1. บาลีเ สริม ๑๐
หลัก การแต่ง บาลี
บรรยายโดย
พระมหาธานิน ทร์ อาทิต วโร
น.ธ.เอก, ป.ธ.๘, พธ.บ.
(อัง กฤษ), พธ.ม. (บาลี) ,
พธ.ด. (พระพุท ธศาสนา)

2. หลัก การเรีย งบทวิเ สสนะ
• บทวิเสสนะทำาหน้าทีขยายบทนาม
่
เพือให้ทราบคุณลักษณะของบท
่
นามทีตนขยายให้ชดเจนขึ้นจะต้อง
่ ั
ประกอบให้มลงค์ วจนะ และ วิภัตติ
ี ิ
เสมอด้วยบททีตนขยาย ตามชนิด
่
ของตัวที่ถกขยาย พอสรุปได้ดังนี้
ู

3. ๑) ให้เ รีย งไว้ห น้า บทนามที่
ตนขยาย
• - กมฺม สริก ฺข โก อากาโร อุป ฺป ชฺ
ชิ ฯ
• อาการอัน เหมาะสมด้ว ยกรรม
เกิด ขึ้น แล้ว ฯ
• - อยำ ธมฺม เทสนา กตฺถ ภาสิต า ฯ
• พระผู้ม ีพ ระภาคเจ้า ตรัส พระ
ธรรมเทศนานี้ ที่ไ หน ฯ
• - คจฺฉ านนฺท , ตำ ยกฺข ิน ึ ปกฺโ กส

4. ๒) วิเ สสนะที่แ สดงถึง ยศ
ตำา แหน่ง ตระกูล ที่พ ิเ ศษกว่า
คนทั่ว ๆ ไป ให้เ รีย งไว้ห ลัง บท
ที่ต นขยาย
• - สเจ สมโณ โคตโม มหา ภเวยฺย ฯ
• ถ้าพระสมณะโคดม พึงเป็นใหญ่ไซร้ ฯ
• - วิสาขา มหาอุป าสิก า
• นางวิสาขามหาอุบ าสิก า ฯ
• - ราชา ปเสนทิโ กสโล สตฺถุ อุปฏฺฐานำ
อคมาสิ ฯ
• พระเจ้าปเสนทิโ กศล ได้เสด็จไปที่
อุปฏฐากพระศาสดาแล้ว ฯ
ั

5. ๓) ถ้า บทนามที่ต นขยายมีห ลายบททั้ง
ต่า งลิง ค์ และต่า งวจนะกัน นิย มประกอบ
บทวิเ สสนะให้ม ล ิง ค์ วจนะ และวิภ ัต ติ
ี
เหมือ นกับ บทนามที่อ ยู่ใ กล้ท ี่ส ด
ุ
• - สีล วตี อิตฺถี วา ปุริโส วา ฯเปฯ
• สตรีหรือบุรุษ ผู้ม ีศ ีล ฯลฯ
• - สีล วา ภิกฺขุ วา ภิกฺขุนี วา ...
• ภิกษุหรือภิกษุณี ผู้ม ีศ ีล ...

6. ๔) ถ้า บทนามที่ต นขยายมีห ลายบท
และควบด้ว ย จ หรือ ปิ ศัพ ท์ ให้
ประกอบบทวิเ สสนะเป็น พหูพ จน์
เสมอ
• - เอกสฺมึ สมเย นาโถ โมคฺคลฺลานญฺจ
กสฺสปํ
• คิล าเน ทุก ฺข ิเ ต ทิสฺวา โพชฺฌงฺเค
สตฺต เทสยิ ฯ
• สมัยหนึ่ง พระโลกนาถเจ้า ทอด
พระเนตรพระโมคคัลลานะ และพระกัสส
ปะ ผูอ าพาธ ผู้ถ ึง ความทุก ข์แล้วจึง
้
ทรงแสดงโพชฌงค์ ๗ ประการ ฯ

7. • - มาตาปิตโร เจว ภาตา จ เคเหน
อวตฺถ ฎา เอกจิตกาย ฌายนฺติ ฯ
• พ่อแม่และพีชาย ถูก เรือ นทับ แล้ว ถูก
่
เผาอยูที่เชิงตะกอนอันเดียวกัน ฯ
่
• - ตสฺมึ อาวาเส วสนฺต า ภิกฺขุ จ ภิกฺขุนี
จ นิพทฺธํ สมาคจฺฉนฺติ ฯ
• ภิกฺษุและภิกษุณีผ อ ยู่ในอาวาสนั้น ย่อม
ู้

8. ๕. ถ้า ในประโยคหนึ่ง ๆ มีบ ทวิเ ส
สนะหลายบท ให้เ รีย งบทวิเ สสนะ
ตามลํา ดับ คือ อนิย นิย ม คุณ นาม
สัง ขยา
• - ยา ปนายํ อวเสสา ปชา สกฺกาย
ทิฏฺฐิตรเมวานุธาวติ.
ี
• ส่วนหมู่สตว์ผ ู้เ หลือ ลงนี้ใ ด ย่อม
ั
แล่นไปตามฝั่งคือสักกายทิฐินั่นแล ฯ
• - เย จตฺต าโร โยคา มหาชนํ วฏฺเฏ
โอสีทาเปนฺติ ฯ
• โยคะ สี่อ ย่า ง เหล่า ใด ย่อมให้

9. ๖. บทวิเ สสนะที่ป ระกอบด้ว ย
ต อนฺต และ มาน ปัจ จัย จะ
เรีย งไว้ห น้า หรือ หลัง บทที่ต น
ขยายก็ไ ด้อริย สาวเก
• - อเถกทิวสํ มหาปาโล
คนฺธมาลาทิหตฺเถ วิหารํ คจฺฉ นฺเ ต
ทิสฺวา ฯลฯ
• ภายหลังวันหนึ่ง กุฏุมฺพมหาปาละ
ี
เห็นหมู่อ ริย สาวก มีมือถือเครื่อง
สักการบูชามีของหอมและระเบียบ
ดอกไม้เป็นต้น ไป สูวิหาร ฯลฯ
่

10. • - ภตฺตุฏฺฐานุฏฺฐานํปิ อชานนฺโ ต กุล ปุต ฺ
โต กมฺมนฺตํ นาม กึ ชานิสฺสติ ฯ
• กุลบุตร ผู้ไ ม่ร ู้ที่เกิดของภัต จักรู้จักชื่อ
ซึ่งการงานอะไร ฯ
• ข้อสังเกต
• บทวิเสสนะเวลาแปลเป็นสํานวนไทย จะ
มีสําเนียงการแปลว่า “ผู้ ตัว ที่ ซึ่ง มี
อัน”

11. สรุป หลัก การเรีย งบทวิเ สสนะ
• ๑. ให้เรียงไว้หน้าบทนามทีตน
ขยาย
• ๒. วิเสสนะทีแสดงถึง ยศ ตําแหน่ง
่
ตระกูล ให้เรียงไว้หลังบทที่ตนขยาย
• ๓. ถ้าบทนามที่ตนขยายมีหลายบท
ทังต่างลิงค์ และต่างวจนะกัน นิยม
้
ประกอบบทวิเสสนะให้มลงค์ วจนะ
ี ิ

12. • ๔. ถ้าบทนามทีตนขยายมีหลายบท
่
และควบด้วย จ หรือ ปิ ศัพท์ ให้
ประกอบบทวิเสสนะเป็นพหูพจน์
เสมอ
• ๕. ถ้าในประโยคหนึงๆ มีบทวิเส
่
สนะหลายบท ให้เรียงบทวิเสสนะ
ตามลําดับ คือ อนิยมสรรพนาม นิยม

13. • ๖. บทวิเสสนะที่ประกอบด้วย ต
อนฺต และมาน ปัจจัย จะวางไว้หน้า
หรือหลังบททีตนขยายก็ได้
่