Aναγέννηση και Ανθρωπισμός, Ιστορία Β Γυμνασίου, κεφ. 7.Ι.2

1. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ
IΣΤΟΡΙΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ : Κέλλη Ειρήνη-Γυμνάσιο Επισκοπής

2. Ορισμός : καλλιτεχνικό και πνευματικό κίνημα του 15ου και του 16ου αιώνα
Κύριο χαρακτηριστικό : η αναβίωση των αξιών της κλασικής αρχαιότητας
Αναγέννηση
Στην προετοιμασία του
κινήματος αυτού μεγάλη ήταν
η συμβολή
 των Σταυροφοριών, που
έστρεψαν το ενδιαφέρον της
Δύσης στην Ανατολή,
 της νέας κοινωνικής τάξης
που αρχίζει να διαμορφώνεται,
της αστικής τάξης

3. Αλλάζει ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον
εαυτό του και τον κόσμο.
Αναγέννηση :
Κέντρο του ενδιαφέροντος : ο Άνθρωπος
 κριτική σκέψη, εξέλιξη, πρόοδος των
επιστημών
 το σώμα, η επίγεια ζωή και η ομορφιά
αποκτούν σημαντική θέση στη ζωή του
ανθρώπου και διαμορφώνουν μια νέα
αντίληψη για τη ζωή.
Μεσαίωνας :
Κέντρο του ενδιαφέροντος :
ο Θεός
 συνεχής μέριμνα για τη
σωτηρία της ψυχής,
 αποχή από τις χαρές
της ζωής
 η ιδέα της ματαιότητας

4. Ο κόσμος δημιουργήθηκε βέβαια από το Θεό, αλλά ο
άνθρωπος τον μεταμόρφωσε και τον βελτίωσε. Γιατί
ό,τι μας περιβάλλει είναι δικό μας έργο, το έργο των
ανθρώπων [...].Από μας προέρχονται οι ζωγραφιές και
τα γλυπτά, από μας προέρχονται το εμπόριο, οι
επιστήμες και τα φιλοσοφικά αριστουργήματα. Από
μας προέρχονται όλες οι εφευρέσεις, όλες οι γλώσσες
και όλα τα είδη των λογοτεχνικών κειμένων.
Απόσπασμα από κείμενο του Chianozzo Manetti
(1452), στο J. R. Hale, Fursten, Kunstler, Humanisten,
Αμβούργο 1973, 26.

5. Κοιτίδα των πολιτιστικών αυτών εξελίξεων
είναι οι ακμαίες οικονομικά πόλεις της
Ιταλίας, όπως η Φλωρεντία, η Ρώμη, η
Βενετία και το Μιλάνο.

6. Στις πόλεις αυτές, οι πνευματικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες
ενθαρρύνονται από διάσημους μαικήνες της εποχής, όπως είναι οι ηγεμόνες της
Φλωρεντίας Μέδικοι και του Μιλάνου Σφόρτσα καθώς και ο πάπας Ιούλιος Β'.
Φραγκίσκος Α' Σφόρτσα Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής των Μεδίκων
(Lorenzo de' Medici il Magnifico). 1449-1492
Ο πάπας Ιούλιος Β'.

7. Οι λόγιοι της αναγέννησης άρχισαν να μελετούν, να μεταφράζουν
και να σχολιάζουν συστηματικά τους αρχαίους συγγραφείς.
Ο Ανθρωπισμός - Η στροφή προς την αρχαιότητα
Ανθρωπισμός-ουμανισμός :
πνευματική κίνηση που εμφανίστηκε
στη Δ. Ευρώπη κατά την
Αναγέννηση και χαρακτηρίζεται από
την προσπάθεια να εξυψωθεί το
ανθρώπινο πνεύμα στην κριτική και
ορθολογιστική του διάσταση με
επιστροφή στις κλασικές πηγές
της ελληνικής αρχαιότητας
Λεπτομέρεια από το έργο του Ραφαήλ «Η Σχολή των Αθηνών» (1511).
Πλάτων και Αριστοτέλης

8. Οι ανθρωπιστές ταξιδεύουν σε
ολόκληρη την Ευρώπη για να
διαδώσουν τις ιδέες τους,
δημιουργώντας ένα δίκτυο σχέσεων και
πολιτισμού, που ονομάστηκε Πολιτεία
των Γραμμάτων.
Έχουν βαθύ θρησκευτικό αίσθημα,
ασκούν κριτική στις μεσαιωνικές
αντιλήψεις και αγωνίζονται για μια
καλύτερη κοινωνία.
Γράφουν κυρίως στη λατινική, η οποία παραμένει η κοινή γλώσσα των
ανθρώπων των γραμμάτων και της Εκκλησίας. Υπερασπίζονται όμως τις
εθνικές γλώσσες, στις οποίες συνθέτουν πολλά από τα έργα τους.

9. Ο Έρασμος (1467-1536), Ολλανδός λόγιος,
κορυφαίος Ελληνιστής,
• σατιρίζει επικριτικά τις καταχρήσεις της
Εκκλησίας (Μωρίας Εγκώμιον, 1509),
• μάχεται υπέρ μιας ειρηνικής Ευρώπης και
• αποδίδει εξαιρετική σημασία στην παιδεία.
Ο Ραμπελαί (1483-1553) ήταν Γάλλος ανθρωπιστής.
Τα βιβλία του απαγορεύτηκαν από τη Ρωμαιοκαθολική
Εκκλησία.
To πιο γνωστό έργο του είναι το "Γαργαντούας και
Πανταγκρυέλ", νουβέλα που εξιστορεί με χιούμορ τις
περιπέτειες δύο γιγάντων.

10. Ο Τόμας Μορ (1478-1535) ήταν Άγγλος πολιτικός και φιλόσοφος. Στο
βιβλίο του Ουτοπία και περιγράφει μια ιδανική πολιτεία, όπου θα
βασιλεύουν η ειρήνη, η ισότητα και η ανεκτικότητα. (Ουτοπία, 1516).

11. Ο οικουμενικός άνθρωπος
Οι ανθρωπιστές πιστεύουν ότι ο άνθρωπος
πρέπει να επιδίδεται σε όλους τους τομείς της
ανθρώπινης δραστηριότητας, ώστε να αποκτήσει
μια πολυδιάστατη προσωπικότητα με
πνευματικά, ψυχικά και σωματικά χαρίσματα.
Έτσι επιδιώκουν να διαμορφώσουν με την
κατάλληλη αγωγή ένα νέο τύπο ανθρώπου, τον
οικουμενικό άνθρωπο (homo universalis), που
καθορίζει ο ίδιος με τη γνώση και τον
προσωπικό του αγώνα το πεπρωμένο του.

12. Homo Universalis είναι ο χαρακτηρισμός ενός
ανθρώπου που συμπύκνωνε όλα τα ιδανικά
της εποχής της Αναγέννησης: ερευνητικό και
κριτικό πνεύμα, φιλοπεριέργεια, και κυρίως
μία τάση για ενασχόληση με κάθε
αντικείμενο της τέχνης και της επιστήμης. Ο
όρος αναφέρεται στο εύρος ή την επιθυμητή
"καθολικότητα" της πολυμάθειας που
μπορούσε να αποκτήσει κανείς.
Ο πιο χαρακτηριστικός Homo Universalis είναι ο διάσημος Λεονάρντο ντα
Βίντσι, που όπως μαρτυρούν οι πηγές, ασχολούνταν —εκτός από τη
ζωγραφική, τη γλυπτική και γενικώς την τέχνη— με τη μηχανική, την
ανατομία, την αρχιτεκτονική, ήταν φυσιοδίφης, αρχαιοδίφης και
ιστοριοδίφης, συγγραφέας, χημικός και κατείχε πολλές άλλες ιδιότητες.

15. Ιδρύονται πολλά νέα σχολεία,
κολέγια και πανεπιστήμια που
συμβάλλουν στη διάδοση των νέων
ιδεών.
Τα προγράμματα σπουδών,
διευρύνονται, σε σχέση με τα
μεσαιωνικά, περιλαμβάνοντας ένα ευρύ
φάσμα μαθημάτων, ώστε οι μαθητές
να αποκτούν συνολική μόρφωση.
Πανεπιστημιακό μάθημα στο Παρίσι 16ος αι.

16. Η συμβολή των Ελλήνων λογίων
Οι ανθρωπιστικές σπουδές ενισχύθηκαν με
την παρουσία σημαντικών ελλήνων λογίων στη
Δύση πριν και μετά την άλωση της
Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους
(1453).
Οι λόγιοι αυτοί
• πρόβαλαν τα ελληνικά γράμματα με το
διδακτικό και εκδοτικό τους έργο
• ενίσχυσαν το ενδιαφέρον για την έκδοση
αρχαίων ελληνικών κειμένων και τη συλλογή
αρχαίων χειρογράφων από βιβλιοθήκες και
ηγεμόνες.

17. Ανάμεσα σ' αυτούς διακρίθηκαν ιδιαίτερα ο
διαπρεπής φιλόσοφος Γεώργιος Γεμιστός ή
Πλήθων (1355-1456) που έδρασε στον Μυστρά
και ο επίσκοπος Βησσαρίων (1403-1472) από
την Τραπεζούντα του Πόντου.
Πορτρέτο του Γεώργιου
Γεμιστού, λεπτομέρεια από
τοιχογραφία, Φλωρεντία.

18. Η γέννηση του τυπωμένου βιβλίου και
η διάδοση της Αναγέννησης και του Ανθρωπισμού
Η Αναγέννηση και ο Ανθρωπισμός γρήγορα επεκτάθηκαν και σε άλλες χώρες
της Ευρώπης, όπου επικρατούσαν παρόμοιες συνθήκες με τις ιταλικές πόλεις.
Οι συχνές μετακινήσεις καλλιτεχνών και λογίων διευκόλυναν, βέβαια, τη
διασπορά της Αναγέννησης και του Ανθρωπισμού.

19. Η εφεύρεση της τυπογραφίας στον τομέα αυτό
υπήρξε αποφασιστική. Το κοσμοϊστορικό αυτό
γεγονός συνέβη, όταν γύρω στο 1450 ο
Ιωάννης Γουτεμβέργιος από τη Μαγεντία της
Γερμανίας χρησιμοποίησε κινητά μεταλλικά
στοιχεία για την εκτύπωση των βιβλίων.

22. Η ανακάλυψη αυτή διαδόθηκε
με μεγάλη ταχύτητα.
Το 1500 λειτουργούσαν
τυπογραφεία σε 236 πόλεις
της Ευρώπης και είχαν ήδη
εκδοθεί 30-35 χιλιάδες τίτλοι
βιβλίων.

23. Tα τυπωμένα βιβλία ήταν φθηνότερα
και λιγότερο ογκώδη σε σχέση με τα
μεσαιωνικά.
Όμως μόνο οι άνθρωποι των πόλεων
είχαν τη δυνατότητα να γίνουν
κοινωνοί της γνώσης. Ο
περισσότερος κόσμος ήταν
αναλφάβητος και αμέτοχος στις
εξελίξεις.
Ωστόσο, η αρχή έγινε και οι
άνθρωποι ολοένα προσπαθούσαν
για βελτίωση της θέσης τους στην
κοινωνία.

24. Γράμματα και Επιστήμη την εποχή της Αναγέννησης
Κατά το 16ο αιώνα παρατηρείται λογοτεχνική ανανέωση με
• τη χρήση των εθνικών γλωσσών
• τον εμπλουτισμό της θεματολογίας
• την αναβίωση του θεάτρου
Σημαντικοί συγγραφείς :
Ο γάλλος Μισέλ ντε
Μονταίν (1533-1592)
με το έργο του
Δοκίμια

25. Ο ισπανός Μιγκουέλ ντε
Θερβάντες (1547-1616) με
το περίφημο μυθιστόρημά του
Δον Κιχώτης

26. O άγγλος Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (1564-1616) με
τα θεατρικά του αριστουργήματα (Άμλετ,
Μάκβεθ, Οθέλλος κ.ά.)

27. Τέλος, ο ιταλός Νικολό Μακιαβέλλι
(1469-1527) στο έργο του ‘Ο Ηγεμόνας’
αναλύει την τακτική και τη συμπεριφορά
που πρέπει να ακολουθεί ο ηγεμόνας για
την κατάκτηση της εξουσίας.
Ανεξαρτητοποιεί την πολιτική επιστήμη
από τη θεολογία και την ηθική, όπως
δείχνει και η χαρακτηριστική του φράση:
‘ο σκοπός αγιάζει τα μέσα’.

28. Οι κυριότεροι επιστήμονες της Αναγέννησης
Νικόλαος Κοπέρνικος (1473-1543), Πολωνός αστρονόμος. Υποστήριξε την
ηλιοκεντρική θεωρία, την άποψη δηλαδή ότι η Γη και τα άλλα σώματα του Ηλιακού
Συστήματος περιστρέφονται γύρω από τον Ήλιο, σε αντίθεση με την τότε επίσημη
γεωκεντρική θεωρία, που ήθελε τη Γη ακίνητη και κέντρο του κόσμου.

29. Ο Γαλιλαίος Γαλιλέι (1564 –
1642) ήταν Ιταλός φυσικός,
μαθηματικός, αστρονόμος και
φιλόσοφος.
Βελτίωσε το τηλεσκόπιο και το χρησιμοποίησε πρώτος συστηματικά για
αστρονομικές παρατηρήσεις, ανακάλυψε τους τέσσερις δορυφόρους του Δία,
ανακάλυψε τις ηλιακές κηλίδες, εφηύρε τους νόμους του εκκρεμούς που
χρησιμοποιήθηκαν στα ρολόγια, διατύπωσε το νόμο της πτώσεως των
σωμάτων (που αποδεικνύει ότι η βαρύτητα επιδρά στην ταχύτητα των σωμάτων
όταν υψώνονται ή πέφτουν), εφηύρε ένα θερμόμετρο και ένα υπολογιστικό
διαβήτη, και υποστήριξε τις θεωρίες του Κοπέρνικου για το Ηλιακό σύστημα.

30. Ιωάννης Κέπλερ (1571-1630), Γερμανός αστρονόμος, μαθηματικός και φυσικός.
Είναι περισσότερο γνωστός ως ο «Νομοθέτης του ουρανού» από τους φερώνυμους
Νόμους που αφορούν την κίνηση των πλανητών γύρω από τον Ήλιο. Επιπλέον, η
εργασία του υπήρξε θεμελιώδης στον τομέα της οπτικής αφού εφηύρε μια
βελτιωμένη έκδοση ενός τηλεσκοπίου διάθλασης (τηλεσκόπιο του Κέπλερ)

31. Αντρέ Βεσάλ (1514-1564).
Φλαμανδός ανατόμος, ιατρός,
χειρουργός και καθηγητής πανεπιστημίου
Διάσημη είναι η πραγματεία του De
humani corporis fabrica libri
septem (1543 (Περί της
κατασκευής του ανθρώπινου
σώματος). Ήταν η πρώτη
περιγραφή του ανθρώπινου
σώματος, η οποία διόρθωνε τα
λάθη του Γαληνού.