεύουν, για να μας κάνουν να κάνουμε αυτά που θέλουν άλλοι και όχι
αυτά που θέλουμε εμείς.

26. Θα μου πείτε «εσύ, διαφημιστής, που βγάζεις το ψωμί σου πείθοντας τον
κόσμο, μας λες να μην πιστεύουμε στις διαφημίσεις;», Ναι, σας λέω να μην
πιστεύετε στις διαφημίσεις! Να διαβάζετε μια διαφήμιση, αλλά να την
αντιμετωπίζετε με το πνεύμα του σκεπτικισμού, που ξέρω πως ήδη έχετε
απέναντι στη διαφήμιση. Να προσπαθείτε να καταλάβετε, τι ακριβώς λέει αυτή
η διαφήμιση και να μη βασίζεστε μόνο σε μια διαφήμιση, για να αγοράσετε, να
βλέπετε και τις διαφημίσεις των ανταγωνιστικών προϊόντων, να βλέπετε και το
ίδιο το προϊόν , να ελέγχετε, να ρωτάτε ειδικούς και μετά να αγοράζετε.
Στην περίπτωση αυτή η διαφήμιση δεν είναι μόνο χρήσιμη στο σύστημα (όπου
παίζει βασικό ρόλο για τη διακίνηση των αγαθών), είναι χρήσιμη και σε σας. Σας
δίνει πληροφορίες. Σας βοηθάει να γνωρίσετε νέα προϊόντα, νέες ευκολίες, νέες
απολαύσεις. Και να μην ακούτε τους πουριτανούς που χτυπάνε την
«καταναλωτική» κοινωνία. Η κατανάλωση δεν είναι κακό. Φτάνει να
καταναλίσκει κανείς τα σωστά πράγματα στις σωστές δόσεις. Το φαΐ δεν είναι
κακό, η βαρυστομαχιά είναι. [ ...]
ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
Προσδιορισμός του όρου
Ο όρος Ίντερνετ-διαδίκτυο μας παραπέμπει στην έννοια δίκτυο
υπολογιστών. Πρόκειται για ένα σύστημα, στο οποίο οι υπολογιστές είναι
συνδεδεμένοι μεταξύ τους ώστε να μπορούν να επικοινωνούν και να
μοιράζονται πληροφορίες. Αυτό που το κάνει πραγματικά ιδιαίτερο είναι το ότι
είναι ανοικτό στον καθένα που διαθέτει το χρηματικό ποσό που απαιτείται για
τη σύνδεση, ποσό το οποίο συνεχώς μειώνεται.
ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ
• Περιλαμβάνει αποθήκες πληροφοριών για κάθε πιθανό θέμα, οι οποίες
προσφέρουν εξαιρετικό υλικό μελέτης και έρευνας.
• Παρέχει διεθνές ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Έτσι, οι χρήστες πολύ εύκολα
και με χαμηλό κόστος επικοινωνούν με φίλους και γνωστούς σε κάθε μέρος
του πλανήτη.
• Συνδέει ανθρώπους από όλο τον κόσμο με κοινά ενδιαφέροντα δίνοντάς
τους τη δυνατότητα συμμετοχής σε ομάδες συζήτησης.
• Διαφήμιση προϊόντων και υπηρεσιών, πωλήσεις και αγορές (ηλεκτρονικό
εμπόριο).
• Χώροι κοινωνικής δικτύωσης
ΘΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Το διαδίκτυο παρέχει τη δυνατότητα στο χρήστη να επιλέγει με προσωπικά
κριτήρια την πηγή πληροφόρησης. Επιπλέον, διευκολύνεται η συλλογή και
ανταλλαγή πληροφοριών ποικίλου περιεχομένου λόγω της πρόσβασης σε
τηλεοπτικά δίκτυα και τις εφημερίδες.
Η κυκλοφορία της γνώσης στον ηλεκτρονικό κόσμο είναι ελεύθερη και
απρόσκοπτη. Ο χρήστης του διαδικτύου μπορεί να συνδεθεί με βιβλιοθήκες,

27. βιβλιοπωλεία, να χρησιμοποιήσει βάσεις δεδομένων άλλοτε απρόσιτες ή να
επικοινωνήσει με μελετητές και επιστήμονες σε όλο τον κόσμο.
Η διευρυμένη δυνατότητα ενασχόλησης με επιστημονικά και πνευματικά
ζητήματα συντείνει στην πνευματική καλλιέργεια του χρήστη.
Στη σχολική ζωή, η αξιοποίηση του διαδικτύου έχει σημαντικά μορφωτικά
οφέλη: εφαρμογές στη διδακτική πράξη, επικοινωνία με άλλα σχολικά
περιβάλλοντα, εισχώρηση σε βιβλιοθήκες, στη διεθνή βιβλιογραφία κ.ά.
Εξασφαλίζει την πρόσβαση εκπαιδευτικού και μαθητή σε όλο το εύρος ενός
γνωστικού πεδίου και την οικείωσή τους με τις τελευταίες εξελίξεις σε κάθε
επιστημονικό κλάδο (διασύνδεση μεταξύ επιστήμης και εκπαίδευσης).
Η ευρεία επικοινωνία με πρόσωπα άλλων χωρών απαλλάσσει από
στερεότυπα και προκαταλήψεις, καταρρίπτει το φράγμα της απόστασης και
προσφέρει νέους τρόπους έκφρασης της κοινωνικότητας. Έτσι, ευρύνει το
πεδίο της επικοινωνίας και συμβάλλει στην έξοδο των κοινωνιών από τον
παραδοσιακό εθνοκεντρισμό.
Το Ίντερνετ καθιστά διατοπικό το χαρακτήρα της επικοινωνίας και
αναπτύσσει την οικουμενική συνείδηση του χρήστη λόγω της επικοινωνίας
με άλλους λαούς και πολιτισμούς και της διεθνοποίησης των προβλημάτων.
Ο κυβερνοχώρος μετατρέπεται σε πεδίο γόνιμων πολιτιστικών ανταλλαγών
και αλληλεπιδράσεων. Έτσι, η πορεία προς τον κοσμοπολιτισμό
διευκολύνεται και επιταχύνεται.
Το διαδίκτυο διευρύνει τις ψυχαγωγικές επιλογές και παρέχει τη
δυνατότητα στο φιλότεχνο κοινό να περιηγηθεί μέσω της οθόνης στα
εκθέματα μουσείων του εξωτερικού κλπ.
Συμβάλλει στην παγκοσμιοποίηση της αγοράς, καθώς ο αγοραστής
πραγματοποιεί τις αγορές του σε ελάχιστο χρόνο και παράλληλα διευρύνει
τις επιλογές του ενώ οι επιχειρήσεις διαθέτουν ένα δυναμικό μέσο για την
αύξηση της φήμης τους και της πελατείας τους.
Η ηλεκτρονική τεχνολογία αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για τον
εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης. Με την αξιοποίηση των δικτυακών
υποδομών, απλουστεύει, αυτοματοποιεί τις συναλλαγές και μειώνει το
λειτουργικό κόστος.
Η χρήση του διαδικτύου διανοίγει νέες προοπτικές στο εργασιακό πεδίο:
νέες μορφές εργασιακής δραστηριότητας, όπως η τηλεργασία, και νέες
μορφές επιχειρηματικότητας.
ΚΙΝΔΥΝΟΙ-ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
[Οι κίνδυνοι από τη χρήση του διαδικτύου δεν οφείλονται στο ίδιο το μέσο αλλά
στην κακή χρήση που κάνει το άτομο.]
Προσβολή της ιδιωτικότητας: η πρόσβαση και διαχείριση πληροφοριών που
αφορούν την ιδιωτική ζωή του ατόμου είναι εύκολη, ενώ ακόμα και
συστήματα υψηλής ασφαλείας είναι δυνατό να παραβιαστούν.
Διαμόρφωση συνθηκών πληροφοριακής ανισότητας. Οι ανισότητες της
πρόσβασης στην πληροφόρηση και την ταξινομημένη γνώση εγκυμονούν τον
κίνδυνο αποκλεισμού ολόκληρων κοινωνικών ομάδων ή και λαών από τα
αγαθά της νέας τεχνολογίας. Στην πρώτη περίπτωση η κοινωνική ανισότητα

28. απειλεί να αποδιαρθρώσει τον κοινωνικό ιστό και στη δεύτερη οξύνονται οι
αντιθέσεις ανάμεσα σε αναπτυγμένες και υπανάπτυκτες χώρες.
Η αξιοπιστία των πληροφοριών είναι αμφισβητήσιμη. Το ενδεχόμενο
παραποίησης της πληροφορίας και χειραγώγησης της πληροφόρησης (οι
παρεμβάσεις σε μηνύματα πομπών είναι συχνές) μπορεί να δημιουργήσουν
νέες μορφές φαλκίδευσης της ελευθερίας.
Η πολύωρη πρόσβαση στο Ίντερνετ προκαλεί χαλάρωση των
διαπροσωπικών σχέσεων και εντείνει τα συναισθήματα μοναξιάς και
απομόνωσης του σύγχρονου ανθρώπου. Καλλιεργεί την εσωστρέφεια και
διαμορφώνει έναν τύπο ανθρώπου μονοδιάστατου και παγιδευμένου στη
μαγεία του μέσου.
Η απουσία επαρκούς ρυθμιστικού-νομικού πλαισίου και η δυσχέρεια
ελέγχου του πληροφοριακού και γνωστικού υλικού που διακινείται στο
διαδίκτυο έχει ως αποτέλεσμα το μέσο αυτό να προσφέρεται για πολιτική
προπαγάνδα και ακραίες ιδεολογικά απόψεις (π.χ. νεοναζιστικές), για
προβολή πορνογραφικού υλικού ή μεθόδων και ιδεολογημάτων που
εκπορεύονται από το οργανωμένο έγκλημα.
Η πνευματική ιδιοκτησία μένει ανοχύρωτη. Επιτήδειοι χρήστες μπορούν
εύκολα να παρέμβουν στην ξένη ιδιοκτησία, να την τροποποιήσουν και να
την αλλοιώσουν, να αποσπάσουν τμήματα έργων ή να αναπαράγουν
ολόκληρα έργα και να τα διακινούν για ίδιο όφελος. Έτσι, ο δημιουργός
παραμένει απροστάτευτος και χάνει τις όποιες εγγυήσεις του παρείχε το
καθεστώς της πνευματικής ιδιοκτησίας.
Στον εργασιακό τομέα, οι συνθήκες εργασίας αλλοιώνονται με κίνδυνο την
απώλεια θέσεων εργασίας και την περιστολή των εργασιακών δικαιωμάτων.
Αρνητική επίδραση στη γλώσσα:
o Καθιέρωση συνθηματικού λόγου
o Χρήση greeklish
Εθισμός του ατόμου στην ευκολία, στην άνεση, στη μείωση της
ενεργητικότητας και της προσωπικής έρευνας.
Τέλος, το διαδίκτυο κατηγορείται ότι γίνεται όργανο επιβολής μιας
ισοπεδωτικής πολιτιστικής ομοιομορφίας, ότι κάτω από την επίδρασή του η
κοινωνία των πολιτών καταργείται και στη θέση της αναδύεται μια
παγκοσμιοποιημένη κοινωνία χαρακτηριζόμενη από την παντοκρατορία της
αγοράς, της στατιστικής και των ψηφιακών δεδομένων, μια κοινωνία από
την οποία οι παραδοσιακές αξίες της δημοκρατίας και του ανθρωπισμού θα
εκλείπουν.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Είναι, λοιπόν, φανερό ότι η ραγδαία εξέλιξη των νέων τεχνολογιών
δημιουργεί από τη μια πλευρά την προσδοκία ενός κόσμου απεριόριστης
επικοινωνίας και γνώσης και από την άλλη την απειλή μιας ζωής ελεγχόμενης
και κατευθυνόμενης. Η σωστή αξιοποίηση των ευκαιριών και ο περιορισμός των
κινδύνων θα καθοριστεί, κυρίως, από τη στάση του χρήστη -δέκτη των
πληροφοριών και τη συνδρομή των πολιτικών και κοινωνικών φορέων:
1. Η ευθύνη του χρήστη -ατόμου

29. Συνετή αντιμετώπιση της τεχνολογίας με αίσθηση του μέτρου, χωρίς
υπερβολή και υπερεκτίμηση της αξίας της στη ζωή του ανθρώπου.
Αξιολόγηση και αξιοποίηση των πληροφοριών, ώστε να αποτελούν μέσο
διεύρυνσης της προσωπικότητας του ατόμου και όχι χειραγώγησής της.
2. Η ευθύνη της πολιτείας και των επιχειρήσεων
Υιοθέτηση κατάλληλης νομοθεσίας σε εθνικό και διεθνές επίπεδο για την
καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος στο διαδίκτυο και ιδιαίτερα
για την προστασία των ανηλίκων από ιστοσελίδες με περιεχόμενο επιβλαβές.
Συνεργασία των κρατών και εκσυγχρονισμός των υπηρεσιών αστυνόμευσης,
ώστε να μπορούν αποτελεσματικά να εξαλείψουν το οργανωμένο
ηλεκτρονικό έγκλημα.
Ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση του κόσμου της πληροφορικής
(εταιρίες, οργανισμοί, κρατικοί φορείς) για το ζήτημα της ασφάλειας και της
προστασίας των προσωπικών δεδομένων.
Δημιουργία εξελιγμένων προγραμμάτων προστασίας του χρήστη,
αντιμετώπισης επικίνδυνων ιών, προστασίας των συναλλαγών κ.λπ.
Θέσπιση νομοθετικού πλαισίου για τη διασφάλιση της πνευματικής
ιδιοκτησίας.
3. Ο ρόλος της εκπαίδευσης
Εξοικείωση των νέων με τη νέα τεχνολογία, τις δυνατότητες και τους
κινδύνους που συνεπάγεται.
Καλλιέργεια της απαραίτητης φιλοσοφίας με την παροχή παιδείας που θέτει
ως κέντρο τον άνθρωπο και όχι την τεχνολογική και οικονομική ανάπτυξη.
Ανάπτυξη της ικανότητας αξιολόγησης των πληροφοριών, διασταύρωσης
και επιλογής με βάση την αξιοπιστία της πηγής, τη σοβαρότητα, την
αισθητική του δικτυακού τόπου, το ύφος, τη γλώσσα κ.λπ.
Προσεκτική μελέτη και υπεύθυνος προγραμματισμός για την εισαγωγή της
πληροφορικής στη διδασκαλία (κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα,
κατάρτιση των εκπαιδευτικών, συνδυασμός με τις παραδοσιακές μορφές
διδασκαλίας, πει- ραματική εφαρμογή, έλεγχος των αποτελεσμάτων κ.λπ.).
Ωστόσο, κανένας ηλεκτρονικός υπολογιστής δεν μπορεί να αντικαταστήσει
το δάσκαλο και την αμεσότητα της σχέσης εκπαιδευτικού και μαθητή.
4. Η ευθύνη της οικογένειας
Ενθάρρυνση των νέων για την ενασχόλησή τους με τον κόσμο της
τεχνολογίας χωρίς υπερβολές.
Φροντίδα για την κοινωνική ζωή του νέου και διεύρυνση των
ενδιαφερόντων του.
Έλεγχος της πρόσβασης των ανηλίκων στο διαδίκτυο και προστασία από
ηλεκτρονικές σελίδες με επικίνδυνο για τα παιδιά περιεχόμενο.
Ξέφραγο το Διαδίκτυο;

30. Γιώργος Κουμάντος, Καθημερινή, Κυριακή 18 Νοεμβρίου 2001
Μπορεί για τους νέους που τώρα αρχίζουν την ενσυνείδητη ζωή τους, οι
σύγχρονοι τρόποι επικοινωνίας με τεχνολογίες ηλεκτρονικές και ψηφιακές να
φαίνονται αυτονόητοι, όπως φαίνονταν σε μας το τηλέφωνο και η ραδιοφωνία.
Για τους λιγότερο ή περισσότερο παλαιότερους, οι τρόποι αυτοί διατηρούν τον
θαυμαστό τους χαρακτήρα. Να έχεις μπροστά στα μάτια ή στα αυτιά σου και σε
χρόνο μηδέν, όποιο κείμενο, όποια εικόνα, όποιον ήχο βρίσκεται κάπου
αποθηκευμένος, στα πέρατα της Γης ή θέλει κάποιος να σου μεταδώσει, είναι
κάτι που μεταβάλλει τις συνθήκες της εργασίας, των συναλλαγών, της
ψυχαγωγίας, ολόκληρης της ζωής. Κι αυτή η αύξηση των δυνατοτήτων
επικοινωνίας των ανθρώπων πραγματικά αυξάνει τις δυνατότητες
πραγμάτωσης ανθρωπίνων αξιών και προπάντων της ανθρώπινης ελευθερίας.
Έτσι, δικαιολογείται η αναγωγή του Ιnternet σε κατ' εξοχήν χώρο ελευθερίας.
Έτσι εξηγούνται και οι διαμαρτυρίες που προκαλεί κάθε προσπάθεια
ρυθμιστικής παρέμβασης στο περιεχόμενο του Διαδικτύου ως προσπάθεια
φίμωσης ή λογοκρισίας. Ένα πρόσφατο περιστατικό που προκάλεσε τέτοιες
διαμαρτυρίες είναι μια απόφαση γαλλικού δικαστηρίου που απαγόρευσε τη
διενέργεια δημοπρασιών, μέσω Ιnternet, για την πώληση αντικειμένων
αναμνηστικών του ναζισμού, με βάση τον γαλλικό νόμο που απαγορεύει την
εξύμνηση του χιτλερικού καθεστώτος. Το δικαστήριο απείλησε με σοβαρές
ποινές τους μεσολαβητές του Διαδικτύου που θα μετέδιδαν τη διοργάνωση των
δημοπρασιών αυτών, υποχρεώνοντάς τους να παρεμβάλλουν «φίλτρα» που θα
εμποδίζουν τη λήψη των σχετικών μηνυμάτων στη Γαλλία.
Θα ήταν παρεξήγηση επικίνδυνη να θεωρηθεί ότι η ελευθερία του Διαδικτύου
σημαίνει την απαλλαγή του από κάθε νομικό κανόνα, μια περίεργη προνομιακή
«α-νομία» που θα έκανε τους νόμους των κρατών ή της διεθνούς κοινότητας
ανεφάρμοστους στα κανάλια της επικοινωνίας. Κι αυτό, την ώρα που είναι
γνωστό -και επιβεβαιώνεται καθημερινά- ότι το θαυμαστό αυτό μέσο
επικοινωνίας είναι ταυτόχρονα και ένα πολύ αποτελεσματικό όργανο για την
τέλεση ή για την προπαρασκευή εγκλημάτων. Από την καθοδήγηση της
τρομοκρατίας μέχρι την προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας, καλύπτοντας
την απάτη στις τραπεζικές συναλλαγές, το λαθρεμπόριο όπλων, την παιδική
πορνεία, τις προσβολές του ιδιωτικού βίου, πλήθος εγκληματικών πράξεων
τελούνται μέσω Ιnternet ή διευκολύνονται απ' αυτό. Βέβαια, οι κυρώσεις μετά
την πράξη επιβάλλονται -αν εντοπισθεί ο δράστης μέσα στα άδηλα σοκάκια του
δικτύου. Αλλά αν η τέλεση μπορεί να προληφθεί, γιατί να εμποδίζεται η
προληπτική παρέμβαση των αρμοδίων οργάνων;
Χώρος ελευθερίας δεν μπορεί να σημαίνει χώρος ασυδοσίας. Όσοι περιο-
ρισμοί είχαν θεωρηθεί αναγκαίοι για την προστασία άλλων έννομων αγαθών
(της ελευθερίας των άλλων!) πριν από τις πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις
εξακολουθούν να ισχύουν, προσαρμοσμένοι μάλιστα στις νέες δυνατότητες
προσβολής. Πράξεις που παλαιότερα απαγορεύονταν δεν επιτρέπονται τώρα
εξαιτίας κάποιων νέων εφευρέσεων. Και ό,τι παλαιότερα λογιζόταν ως τέλεση

31. εγκλήματος ή ως συνεργεία στο έγκλημα δεν εξαγνίζεται τώρα από τη χρησιμο-
ποίηση ηλεκτρονικών ή ψηφιακών μεθόδων.
Αυτά τα αυτονόητα χρειάζεται τώρα να επαναληφθούν, γιατί οι νέοι τρόποι
αποθήκευσης και κυκλοφορίας πληροφοριών συνοδεύονται από την καλλιέρ-
γεια πληθώρας συγχύσεων που συσκοτίζουν τη νομική κρίση, ίσως σκόπιμα.
Καίρια τέτοια σύγχυση προκαλείται ήδη από την άμετρη ευρύτητα με την οποία
χρησιμοποιείται ακριβώς ο όρος «πληροφορία» ακόμα και σε επίσημα κείμενα
π.χ. της Ευρωπαϊκής Ένωσης: η κοινωνία μας βαφτίζεται «κοινωνία πληροφο-
ριών», η επιστήμη και η τεχνική που αφορούν τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές
ονομάζονται «πληροφορική» -και όλα αυτά σε άμεση συσχέτιση με τη διακήρυξη
της ελεύθερης κυκλοφορίας των πληροφοριών. Μόνο που παραλείπεται η
θεμελιακή διάκριση μεταξύ πληροφορίας, που ως είδηση ή ως επιστημονική
ανακάλυψη, κυκλοφορεί και πρέπει να κυκλοφορεί ελεύθερα, και έργου, που ως
δημιούργημα της ανθρώπινης προσωπικότητας ανήκει στον δημιουργό του
κατά τις διατάξεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας.
Οι προσβολές της πνευματικής ιδιοκτησίας δεν είναι, βέβαια, οι μόνες
αξιόποινες πράξεις που τελούνται στο Διαδίκτυο ή με τη βοήθειά του. Πιο πάνω
αναφέρθηκαν παραδείγματα πολλών άλλων, ίσως και βαρύτερων, εγκλημάτων
που έχουν ως όργανο το Ιnternet. Σε όλες τις περιπτώσεις γίνεται επίκληση των
αρχών της ελευθερίας για τον αποκλεισμό κάθε προληπτικού ελέγχου που θα
εμπόδιζε ή θα δυσκόλευε την τέλεση των εγκλημάτων αυτών. Αλλά και σ' όλες
αυτές τις περιπτώσεις η επίκληση της ελευθερίας στο Διαδίκτυο δεν είναι
απαλλαγμένη από συγχύσεις και σοφίσματα ανάλογα με τη σύγχυση πλη-
ροφορίας και έργου.
Πολύ συχνά προβάλλεται, από τους θιασώτες ασυδοσίας του Διαδικτύου, το
επιχείρημα ότι το Διαδίκτυο είναι ένα παράθυρο επικοινωνίας για την ελευθερία
στις χώρες με αυταρχικά καθεστώτα, όπως, προπάντων, η Κίνα. Η επιβολή
ελέγχου στα μηνύματα που κυκλοφορούν θα έδινε δικαίωση στα καθεστώτα
που επιδιώκουν να φιμώσουν το Διαδίκτυο. Αλλά ο έλεγχος δεν πάει να παρε-
μποδίσει την κυκλοφορία των μηνυμάτων ελευθερίας -τα μηνύματα παρανομίας
και εγκληματικότητας θέλει να περιορίσει και αυτών των μηνυμάτων η
κυκλοφορία είναι το καλύτερο πρόσχημα για την επιβολή λογοκρισίας από τις
χώρες που θέλουν να την επιβάλλουν. Άλλωστε, οι αυταρχικές χώρες ούτε προ-
σχήματα χρειάζονται ούτε δικαιώσεις για την αυταρχικότητά τους. Και μόνον
υπέρμετρη αισιοδοξία θα επέτρεπε την υπόθεση ότι εκατομμύρια Κινέζων θα
παρακινηθούν από το Ιnternet να απελευθερώσουν τον τόπο τους.
Κυνικότερο είναι ένα άλλο επιχείρημα κατά της καθιέρωσης κάποιων νομι-
κών φραγμών στο περιεχόμενο του Διαδικτύου: γιατί να επιχειρήσουν μια τέ-
τοια ρύθμιση, αφού τα τεχνικά γνωρίσματα αυτού του τρόπου επικοινωνίας κά-
νουν τόσο εύκολη την καταστρατήγησή τους; -η μετατόπιση σε άλλο κράτος της
αποθήκευσης είναι τόσο εύκολη, ώστε αποκλείεται να βρεθεί ο παραβάτης και,
αν βρεθεί, πάλι θα μπορέσει να αποφύγει τις κυρώσεις. Το επιχείρημα ανα-
γνωρίζει δύο κρίσιμα στοιχεία: Το ένα είναι οι δυνατότητες της τεχνικής που
υπάρχουν για συγκάλυψη των παρανομιών μπορούν να διαμορφωθούν έτσι
ώστε να λειτουργούν και για την παρεμπόδισή τους ή την αποκάλυψή τους.

32. Υπάρχει δυνατότητα φίλτρων που σταματούν την κυκλοφορία του μηνύματος,
όπου αυτό είναι παράνομο, υπάρχει η δυνατότητα εντοπισμού της πηγής των
παρανομιών -άρα και της απόδοσης των ευθυνών. Και όσο για τη δυνατότητα
διακρατικών μετακινήσεων, ώστε η πηγή να βρίσκεται σε κάποιο κράτος, όπου
το περιεχόμενο δεν θεωρείται παράνομο, αυτή εύκολα παύει να υπάρχει από τη
στιγμή που θα ισχύσουν πρόσφορες διεθνείς συμβάσεις για την καταπολέμηση
της παρανομίας, όπως αυτή διαμορφώνεται σε κάθε κράτος.
Εδώ επιβεβαιώνεται η γενική αρχή ότι οι πρόοδοι της τεχνικής μπορεί να
είναι για το καλό ή το κακό. Και το Διαδίκτυο χρειάζεται επειγόντως τη θέσπιση
νομικών κανόνων, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, που θα αναδείξουν τις πολλές
θετικές πλευρές και θα εκτοπίσουν τις όποιες βλαβερές συνέπειές του.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 120-130 λέξεις.
2.α. Στην παράγραφο «Μπορεί... χώρο ελευθερίας» να αντικαταστήσετε τις
παρακάτω λέξεις με άλλες ισοδύναμες, χωρίς να αλλοιώνεται η σημασία του
κειμένου: αποθηκευμένο, μεταδώσει, μεταβάλλει, συναλλαγών,
πραγμάτωσης.
β. Να γράψετε ένα συνώνυμο και ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις της παραγράφου «Έτσι εξηγούνται... μηνυμάτων στη Γαλλία»:
διαμαρτυρία, προσπάθεια, πρόσφατο, εξύμνηση, απαγορεύω.
3.α. «Έτσι εξηγούνται... μηνυμάτων στη Γαλλία»: Με ποιο τρόπο/μέθοδο
αναπτύσσεται η παράγραφος; Τι πετυχαίνει ο αρθρογράφος με τον τρόπο αυτό
της ανάπτυξης;
β. «Θα ήταν παρεξήγηση ... παρέμβαση των αρμοδίων οργάνων»: Τι δηλώνει
καθεμιά από τις λέξεις της παραπάνω παραγράφου, που συμβάλλει στη συνοχή
των νοημάτων της: ή, βέβαια, αν, αλλά, γιατί;
4.α. Νομίζετε ότι ο τίτλος του άρθρου είναι πετυχημένος; Να δικαιολογήσετε την
άποψη σας.
β. Να δώσετε δύο διαφορετικούς τίτλους στο άρθρο: έναν χωρίς σχόλιο κι έναν
με επιδοκιμαστικό σχόλιο.
5. Ποια επιχειρήματα επικαλούνται, κατά το συγγραφέα, όσοι είναι αντίθετοι με
την επιβολή οποιουδήποτε ελέγχου στο Διαδίκτυο;
6. «Κι αυτή η αύξηση των δυνατοτήτων επικοινωνίας των ανθρώπων
πραγματικά αυξάνει τις δυνατότητες πραγμάτωσης ανθρωπίνων αξιών και
προπάντων της ανθρώπινης ελευθερίας». Χρησιμοποιώντας τη φράση αυτή ως
θεματική περίοδο, να αναπτύξετε μια παράγραφο με 100-120 λέξεις.

33. 7.Να γράψετε ένα άρθρο για την εφημερίδα του σχολείου σας, στο οποίο θα
εντοπίζετε τις διαφορές του Διαδικτύου από τα άλλα ΜΜΕ και τα
πλεονεκτήματα που αυτό παρουσιάζει, σε 400-500 λέξεις.
Είναι δεδομένο ότι το διαδίκτυο έφερε μια πιο ισότιμη πρόσβαση στη
γνώση. Ζούμε ένα κύμα εκδημοκρατισμού της γνώσης. Παλιότερα, για να δει
κανείς τη βιβλιοθήκη του Κέμπριτζ, έπρεπε να ταξιδέψει χιλιάδες χιλιόμετρα.
Σήμερα, μπορεί να βρει τα βιβλία της από το γραφείο του. Παλιότερα, έπρεπε να
έχει κάποιος λεφτά για να παρακολουθήσει μαθήματα του ΜΙΤ. Σήμερα,
έρχονται διαδικτυακά στο σπίτι του.
Σ’ αυτόν τον υπαρκτό εκδημοκρατισμό της γνώσης ορθώνονται τρεις
γκρίνιες. Η μία είναι η άρνηση της τεχνολογίας, εξαιτίας των πιθανών κινδύνων
που έχει η ανάπτυξή της. Ο Πολ Βιρίλιο, για παράδειγμα, έγραψε την
«Πληροφοριακή Βόμβα». Είναι σίγουρος ότι η κοινωνία της γνώσης ενέχει
κινδύνους, αλλά άγνωστους. Δεν τους ξέρει, αλλά...υπάρχουν. Η δεύτερη γκρίνια
έχει να κάνει με τα «παιδάκια της Αφρικής». Το ακούμε για κάθε νέα τεχνολογία:
«Τι να το κάνω εγώ το εμβόλιο για το Αλτσχάιμερ, όταν τα παιδιά της Αφρικής
δεν έχουν ούτε ασπιρίνη για τον πυρετό;». Το επιχείρημα έχει εν μέρει λογική.
Πραγματικά «τι να το κάνεις το εμβόλιο για το Αλτσχάιμερ, αν δεν έχεις
Αλτσχάιμερ;». Αν όμως αποκτήσεις, το πρώτο που ξεχνάς είναι τα «παιδάκια
της Αφρικής». Η τρίτη γκρίνια έχει να κάνει με το διαβόητο «ψηφιακό χάσμα».
Βέβαια, καμιά τεχνολογία, καμιά επιστημονική επανάσταση δεν διαχέεται
αμέσως σε όλη την υφήλιο. Ο Γουτεμβέργιος τύπωσε την πρώτη Βίβλο το 1455·
ωστόσο στην Ελλάδα η τυπογραφία ήρθε στις αρχές του 19ου αιώνα. Όσο για το
τυπωμένο βιβλίο, ακόμη πασχίζουμε να γίνει κτήμα του ελληνικού λαού. Το
σημαντικό, όμως, είναι ότι η επανάσταση έγινε και ακόμη προχωρεί. Εξάλλου,
αυτοί που μιλούν για ψηφιακό χάσμα στην Αφρική πρέπει να αναλογιστούν
ποιο είναι το τυπογραφικό χάσμα του δυτικού κόσμου με την Αφρική.
Πολύ περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να μετέχουν ισότιμα στην
κοινωνία της γνώσης και πλέον όχι μόνον ως αναγνώστες, αλλά και ως
συγγραφείς. Στον κυβερνοχώρο, οικονομικά και τεχνολογικά, όλοι βρίσκονται
στο ίδιο σημείο εκκίνησης. Στο διαδίκτυο, το άρθρο ενός δημοσιογράφου είναι
εξίσου προσβάσιμο με το άρθρο ενός πιτσιρίκου. Δηλαδή, τα δίκτυα
επικοινωνιών ισοπεδώνουν παλιές ιεραρχίες της βιομηχανικής κοινωνίας και
απομένει να δούμε αν θα συνθέσουν νέες. Στον κυβερνοχώρο λειτουργεί
καθένας σύμφωνα με τις ανάγκες του και τις δυνατότητές του. Αυτό όμως
δημιουργεί έναν κατακερματισμό της εμπειρίας που τρομάζει πολλούς. Η
κοινότητα χρειάζεται την κοινή εμπειρία για να είναι κοινότητα. Από την άλλη,
όλη αυτή η πληθώρα διαθέσιμων πληροφοριών μετατρέπεται σε άγχος.
«Πληροφοριακό άγχος» το ονομάζουν κάποιοι ψυχολόγοι: «να προλάβω να δω
το ένα, να διαβάσω το άλλο, να μη χάσω το τρίτο, ώστε να μην είμαι εκτός
θέματος και εκτός της κοινότητας όπου ζω και λειτουργώ». Αυτό το άγχος είναι
λογικό να υπάρχει και να μεγεθύνεται, όσο μεγαλώνει το ποσό των
πληροφοριών που όλοι έχουμε διαθέσιμες.

34. Όλα αυτά είναι πραγματικά, αλλά το ίδιο θα έλεγε κι ένας μοναχός του
Μεσαίωνα βλέποντας την πλημμύρα των αιρετικών κειμένων που άρχισαν να
βγαίνουν από τις τυπογραφικές μηχανές. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η
πληροφορική επανάσταση είναι σε μετάβαση και κάθε επανάσταση σε
μετάβαση διασπείρει σύγχυση. Το παλιό δεν έχει πεθάνει και το καινούριο δεν
έχει γεννηθεί.
Πάσχος Μανδραβέλης. Από τον ημερήσιο τύπο (διασκευή).
Β1. «Η κοινότητα χρειάζεται την κοινή εμπειρία για να είναι κοινότητα». Να
αναπτύξετε σε μία παράγραφο 60 - 80 λέξεων το περιεχόμενο της παραπάνω
περιόδου.
Β2. α) Να αναφέρετε δύο τρόπους ανάπτυξης της δεύτερης παραγράφου. («Σ’
αυτόν τον υπαρκτό [...] με την Αφρική»).β) Να βρείτε τη δομή της ίδιας
παραγράφου.
Β3. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω
περιπτώσεις:
«Πληροφοριακή Βόμβα»
«Τι να το κάνω εγώ το εμβόλιο για το Αλτσχάιμερ, όταν τα παιδιά της Αφρικής
δεν έχουν ούτε ασπιρίνη για τον πυρετό;»
«Πληροφοριακό άγχος»
β) Να βρείτε στο κείμενο πέντε παραδείγματα μεταφορικής λειτουργίας της
γλώσσας.
Β4. α) Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του
κειμένου:
πιθανών, ξεχνάς, κατακερματισμό, μετατρέπεται, διασπείρει.
β) Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του
κειμένου:
υπαρκτό, άρνηση, σίγουρος, προσβάσιμο, λογικό.
ΕΡΓΑΣΙΑ-ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ
Εργασία είναι η μεθοδική και υπεύθυνη πνευματική ή σωματική προσπάθεια
του ατόμου, που αποβλέπει στη δημιουργία υλικών, πνευματικών και ηθικών
αγαθών, για την ικανοποίηση των αναγκών του.

35. Επάγγελμα από το ρήμα επαγγέλλομαι= υπόσχομαι. Είναι η ιδιαίτερη και
συστηματική ενασχόληση του ατόμου με ένα συγκεκριμένο αντικείμενο
με σκοπό την κάλυψη βιοποριστικών αναγκών, την ικανοποίηση εσωτερικών
αναζητήσεων, την προσφορά στο κοινωνικό σύνολο και την καταξίωση μέσα
από αυτό.
Είδη της εργασίας:
Μια πρώτη διάκριση της εργασίας είναι σε πνευματική και σωματική, αν
και δεν υπάρχουν καθοριστικά όρια, γιατί η κάθε εργασία είναι προϊόν
σύμπλευσης πνευματικών και σωματικών δυνάμεων. Αμιγής, ή πνευματική ή
σωματική εργασία δεν υπάρχει.
Η οικουμενική διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου αναφέρει:
• Καθένας έχει δικαίωμα να εργάζεται και να επιλέγει ελεύθερα το επάγγελμά
του, να έχει δίκαιες και ικανοποιητικές συνθήκες δουλειάς και να
προστατεύεται από την ανεργία.
• Όλοι έχουν το δικαίωμα ίσης αμοιβής για ίση εργασία.
• Κάθε εργαζόμενος έχει δικαίωμα σε δίκαιη και ικανοποιητική αμοιβή, που να
εξασφαλίζει σε αυτόν και την οικογένειά του συνθήκες ζωής με ανθρώπινη
αξιοπρέπεια.
• Καθένας έχει το δικαίωμα να ιδρύει μαζί με άλλους συνδικάτα και να
συμμετέχει σε συνδικάτα για την προάσπιση των συμφερόντων του.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
α. Οικονομικός τομέας
• Εξασφαλίζει οικονομικά το άτομο και περιορίζει τη στέρηση και τη φτώχεια.
• Συμβάλλει στην οικονομική ανεξαρτησία του ατόμου, διευρύνοντας τις
μορφές ελευθερίας του.
• Αναπτύσσει τη δημόσια οικονομία = άνοδος του βιοτικού επιπέδου =
οδηγεί στην κοινωνική ευημερία.
β. Κοινωνικός τομέας
• Κοινωνικοποιείται το άτομο, καθώς μέσα στον εργασιακό χώρο έρχονται σε
επαφή άτομα με διαφορετικές πεποιθήσεις και βιοθεωρία, συνάπτοντας
σχέσεις συνεργασίας και αλληλεγγύης.
• Καλλιεργείται ο διάλογος, η ανεκτικότητα, η συνέπεια και το πνεύμα της
συλλογικότητας.
• Ο υγιής συνδικαλισμός βοηθά το άτομο να αγωνίζεται ειρηνικά για την
εδραίωση των ελευθεριών, της δικαιοσύνης, της ισοτιμίας, της αξιοκρατίας
και κατ' επέκταση για την επίλυση προβλημάτων.
• Προάγεται η κοινωνική ζωή, γιατί η εργασία αποτελεί μέσο κοινωνικής
προσφοράς.

36. γ. Ηθικό-πνευματικός τομέας
• Αναπτύσσονται οι επιστήμες, οι τέχνες, τα γράμματα και γενικά ο
πολιτισμός.
• Καλλιεργείται η κριτική σκέψη, η δημιουργική φαντασία, οξύνεται το
πνεύμα.
• Το άτομο αποκτά πνευματική οργάνωση και μέθοδο, κάνει τον απαραίτητο
προγραμματισμό για την έγκυρη και αποτελεσματική διεκπεραίωση του
έργου του.
• Ηθικοποιείται το άτομο, γιατί καλλιεργεί την ανθρωπιά και το σεβασμό. Ο
μόχθος που καταβάλλει για την επίτευξη έργου, τον οδηγεί στο σεβασμό του
μόχθου και του έργου των άλλων.
• Καλλιεργείται η ευγενής άμιλλα, η υπομονή και η επιμονή, η μεθοδικότητα.
• Η εργασία καλύπτει τις βιοτικές ανάγκες του ατόμου = δεν καταφεύγει σε
αντικοινωνικές συμπεριφορές.
• Η εργασία δίνει ηθική ικανοποίηση και τη χαρά της δημιουργίας.
• Εξευγενίζει και ολοκληρώνει το άτομο, καθώς δίνει νόημα και περιεχόμενο
στη ζωή του.
δ. Ψυχολογικός τομέας
• Το άτομο προσεγγίζει την ευτυχία υλοποιώντας τους στόχους του.
• Βιώνει εσωτερική ικανοποίηση και ψυχική πληρότητα προσφέροντας στο
κοινωνικό σύνολο.
ε. Πολιτικός τομέας
• Το άτομο αποκτά πολιτική συνείδηση. Μέσω του επαγγέλματος διεκδικεί ως
πολίτης τα δικαιώματα του αλλά και μαθαίνει να υλοποιεί τις υποχρεώσεις
του.
• Οργανώνει συλλόγους και συνδικαλιστικές ενώσεις για τη διασφάλιση των
δικαιωμάτων του. Έτσι, ο εργαζόμενος διαλέγεται με την εξουσία και
φροντίζει για τη διασφάλιση του ατομικού και του συλλογικού συμφέροντος
= Εδραιώνεται το δημοκρατικό πολίτευμα.
Η μηχανοποίηση της εργασίας
ΘΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ:
- Αύξηση παραγωγής.
- Βελτίωση της ποιότητας.
- Αποφυγή ανθρώπινου λάθους, ταχύτητα και ακρίβεια.
- Μείωση σωματικού μόχθου.
- Αύξηση ελεύθερου χρόνου.
ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ:

37. - Αυτοματισμός, τυποποίηση, καταμερισμός εργασίας.
- Ο ρόλος του ανθρώπου στην παραγωγική διαδικασία υποβαθμίστηκε. Δεν
αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, περιορίζεται η ελευθερία του και δεν νιώθει τη
χαρά της δημιουργίας καθώς αποξενώθηκε από το δημιούργημά του.
- Ανία και πλήξη λόγω της μονότονης και μηχανικής επανάληψης.
- Ανεργία.
- Εξαφάνιση πολλών παραδοσιακών επαγγελμάτων.
- Η μηχανοποίηση και η συνακόλουθή της εξειδίκευση μπορεί να οδηγήσουν
σε πνευματική μονομέρεια.
- Συμβάλλει στη δημιουργία καταναλωτικών κοινωνιών.
ΑΙΤΙΕΣ ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ
Η μηχανοποίηση της εργασίας.
Ο αυστηρός καταμερισμός, η τυποποίηση και η επανάληψη την καθιστούν
ανιαρή και μονότονη, με αποτέλεσμα την ψυχική εξουθένωση του
εργαζομένου.
Η επιλογή της εργασίας δε γίνεται με βάση τις κλίσεις, και ικανότητες του
ατόμου, αλλά τη δίψα για απόκτηση πολλών χρημάτων, κοινωνικής
προβολής και δύναμης.
Η έλλειψη επαγγελματικού προσανατολισμού και επαγγελματικής αγωγής.
Η εκμετάλλευση της εργασίας από τους οικονομικά ισχυρότερους.
Ο οξύς ανταγωνισμός και η προσπάθεια για επαγγελματική ανέλιξη γίνονται
αυτοσκοπός και καταρρακώνουν τις σχέσεις των ανθρώπων.
Η ανεργία, που αναγκάζει τους ανθρώπους να ασκούν ευκαιριακά
επαγγέλματα.
Ο καταναλωτισμός της εποχής μας, που διαμορφώνει ένα χρησιμοθηρικό
πνεύμα στις σχέσεις του ανθρώπου με την εργασία.
Ο αποκλεισμός του ανθρώπου από τον σχεδιασμό του έργου και η
μετατροπή του σε εκτελεστή αποφάσεων.
Η πολύωρη απασχόληση, γιατί περιορίζει τον ελεύθερο χρόνο του
εργαζομένου.
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ:
Υποκειμενικοί παράγοντες
Υλικά κίνητρα
• Σταθερό και ικανοποιητικό εισόδημα.
• Περιθώρια επαγγελματικής ανέλιξης και αύξησης εισοδήματος.
• Ικανοποιητικές συνθήκες εργασίας και ευχάριστο επαγγελματικό
περιβάλλον.
Ενδιαφέρον για απόκτηση γνώσεων και άσκηση δεξιοτήτων

38. Κοινωνική προσφορά
Εναλλαγή παραστάσεων
Ελεύθερος χρόνος
Αυτονομία—Ανεξαρτησία
• Ανάληψη ευθυνών και πρωτοβουλιών./
• Ευρύ πεδίο δράσης.
• Δυνατότητα έκφρασης με δημιουργικό τρόπο.
Οικογενειακή επιρροή
• Οικονομική και κοινωνική θέση της οικογένειας.
• Επαγγελματικά πρότυπα και φιλοδοξίες γονέων.
Προσωπικότητα ατόμου
• Αυτογνωσία – γνώση δυνατοτήτων, κλίσεων και επιθυμιών.
• Ωριμότητα και υπευθυνότητα.
2)Αντικειμενικοί παράγοντες
Κοινωνικές – οικονομικές συγκυρίες
• Ειρηνική ή εμπόλεμη κατάσταση της χώρας.
• Οικονομική κατάσταση της χώρας ( επενδύσεις, οικονομική κρίση, ανεργία).
Αγορά εργασίας
Επαγγελματικός προσανατολισμός
• Ενημέρωση για το επάγγελμα και τις συνθήκες εργασίας.
• Καθορισμός επαγγελματικής επιλογής, ανάλογα με την επίδοση στις γενικές
εξετάσεις.
«Για την εργασία...»
«Δια μόχθων βαίνει η αρετή», «μετά πόνου η μάθησις», «τα αγαθά κόποις
κτώνται», ενώ «αργία μήτηρ πάσης κακίας». Μ' αυτό τον αποφθεγματικό τρόπο
οι προγενέστεροι εξύψωσαν την αξία της εργασίας, του κόπου, της σωματικής ή
πνευματικής προσπάθειας, που αποβλέπει στη δημιουργία υλικών και
πνευματικών αγαθών, ώστε να ικανοποιηθούν οι ατομικές και κοινωνικές
ανάγκες.
Η εργασία είναι φυσικός νόμος αλλά και βασική αρχή της ανθρώπινης
ζωής. Είναι δικαίωμα, αφού δίνει νόημα στη ζωή μας και οδηγεί στην ελεύθερη
δημιουργία, αλλά και καθήκον, καθώς προάγει τον πολιτισμό σε όλες τις

39. βαθμίδες. Σαν καύσιμη ύλη, λοιπόν, η εργασία είναι κινητήρια δύναμη στην
προσπάθεια του ανθρώπου να ανακοινώσει ιδέες, να εκφράσει συναισθήματα,
να υπηρετήσει το καλό και το δίκαιο, να ευτυχήσει. Χωρίς τη διάθεση και την
αγάπη για εργασία, δίχως την εργατικότητα και τη φιλοπονία, ο άνθρωπος δεν
θα ήταν δημιουργός, διότι η τεχνολογία, η τέχνη, η ειρήνη, η δημοκρατία καθώς
και όλα εκείνα τα αγαθά που «υψώνουν» τη στάθμη της ζωής του εξαρτώνται
από την καταβολή μόχθου, από την εργασία με τις αναρίθμητες μορφές που
προσλαμβάνει σε κάθε εποχή.
Ως συντελεστής παραγωγής, η εργασία δεν πρέπει να είναι βάρος και
θυσία, αλλά προσωπική ικανοποίηση και ανιδιοτελής προσφορά στο κοινωνικό
σύνολο. Μάλιστα η χριστιανική ηθική παραδέχεται την εργασία σαν το
φυσικότερο προπονητή και θεραπευτή του σώματος και της ψυχής. Εφόσον,
λοιπόν, η εργασία είναι ο μόνος δρόμος για την πρόοδο, συμπεραίνουμε ότι ο
άεργος ζει σε βάρος των άλλων, αφού δεν προσπαθεί αλλά ούτε καθίσταται
επωφελής για το σύνολο. Είναι κηφήνας, παράσιτο, καθώς η εργασία αποτελεί
τον κυριότερο στυλοβάτη των πολιτισμένων κοινωνιών.
Βέβαια, η εργασία με την έννοια του αγώνα, του κόπου και της
προσπάθειας για να πετύχουμε, συνιστά τη βασική προϋπόθεση του
επαγγέλματος, που είναι η ειδική, κύρια, συστηματική και σταθερή απασχόληση,
ώστε να εξασφαλίσουμε τα αναγκαία για τη ζωή.
Το επάγγελμα είναι αποτέλεσμα του καταμερισμού εργασίας, της
ανάπτυξης των επιστημών, της τεχνολογίας και των μέσων παραγωγής (γη,
εργασία, κεφάλαιο). Συνδέεται άμεσα με τη δομή των κοινωνιών και των
οικονομικών συστημάτων. Πρώτη μορφή εργασίας ήταν το κυνήγι, ενώ
αργότερα η ειδική εργασία πήρε τη μορφή της γεωργίας (αγροτική εργασία,
κεφάλαιο), της βιοτεχνίας. Επίσης, ο καταμερισμός εργασίας αρχικά ήταν
φυσικός και κοινωνικός. Σήμερα, με την ολοένα και μεγαλύτερη ειδίκευση η
εργασία προϋποθέτει εμβάθυνση σ' ένα συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο.
Πέρα από την ικανοποίηση των βιοποριστικών αναγκών το επάγγελμα
είναι ταυτόχρονα και μια υπόσχεση κοινωνική. Υποσχόμαστε, μέσω της
ειδικότητάς μας, να παράγουμε έργο τέτοιο, ώστε να συνεισφέρουμε στην υγεία,
στην ευστάθεια και γενικότερα στην πρόοδο του κοινωνικού συνόλου.
Αναπτύσσουμε συνεπώς ένα βαθύτατο κοινωνικό αίσθημα και έτσι
εντασσόμαστε στο σύνολο και συνειδητοποιούμε την κοινωνική διαθεσιμότητα.
Όμως, εκτός από επαγγελία κοινωνική, το επάγγελμα αποτελεί και χρέος
απέναντι στον εαυτό μας.
Όπως είναι γνωστό ο άνθρωπος έχει χρέη ατομικά και κοινωνικά. Με
άξονα το επάγγελμα ξεκινά η διαδικασία εσωτερικής ωρίμασης,
αυτοπραγμάτωσης και έκφρασης της ανθρώπινης δραστηριότητας, καθώς ο
εργαζόμενος πειθαρχεί τις ατομικές πρωτοβουλίες και τις ορμές του
ακολουθώντας κανόνες, που αποσκοπούν στην ευημερία του συνόλου. Ακόμα το
επάγγελμα έχει μορφωτική αξία, αφού σχηματίζει και φτιάχνει τον άνθρωπο,
είναι, θα λέγαμε, ο μεγαλύτερος δάσκαλος της ηθικής και ο γενναιότερος
προστάτης του ατόμου.

40. Ωστόσο, η αξία του επαγγέλματος δεν είναι δεδομένη, εξαρτάται από
όρους και προϋποθέσεις. Για να αποτελέσει η ειδική εργασία ουσιαστικό
παράγοντα ευόδωσης των στόχων μας, πρέπει να ασκείται ελεύθερα, να μην
είναι αποτέλεσμα οποιουδήποτε καταναγκασμού, αλλά να αποτελεί εσωτερική
ανάγκη του ανθρώπου. Η εργασία να γίνεται σύμφωνα με τις δυνάμεις, τις
διαθέσεις και τις βλέψεις του ανθρώπου και όχι να έχει επιβληθεί απ' έξω και
ερήμην του. Αληθινός επαγγελματίας δεν είναι εκείνος που εργάζεται μόνο για
την προαγωγή, το μεροκάματο ή το χρήμα, δεν είναι εκείνος που στοχεύει στην
εκμετάλλευση των άλλων ανθρώπων, ούτε εκείνος που πλήττει και γίνεται
δέσμιος του αγώνα του. Αντίθετα, το επάγγελμα πρέπει να γίνεται μέσο
δημιουργίας, χαράς, απόλαυσης, παραγωγής και γενικότερα εσωτερικής
αρμονίας. Ιδιαίτερα σήμερα που η εργασία είναι τυποποιημένη και
αλλοτριωτική, εξαιτίας της λανθασμένης επιλογής, της εξειδίκευσης, της
θεοποίησης του χρήματος και της υπολειτουργικότητας των φορέων αγωγής,
είναι επιτακτική ανάγκη να λειτουργήσει και να ενεργοποιηθεί ο θεσμός του
επαγγελματικού προσανατολισμού, για να μπορέσει ο άνθρωπος να επιλέξει το
κατάλληλο επάγγελμα και να αποβεί ωφέλιμη και αποδοτική η εργασία.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (120 λέξεις).
2. Με ποιες μεθόδους έχει αναπτυχθεί η 2η παράγραφος του κειμένου;
3. Ποια είναι η νοηματική σχέση που συνδέει τις παραγράφους 6 και 7; Να
σχολιάσετε τη συνεκτικότητα του κειμένου σ' αυτό το σημείο.
4. Να δώσετε συνώνυμα των παρακάτω λέξεων ή φράσεων του κειμένου:
αποσκοπούν, ερήμην του, φιλοπονία, άεργος, εσωτερική αρμονία.
5. Να δώσετε πλαγιότιτλους στις παραγράφους 2, 5 και 8 του κειμένου.
6. Να επισημάνετε τις διαρθρωτικές λέξεις της 3ης παραγράφου και να
δείξετε τι δηλώνουν.
7. Υποστηρίζεται ότι: «Η εργασία αποτελεί τον ουσιαστικότερο παράγοντα
για την αυτοπραγμάτωση του ανθρώπου» αλλά και «Η εργασία είναι μια
μορφή δουλείας». Πώς εννοείτε τις φράσεις αυτές; Με ποιες
προϋποθέσεις η εργασία συντελεί στην αυτοπραγμάτωση του
ανθρώπου; Σε ποιες περιπτώσεις και από ποιες αιτίες καταντά δουλεία;
ΑΝΕΡΓΙΑ
Ορισμός: είναι η αδυναμία εξεύρεσης εργασίας αμειβόμενης και ανάλογης με τα
προσόντα, τις ικανότητες και τις κλίσεις του ατόμου. Είναι ένα σύνθετο
οικονομικό, κοινωνικό φαινόμενο κατά το οποίο υπάρχει πλεονάζουσα ζήτηση
εργασίας και υπερκαλύπτει την προσφορά της.
Διευκρίνιση: Δεν πρέπει να συγχέουμε τις λέξεις ανεργία και αεργία (= εκούσια
αποφυγή της εργασίας).

41. ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ:
• Η αστικοποίηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού συσσώρευση
ανειδίκευτων εργατών στα αστικά κέντρα, μεγιστοποίηση της προσφοράς σε
μια περιορισμένη ζήτηση.
• Η ανύπαρκτη ή υποτυπώδης βιομηχανική παραγωγή στη χώρα μας:
η παραγωγή στο σύνολό της δεν είναι ανταγωνιστική σε μια
διεθνοποιημένη οικονομία
• Η χρήση της τεχνολογίας στη διαδικασία παραγωγής στερεί την εργασία από
αρκετά άτομα τεχνολογική ανεργία.
• Ο επαγγελματικός προσανατολισμός είναι ελλιπής.
• Η υποτίμηση των χειρωνακτικών και θεωρούμενων υποδεέστερων
επαγγελμάτων (επαγγελματικός ρατσισμός) έχει ως συνέπεια να συνδέεται η
αξιοπρέπεια και το κοινωνικό γόητρο με το επάγγελμα και η επαγγελματική
αποκατάσταση με μία δημόσια κυρίως θέση ανεργία πτυχιούχων.
• Η αναντιστοιχία της εκπαίδευσης με τις πραγματικές κοινωνικό-οικονομικές
ανάγκες της χώρας.
• Η απουσία εξειδίκευσης όσο και η υπερβολική εξειδίκευση αποτελούν αίτια
της ανεργίας.
• Η έλλειψη αξιοκρατίας αποθαρρύνει τους νέους με αποτέλεσμα ένα μεγάλο
ποσοστό να απογοητεύεται και να παραιτείται από κάθε προσπάθεια
ανεύρεσης εργασίας.
• Οι ευθύνες της πολιτείας: Η μαζική μετανάστευση/ λαθρομετανάστευση
χωρίς προγραμματισμένη μεταναστευτική πολιτική.
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ
• Το άτομο αδυνατεί να ικανοποιήσει τις πραγματικές βιοτικές του ανάγκες.
• Η πολιτεία δεν αξιοποιεί τις παραγωγικές ικανότητες δημιουργικών μελών
της.
• Οι συνδικαλιστικές κατακτήσεις στην πράξη ακυρώνονται και οξύνεται η
καταπίεση και αδικία.
• Ανθεί η παραοικονομία ενώ οι νέοι παρασύρονται σε τυχοδιωκτικές
επιλογές.
• Στο χώρο της εργασίας επικρατεί μεγάλος ανταγωνισμός, ατομικισμός και
ιδιοτέλεια.
• Η προσωπικότητα του ανέργου υποβιβάζεται αίσθημα απαξίας,
μειωμένης αυτοεκτίμησης και συμπλεγμάτων κατωτερότητας, αβεβαιότητα
και άγχος για το μέλλον, περιθωριοποίηση.
• Η ανεργία είναι από τους παράγοντες που προκαλούν την αντικοινωνική
συμπεριφορά των νέων με απρόβλεπτες συνέπειες:
αναπτύσσουν παθογενή κοινωνική συμπεριφορά (βία, εγκληματικότητα,
ναρκωτικά κ.ά)

42. αισθάνονται εχθρικά απέναντι στην κοινωνία, επειδή δεν τους
εξασφαλίζει το δικαίωμα στην εργασία και διαμορφώνουν αρνητική στάση
προς τους πολιτικούς θεσμούς.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ
• Ορθός σχολικός επαγγελματικός προσανατολισμός. Υπεύθυνη πληροφόρηση
για τις ανάγκες της αγοράς εργασίας.
• Αντιστοιχία της εκπαίδευσης με τις κοινωνικο-οικονομικές ανάγκες της
χώρας.
• Αλλαγή νοοτροπίας απέναντι στα χειρωνακτικά επαγγέλματα.
• Τονισμός της ανάγκης για εξειδίκευση.
• Αξιοκρατική κατάληψη των θέσεων εργασίας. Αντιμετώπιση της
πολυθεσίας. Μείωση ορίου συνταξιοδότησης.
• Σχεδιασμός και υλοποίηση ειδικών προγραμμάτων για τη δημιουργία νέων
θέσεων εργασίας και απορρόφηση των αντίστοιχων κονδυλίων από την
Ευρωπαϊκή Κοινότητα.
• Διεύρυνση των προγραμμάτων του ΟΑΕΔ για τη κατάρτιση και την
απασχόληση των ανέργων με επιμορφωτικά σεμινάρια.
• Αποκέντρωση, περιφερειακή ανάπτυξη για να εκμηδενιστεί το αστυφιλικό
ρεύμα. Κίνητρα στους νέους για μετεγκατάσταση στην επαρχία και
παράλληλη αναδιάρθρωση της γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής
ώστε να διασφαλιστεί η απασχόληση των νέων.
• Ενθάρρυνση των επενδύσεων, κυρίως στη νέα τεχνολογία.
Η οικονομική φρίκη
[…] Η αγωνία της χαμένης εργασίας βιώνεται σ' όλες τις βαθμίδες της
κοινωνικής κλίμακας. Στην καθεμία απ’ αυτές η απώλεια της εργασίας γίνεται
αισθητή σαν μια συντριπτική δοκιμασία που βεβηλώνει την ταυτότητα εκείνου
που την υφίσταται. Το αποτέλεσμα είναι η απώλεια της ισορροπίας και η
ταπείνωση. Είναι εκπληκτικό να ανακαλύπτεις πόσο γρήγορα και σε πόσο
μεγάλο βαθμό αισθάνεσαι ηττημένος και πόσο αμείλικτη γίνεται η κοινωνία,
πως δε βρίσκεις πια καμιά ή σχεδόν καμιά υποστήριξη, όταν έχεις χάσει τα
πάντα. Όλα γίνονται αβέβαια, επισφαλή, όλα κλείνουν και ταυτόχρονα
απομακρύνονται. Πολύ λίγα πράγματα απαγορεύεται να διαπραχθούν σε βάρος
κάποιου που δεν έχει πια ‘’οικονομική υπόσταση’’. Προπαντός δεν περιμένει
κανένα σεβασμό, σε κανένα τομέα .
Όσο για τους νέους, αυτό που η κοινωνία τους αρνείται δεν είναι μόνο η
θέση εργασίας, μα κάτι περισσότερο: είναι μια μοίρα, με τις περιπέτειες και τις
συγκινήσεις της, με το βάρος της ελπίδας και του φόβου. Αυτοί οι νέοι
εμποδίζονται να κατοικήσουν στην κοινωνία, η οποία ωστόσο τους επιβάλλεται
σαν η μόνη βιώσιμη αλλά επίσης και η μόνη αξιοπρεπής, η μόνη εγκεκριμένη.
Ενώ είναι η μόνη που τους περιβάλλει, παραμένει απρόσιτη γι’ αυτούς.
Σ' αυτούς τούς νέους, που βρίσκονται πολιορκημένοι μέσα σε άχρωμες
προσπάθειες, μέσα στην έλλειψη προοπτικών, τους προτείνονται επίσημα σαν
μοναδικές αξίες, οι αξίες της ηθικής του πολίτη, οι περισσότερες από τις οποίες

43. συνδέονται με την εργασία και τις οποίες δεν έχουν τη δυνατότητα να τις
υιοθετήσουν. Έτσι, είναι φυσικό να επινοούν άλλους κώδικες, που ισχύουν στο
δικό τους κλειστό κύκλωμα, ακραίους κώδικες, κώδικες της εξέγερσης, ή να
αναζητούν ορισμένα υποκατάστατα. Η παγίδα των ναρκωτικών, η καταστροφή
της τρομοκρατίας, ο πειρασμός να γίνουν προλετάριοι της, να είναι οι
προλετάριοι κάποιου πράγματος: εκεί έχουμε φτάσει! Τι έχουν να χάσουν
εφόσον δεν τους έχει δοθεί τίποτε, εκτός από πρότυπα ζωής που τα πάντα
τους εμποδίζουν να τα μιμηθούν;
Κάτι που θα μπορούσε να είναι εξίσου σκανδαλώδες είναι αυτή η
ανυποληψία που αισθάνονται οι ίδιοι, παγιδευμένοι στην περιφρόνηση, χωρίς
κανένα σεβασμό για τον εαυτό τους, όπως και για τους δικούς τους, βυθισμένοι
σ' αυτήν την ντροπή που βρίσκει, περισσότερο η λιγότερο, διέξοδο στο μίσος.
Όμως κι αν υπάρχει αυτή η διέξοδος, αυτό δε σημαίνει ότι δεν είναι και δεν
αισθάνονται έκπτωτοι από την αρχή της ζωής τους, μόνο και μόνο επειδή
υπάρχουν.
Απ' αυτούς τους αποδιοπομπαίους, αυτούς τους εγκαταλειμμένους σε
κοινωνική ανυπαρξία, περιμένουμε ωστόσο συμπεριφορές καλών πολιτών, λες
και πρόκειται να ζήσουν μια ζωή πολιτών, γεμάτη υποχρεώσεις και
δικαιώματα. Στην πραγματικότητα δεν έχουν καμιά δυνατότητα να
εκπληρώσουν οποιαδήποτε υποχρέωση και τα ήδη εξαιρετικά περιορισμένα
δικαιώματα τους καταπατούνται με μεγάλη ευκολία. Τι θλίψη και τι
απογοήτευση να τους βλέπει κάποιος να παραβαίνουν τους κώδικες καλής
συμπεριφοράς, τους κανόνες της καλής συμπεριφοράς, τους κανόνες της
αξιοπρέπειας εκείνων που τους παραμερίζουν, τους υποβιβάζουν, τους
ποδοπατούν, τους περιφρονούν αφ’ υψηλού. Να τους βλέπει κάποιος να μη
χρησιμοποιούν τους καλούς τρόπους μιας κοινωνίας που εκδηλώνει την
αλλεργία της για την παρουσία τους και τους κάνει να βλέπουν και οι ίδιοι τον
εαυτό τους σαν απόκληρο!
( Βιβιάν Φόρεστερ, ‘’Η οικονομική φρίκη’’)
1. Να δοθεί η δομή κι ο τρόπος ανάπτυξης της 1ης παραγράφου.
2. «Πολύ λίγα πράγματα απαγορεύεται να διαπραχθούν σε βάρος κάποιου
που δεν έχει πια οικονομική υπόσταση.» Να σχολιάσετε την παραπάνω
φράση του κειμένου σε μία παράγραφο (περίπου 80 λέξεις)
3. Να δώσετε τα συνώνυμα των παρακάτω λέξεων :
αμείλικτη, επισφαλή, βιώσιμη, προοπτικών, εκπληρώσουν, υποβιβάζουν
4. Να γράψετε μια δική σας πρόταση για κάθε μια από τις παρακάτω
λέξεις: υπόσταση, εγκεκριμένη, υποκατάστατα, σκανδαλώδες.
5. Να αποδώσετε στο κείμενο ένα τίτλο με σχόλιο κι ένα χωρίς σχόλιο.
6. Η συγγραφέας συνδέει την ανεργία με την αύξηση των φαινομένων
κοινωνικής παθογένειας. Σ’ ένα κείμενο 450-500 περίπου λέξεων ν’
αναφερθείτε στις συνέπειες που επιφέρει το φαινόμενο της ανεργίας και
να προτείνετε μέτρα για την αντιμετώπισή του.

44. ΤΗΛΕΡΓΑΣΙΑ
Τηλεργασία είναι η μορφή εργασίας που ασκείται συνήθως από ένα άτομο
εκτός του παραδοσιακού εργασιακού χώρου, για έναν εργοδότη ή πελάτη, και η
οποία περιλαμβάνει τη χρήση των τηλεπικοινωνιών και των προηγμένων
τεχνολογιών πληροφόρησης.
ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ:
• Συμβάλλει στη μείωση της ανεργίας, αφού διευρύνει τις δυνατότητες
απασχόλησης για περισσότερες κοινωνικές ομάδες.
• Μειώνει το λειτουργικό κόστος των επιχειρήσεων και ενισχύει την
ανταγωνιστικότητά τους και αυξάνει την παραγωγικότητά τους.
• Μειώνεται ο χρόνος και οι αναγκαίες δαπάνες για τη μετακίνηση των
εργαζομένων προς το χώρο εργασίας.
• Απαιτεί λιγότερες επαγγελματικές ανταλλαγές, γεγονός που συνιστά
σημαντικό πλεονέκτημα από άποψη οικονομικού οφέλους, σε σχέση με τη
συμβατική εργασία.
• Λειτουργεί θετικά για ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες, όπως γυναίκες, άτομα
με ειδικές ανάγκες και νέοι, καθώς:
− Εξασφαλίζει την ισότιμη συμμετοχή και ένταξη στην παραγωγική
διαδικασία και την κοινωνική ζωή, με αξιοποίηση των δημιουργικών
δυνάμεων και δεξιοτήτων τους.
− Επιδρά θετικά στον ψυχισμό τους, αφού έχουν την αίσθηση της
προσφοράς και τονώνεται η αυτοπεποίθησή τους.
− Συμβάλλει στην ανεξαρτητοποίησή τους και την κατάκτηση της
κοινωνικής τους αυτονομίας.
− Στις γυναίκες δίνεται η δυνατότητα να συνδυαστεί η επαγγελματική
απασχόληση με τη δημιουργία οικογένειας.
− Τα άτομα με ειδικές ανάγκες δεν περιθωριοποιούνται.
− Οι νέοι αξιοποιούν επαγγελματικά τις γνώσεις τους και τη δημιουργική
τους διάθεση και επιπλέον εξοικονομούν χρόνο για διεύρυνση των
σπουδών, της επικοινωνίας και της ψυχαγωγίας .
ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ:
• Υψηλό κόστος εξοπλισμού με τα συστήματα υψηλής τεχνολογίας για τους
αυτοαπασχολούμενους.
• Μείωση των ευκαιριών για προαγωγή, απώλεια εργασιακών δικαιωμάτων
εξαιτίας της αδυναμίας συλλογικής διεκδίκησής τους αλλά και του ιδιότυπου
χαρακτήρα της απασχόλησης.
• Νομιμοποίηση και εδραίωση της μερικής απασχόλησης, που περιστέλλει το
πλαίσιο των εργασιακών κατακτήσεων .
• Δυσχέρειες προσαρμογής στα νέα δεδομένα και κίνδυνος κοινωνικής
απομόνωσης για τους εργαζομένους στον οικογενειακό χώρο. Οι γυναίκες,
ειδικότερα, αποκλείονται από συλλογικά εργασιακά και κοινωνικά σχήματα.
Τα άτομα με ειδικές ανάγκες διαιωνίζουν την περιθωριοποίηση και

45. «γκετοποίησή» τους. Οι νέοι αναπτύσσουν εσωστρεφή διάθεση και δεν
συμμετέχουν στα κοινωνικό-πολιτικά δρώμενα.
• Η πλήρης μεταφορά της εργασίας στο σπίτι δεν αυξάνει την
παραγωγικότητα των εργαζομένων. Γι’ αυτό και οι επιχειρήσεις θα πρέπει να
είναι προσεκτικές στην επιλογή του κατάλληλου προσωπικού και των
δραστηριοτήτων που θα μπορούσαν να γίνουν μέσω τηλεργασίας.
ΜΕΡΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
«Κατάσταση στην αγορά εργασίας κατά την οποία οι εργαζόμενοι
απασχολούνται λιγότερο από τον διαθέσιμο χρόνο».
• Η μερική εργασία είναι μια μορφή εργασίας για όσους δεν μπορούν ή δεν
θέλουν να εργαστούν με πλήρες ωράριο.
• Παρουσιάζει πλεονεκτήματα κυρίως για τις γυναίκες που έχουν οικογένεια ή
για όσους σπουδάζουν , καθώς τους προσφέρει ένα αξιοσημείωτο εισόδημα
χωρίς να καλύπτει μεγάλο μέρος του χρόνου τους.
• Το μειονέκτημα είναι ότι η μερική εργασία σπάνια συνοδεύεται από
ασφάλιση. Επιπλέον, δεν ανοίγει το δρόμο για φιλόδοξες επαγγελματικές
προοπτικές.
Εργαζόμενοι από το σπίτι
Στην εποχή της ταχύτητας που ζούμε οι αλλαγές είναι αναμενόμενες σε
πολλούς τομείς. Έτσι και στον εργασιακό χώρο παρατηρούνται όχι μόνο
καινούργια επαγγέλματα αλλά και διαφορετικές μορφές εργασίας και σχέσεις
μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων. Ο λόγος γίνεται για την τηλεργασία, η
οποία έχει κάνει την εμφάνισή της και στην Ελλάδα και, όπως πιστεύουν πολλοί,
μπορεί όχι μόνο να συμβάλει στη μείωση της ανεργίας αλλά και να αποφέρει
στους εργαζομένους και στους εργοδότες μεγαλύτερα οικονομικά οφέλη απ'
ό,τι η συμβατική εργασία.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η τηλεργασία μπορεί να οριστεί ως
η μορφή εργασίας που εκτελείται από ένα άτομο κυρίως ή σε ένα σημαντικό
μέρος της, σε τοποθεσίες εκτός του παραδοσιακού εργασιακού χώρου, για έναν
εργοδότη ή πελάτη, και η οποία περιλαμβάνει τη χρήση των τηλεπικοινωνιών
και προηγμένων τεχνολογιών πληροφόρησης ως ένα ουσιαστικό και κεντρικό
χαρακτηριστικό της εργασίας. Οι δύο βασικοί τρόποι τηλεργασίας είναι είτε
κάποιος να είναι υπάλληλος σε έναν εργοδότη είτε ελεύθερος επαγγελματίας.
Στην πρώτη περίπτωση, ο εργαζόμενος είναι μόνιμα συνδεδεμένος με το δίκτυο
των εργοδοτών , η εργασιακή του ζωή είναι πολύ περισσότερο ελεγχόμενη μέσω
της τεχνολογίας και έχει πολύ λιγότερη ευελιξία ως προς τον τρόπο που θα
οργανώσει τον εργάσιμο χρόνο του. Στη δεύτερη περίπτωση, ο εργαζόμενος
είναι πολύ περισσότερο ελεύθερος να καθορίσει τον ρυθμό εργασίας του
εκτελώντας την εργασία του στον προσωπικό του υπολογιστή και συνδεόμενος
μόνο, όταν είναι απαραίτητο, με το δίκτυο της επιχείρησης, το οποίο μπορεί να
εφαρμοστεί σε πολλά επαγγέλματα.

46. Η αύξηση των τηλεργαζομένων στην Ευρώπη αλλά και στην Ελλάδα σιγά
σιγά οφείλεται στα οφέλη που υπόσχεται. Όσον αφορά τους εργαζομένους
μειώνονται ο χρόνος και οι απαιτούμενες δαπάνες για τη μεταφορά τους προς
και από τον χώρο εργασίας. Οι λιγότερες επαγγελματικές ανταλλαγές που
συνάπτουν είναι ένα σημαντικό πλεονέκτημα, γιατί έχουν ως αποτέλεσμα να
έχουν περισσότερο χρόνο άρα και χρήμα. Και οι εργοδότες ωφελούνται, εφόσον
έχει παρατηρηθεί αύξηση της παραγωγικότητας.
Από την άλλη πλευρά, όμως, η τηλεργασία έχει παρουσιάσει και
αρνητικές επιδράσεις για τους εργαζομένους στο σπίτι όπως κοινωνική
απομόνωση, δυσκολίες προσαρμογής, ειδικά στον οικογενειακό χώρο, όταν
υπάρχουν παιδιά, υψηλό αρχικό κόστος εξοπλισμού και κόστος πρόσβασης για
τους αυτοαπασχολουμένους στην τηλεργασία, λιγότερες ευκαιρίες για
προαγωγή, απώλεια προνομίων και δικαιωμάτων (π .χ. διακοπές, άδεια λόγω
ασθενείας) κ.ά.
Φυσικά η τηλεργασία δεν είναι για τον καθέναν. Υπάρχουν κάποια
σημεία που πρέπει να προσέξουν και οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι. Οι
επιχειρήσεις θα πρέπει με τον ίδιο προσεκτικό τρόπο που κάνουν την επιλογή
προσωπικού να επιλέξουν ποιες δραστηριότητες θα μπορούσαν να γίνουν μέσω
τηλεργασίας και ποιο προσωπικό έχει τη γνώση, την ικανότητα και τα κίνητρα,
όπως επίσης και το κατάλληλο κλίμα στο σπίτι, ώστε να μπορέσει
αποτελεσματικά να αποδώσει μακριά από το χώρο εργασίας. Όσο λάθος είναι να
ισχυριστούμε ότι ο εργαζόμενος αποδίδει καλύτερα, όταν εργάζεται υπό
επίβλεψη 8π.μ.-4μ.μ. στον χώρο εργασίας, άλλο τόσο είναι λάθος ο ισχυρισμός
ότι η πλήρης μεταφορά της εργασίας στο σπίτι ή σε κάποιο περιφερειακό
κέντρο εργασίας θα αυξήσει την παραγωγικότητα. Το βασικό κλειδί της
επιτυχίας είναι η προσεκτική επιλογή και το ποσοστό μεταξύ τηλεργασίας και
παραδοσιακού τρόπου εργασίας.
Από τον ημερήσιο τύπο (Διασκευή)
1. Ποιος ο τρόπος ανάπτυξης της 2ης παραγράφου του κειμένου; Να
αιτιολογήσετε την επιλογή σας.
2. α) Να αντικαταστήσετε τις παρακάτω λέξεις χωρίς να αλλοιώνεται το νόημα
του κειμένου: παρατηρούνται, πιστεύουν, μείωση, αποφέρει, οφέλη
β) Να σχηματίσετε μια πρόταση με κάθε μια από τις παρακάτω λέξεις του
κειμένου: τεχνολογία, πληροφόρηση, προσαρμογή, εξοπλισμός, επιδρά.
3. «Τα επαγγέλματα στα οποία μπορεί να εφαρμοστεί η τηλεργασία είναι
πολλά» Να αναπτύξετε την παραπάνω θεματική περίοδο του κειμένου
χρησιμοποιώντας δικά σας παραδείγματα.
ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ-ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ
Προκαταλήψεις: γνώμες, αρχές, ιδέες που σχηματίστηκαν χωρίς έλεγχο.
Αφορούν θέματα της καθημερινής ζωής και θέματα επιστημονικά, πολιτικά,

47. κοινωνικά, θρησκευτικά. Αποκρούουν κάθε σοβαρή έρευνα και υιοθετούνται
χωρίς λογικό έλεγχο.
Στερεότυπα: είναι σταθερές, ταξινομημένες αντιλήψεις , που συνήθως
οφείλονται σε ελλιπή ενημέρωση, σχετικά με χαρακτηριστικά τα οποία
αποδίδονται στα μέλη μιας ομάδας. Είναι ο συμβολικός χαρακτηρισμός που
αποδίδεται στα μέλη μιας ομάδας ανθρώπων (εθνικής, κοινωνικής. κλπ) και
βασίζεται σε γενικεύσεις (ενδεχομένως αυθαίρετες)
Οι φυλετικές, θρησκευτικές και ταξικές διακρίσεις, οι διακρίσεις των
ανθρώπων ανάλογα με το επάγγελμα ή την καταγωγή τους, ο διαχωρισμός του
ρόλου των δύο φύλων στην καθημερινή πρακτική αλλά και στην παραγωγική
διαδικασία, είναι πεποιθήσεις τις οποίες αποδέχονται τα άτομα ή οι ομάδες
χωρίς επισταμένη μελέτη και εξέταση των πραγμάτων· για το λόγο αυτό είναι
συνήθως εσφαλμένες και μεροληπτικές.
Μια στερεότυπη αντίληψη δεν αποκλείεται να ενέχει έναν πυρήνα
αλήθειας ή μια όψη της αλήθειας. Το αρνητικό όμως είναι ότι προβάλλεται ως
απόλυτη αλήθεια, ως αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα. Ένας χαρακτηρισμός
που αποδίδεται σε ορισμένα άτομα γενικεύεται -ενδεχομένως αυθαίρετα- για
όλα τα μέλη μιας ομάδας (εθνικής, κοινωνικής κ.λπ.). Για παράδειγμα, η
παράνομη και εγκληματική δραστηριότητα ορισμένων αλλοδαπών καθιστά
αυτόματα όλους τους αλλοδαπούς βίαιους, εγκληματίες και άρα επικίνδυνους
για την κοινωνική συνοχή.
ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ ΑΝΤΙΛΗΨΕΩΝ
Η διαδικασία της κοινωνικοποίησης είναι διαποτισμένη από κάποιες
στερεότυπες αντιλήψεις, ιδέες που δοκιμάστηκαν και άντεξαν στο χρόνο.
Όλοι σχεδόν οι φορείς κοινωνικοποίησης, οικογένεια -σχολείο -φίλοι,
αναπαράγουν και διαιωνίζουν αυτές τις αντιλήψεις, διαπαιδαγωγώντας μ'
αυτές το νεαρό άτομο. Αυτό με τη σειρά του όχι μόνο τις αφομοιώνει αλλά
και τις αναπλάθει δίνοντας την προσωπική του σφραγίδα. Γίνεται πλέον
φορέας στερεοτύπων και οργανώνει με βάση αυτά τη σκέψη και τη δράση
του.
Η συνεχής επανάληψη των στερεοτύπων από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης -
κυρίως στα δελτία ειδήσεων αλλά και σε ψυχαγωγικά προγράμματα- είναι η
αποτελεσματικότερη μέθοδος για την εμπέδωση και την απόλυτη κυριαρχία
τους στις ανθρώπινες συνειδήσεις.
Η υιοθέτηση στερεότυπων αντιλήψεων συχνά υποκρύπτει την αδυναμία των
ατόμων να συλλογιστούν ελεύθερα, να αποδεσμευτούν από την πλάνη και να
ανακαλύψουν την αλήθεια. 'Έχοντας εξασφαλίσει την επαγγελματική
επιτυχία και την κοινωνική αναγνώριση και απολαμβάνοντας μια ήρεμη
οικογενειακή ζωή, επαναπαύονται και θέλουν να συντηρήσουν τα
κεκτημένα. Δείχνουν απροθυμία να αγωνιστούν για την άρση των
προκαταλήψεων, εφόσον τα ίδια δε θίγονται άμεσα.

48. Η υπέρβαση των στερεοτύπων και η δράση έξω από τα όριά τους μπορεί να
οδηγήσει σε κλονισμό της κοινωνικής σταθερότητας. Για να διατηρήσει η
κοινωνία τη συνοχή της, ασκεί κοινωνικό έλεγχο στα μέλη της που υιοθετούν
μια τέτοια συμπεριφορά. Η κατακραυγή της, η αποκοπή του ατόμου από το
σύνολο, με όλες τις αρνητικές ψυχολογικές συνέπειες που την ακολουθούν,
δρα αποτρεπτικά στην υπέρβαση των αντιλήψεων που αυτή θεωρεί
αληθινές. 'Έτσι, με το μηχανισμό αυτό γινόμαστε -συνειδητά ή ασυνείδητα-
δέσμιοι των κοινωνικά αποδεκτών πεποιθήσεων .
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
• Δημιουργείται κοινωνικός ρατσισμός που διασπά τη συνοχή της κοινωνίας
• Τα θύματα των στερεότυπων αντιλήψεων συχνά αντιδρούν και
προκαλούνται εντάσεις, συγκρούσεις, φαινόμενα βίας. Δυσχεραίνεται η
διαδικασία κοινωνικοποίησης.
• Εφόσον δεν υπάρχει ισότιμη αντιμετώπιση των πολιτών, φαλκιδεύεται η
δημοκρατία.
• Διαβρώνεται ηθικά η κοινωνία , εκλείπει ο ανθρωπισμός κι η υπευθυνότητα.
• Παραποιείται η πραγματικότητα και το άτομο οδηγείται σε μεροληπτική
συμπεριφορά.
• Καλλιεργείται κλίμα εθνικισμού, ρατσισμού και διακρίσεων, διακυβεύεται η
δυνατότητα συνεργασίας, η ειρήνη και επομένως η συλλογική αντιμετώπιση
των κοινών προβλημάτων.
• Καθίσταται ευκολότερη η χειραγώγηση και ετεροκατεύθυνση του κοινού
λόγω της άκριτης αποδοχής των στερεοτύπων και της εκμηδένισης της
αυτόνομης βούλησης (μαζοποίηση)
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΙΣ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ
• Η αντίσταση στα στερεότυπα προϋποθέτει κυρίως την πνευματική
καλλιέργεια και την αυξημένη ευαισθησία του ατόμου είναι ουσιαστικά
ζήτημα παιδείας και αγωγής. Η οικογένεια μεταβιβάζει στο παιδί τους
κανόνες και τις αξίες που διέπουν την κοινωνική ζωή διαμορφώνοντας το
χαρακτήρα και τη συμπεριφορά του. Στο πλαίσιό της, το άτομο μαθαίνει να
αγαπά, να μοιράζεται, να σέβεται το συνάνθρωπο, να αναγνωρίζει την
ανάγκη συλλογικής δράσης και να περιστέλλει τον εγωισμό του. Η
οικογένεια, είναι αλήθεια, δεν μπορεί να καταργήσει τις στερεότυπες
αντιλήψεις. Μπορεί όμως να διαμορφώσει τη συνείδηση εκείνων που θα τις
αρνηθούν.
• Η εκπαίδευση, στη συνέχεια, καθώς απαιτεί δώδεκα χρόνια προσήλωσης
στις απαιτήσεις της σχολικής κοινότητας -και μάλιστα τα πιο κρίσιμα χρόνια
στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ανθρώπου- έχει την ευχέρεια να
συμβάλει στην υπερνίκηση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων.
'Όταν, λοιπόν, δεν αναπαράγει τις στερεότυπες αντιλήψεις, όταν καλλιεργεί
το διαλεκτικό τρόπο σκέψης, τότε θωρακίζει το άτομο με κριτική ικανότητα,
ώστε να αποφεύγει το δογματισμό, και το γαλουχεί με ανθρωπιστικά
ιδεώδη: ανεκτικότητα, αλληλεγγύη, αδελφοσύνη, σεβασμό της
ιδιαιτερότητας του άλλου.

49. • Το άτομο μπορεί να ξεπεράσει τα στερεότυπα και να σκεφτεί ελεύθερα, αν
κατακτήσει την αυτογνωσία. Συνειδητοποιώντας και αξιολογώντας τις
δυνάμεις και αδυναμίες του, τα προτερήματα και τα ελαττώματά του,
ιεραρχεί σωστά τις αξίες: δίνει προτεραιότητα τις ηθικές και πνευματικές
αξίες -ανθρωπιά, ελευθερία, δικαιοσύνη- και βάζει σε δεύτερη μοίρα τα υλικά
αγαθά. Απομακρύνεται από κάθε τάση φιλαυτίας και αλαζονείας,
προσεγγίζει με ανιδιοτέλεια το συνάνθρωπό του, ανεξάρτητα από το χρώμα
του δέρματος, την καταγωγή, το επάγγελμα ή την οικονομική του
κατάσταση.
• Το δημοκρατικό πολίτευμα διαπαιδαγωγεί τους πολίτες με την ιδέα του
σεβασμού των διαφορετικών χαρακτηριστικών που διακρίνουν τα άτομα,
τις κοινωνικές ομάδες ή τους λαούς. Διαμορφώνει άτομα υπεύθυνα, που
αγωνίζονται για την αλλαγή των κακώς κειμένων. Ο δημοκρατικός πολίτης
ευαισθητοποιείται στο ζήτημα των διακρίσεων (φυλετικών, θρησκευτικών,
κοινωνικών) και αναγνωρίζει ότι η διαφορά είναι δικαίωμα και η
ανεκτικότητα ανθρωπιά. Αγωνίζεται για την ύπαρξη κοινωνικής δικαιοσύνης
και την εξασφάλιση ίσων ευκαιριών σε όλα τα μέλη μιας κοινωνίας.
• Στην καταπολέμηση των προκαταλήψεων, σημαντικός είναι ο ρόλος των
πνευματικών ανθρώπων. Με την ευθυκρισία, την ευαισθησία και το μεστό
λόγο τους αποδεικνύουν ότι δεν υπάρχουν ανώτεροι και κατώτεροι
άνθρωποι, λαοί ή πολιτισμοί, ότι οι διαφορές και οι ιδιαιτερότητες των
ατόμων και των λαών δεν πρέπει να αποτελούν αφορμή για σύγκρουση αλλά
να λειτουργούν ως κίνητρα για την καλύτερη γνωριμία και προσέγγισή τους.
Οι προκαταλήψεις
Οι προκαταλήψεις είναι ιδέα ή ιδέες εκ των προτέρων συναισθηματικά
φορτισμένες και μη δικαιολογημένες άμεσα από πραγματικές εμπειρίες. Σε
στενότερη έννοια, προκατάληψη είναι μια διάθεση δυσμενής, αρνητική προς
κάτι, που μπορεί να φτάσει ως τα όρια της εχθρότητας.
Είναι λυπηρό και εκτάκτως επιζήμιο από κάθε άποψη το γεγονός ότι όλες
σχεδόν οι ανθρώπινες κρίσεις, περισσότερο ή λιγότερο, είναι χρωματισμένες με
προκαταλήψεις. Αν ο καθένας μας έκανε μια ευσυνείδητη εξέταση του εαυτού
του, των γνωμών του για τους άλλους, των ιδεών του, ακόμη και των
αντιλήψεών του γύρω από τα πράγματα, θα μπορούσε ν' αντιληφτεί πόσο
δέσμιος είναι πολλών προκαταλήψεων και πόσο έτσι εμποδίζεται η πορεία του
εγώ προς το εσύ, η κατανόηση του άλλου.
Σχηματίζουμε γνώμες, πεποιθήσεις για πρόσωπα από τα φυσιογνωμικά
μόνο χαρακτηριστικά τους και την εν γένει υπόστασή τους. Σχηματίζουμε
γνώμη για ένα πρόσωπο μόνο και μόνο από το επάγγελμα που ασκεί, χωρίς
κανένα άλλο στοιχείο, ή από την οικογένεια, την πόλη, το έθνος, το λαό στον
οποίο ανήκει, ή από το χρώμα, αν δηλαδή είναι μαύρος ή λευκός. Αυτή η κρίση
μας, θετική ή αρνητική, δε στηρίζεται σε στερεό έδαφος πραγμάτων, αλλά σε
συναισθηματική κατάσταση, η οποία δεν προέρχεται από άμεσες πραγματικές
εμπειρίες.

50. Οι προκαταλήψεις γενικότερα είναι ένα σπουδαίο εμπόδιο στη
δημιουργία ανθρωπίνων σχέσεων, στην κατανόηση όχι μόνο μεταξύ προσώπων,
αλλά και μεταξύ ομάδων και εθνών ακόμη.
Οι προκαταλήψεις είναι ένα είδος πέπλου, μια μορφή «πανάδας», που μας
εμποδίζει να διακρίνουμε την πραγματικότητα, όπως αυτή ουσιαστικά είναι.
Έτσι ενεργούμε και λαμβάνομε θέση απέναντι στους άλλους όχι αντικρίζοντάς
τους όπως αυτοί είναι, παρά όπως ορίζουν, όπως μας τους παρουσιάζουν οι
προκαταλήψεις, όπως εμείς με εκ των προτέρων παρμένες γνώμες νομίζουμε ότι
εμφανίζονται μπροστά μας.
Η συμπεριφορά μας ρυθμίζεται από ατελείς εικόνες και παραστάσεις,
από το «vομίζειν» και όχι από το «όντως είναι» και «υπάρχειν». Πολλοί
φιλόσοφοι αντίκρισαν τις προκαταλήψεις σαν φαντάσματα, τα οποία
ξεστρατίζουν τον άνθρωπο από το δρόμο της γνώσης και της αλήθειας. Πολλοί
ποιητές αγωνίστηκαν από τα παλιά χρόνια εναντίον των προκαταλήψεων.
Ωστόσο ο άνθρωπος φαίνεται να σχηματίζει προκαταλήψεις ή να τις δέχεται
χωρίς σοβαρή «βάσανο». Δε θα υφίσταντο καν οι προκαταλήψεις αν ήμασταν σε
θέση να σκεπτόμαστε το καθετί που μας παρουσιάζεται έτοιμο ή να
σκεπτόμαστε πρώτα κι ύστερα να κρίνουμε. Οι προκαταλήψεις αποτελούν
πραγματική μάστιγα, αλλά και πλατύτερα ακόμη ένα παγκόσμιο κακό.
Η γη μας με τα σημερινά μέσα έγινε μικρή, ωστόσο οι προκαταλήψεις
ανάμεσα στους κατοίκους της μένουν και μαίνονται. Οι προκαταλήψεις είναι μια
μάστιγα που κραδαίνεται από ανθρώπους εναντίον ανθρώπων. Πόσων
εκατομμυρίων ανθρώπων τη ζωή στοίχισε η προκατάληψη εναντίον ορισμένων
φυλών, που χρησιμοποιήθηκε από δημαγωγούς της πολιτικής!
Κάτι περισσότερο από μάστιγα τη χαρακτήρισε κατά το τέλος περίπου
του περασμένου αιώνα ο ιστορικός Μομσέν , «σαν τρομερή επιδημία χολέρας
την οποία δεν μπορεί κανένας μήτε να τη θεραπεύσει μήτε να την εξηγήσει. Θα
πρέπει κανείς», συνεχίζει, «να περιμένει ώσπου να ξεθυμάνει αφ' εαυτού του το
δηλητήριό της και ν' απολέσει τη δύναμή του». Τον ιό της χολέρας σήμερα τον
βρήκαμε και τη βαριά αυτή απαίσια αρρώστια τη θεραπεύουμε, αλλά το
δηλητήριο των προκαταλήψεων δεν ξεθύμανε, παρά ασκεί την απαίσια
επίδρασή του.
Η εξυγίανση του κοινωνικού οργανισμού, δηλαδή η καλλιέργεια της
κοινωνικής ψυχοϋγιεινής για μια αρμονική ανθρώπινη συμβίωση με πλατύτερο
νόημα, ανάμεσα όχι μόνο σε στενές κοινωνίες παρά σε λαούς και φυλές, είναι
αδύνατη αν κανένας δε γνωρίζει το ρόλο των προκαταλήψεων και δεν αναλάβει
αμείλικτο αγώνα εναντίον τους.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Να αποδώσετε περιληπτικά το νόημα του κειμένου (100 λέξεις)
2. Να σχολιάσετε την παρακάτω φράση του κειμένου σε μια παράγραφο 80-
100 λέξεων: «Οι προκαταλήψεις αποτελούν πραγματική μάστιγα, αλλά και
πλατύτερα ακόμη ένα παγκόσμιο κακό.»

51. 3. Να βρείτε τα δομικά μέρη και τον τρόπο ανάπτυξης της 3ης και της 8ης
παραγράφου.
4. α) Να δώσετε από ένα αντώνυμο για τις παρακάτω λέξεις του κειμένου :
επιζήμιο, ευσυνείδητη, πραγματικές, αρμονική, στερεό.
β) Να δώσετε από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
αντιλήψεών ,πεποιθήσεις, υφίσταντο, εμφανίζονται, εμπόδιο
γ) Να δοθεί η ετυμολογία των παρακάτω λέξεων και 2 παράγωγα (απλά ή
σύνθετα) από το τελευταίο συνθετικό: προκαταλήψεις, συναισθηματικά,
φυσιογνωμικά, επάγγελμα.
5. Σε ένα κείμενο 400-500 λέξεων να αναφερθείτε στους λόγους που μας
οδηγούν σε στερεότυπες αντιλήψεις και να προτείνετε τρόπους
αντιμετώπισης.
Το κουτσομπολιό σαν κοινωνική αρετή
Το πολιτιστικό περιβάλλον καθορίζει τη φύση των ατόμων σε τέτοιο σημείο,
ώστε να μην είμαστε πια σε θέση να το διακρίνουμε ακόμα κι όταν αποκρούουμε
τις ρατσιστικές γνώμες όσων αποδίδουν σε σταθερή φυσική ιδιότητα τη
συμπεριφορά κάποιου. Σε τέτοιες περιπτώσεις η πιο αυθόρμητη αντίδραση είναι
συνήθως να αρνιόμαστε την υποθετική φυσική ιδιότητα. Σχεδόν όπως έκαναν οι
φωτισμένοι δημοκράτες στην περίοδο της παρακμής τους, πριν από λίγα χρόνια,
μπρος στο ρατσιστή που περιγελούσε τους νέγρους για τα κατσαρά τους μαλλιά
και την πλακουτσωτή μύτη τους: κατέβαλαν απεγνωσμένες προσπάθειες να
αποδείξουν έμμεσα ότι οι νέγροι έχουν ίσια μαλλιά και ελληνόμορφες μύτες
(μέχρις ότου το African Look και το σλόγκαν «Black is beautiful» βάλανε τα
πράγματα στη θέση τους). Η τελευταία Σύνοδος τελείωσε χωρίς να
παραχωρήσει στις γυναίκες, την ιερατεία, και ορισμένες εφημερίδες μετέφεραν
τη γνώμη των πιο οπισθοδρομικών ιερέων και επισκόπων, που διστάζουνε να
εμπιστευτούνε τη διακονία της εξομολόγησης στις γυναίκες, γιατί «όπως
ξέρουμε είναι κουτσομπόλες και δε θα κατάφερναν να φυλάξουν το μυστικό».
Σχεδόν πάντα το σχόλιο που συνόδευε αυτές τις γνώμες προσπαθούσε να τις
γελοιοποιήσει αποδίνοντας σε απλό μύθο το γεγονός ότι οι γυναίκες αγαπούν το
κουτσομπολιό, μια και ο αρθρογράφος δεν ήθελε να αναγνωρίσει ένα υποθετικό
φυσικό (και επομένως «φυλετικό») χαρακτηριστικό σαν γενικευμένο, σταθερό,
αιώνιο. Όμως το πρόβλημα δεν είναι να αρνιόμαστε ένα δεδομένο φαινομενικά
φυσικό χαρακτηριστικό, αλλά να το ανάγουμε στην πολιτιστική του μήτρα. Και
απ' την αρχή θα ήθελα να επιβεβαιώσω ότι συνήθως οι γυναίκες κλίνουν προς
αυτό που χαρακτηρίζουμε «κουτσομπολιό», ακόμα και σε βάρος της
απαιτούμενης εχεμύθειας. Πρέπει όμως τώρα να καθορίσουμε τι είναι το κου-
τσομπολιό. Ας πούμε ότι συνίσταται σε ένα μεγάλο ενδιαφέρον για τις ιδιωτικές
υποθέσεις των άλλων και σε μια τάση διάδοσης των πληροφοριών
συνοδεύοντας τες με μια προσωπική αξιολόγηση. Ας διερωτηθούμε, ακόμα, αν η
ανάγκη της γνώσης των πράξεων των ομοίων μας και η συζήτηση γύρω απ'
αυτές δεν είναι χαρακτηριστικό του ανθρώπου σαν κοινωνικό ον. Ο άνθρωπος
που δεν ενδιαφέρεται για όσα συμβαίνουν στους άλλους και δε νιώθει την
ανάγκη να τα κρίνει δημόσια, είναι άρρωστος. Μόνο που, εξαιτίας της
εκπαίδευσης και της αιώνιας διαίρεσης των καθηκόντων μεταξύ των φύλων,

52. στον άντρα ανατίθεται η διαχείριση των δημόσιων πραγμάτων, ενώ στη
γυναίκα ανατίθεται η διαχείριση των ιδιωτικών πραγμάτων, δηλαδή της
οικογένειας. Τα δημόσια πράγματα εκτείνονται σε ακτίνα πόλης, κράτους και
συχνά του κόσμου ολόκληρου. Η οικογένεια έχει μια ακτίνα δράσης που
ενδιαφέρει την πολυκατοικία, τη συνοικία, το χωριό. Ασκώντας τη διαχείριση
των δημόσιων πραγμάτων (πολιτική και διοικητική μηχανή, ψυχρός και θερμός
πόλεμος), ο άντρας ενδιαφέρεται συνέχεια γι' αυτά που κάνουν οι άλλοι, τα
διαδίδει και τα κρίνει. Όσο περισσότερο κάνει κάτι τέτοιο, τόσο περισσότερο
θεωρείται κοινωνικά δραστήριος και θαρραλέος. Εάν βλέπει αλλά σιωπά, οι
άλλοι τον θεωρούν ύποπτο για διαφθορά, μαφιόζο. Αυτό σημαίνει ότι σε
δημόσιο επίπεδο το κουτσομπολιό είναι πολιτική αρετή. Για να νιώσει πιο
ελεύθερος σ' αυτή του τη δραστηριότητα, ο άντρας κάνει με τους ομοίους του
μια σιωπηρή συμφωνία, με την οποία η οικογενειακή σφαίρα καθορίζεται σαν
σφαίρα του ιδιωτικού και δεν καλύπτεται από το δικαίωμα και την υποχρέωση
κρίσης, εκτός από περιπτώσεις κατά τις οποίες η ιδιωτική ζωή επιδρά πάνω στη
δημόσια. Για τον άντρα, επομένως, η εχεμύθεια στη σφαίρα του ιδιωτικού είναι
αρετή, όπως αρετή είναι και το κουτσομπολιό (που ονομάζεται πολιτική
συζήτηση) στη σφαίρα του δημόσιου.
Η καταπιεστική κατάσταση στην οποία βρέθηκε η γυναίκα επί χιλιετηρίδες,
την ανάγκασε να ταυτίσει τη σφαίρα του ιδιωτικού με τη μοναδική σφαίρα του
δημόσιου στην οποία μπορούσε να δράσει. Φυσικό είναι να κάνει κουτσομπολιό,
για να υπακούσει στο ένστικτο κριτικής και κοινωνικής γνώσης, στο μοναδικό
χώρο που της ήταν ελεύθερος. Το κουτσομπολιό «σε στιλ κυρά Κατίνας» δεν
είναι τίποτ' άλλο παρά μια μορφή κριτικής των άλλων γυναικών που
διαχειρίζονται στραβά τις ιδιωτικές υποθέσεις και -με τη σημασία που παίρ-
νουνε τα προσωπικά σε κλίμακα συνοικίας ή χωριού- επιδρούν αρνητικά στη
συμπεριφορά των άλλων. Το κουτσομπολιό της, που είναι ενοχλητικό για τον
άντρα, καθορίζει τα όρια κοινωνικότητας, μέσα στα οποία η γυναίκα είναι
υποχρεωμένη να ζει. Κι άλλωστε, το ότι μια πολιτιστική ανάγκη παίρνει τη
μορφή δεύτερης φύσης είναι κάτι το συνηθέστατο. Και η φύση του ανθρώπου
αλλάζει μόνο αλλάζοντας τις πολιτιστικές συνθήκες. Και η γυναίκα δε θα
μπορέσει να γίνει ιερέας όσο θα τη θέλουμε μόνο άγγελο της οικογενειακής
εστίας.
Ουμπέρτο Έκο, Η σημειολογία στην καθημερινή ζωή, μτφρ. Αντώνης
Τσοπάνογλου, εκδ. Μαλλιαρής Παιδεία, ε' έκδ., Θεσ/νίκη 1985, ασ. 11-13
ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ
Ορισμός: είναι η αντίληψη διαχωρισμού και διακρίσεων σε βάρος ατόμων/
ομάδων / εθνών με κριτήριο ορισμένα χαρακτηριστικά τους (φύλο, φυλή,
εθνικότητα, κοινωνική τάξη, επάγγελμα κ.λπ.).
ΜΟΡΦΕΣ:

53. • Φυλετικός: διακρίσεις βασισμένες στη διαφορετικότητα του χρώματος
ή εναντίον φυλών του κάτω κόσμου.
• Εθνικός: η αίσθηση της υπεροχής ενός έθνους έναντι των άλλων
(εθνικισμός, σοβινισμός).
• Κοινωνικός: διακρίσεις βασισμένες σε πολιτικές, ιδεολογικές,
πνευματικές, οικονομικές, πολιτιστικές διαφορές, διακρίσεις σε βάρος
των γυναικών, των μειονοτήτων, των ατόμων με ειδικές ανάγκες.
ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ:
- Φυλετικού: αρνητική αντιμετώπιση των μειονοτήτων και των
μεταναστών.
αναβίωση του φασισμού και του ναζισμού.
οι εθνικιστικές αντιλήψεις.
η άνιση αντιμετώπιση των εγχρώμων σε πολλές χώρες.
ο αντισημιτισμός.
- Κοινωνικού: η αντιμετώπιση των περιθωριακών και άλλων κοινωνικών
ομάδων (ναρκομανών, ομοφυλοφίλων, αποφυλακισμένων, φορέων-
ασθενών με AIDS κ.λπ.).
ο θρησκευτικός και ιδεολογικός ρατσισμός.
οι διακρίσεις αναφορικά με τη θεώρηση των επαγγελμάτων ως
ανωτέρων και υποδεεστέρων κοινωνικά.
η στάση απέναντι σε άτομα με ειδικές ανάγκες.
οι ταξικές διακρίσεις.
η υποτίμηση της γυναίκας.
ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ:
• Η λειτουργία των φορέων κοινωνικοποίησης (οικογένειας, παιδείας, κ.λπ.)
αναπαράγει και διαιωνίζει στερεότυπα και προκαταλήψεις και εμποτίζει τη
συνείδηση των νέων με πνεύμα διακρίσεων.
• Η απλουστευτική τάση των ανθρώπων για κατηγοριοποιήσεις, οι οποίες
διευκολύνουν τον υπερτονισμό και τη μεγιστοποίηση των διαφορών.
• Η ανεργία και τα δυσεπίλυτα κοινωνικό-οικονομικά προβλήματα:
εξωθούν σε ρατσιστική τάση απέναντι σε άτομα άλλης φυλής ή
εθνικότητας, που μετατρέπονται σε εξιλαστήρια θύματα.
προκαλούν παθογενή κοινωνική συμπεριφορά ομάδων μεταναστών (βία,
εγκληματικότητα κ.λπ.) και αναπτύσσουν τα ξενοφοβικά σύνδρομα των
γηγενών πληθυσμών.
• Ο οικονομικός ανταγωνισμός μεταξύ κοινωνικών ομάδων στη διεκδίκηση
περιορισμένων θέσεων εργασίας, οικονομικού οφέλους και αγαθών (π.χ. οι
μετανάστες απειλούν τα συμφέροντα των μόνιμων κατοίκων και γι’ αυτό
εύκολα υιοθετείται ρατσιστική συμπεριφορά εις βάρος τους).

54. • Η οικονομική εκμετάλλευση «ηθικοποιείται» με την υποτίμηση του
εκμεταλλευόμενου (π.χ. η συμπεριφορά των Λευκών προς τους Μαύρους, για
να τους χρησιμοποιούν ως φτηνό εργατικό δυναμικό).
• Η κρίση των αξιών και η ηθική εξαχρείωση που παρατηρείται στο πλαίσιο
της σύγχρονης καταναλωτικής και ανταγωνιστικής κοινωνίας οδηγεί και σε
απάνθρωπες συμπεριφορές.
• Το χαμηλό επίπεδο παιδείας (απουσία κριτικής προσέγγισης,
αντιεπιστημονική θεώρηση των πραγμάτων) κάνει τα άτομα εύκολα θύματα
προπαγάνδας, τα οπαδοποιεί και ωθεί να υιοθετήσουν ρατσιστικές
αντιλήψεις.
• Η αρνητική λειτουργία της πολιτική ζωής:
ο ρατσισμός αξιοποιείται ως μέσο αποπροσανατολισμού των πολιτών
από τα πραγματικά προβλήματα.
ορισμένοι ηγέτες καλλιεργούν αίσθημα ξενοφοβίας για λόγους
κομματικής αξιοποίησής της ενώ μερικοί πολιτικοί για ψηφοθηρικούς
λόγους προβάλλουν εθνικιστικές αντιλήψεις.
• Ο φόβος της πολιτιστικής αφομοίωσης: η επιχειρούμενη παγκοσμιοποίηση
λειτουργεί ως παράγοντας πολιτιστικής αλλοτρίωσης των λαών, ενώ τα
μεταναστευτικά ρεύματα εμφανίζονται να απειλούν την εθνική ομοιογένεια
των χωρών υποδοχής.
• Τα ΜΜΕ παρουσιάζουν τη συμπεριφορά μεμονωμένων ατόμων ή ομάδων
που επιβεβαιώνει τις ρατσιστικές αντιλήψεις (οι γυναίκες παρουσιάζονται
ως αδύναμες, οι Αλβανοί και οι Τσιγγάνοι ως κακοποιοί κ.λ.π.) ή ηρωοποιούν
τους φορείς της βίας.
• Στο κοινωνικό κατεστημένο υπάρχει πάντοτε δυστοκία για την αποδοχή του
διαφορετικού ή του νέου.
• Η συμπλεγματική προσωπικότητα κάποιων ατόμων επιδιώκει την
αυτοεπιβεβαίωσή της υπερτονίζοντας τα αρνητικά στοιχεία των άλλων και
κατασκευάζοντας υποτιμητικά γνωρίσματα.
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ:
• Οικονομικός τομέας:
Εκμετάλλευση των αδυνάτων από τους δυνατούς (χαμηλά ημερομίσθια,
ανασφάλιστη εργασία κ.λ.π.).
Καταστρατήγηση των εργασιακών δικαιωμάτων.
Ο αποκλεισμός ατόμων ή ομάδων στερεί τη συνεισφορά τους από τους
υπόλοιπους.
• Κοινωνικός τομέας:
Διαιώνιση των κοινωνικών ανισοτήτων, εμφάνιση ομάδων κοινωνικού
περιθωρίου, επικράτηση του δίκαιου του ισχυρότερου.
Η περιθωριοποίηση οδηγεί σε παθογενή συμπεριφορά.
Διογκώνονται τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα και υποσκάπτεται η
κοινωνική συνοχή.

55. Καλλιέργεια ανταγωνιστικών σχέσεων και εμφάνιση κοινωνικών
προβλημάτων (βία, τρομοκρατία, πόλεμοι κ.ά.).
• Πολιτικός τομέας:
Παραβίαση των πολιτικών δικαιωμάτων και έλλειψη αξιοκρατίας.
Η ελευθερία, η ανεξιθρησκία, τα δικαιώματα της γυναίκας κ.ά.
καταστρατηγούνται.
• Ηθικός τομέας:
Έλλειψη αξιών, αρχών και ιδανικών. Ο ρατσισμός εξοβελίζει από το
κοινωνικό πλαίσιο τις ανθρωπιστικές αξίες.
Προβολή του ατομικού συμφέροντος, εκμετάλλευση των συνανθρώπων
και εξόντωση των αντιπάλων
• Ψυχολογικός τομέας:
Προκαλούνται συμπλέγματα κατωτερότητας, φόβος για το διαφορετικό.
Απαισιοδοξία και απογοήτευση όσων αντιμετωπίζονται ρατσιστικά.
• Πνευματικός τομέας:
Προσήλωση σε στερεότυπα και αντιλήψεις, δογματικός τρόπος σκέψης.
Έλλειψη ανθρωπιστικού πνεύματος.
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ:
1. Παροχή κατάλληλης παιδείας για:
• ανάπτυξη αισθημάτων αλληλοσεβασμού, με την ανθρωπιστική παιδεία
• ανάπτυξη κριτικής σκέψης, ώστε ο άνθρωπος να διαμορφώνει
προσωπική γνώμη και να μην ετεροκαθορίζεται
• απομάκρυνση από τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις
• άμβλυνση των διαφορών με την ανάπτυξη διαλόγου.
2. Ενεργοποίηση των πνευματικών ανθρώπων για την καλλιέργεια του
ανθρωπιστικού πνεύματος και της ιδέας της ισότητας των λαών.
3. Εφαρμογή των δημοκρατικών θεσμών και σεβασμός των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων.
4. Ανάπτυξη πνεύματος παγκοσμιότητας για ειρηνική και αρμονική συνύπαρξη
των λαών.
5. Διαμόρφωση πνεύματος εθνισμού και όχι εθνικισμού.
6. Απαλλαγή από φαινόμενα ξενοφοβίας.
7. Τα Μ.Μ.Ε.:
• να μη διογκώνουν τα γεγονότα
• να μην καλλιεργούν πνεύμα ξενοφοβίας και ρατσισμού

56. 8. Πολιτιστική προσέγγιση των λαών, με ανταλλαγή εκδηλώσεων τέχνης και
αθλητισμού
9. Οι διεθνείς οργανισμοί να:
• μεριμνούν για την εφαρμογή των ανθρώπινων δικαιωμάτων
• επιβάλλουν αυστηρές ποινές σε όσους τα παραβιάζουν
• διαδίδουν με κάθε τρόπο το σεβασμό στον άνθρωπο και τις αξίες του
ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ – ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ
ΔΕΙΓΜΑΤΑ
• Διαχρονικό φαινόμενο με έξαρση στον αιώνα μας.
• Μικρασιάτες, Κύπριοι, Βορειοηπειρώτες, Πόντιοι, Αλβανοί, Αρμένιοι,
Κούρδοι, Ανατολικοευρωπαίοι κ.ά.
ΑΙΤΙΑ
• Πόλεμοι.
• Ολοκληρωτικά καθεστώτα, καταπίεση, παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμά-
των, πολιτικές διώξεις.
• Κοινωνικές συγκρούσεις.
• Φτώχεια, χαμηλό βιοτικό επίπεδο.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ (ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΙΔΙΟΥΣ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ/
ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ)
• Δύσκολη εγκατάσταση και εξασφάλιση διαμονής και μέσων επιβίωσης –
ανεργία –εκμετάλλευση (αποτελούν φτηνότερο εργατικό δυναμικό και
αμείβονται με πενιχρά ημερομίσθια, που όμως είναι καλύτερα απ' ό,τι στη
χώρα τους).
• Δυσκολίες προσαρμογής στο νέο περιβάλλον ζωής (εκμάθηση γλώσσας, νοο-
τροπία, αξίες).
• Εχθρική συχνά η αντιμετώπισή τους και κακές οι συνθήκες διαβίωσης και
περίθαλψης τους.
• Ψυχολογικά προβλήματα και μνήμες της χαμένης πατρίδας, συμπλέγματα
κατωτερότητας, αίσθημα μειονεξίας, ανασφάλεια, άγχος αποδοχής και προ-
όδου.
• Αδυναμία μόρφωσης - εύκολη λεία για χειραγώγηση και μαζοποίηση - κίν-
δυνος πολιτιστικής αλλοτρίωσης και πνευματικής υποβάθμισης (π.χ. κάποιοι
που στην πατρίδα τους ήταν πολιτικοί μηχανικοί, εδώ είναι απλοί εργάτες
κ.λπ.).
• Εκμετάλλευση, περιθωριοποίηση, έλλειψη σεβασμού απέναντί τους (αναγ-
κάζονται να οδηγηθούν ακόμη και στο έγκλημα για την επιβίωση τους).
• Δεν συμμετέχουν στα κοινά, δεν ελέγχουν την ηγεσία, αισθάνονται έξω από
τις πολιτικές εξελίξεις, αποπολιτικοποιούνται και αδρανούν.

57. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΥΠΟΔΟΧΗΣ ΤΟΥΣ
• Δυσκολίες ένταξης και αφομοίωσης.
• Κίνδυνος εθνολογικής αλλοίωσης του ντόπιου πληθυσμού.
• Οικονομική επιβάρυνση αποκατάστασης - ανεργία.
• Προβλήματα κοινωνικής παθογένειας.
• Συχνά δημιουργούνται «γκέτο» που λειτουργούν σαν μαφία, ενισχύονται οι
κοινωνικές, πολιτικές, θρησκευτικές εντάσεις, τα φαινόμενα των
ναρκωτικών και της εγκληματικότητας, προωθείται ο ρατσισμός, διασπάται
η κοινωνική συνοχή, περιορίζεται η αλληλεγγύη και απειλείται τελικά η ίδια η
δημοκρατία.
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ
Α. Από Διεθνείς Οργανισμούς (ΟΗΕ, UNICEF, UNESCO, Ερυθρός Σταυρός κ.λ.π.)
• Μέτρα πρόληψης των αιτιών της προσφυγιάς (μέριμνα για επικράτηση-
διατήρηση δημοκρατίας, για διασφάλιση ειρήνης, για παροχή βοήθειας σε
θύματα πολέμου).
• Σωστός καταμερισμός προσφύγων ανά κράτος και περιοχή, μέτρα άμεσης
περίθαλψης.
• Σεβασμός και εφαρμογή νομοθεσίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
• Ανθρωπιστική βοήθεια, οικονομική ενίσχυση.
Β. Από το Κράτος ή τα Κράτη
• Οργάνωση - προετοιμασία δομών υποδοχής και χωροταξική κατανομή των
προσφύγων.
• Προγράμματα ένταξης και προσαρμογής των προσφύγων.
• Προστασία και αξιοποίηση της πολιτισμικής ιδιαιτερότητάς τους.
• Ενημέρωση κι επιμόρφωση των ντόπιων και των προσφύγων.
• Παραγωγική αξιοποίηση των προσφύγων ανάλογα, με τις ικανότητες τους ή
τις σπουδές τους στις χώρες προέλευσης τους.
Γ. Από τα ίδια τα άτομα
• Ήθος, σεβασμός, ευαισθησία, ανθρωπισμός, ηθική και υλική συμπαράσταση.
• Φιλάνθρωπη αντιμετώπιση, υλική και ηθική.
• Σεβασμός της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας των προσφύγων.
• Πρωτοβουλίες για την ανακούφιση τους (π.χ. έρανοι, εκδηλώσεις, προσφορά
τροφίμων, ρουχισμού κ.λπ.).
Ο ρατσισμός του οίκτου και η δεύτερη γενιά
Συχνά, το ρατσισμό τον ταυτίζουμε με ένα άγριο συναίσθημα που έχει ως
γνώρισμα, κυρίως, την έλλειψη οίκτου και λύπης μπροστά στο δράμα των
κατατρεγμένων αυτού του κόσμου. Ο ρατσιστής -σύμφωνα με την αντίληψη

58. αυτή- είναι κάποιος που στην καλύτερη περίπτωση χαρακτηρίζεται από
αναισθησία και στη χειρότερη από διάθεση σαδισμού προς τους «άλλους».
Παρ' όλα αυτά, έχω την εντύπωση ότι αυτού του είδους ο ρατσισμός, αν και
παράγει φοβερή βιαιότητα, είναι μάλλον μειοψηφούσα τάση στις κοινωνίες μας
και σε τελευταία ανάλυση πολλοί διατίθενται εκουσίως να τον καταδικάσουν
και να τον καταγγείλουν...
Υπάρχει, όμως, ένα άλλο είδος ρατσισμού, ο οποίος είναι αρκετά πιο αόρατος
και «πλειοψηφών». Θα μπορούσε να τον αποκαλέσει κανείς και ως «ρατσισμό
του οίκτου».
Αυτό το είδος ρατσισμού «εγείρεται» κάθε φορά που δεν μπορεί να εντοπίζει
στο πρόσωπο του μετανάστη τα σημάδια της κακομοιριάς και της δυστυχίας.
Συχνά θα τον ακούσετε να φωνάζει δυνατά ή σιωπηλά: «Πες μου ότι είσαι
κακομοίρης και θα σ' αγαπήσω». Ο «άλλος», γι' αυτό το είδος ρατσισμού, πρέπει
να είναι πάντα ο «προλετάριος», αυτός που παλεύει για «ένα κομμάτι ψωμί» και
τίποτε άλλο, ο υπάκουος στην κυριαρχούσα εικόνα που κυκλοφορεί άφθονα για
αυτόν στο φαντασιακό της κοινωνίας και στις οθόνες των IV.
Ο ρατσισμός αυτός δεν φέρνει και πολλές αντιρρήσεις στο σύνθημα «Το
διαφορετικό είναι υπέροχο». Γίνεται έξαλλος, όμως, όταν «το διαφορετικό»
αρχίζει και συμπεριφέρεται με πολύ οικείο τρόπο -«σαν να είναι στον τόπο
του»- και διεκδικεί την ισότητα. Αυτός ο ρατσισμός δεν ερεθίζεται τόσο από την
αβάσταχτη «διαφορετικότητα» όσο από την ανυπόφορη «ομοιότητα». Γι' αυτό,
το «έργο» του έγκειται στην επαναπροώθηση του «άλλου» στην τάξη από την
οποία τόλμησε και ξέφυγε.
Συχνά, οι αποδέχτες αυτού του ρατσισμού έχουν ακούσει τον ψόγο και
έχουν δοκιμάσει τον αποκλεισμό, όχι επειδή συμπεριφέρονται σαν «ξένοι», αλλά
επειδή τολμούν να ομιλούν και να διεκδικούν σαν να είναι πιο «Γάλλοι από τους
Γάλλους» ή πιο «Έλληνες από τους Έλληνες»...
Με αυτό το είδος ρατσισμού συχνά έρχονται αντιμέτωποι μετανάστες της
πρώτης γενιάς, που έτυχε ή πάλεψαν να ανατρέψουν στερεότυπα... Αυτοί, όμως
που ίσως δα τη δοκιμάζουν σε καθημερινή βάση θα είναι οι μετανάστες της
δεύτερης γενιάς. Γιατί οι μετανάστες της δεύτερης γενιάς -καθώς μας διδάσκει
και η εμπειρία σε άλλες χώρες- ό,τι έχουν να διεκδικήσουν, να χάσουν και να
κερδίσουν, θα το διεκδικήσουν, θα το χάσουν και θα το κερδίσουν στην
κοινωνία που ήδη βρίσκονται και τη νιώθουν δικιά τους.
Ας προλάβει, λοιπόν, η πολιτική το μέλλον, αφού από τη στάση της θα
εξαρτηθεί εν πολλοίς εάν αυτή η γενιά θα «επιλέξει» τον κοινοτισμό, το γκέτο
και τη βία ή την κοινωνική ένταξη και ανέλιξη.
Πώς μπορεί, όμως, να μιλήσει κανείς για κοινωνική ένταξη, όταν η δεύτερη
γενιά είναι τελείως απούσα από το σκεπτικό των θεσμών; Όσον αφορά δε την
κοινωνική ανέλιξη ας γίνει μια απλή δημοσιογραφική έρευνα για να
«εντοπιστεί» πόσοι είναι οι εργασιακοί χώροι στους οποίους δεν είναι δυνατή η

59. πρόσβαση σε όσους δεν έχουν την υπηκοότητα, ή, για τον ίδιο λόγο, επικρατεί
μεγάλη ανισότητα στην μεταχείριση...
Μπορεί σε κάποιους μια τέτοια συζήτηση να φαίνεται μάλλον πρόωρη και να
αντιπαραθέτουν το επιχείρημα: «Έχουμε να σκεφτούμε τις σκοτούρες μας». Σ'
αυτή την περίπτωση δε βρίσκω πιο κατάλληλη απάντηση από αυτή του
Timothy Garton Ash (“The Guardian” 16/05/2002): «Μόνο όταν θα
σταματήσουμε να σκεφτόμαστε τους μετανάστες ως εκείνοι, μόνο τότε θα
είναι δυνατόν να σκεφτούμε σοβαρά τον εαυτό μας».
ΤΕΧΝΗ
Τέχνη (παράγεται από το ρ. τίκτω= γεννώ, δημιουργώ) είναι η ικανότητα
δημιουργίας έργων, που προκαλούν αισθητική απόλαυση και συνιστούν την
έκφραση και ερμηνεία του ωραίου.
ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
• Η τέχνη προέκυψε εξελικτικά από τους κόλπους της θρησκείας. Η συνάφεια
Τέχνης-Θρησκείας εξακολουθεί να υπάρχει και στις εποχές που μεσουρανούν
λαμπροί πολιτισμοί: Παλαιά Διαθήκη, Παρθενώνας, Αγία-Σοφία, Θεία
Κωμωδία, κ.α.
• Άλλοι ανάγουν την τέχνη στις βαθύτερες ηθικoπολιτικές ανάγκες της
κοινωνικής ζωής. Αναφέρουν παραδείγματα από τη ζωή των πιο
πρωτόγονων ως και των πιο εξελιγμένων πολιτιστικά λαών όπου φαίνεται η
σχέση των καλλιτεχνών με τις ερωτικές, πολεμικές, οικονομικοπολιτικές
εκδηλώσεις της κοινωνίας (π.χ. ερωτικοί και πολεμικοί χοροί, εργαλεία, όπλα,
διακόσμηση, σκεύη, κ.α.).
• Πολλοί υποστηρίζουν ότι η Τέχνη αγκαλιάζει όλες τις εκδηλώσεις της ζωής
και πηγάζει από τη βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει όχι μόνο
τον εαυτό και το κόσμο του αλλά και τον άλλο κόσμο και τους άλλους
ανθρώπους.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
• Η ύπαρξη ταλέντου, το έμφυτο αυτό χάρισμα του δημιουργού που τον
φωτίζει και τον παρακινεί στην πρωτότυπη δημιουργία
• Το συναίσθημα της ηθικής ευθύνης που πρέπει να χαρακτηρίζει έναν
καλλιτέχνη, ώστε με τα έργα του να γίνεται πολύτιμος αρωγός του
εκπολιτισμού και της ηθικοποίησης του ανθρώπου.
• Η οικονομική κατάσταση μιας χώρας ή και η πολιτική θέση των κατοίκων
της.
• Η ύπαρξη ελευθερίας συντελεί στην πνευματική και καλλιτεχνική άνθηση και
συμβάλλει στην ελεύθερη ανάπτυξη της τέχνης.
• Η θρησκεία είναι σημαντική πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης και άρα
σπουδαίος παράγοντας καλλιτεχνικής ανάπτυξης.
• Η ειρήνη είναι από τους μεγαλύτερους στυλοβάτες της τέχνης.
• Προκειμένου όμως ο θεατής ή ο ακροατής να γίνει ενεργητικός δέκτης του
μηνύματος της τέχνης, θα πρέπει να λάβει την απαιτούμενη παιδεία που

60. αποτελεί προϋπόθεση για την εξοικείωση με τα καλλιτεχνικά
δημιουργήματα.
Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
• Η μορφωτική αξία της Τέχνης αναγνωρίστηκε καταρχήν, από την κλασική
Ελλάδα. Η τέχνη διδάσκει προβάλλοντας ορισμένα πρότυπα, λειτουργεί ως
μέσο ηθικοποίησης και παιδαγωγικής καθώς διαπλάθει χαρακτήρες και
ωριμάζει τον άνθρωπο.
• Αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για το ευ ζην. Εξυψώνει τον άνθρωπο,
τον βγάζει απ' τα στενά όρια της ατομικής ζωής, του διευρύνει τους
πνευματικούς ορίζοντες, για να δει τον κόσμο πιο ανοικτά, τον εμπνέει, τον
ανακουφίζει και τον βοηθά να ξεφεύγει από την καθημερινότητα.
• Η τέχνη λειτουργεί και αισθητικά, καθώς γεννά και δίνει διέξοδο στα ωραία
συναισθήματα.
• Συντελεί στην επίτευξη του ύπατου σκοπού του ανθρώπου, που δεν είναι
άλλος από την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του. Εμπλουτίζει
συναισθηματικά το άτομο, του προσφέρει πνευματική καλλιέργεια και τον
βοηθά ν' αναπτύξει τις νοητικές του ικανότητες (κρίση, αντίληψη,
φαντασία).
• Καλλιεργεί κοινωνικές αρετές: αλτρουισμό, φιλαλληλία, φιλοπονία, ευγένεια,
ενώ ταυτόχρονα λυτρώνει τον άνθρωπο από τα πάθη του και τον ωθεί στην
αποστροφή του ταπεινού και του αισχρού.
• Δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να υπερνικήσει το φόβο για το θάνατο,
και το χρόνο μέσω της δυνατότητας υστεροφημίας που προσφέρει.
• Λειτουργεί ως ύψιστος παράγοντας ειρηνικής συμβίωσης και κοινωνικής
ομαλότητας:
α) Αναπτύσσει στην ψυχή του ανθρώπου την ιδέα του ωραίου και του καλού.
β) Αποτρέπει από τα λάθη του παρελθόντος (π.χ. η Γκουέρνικα του Πικάσο).
γ) Ηθικοποιεί, εξημερώνει τον άνθρωπο και τον απαλλάσσει απ' τα πάθη του.
δ)Αποτελεί πανανθρώπινο κώδικα επικοινωνίας με μεγάλη συμβολή στην
κοινωνική ισορροπία και ομαλή συμβίωση και στην προσέγγιση των λαών, μέσω
της πολιτιστικής τους επικοινωνίας.
• Συμμετέχει στη λύση των μεγάλων και δυσεπίλυτων παγκόσμιων
προβλημάτων, καθώς μέσα από αυτήν ευαισθητοποιείται, προβληματίζεται
και αφυπνίζεται η κοινή γνώμη.
• Συντελεί στην παγίωση και αναζήτηση της ελευθερίας, αφού διδάσκει ότι για
να προαχθεί, απαιτεί την ελευθερία και τη δημοκρατία.
• Συντελεί στη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας κάθε λαού.
• Το έργο τέχνης νικά τη φθορά του χρόνου· διδάσκει την αρμονία, τη
συμμετρία, το μέτρο.
• Στον καλλιτέχνη προσφέρει τη χαρά της δημιουργίας, τον απελευθερώνει
από αισθήματα και ιδέες, ενώ παράλληλα αποτελεί γι' αυτόν μετουσίωση και
έκφραση της ελευθερίας του.

61. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ
- Είναι εσωτερικά ελεύθερος, συλλαμβάνει ιδέες, μορφοποιεί την ύλη.
- Είναι ο σεισμογράφος κάθε κοινωνικής δόνησης και μεταβολής.
Προβληματίζει, μεταλαμπαδεύοντας τις ιδέες του.
- Δημιουργεί με κίνητρο το εφήμερο, συλλαμβάνει το αιώνιο.
ΠΟΤΕ Η ΤΕΧΝΗ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΘΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ
- Όπως η γνώση και η επιστήμη, έτσι και η τέχνη, όταν χρησιμοποιείται από
ανθρώπους ανήθικους, που εμφορούνται από ιδιοτέλεια και πάθη, ευνοεί τις
κατώτερες ορμές των ανθρώπων και υποδαυλίζει τα πάθη.
- Όταν αποτελεί απλή και στείρα απομίμηση.
- Όταν λειτουργεί ως τέχνη για την τέχνη
- Όταν υπηρετεί και εξυπηρετεί, με φανατισμό, μόνο πολιτικές και κοινωνικές
σκοπιμότητες (στρατευμένη τέχνη).
- Η εμπορευματοποιημένη τέχνη (όταν ικανοποιεί φτηνές επιθυμίες, όταν
κερδοσκοπεί, όταν ξεπουλιέται ο καλλιτέχνης για εφήμερη δόξα). Δεν πρέπει
να μας παραξενεύει το φαινόμενο, εάν λάβουμε υπόψη πως στις μέρες μας η
ποιότητα ζωής κρίνεται με βάση τα υλιστικά πρότυπα, που έχει
δημιουργήσει η σύγχρονη κοινωνία της αφθονίας, την αισχροκέρδεια και την
εκμετάλλευση.
«Η ΤΕΧΝΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ»
Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή:
Η τέχνη γίνεται αυτοσκοπός, έχει αυθύπαρκτη αξία. Ο καλλιτέχνης
δημιουργεί με σκοπό να φτάσει στην αισθητική τελειότητα, να εκφράσει το
ιδεώδες του ωραίου, το κάλλος και να προκαλέσει αισθητική συγκίνηση.
Η τέχνη αντλεί την αξία της από την αναγωγή της όποιας πραγματικότητας
στη συμμετρία, στη μουσικότητα του λόγου, στη δύναμη της έκφρασης, στην
αισθητικά άψογη εμφάνιση.
Δεν αναγνωρίζεται η κοινωνική και πολιτική διάσταση της τέχνης.
Ο καλλιτέχνης οφείλει να υπηρετεί απλώς προσωπικούς αισθητικούς
σκοπούς, εκφράζοντας υπαρξιακής και συναισθηματικής φύσης
προβληματισμούς.
Αδυναμίες της άποψης:
Ο καλλιτέχνης αδιαφορεί για το περιεχόμενο και ενδιαφέρεται μόνο για τη
μορφή, στερώντας το δικαίωμα της τέχνης να αναφερθεί σε θέματα με
βαθύτερο νόημα.
Ο δημιουργός υποτιμά κάθε άλλη αξία πέραν της τέχνης και απομονώνεται
από την κοινωνία, η οποία αποτελεί τον φυσικό χώρο της έμπνευσής του.
Η τέχνη παύει να εκφράζει την εποχή της και αποπροσανατολίζει το άτομο,
το οποίο παίζει το παιχνίδι της άρχουσας τάξης.
«ΣΤΡΑΤΕΥΜΕΝΗ ΤΕΧΝΗ»

62. Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή:
Η τέχνη δεν μπορεί να είναι απομονωμένη από τη ζωή αλλά οφείλει να
διεγείρει τη συνείδηση του ατόμου, να προβάλει την αναγκαιότητα της
προσωπικής ενεργοποίησης και συμμετοχής στα τεκταινόμενα της
κοινωνικοπολιτικής ζωής, να απομακρύνει το άτομο από τον εφησυχασμό,
την αδράνεια και να συνιστά φορέα ευαισθητοποίησης γύρω από τα
προβλήματα του ανθρώπου.
Ο δημιουργός, ως πνευματικός άνθρωπος, δεν έχει το δικαίωμα να
αποστασιοποιείται από τα κοινωνικά δρώμενα, αλλά οφείλει να προβάλει
θετικά πρότυπα, να περνά μηνύματα και να αφυπνίζει τη συνείδηση του
κοινωνικού συνόλου.
Αδυναμίες της άποψης:
Αποβλέπει στον προσηλυτισμό σε κάποια ιδέα ή πολιτική παράταξη κι όχι
στο κοινωνικό όφελος.
Ο καλλιτέχνης δεν δημιουργεί ελεύθερα αλλά ετεροκατευθύνεται από κέντρα
εξουσίας. Έτσι, καταπνίγει το καλλιτεχνικό και αισθητικό μέρος της τέχνης.
Η κατ’ επιταγή καλλιτεχνική δημιουργία συνιστά κίβδηλη τέχνη, η οποία
απομακρύνει τον κόσμο από την γνήσια τέχνη.
Τρίτη άποψη:
Η τέχνη επιβάλλεται να στρατεύεται σε υψηλές αξίες και ιδανικά, όχι όμως
σε οποιεσδήποτε σκοπιμότητες. Απαραίτητη προϋπόθεση, για να εξυπηρετεί
η τέχνη ένα εξωαισθητικό σκοπό, είναι να υπηρετεί πρώτα τον αισθητικό
της. Επομένως, τα έργα τέχνης είναι αναγκαίο να εκφράζουν την αξία του
ωραίου, να προσεγγίζουν την αισθητική τελειότητα και να αναπτύσσουν το
αισθητικό κριτήριο του δέκτη.
Η κοινωνική αποστολή της τέχνης είναι αδιαμφισβήτητη. Καλά έργα είναι
κατά το Σεφέρη «αυτά που νομοθετούν, εκείνα που θα μας διδάξουν». Αυτά
τα έργα εκφράζουν τους αγώνες και τα συμφέροντα των λαών. Όταν η τέχνη
στρατεύεται, με την ευρύτερη έννοια του όρου, και αναφέρεται στο
κοινωνικό σύνολο, πολιτικοποιείται. Με αυτή την έννοια, η πολιτικοποίηση
της τέχνης είναι αποδεκτή. Επομένως, ο προβληματισμός δεν
επικεντρώνεται στο αν πρέπει ή όχι η τέχνη να είναι στρατευμένη, αλλά στο
ποιες ιδέες υπηρετεί. Είναι, λοιπόν, αναγκαίο η τέχνη να:
- στρατεύεται σε υψηλούς σκοπούς, αξίες και ιδανικά και όχι σε πολιτικές
και κομματικές σκοπιμότητες.
- μη γίνεται όργανο προπαγάνδας, φερέφωνο της εκάστοτε εξουσίας.
- μη λειτουργεί ως τέχνη «κατ’ επιταγή», χωρίς πνευματική ελευθερία.
ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΡΓΟΥ ΤΕΧΝΗΣ
Ο ρόλος του κριτικού
• Αποτιμά την αξία του καλλιτεχνικού έργου, μελετώντας το σε βάθος.
• Καθιστά το έργο κατανοητό στο ευρύ κοινό.

63. • Διακρίνει το ορθό από το εσφαλμένο.
• Επαινεί και προβάλλει καθετί άξιο και μεγάλο, ενώ επισημαίνει τα
μειονεκτήματα και τις αδυναμίες ενός έργου.
• Προσανατολίζει το δημιουργό στην αναζήτηση νέων αισθητικών χώρων και
τρόπων έκφρασης.
• Αντιπροτείνει τρόπους βελτίωσης του έργου και υποδεικνύει λύσεις με
απόψεις που υπαγορεύονται από επιχειρήματα.
Η σχέση του κριτικού με το δημιουργό
Αποδεικνύεται δυναμική και γόνιμη εφόσον:
1. Υπάρχει αμοιβαία συνεργασία:
• στην προσέγγιση και αποκάλυψη του αληθινού και του ωραίου
• στο γόνιμο συνταίριασμα έμπνευσης και ερμηνείας. Ο κριτικός,
αναλύοντας εμπεριστατωμένα το έργο, σύμφωνα με τη δική του
αισθητική, τις δικές του αρχές και τη δική του γλώσσα, ξαναστοχάζεται
και ανασυνθέτει το εμπνευσμένο έργο του καλλιτέχνη.
2. Ο κριτικός αντιμετωπίζει το έργο περισσότερο αντικειμενικά. Ειδικότερα:
• με το ερευνητικό του πνεύμα και τη θεωρητική του κατάρτιση, το
αναλύει ψύχραιμα και εξονυχιστικά.
• εντοπίζει στοιχεία του έργου που αποτελούν ασυνείδητη παραίσθηση
ακόμη και για τον ίδιο το δημιουργό.
• διαφοροποιείται από την αυτονόητη υποκειμενικότητα και το
συναισθηματισμό του δημιουργού – καλλιτέχνη.
3. Ο κριτικός γίνεται, κατά κάποιο τρόπο, ένας άλλος δημιουργός, γιατί:
• αναδεικνύει ό,τι σωστό και αξιόλογο διακρίνει στο έργο, εντοπίζοντας τα
βαθύτερα νοήματα και τα ειδικότερα στοιχεία που αναδεικνύουν τη
μοναδικότητά του.
• ανασυγκροτεί ουσιαστικά το έργο λαμβάνοντας υπόψη τις γενεσιουργές
αιτίες του καλλιτέχνη, σε συνδυασμό με το δικό του ορθό λόγο.
4. Συγκινεί και δημιουργεί αίσθημα ικανοποίησης στον καλλιτέχνη που βλέπει,
στην ερμηνευτική αναμόρφωση του έργου του και στην αξιολογική του
κατάταξη, να ξεσκεπάζεται η ψυχή του και να αποκαλύπτεται ο βαθύτερος –
άγνωστος και στον ίδιο – εσωτερικός του κόσμος.
5. Δίνει την ευκαιρία στον καλλιτέχνη να επανεξετάσει και ο ίδιος το έργο του,
καθώς αποχωρίζεται τη χαρισματική ιδιότητα του δημιουργού και
επαναποκτά αυτή του γεμάτου πάθη και ατέλειες ανθρώπου.
Προϋποθέσεις της κριτικής

64. 1. αμεροληψία, έλλειψη εμπάθειας και εγωισμού, αλληλοσεβασμός, αποφυγή
κριτικής που βασίζεται σε πολιτικές ή άλλες ιδεολογικές αντιπαραθέσεις και
σκοπιμότητες.
2. πολύπλευρη, σφαιρική, εμπεριστατωμένη και τεκμηριωμένη θεώρηση του
έργου, που αποτρέπει μονομερείς εκτιμήσεις και κατανοήσεις στην
ερμηνευτική παρουσία του έργου.
3. επισήμανση με αντικειμενικότητα, χωρίς επικρίσεις και καταδικαστικά
σχόλια, τυχόν αδυναμιών του έργου, με παράλληλη επισήμανση των θετικών
σημείων και προτάσεων για βελτίωση.
4. αποφυγή κάθε υπερβολής και αυθαιρεσίας, με τον καθορισμό πλαισίων
δράσης και όρων άσκησης της κριτικής.
5. ο κριτικός δεν πρέπει να παίρνει τη στάση δικαστή-κριτή του δημιουργού
και να αισθάνεται αντίδικός του, ούτε να καθιστά την κριτική του ρητορικό
λόγο γεμάτο λίβελους, υπερβολές, μένος και δημαγωγίες.
6. σεβασμός στην προσωπικότητα του δημιουργού, αποφυγή γενίκευσης τυχόν
αρνητικών στοιχείων ενός έργου, με τη γενικότερη στάση και προσφορά του.
7. ο σωστός κριτικός πρέπει να κατευθύνει και να ενθαρρύνει τον καλλιτέχνη
στην προσπάθειά του.
8. ο δημιουργός να μην περιφρονεί το έργο του κριτικού ως άχαρο και
παρασιτικό της δημιουργικής δραστηριότητας.
Κοινωνικός ρόλος του κριτικού
Ο κριτικός με το έργο του συμβάλλει:
1. στην ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας του κοινού:
• οξύνει το πνεύμα του, επιστρατεύει τη λογική και καλλιεργεί την κρίση
του, προκειμένου να αντιμετωπίζει τα πάθη του
2. στη διαμόρφωση σωστής συμπεριφοράς των ανθρώπων, με την απόκτηση
της αυτογνωσίας κα της ετερογνωσίας, απέναντι στους συνανθρώπους τους
και στον εαυτό τους, μέσω του τρόπου που μαθαίνουν να ασκούν και να
δέχονται σωστή κριτική
3. στην πνευματική τους καλλιέργεια:
• με την προσαρμογή της τέχνης στα δεδομένα της ζωής, με την
ερμηνευτική μεσολάβησή του μεταξύ έργου και κοινού
• με την ευρυμάθεια και το φιλέρευνο και αδογμάτιστο πνεύμα του
συντελεί στην κοινωνικοποίηση της τέχνης και στην πνευματικοποίηση
της τεχνοκρατικής κοινωνίας του
4. στην εξυγίανση της κοινωνικής ζωής:
• καταπολεμώντας προκαταλήψεις, φανατισμό, σκοταδιστικές αντιλήψεις
• μελετώντας, μέσω του έργου, τα κοινωνικά δεδομένα, και
καυτηριάζοντας τα κακώς κείμενα

65. • προβάλλοντας ηθικά πρότυπα, την ανάγκη της παιδείας και το διάλογο
για την αποτελεσματική και ειρηνική διευθέτηση των κοινωνικών
προβλημάτων
5. στην ηθική και πνευματική πρόοδο της κοινωνικής ζωής:
• με τον έλεγχο της αλήθειας, την προβολή της δημοκρατικής αντίληψης,
της καταδίκης κάθε αυθαιρεσίας και καταπάτησης των ανθρώπινων
δικαιωμάτων
6. στην αισθητική αγωγή των συγχρόνων του, με την καλλιέργεια αισθητικών
αντιλήψεων που:
• εκλεπτύνουν τα αισθήματα και την αντίληψή τους
• αξιολογούν και έχουν προσωπική άποψη
• επιλέγουν με αντικειμενικά κριτήρια και υψηλές καλλιτεχνικές αξιώσεις.
ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ
Μεταξύ αυτογνωσίας και κριτικής υπάρχει σχέση αλληλεξάρτησης. Η κριτική
των άλλων για οτιδήποτε μας περιβάλλει , αλλά και για μας τους ίδιους
συμβάλλει στη γνώση του εαυτού μας , που δε στηρίζεται μόνο στη δική μας
άποψη αλλά και στην άποψη των άλλων. Έτσι η γνώση του εαυτού μας γίνεται
πιο ολοκληρωμένη, και πλησιάζουμε στην αυτογνωσία.
ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ
Είναι ο έλεγχος τον οποίο ασκεί κάποιος με σκοπό τον εντοπισμό και την
εξάλειψη των αδυναμιών και την επανόρθωση των σφαλμάτων για τη χάραξη
σωστής μελλοντικής πορείας.
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ:
• Ειλικρινής διάλογος με τον εαυτό μας. Η αυτοκριτική είναι θέμα προσωπικής
αναζήτησης. Χρειάζεται άτομα σκεπτόμενα, που αξιοποιούν δημιουργικά τον
ελεύθερο χρόνο, έχουν οράματα και αποφεύγουν κάθε υποκατάστατο που
τους αλλοτριώνει.
• Αυτογνωσία.
• Κριτική ικανότητα.
• Θάρρος.
• Αντικειμενικότητα.
• Αυτοκυριαρχία.
• Σημαντική είναι και η συνδρομή των φορέων αγωγής, κυρίως της
οικογένειας και της εκπαίδευσης.
ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ - ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗΣ

66. Η σοβαρότητα και η συνέπεια που απαιτεί η αντιμετώπιση της ζωής οδηγούν
στην ανάγκη αυτοκριτικής. Ο χαρακτήρας του ανθρώπου είναι ένα σύνολο
έμφυτων και επίκτητων ιδιοτήτων, που με φανερό ή μυστικό τρόπο επενεργούν
στη ρύθμιση της συμπεριφοράς. Η αυτοκριτική ελέγχει και βελτιώνει το
χαρακτήρα για τους εξής λόγους :
ο άνθρωπος αποκτά αυτοσυνείδηση και γνωρίζει όσο είναι δυνατό τις
θετικές και αρνητικές πλευρές του χαρακτήρα του.
εξετάζει τις πράξεις του, συνειδητοποιεί και διορθώνει τα λάθη του αλλά και
ικανοποιείται για ότι καλό έπραξε.
εντοπίζει και περιορίζει παράλογες επιθυμίες και τα αντικοινωνικά του
ένστικτα και προσπαθεί είτε να τα αμβλύνει είτε να τα κατασιγάσει είτε να
τα διοχετεύσει πιο δημιουργικά σε θετική κατεύθυνση. Αυτό έχει σαν
αποτέλεσμα το άτομο να είναι πιο εγκρατές και να το χαρακτηρίζει
αυτοκυριαρχία.
έτσι ο άνθρωπος προγραμματίζει σωστά τις μελλοντικές του ενέργειες ή
τον τρόπο συμπεριφοράς και αντιμετώπισης του εαυτού του και των άλλων
μέσα στην κοινωνία που ζει και εργάζεται.
η αυτοκριτική τονώνει το περιεχόμενο των ηθικών κανόνων στους οποίους
πρέπει να υπακούει η πειθαρχημένη συνείδηση και κρατά τον άνθρωπο σε
συνεχή εγρήγορση, γεγονός που συντελεί στην ηθική και πνευματική
ανάπτυξη του ατόμου.
βοηθά τον άνθρωπο στην καλύτερη προσαρμογή και κοινωνικοποίηση
δίνοντας του τη συναίσθηση των υποχρεώσεών του.
συντελεί στην βελτίωση του χαρακτήρα γιατί : οδηγεί στην ταπεινοφροσύνη,
στον περιορισμό του εγωισμού,.
ΕΛΛΕΙΨΗ ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗΣ
ανάπτυξη δογματισμού , φανατισμού
λανθασμένη εικόνα του εαυτού μας και των δυνατοτήτων μας , που συχνά
οδηγεί σε παράτολμες πράξεις
αδυναμία ορθής και εποικοδομητικής κριτικής προς τους άλλους
ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΑ ΑΥΣΤΗΡΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ
΄Όταν η αυτοκριτική φτάσει στην υπερβολή μπορεί να μετατραπεί σε
αυτοτιμωρία, να περιορίσει τον αυθορμητισμό και την αισιοδοξία, τον
ενθουσιασμό και την πίστη στη βελτίωση του ανθρώπου .
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΠΟΧΗ
Τα καθημερινά προβλήματα, ο αγώνας για επιβίωση, ο αγχώδης ρυθμός ζωής
αποσπούν τον άνθρωπο από τον ίδιο του τον εαυτό και τον
αποπροσανατολίζουν. Έχει, λοιπόν, ο άνθρωπος την ανάγκη να ελέγξει τις
πράξεις του, να αναθεωρήσει τα σφάλματά του, να επανασυντάξει τις
πνευματικές και ψυχικές του δυνάμεις, που έχουν ατονήσει και να χαράξει την
παραπέρα πορεία του .

67. ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ
Ορισμός: Είναι έμφυτη στον άνθρωπο η τάση να γνωρίσει τον εαυτό του.
Αυτογνωσία είναι η ακριβής και η αντικειμενική γνώση των σωματικών,
πνευματικών και ηθικών δυνατοτήτων και αδυναμιών μας, των προτερημάτων
και μειονεκτημάτων μας. Η προσπάθεια αυτή απασχόλησε τον άνθρωπο σε όλη
την ιστορική του πορεία.
ΔΙΑΜΟΡΦΩΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ:
Πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στην προσπάθεια απόκτησης αυτογνωσίας του
ανθρώπου. Οι πιο βασικοί είναι:
• Οικογένεια.
• Σχολείο.
• Η ίδια η κοινωνία με τις δυνατότητες που προσφέρει και τις ευκαιρίες για
ατομική πρόοδο και κοινωνική καταξίωση βοηθά το άτομο να γνωρίσει τον
εαυτό του.
• Θέληση και πνευματική δύναμη.
ΑΙΤΙΑ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ:
• Οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν να έχουν τις σκέψεις στραμμένες σε
υλικές διεκδικήσεις.
• Η αυτογνωσία είναι σύμφυτη με την αυτοκριτική. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει
να κρίνει κανείς τον εαυτό του με αμείλικτο τρόπο.
• Η γνώση του εαυτού μας προκαλεί ανακατατάξεις στη ζωή του ανθρώπου.
Πολλοί όμως προτιμούν να συνεχίζουν μια συμβιβασμένη ζωή παρά να
γνωρίσουν το είναι τους και να αρχίσουν από την αρχή.
• Όταν αποκτήσουμε γνώση του εαυτού μας υλοποιούμε τις δικές μας
επιλογές και είμαστε ο εαυτός μας.
ΣΤΑΔΙΑ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ:
Η αυτογνωσία δεν είναι ποτέ κάτι τετελεσμένο. Μπορούμε να διακρίνουμε
στάδια σε αυτή τη διαδικασία γνώσης του εαυτού μας:
• Ο άνθρωπος προβληματίζεται, εμβαθύνει, αναπτύσσει την περίσκεψη και
την αμφιβολία, όσον αφορά στον εαυτό του και στα φαινόμενα γύρω του.
• Η διεισδυτική του ικανότητα του επιτρέπει ενδοσκόπηση, αυτοκριτική, ώστε
σταδιακά απαλλάσσεται από πάθη και αδυναμίες. Θέτει υψηλές αξίες και
ιδανικά, γίνεται δεκτικός στα ποικίλα μηνύματα
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
• Γνωρίζει τον εαυτό του, τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του. Επομένως δεν
αντιγράφει , δεν παρασύρεται, δεν αλλοτριώνεται.

68. • Οι σχέσεις του με τους άλλους γίνονται καλύτερες. Καταλαβαίνει τι μπορεί
να προσφέρει στους άλλους και από ποιες πλευρές του εαυτού του οφείλει
να τους προφυλάξει.
• Εξάλλου μέσα από την αυτογνωσία μας μπορούμε να κατανοήσουμε τους
άλλους. Μόνο όποιος γνωρίζει καλά τον άνθρωπο μέσα του μπορεί να
κατανοήσει, να συγχωρήσει τους ανθρώπους γύρω του. Τελικά το «γνωθι
σαυτόν» είναι από τις βασικές προϋποθέσεις και για τη γνώση των άλλων.
• Ο άνθρωπος που έχει αυτογνωσία στέκεται απέναντι στη ζωή λιτός, με
φρόνηση και μέτρο. Διακρίνεται από την εκλέπτυνση των συναισθημάτων
του και ευγένεια και αξιοπρέπεια.