2. Os dominios litolóxicos
A evolución xeolóxica da Península Ibérica determina que poidamos distinguir
nela, segundo a natureza do rochedo, tres áreas ou dominios diferentes: o
dominio silíceo, o dominio calcario e o dominio arxiloso. O arquipiélago
canario, pola súa natureza, definiría un cuarto, o dominio volcánico.
3. A España silícea
Materiais e localización.
• Materiais: está formada por rochas antigas
(precámbricas e paleozoicas), de orixe magmática
como o o granito, predominante, e/ou metamórfica
(cuarcita, lousa, xisto, gneis). Trátase, polo tanto de
rochas duras e ríxidas, resistentes á erosión e que,
ante fortes presións tectónicas, poden fracturarse.
• Localización: correspóndese coas áreas ocupadas
polo vello zócolo herciniano e os antigos macizos, isto
é, co W da Península (Galicia, León, Extremadura, W
da Cordilleira Cantábrica, Sistema Central, Montes de
Toledo, Sierra Morena). Tamén se pode localizar
nalgunhas áreas illadas: o Pireneo axial e sectores da
Cordilleira Penibética, do Sistema Ibérico e da
Cordilleira Costeira Catalana.
4. A España silícea.
As formas do modelado granítico, 1
A alteración química en
profundidade do granito
pola auga pode provocar
a descomposición dos
seus cristais e e a súa
transformación en
AREAS
PARDOAMARELENTAS
que se poden acumular
en vales e zonas de
escasa pendente.
5. A España silícea.
As formas do modelado granítico, 2
A acción física provocada
pola auga, o xeo e o
desxeo incide a través da
rede de DIACLASAS.
Estas fendas vanse
agrandando ata provocar a
fragmentación dos bloques
graníticos dando lugar a
formas de relevo moi
variado.
6. A España silícea.
As formas do modelado granítico, 3
Nas áreas de alta montaña, os procesos de xelifracción
dan orixe a CRISTAS agudas e escarpadas nos cumios e á
acumulación dos fragmentos nas PEDREIRAS (pedrizas,
canchales)
7. A España silícea
As formas do modelado granítico, 4
BOLOS:
bloques graníticos
individualizados pola
erosión.
TOR:
colina na que é visible a
estrutura de polos bloques
diaclasados
8. A España silícea
As formas do modelado granítico, 5
BERROCAIS:
fórmanse cando os bolos
se acumulan nas
vertentes.
PEDRAS CABALEIRAS:
bloques en equilibrio
inestable sobre un soporte.
9. A España silícea
As formas do modelado granítico, 6
DOMOS:
formas redondeadas e
suaves que se producen
cando a auga actúa sobre
as diaclasas máis
superficiais, de disposición
horizontal, producindo a
lenta descamación do
granito.
10. A España calcaria
Localización e materiais
• Localización: ocupa unha área en forma de Z invertida
que comeza no Prepireneo, Montes Vascos e o sector
oriental da Cordilleira Cantábrica, continúa polo Sistema
Ibérico e parte da Cordilleira Costeiro-Catalana e remata na
Cordilleira Subbética.
• Materiais: predominan materiais de orixe sedimentaria
do Mesozoico e comezos do Cenozoico que, como
consecuencia da oroxenia alpina, se pregaron e formaron
os conxuntos montañosos do leste peninsular. A rocha
predominante é a calcaria, material duro e permeable que
se fractura formando fendas ou diaclasas e que é moi
sensible a acción química da auga e os ácidos de orixe
atmosférica nela disoltos.
11. A España calcaria
As formas do relevo cárstico
O relevo cárstico é o resultado da acción física e química
da auga tanto superficial como subterránea
12. A España calcaria
As formas do relevo cárstico, 1
LAPIÁS (lapiaz ou lenar):
Superficie sen cobertura
edáfica ou vexetal sobre a
que os axentes
atmosféricos,
singularmente a auga,
formaron regos máis ou
menos fondos e anchos
que facilitan a súa
posterior infiltración
13. A España calcaria.
As formas do relevo cárstico, 2
CANÓN, FOZ ou
GARGANTA.
Vales estreitos e
profundos de flancos
verticais excavados
por un río.
14. A España calcaria.
As formas do relevo cárstico, 3
DOLINA.
Pequena depresión de
fondo plano, silueta
ovalada e contornos
sinuosos. Ao unirse
varias forman unha
UVALA.
15. A España calcaria.
As formas do relevo cárstico, 4
POLJÉ.
Val pechado de fondo
plano recorrido
xeralmente por un
regatoo que
desaparece por un
sumideiro ou PÓNOR
16. A España calcaria.
As formas do relevo cárstico, 5
PÓNOR ou
SUMIDOIRO
Abertura estreita con
forma de funil que
comunica a superficie
coas galerías calcarias
subterráneas.
17. A España calcaria.
As formas do relevo cárstico, 7
FORMAS ENDOCÁRSTICAS:
Como consecuencia da infiltración da
auga dende a superficie e a circulación
desta en profundidade fórmanse no
interior dos macizos calcarios unha serie
de formas peculiares:
• Gandes oquedades (COVAS, GRUTAS,
CAVERNAS),
• Condutos verticais (SIMAS) e horizontais
(GALERÍAS), que poden chegar a formar
complexas redes.
• A precipitación do carbonato cálcico
disolto na auga forma ESTALACTITAS
(colgando do teito das cavidades) e
ESTALAGMITAS (erguéndose dende o
chán). Se unha estalactita e unha
estalgmita chegan a unirse fórmase unha
COLUMNA.
• Os puntos a través dos cales a auga sae ó
exterior reciben o nome de SURXENCIAS.
18. A España arxilosa.
Localización e materiais.
• Localización: esténdese polas concas
sedimentarias terciarias (depresións do Ebro
e Guadalquivir, concas sedimentarias
castelás) e polas chairas costeiras
mediterráneas.
• Materiais: trátase de rochas pouco
consistentes e impermeables como as
arxilas, as margas e os xesos, de orixe
sedimentario continental recente (finais do
Terciario, e Cuaternario), que sofren unha
rápida erosión.
19. A España axilosa.
As formas do relevo
●
Nos vales fluviais, a rápida erosión
das superficies horizontais xera
unhas chairas lixeiramente
onduladas chamadas CAMPIÑAS.
●
Nas zonas áridas ou semiáridas
desprovistas de vexetación con
curtos perídos de choivas
torrenciais, as augas desgastan as
vertentes excavando barrancos de
bordes vivos chamados
CÁRCAVAS.
●
Cando éstas se desenvolven
ocupando unha ampla zona xeran
unha paisaxe de BADLANDS.
20. A erosión diferencial.
A erosión actúa de forma diferencial
dependendo da orixe e resistencia da rocha
e da disposición dos estratos dando orixe a
distintos tipos de relevo
21. A erosión diferencia.
As formas do relevo, 1
Nas zonas onde alternan
estratos duros (calizas) e
brandos (arxilas, margas) de
disposición horizontal, a erosión
diferencial contribúe á formación
dun RELEVO TABULAR. Este
caracterízase pola alternancia
entre o nivel de PÁRAMOS,
máis elevado, e o de
CAMPIÑAS, máis baixo. Se a
erosión foi moi intensa, os
pramos quedan reducidos a
relevos residuais (cerros
testemuña, outeiros) que
destacan sobre o nivel das
campiñas
22. A erosión diferencial.
As formas do relevo, 2
Se os estratos están
inclinados, a
alternancia de
materiais dá orixe ós
RELEVOS EN COSTA
23. A erosión diferencial.
As formas do relevo, 3
Se os estratos están
pregados, a erosión
diferencial orixina:
• O RELEVO
APALACHENSE,
sobre vellas
cordilleiras (de orixe
herciniana).
• O RELEVO
XURÁSICO, sobre
cordilleiras novas.
24. O dominio volcánico
Localización e materiais
• Localización: identifícase co arquipiélago canario, se ben na Península podemos atopar
formas de orixe volcánica no Cabo de Gata (SE), Olot (NE), o Campo de Calatrava (A
Mancha), puntos de Murcia e Valencia.
• Materiais: os volcáns expulsan magma, unha mestura que inclúe elementos sólidos ou
piroclastos (bombas, lapilli , cinzas), fluídos ou lavas, e gaseosos. A diversa proporción
entre estes materiais inflúe notablemente nas formas do relevo volcánico
25. O dominio volcánico
Formas de relevo, 1
CONO VOLCÁNICO:
relevo volcánico en forma
de cono truncado formado
pola presión do magma
subterráneo e a
solidificación das coladas
arredor do punto de
emisión dun crater.
CALDEIRA: depresións de
forma circular ou elíptica
orixinadas polo
afundimento, explosión ou
erosión dun cono
volcánico.
26. O dominio volcánico
Formas de relevo, 2
DOMO VOLCÁNICO:
cono volcánico no que a
lava e tan viscosa que se
enfría e solidifica no
mesmo cráter; ten forma
de cúpula e paredes moi
empinadas.
MALPAÍS: amoreamento
de coladas viscosas
solidificadas que dan orixe
paisaxes ermos con
aspecto de escombreira.
27. O dominio volcánico
Formas de relevo, 3
PITÓNS: masas de lava
aloxadas na cheminea dun
volcán que aflorarn ao ser
erosionado o seu cono. Se
proceden de volcáns
puntuais chámanse
ROQUES. Se o fan de
volcáns fisurais, DIQUES.
BARRANCOS
VOLCÁNICOS: relevos
formados polas augas de
aroiada que discorren polas
ladeiras inclinadas cara o
mar
28. O modelado glaciar
O glaciarismo da Era
Cuaternaria cuaternario deixou
unha notable pegada na
paisaxe. Durante as pulsacións
frías (Gunz, Mindel, Riss, Würm)
deste período, afectou a amplas
áreas do Macizo Galaico
Leonés, a Cordilleira
Cantábrica, os Pireneos, o
Sistema Ibérico, o Sistema
Central e Serra Nevada.
Hoxendía só persisten algúns
focos de glaciarimo activo en
zonas puntuais dos Pireneos.