ΓΕΛ ΚΑΡΕΑ Τάξη Α' Υπεύθυνη καθηγήτρια: Παπαχρήστου Αλεξάνδρα

1. Συμβολισμός
Επιμέλεια:
Βλάσιος Μαγγίδης
Κωνσταντίνος Μαγγίδης

2. Λίγα λόγια για το Συμβολισμό…
Ο Συμβολισμός εμφανίστηκε στη Γαλλία στα τέλη
του 19ου αιώνα ως αντίδραση στη ρομαντική
ποίηση και τη νατουραλιστική πεζογραφία.
Βασικά χαρακτηριστικά του είναι ο περιορισμός
του εννοιολογικού περιεχομένου, η μουσικότητα
και υποβλητικότητα και η συσχέτιση αντικειμένων
και ψυχικών καταστάσεων. Για τον συμβολιστή
ποιητή η πραγματικότητα που αντιλαμβανόμαστε
με τις αισθήσεις μας, δηλαδή ο εξωτερικός κόσμος,
δεν έχει κανένα ποιητικό ενδιαφέρον. Τα
πράγματα αυτού του κόσμου η ποίηση μπορεί να
τα χρησιμοποιήσει ως διαμεσολαβητές, ως
σύμβολα για να φτάσει στην έκφραση των ιδεών
και των συναισθημάτων, στον εσωτερικό κόσμο
του ανθρώπου. Έτσι, οι συμβολιστές με τη χρήση
των συμβόλων οδηγήθηκαν σε μια υπαινικτική και
υποβλητική χρήση της γλώσσας, αποφεύγοντας
τη σαφήνεια και το συγκεκριμένο.
Evening and Sorrow — Gustave Moreau

3. Βασικά Γνωρίσματα Συμβολισμού στη
Λογοτεχνία
 H προσπάθεια απόδοσης των ψυχικών
καταστάσεων με τρόπο έμμεσο και συμβολικό,
δηλαδή μέσα από τη χρήση των συμβόλων· αυτή
η προσπάθεια οδηγεί σε μια υπαινικτική και
υποβλητική χρήση της γλώσσας, σε
συνδυασμό με μια διαισθητική σύλληψη των
πραγμάτων και μιαν αφθονία εικόνων και
μεταφορών (όλα αυτά τα στοιχεία μαζί κάνουν
ασφαλώς το ποίημα πιο δυσνόητο)
 η αποφυγή της σαφήνειας και η προσπάθεια
για τη δημιουργία ενός κλίματος ρευστού,
συγκεχυμένου, ασαφούς και θολού, που
συνυπάρχει με μια διάθεση ρεμβασμού,
μελαγχολίας και ονειροπόλησης
 η έντονη πνευματικότητα, ο ιδεαλισμός
και, σε πολλές περιπτώσεις, ο μυστικισμός
Death of Sappho — Gustave Moreau

4. Βασικά Γνωρίσματα Συμβολισμού στη
Λογοτεχνία (συνέχεια)
 η προσπάθεια να ταυτιστεί η ποίηση με τη μουσική, που
εκδηλώνεται με την έντονη μουσικότητα και τον υποβλητικό
χαρακτήρα του στίχου (απευθύνεται ταυτόχρονα στην ακοή και
στο συναίσθημα)
 οι πολλές τεχνικές, μορφολογικές και εκφραστικές
καινοτομίες: χαλαρή ομοιοκαταληξία,
ανομοιοκατάληκτος ή ελεύθερος στίχος, πολλά και
πρωτότυπα σχήματα λόγου, ιδιόρρυθμη σύνταξη, νέο
λεξιλόγιο κτλ.
 ο περιορισμός του νοηματικού περιεχομένου του ποιήματος
στο ελάχιστο: η ποίηση απαλλάσσεται από κάθε φιλοσοφικό και
ηθικό-διδακτικό στοιχείο, καθώς και από ρητορισμούς ή θέματα
του δημόσιου βίου· γίνεται αυτό που θα έπρεπε πάντοτε να είναι,
δηλαδή καθαρή ποίηση (poésie pure), γεμάτη μαγεία και
γοητεία.
 το ποίημα δεν έχει πλέον ως στόχο τη μίμηση της φύσης, του
εξωτερικού κόσμου ή της πραγματικότητας αλλά τη δημιουργία ενός
άλλου, διαφορετικού, ποιητικού κόσμου· εξάλλου, ως προς τα
μορφολογικά ή τα δομικά χαρακτηριστικά, οδηγούμαστε μακριά από
The Chimera — Gustave Moreau

5. Ο Συμβολισμός στις εικαστικές τέχνες
Ζωγραφική
Ο συμβολισμός στις εικαστικές τέχνες δεν χαρακτηρίζεται απαραίτητα από ένα ομοιογενές ύφος ή
συγκεκριμένες τεχνικές. Υπήρξαν αρκετές ομάδες συμβολιστικών ζωγράφων και εικαστικών
καλλιτεχνών, συχνά ετερόκλητων, μεταξύ των οποίων ο Γκουστάβ Μορώ, και ο Έντβαρτ Μουνκ. Ο
συμβολισμός στη ζωγραφική είχε μεγαλύτερη απήχηση και εξάπλωση σε άλλες χώρες της Ευρώπηςσε
αντίθεση με το συμβολισμό στην ποίηση. Έτσι, έχουμε δείγματα συμβολισμού από ΡΑ;ώσους
καλλιτέχνες, καθώς επίσης και από μορφές της αμερικανικής τέχνης, όπως τον Elihu Vedder. Στη
γλυπτική, πολλές φορές ο Ρόντεν θεωρείται συμβολιστικός.
Οιδίπους και Σφίγγα, έργο του Γκουστάβ Μορώ (1864).The death of the gravedigger, Carlos Schwabe.

6. "Το τραγούδι του χρόνου".
" Η Σφίγγα".
The Citizens of Calais by Rodin
Έργα συμβολισμού (εικαστικές τέχνες)
Ρόντεν

7. Ο Συμβολισμός στις τέχνες
Μουσική
Ο συμβολισμός είχε κάποια επιρροή στη μουσική
επίσης. Πολλοί συμβολιστικοί συγγραφείς και
κριτικοί ήταν ενθουσιώδεις για τη μουσική του
Ρίχαρντ Βάγκνερ. Η αισθητική του
Συμβολισμού θεωρείται πως άσκησε βαθιά
επίδραση στα έργα του Κλωντ Ντεμπυσύ. Ένα
από τα γνωστότερα έργα του, το Πρελούδιο στο
απομεσήμερο ενός φαύνου, είναι εμπνευσμένο
από το ομώνυμο ποίημα του Μαλλαρμέ (L'après-
midi d'un faune). Ακόμα ένας συνθέτης, ο
Άρνολντ Σένμπεργκ, δανείστηκε στοιχεία από
συμβολικά ποιήματα του Αλμπέρ Ζιρώ.
Oedipus the Wayfarer — Gustave Moreau

8. Έλληνας Εκπρόσωπος Συμβολισμού
Κώστας Καρυωτάκης
Ο Κώστας Καρυωτάκης γεννήθηκε στην Τρίπολη το 1896. Την περίοδο 1913 - 1917
σπούδασε νομικά και συγχρόνως γράφτηκε και στη Φιλοσοφική Σχολή του
Πανεπιστημίου Αθηνών, χωρίς να την τελειώσει. Πολύ νωρίς έμαθε γαλλικά και
αργότερα γερμανικά. Το 1919 εξέδωσε μαζί με κάποιο φίλο του το σατιρικό περιοδικό
Γάμπα. Το 1920 διορίστηκε υπάλληλος στο Υπουργείο Εσωτερικών και υπηρέτησε σε
διάφορες νομαρχίες της χώρας. Για ν’ αποφύγει τις μεταθέσεις μετατάχτηκε στο
Υπουργείο Πρόνοιας. Έτσι, είχε την ευκαιρία να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη
Γερμανία, τη Ρουμανία και τη Γαλλία. Μετατέθηκε στην Πάτρα χωρίς καμιά
δικαιολογία από την υπηρεσία του και ύστερα στην Πρέβεζα, γεγονός που τον βύθισε
σε απελπισία, αφού στην μικρή επαρχιακή πόλη απουσίαζε η πνευματική κίνηση.
Απογοητευμένος απόλυτα από τη ζωή και μη έχοντας ούτε την παραμικρή ελπίδα για
κάποια, έστω πνευματική ανάταση, ζώντας μέσα σ’ ένα περιβάλλον θλιβερό και άχαρο
από κάθε πλευρά, αηδιασμένος από τον περίγυρό του και έχοντας μέσα του την
πεισιθανάτια αγωνία, έγραψε το ποίημα «Πρέβεζα» και ύστερα έθεσε τέρμα στη ζωή
του, τον Ιούλιο του 1928, σε ηλικία μόλις 32 χρονών.

9. Η Ποιητική του δημιουργία
Στα Γράμματα εμφανίστηκε πολύ νωρίς, αφού σε ηλικία
δεκατεσσάρων ετών διακρίθηκε σε διαγωνισμό του
περιοδικού Διάπλασις των Παίδων. Η πρώτη του ποιητική
συλλογή, Ο πόνος των ανθρώπων και των πραγμάτων,
κυκλοφόρησε το 1919 και είναι επηρεασμένη από τον συμβολισμό.
Ακολούθησε η συλλογή Νηπενθή (1921), που βραβεύτηκε σε
ποιητικό διαγωνισμό του 1920. Οι δύο αυτές συλλογές αποτελούν
κατά κάποιο τρόπο συνέχεια
του ρομαντικού κλίματος της πρώτης αθηναϊκής σχολής,
κύριο γνώρισμα της οποίας ήταν η μελαγχολία. Επίσης, στα
πρώτα αυτά ποιήματα συναντούμε ορισμένα από τα βασικά
χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποιητικής του
Καρυωτάκη: πρόωρο ψυχικό γήρας, το εφήμερο τηςχ αράς,
η νοσταλγία του παράδεισου της παιδικής ηλικίας,
η συμβολιστική υποβολή, ο πόνος, η λύπη και
η γλωσσική ανορθοδοξία.

10. Η Ποιητική του δημιουργία
(συνέχεια)
Η δεύτερη περίοδος περιλαμβάνει τη συλλογή Ελεγεία και Σάτιρες (1927), όπου ο
ποιητής αποκτά τη δική του φωνή και γίνεται ο αντιπροσωπευτικός της γενιάς
του και της εποχής του. Αξιοποιεί στο έπακρο τη μαθητεία του
στο γερμανικό συμβολισμό και διεισδύει ταυτόχρονα στη σύγχρονη
ελληνική πραγματικότητα, που, όπως έγραψε σε επιστολή του,
συμβιβάζεται περισσότερο με το δικό τουπεσιμισμό παρά με άλλες αισιόδοξες
στάσεις. Στη συλλογή Ελεγεία και Σάτιρες διακρίνονται όλα τα χαρακτηριστικά
της ποίησής του: Το αίσθημα του αδιεξόδου απέναντι στην καταπίεση της
εξουσίας, ησυνειδητοποίηση της μοναξιάς του ανθρώπου,
η έλλειψη ιδανικών. Χρησιμοποιώντας τη σάτιρακαταφέρνει να ασκήσει
δριμύτατη κριτική στο κοινωνικό σύστημα, που κυριαρχείται από τους
γραφειοκράτες υπαλλήλους και τους ανθρώπους που του υποτάσσονται
αδιαμαρτύρητα. Σχεδόν σε όλους τους στίχους υπάρχει ένα οξύτατο
πνεύμα σαρκασμού και μια ανελέητη ειρωνεία που δεν μένει στην
επιφάνεια, αλλά προχωρεί σε βάθος τέτοιο, που μας θυμίζει Αριστοφάνεια
σάτιρα. Στις δύο τελευταίες συλλογές των ποιημάτων του ο Καρυωτάκης
ενσωμάτωσε μεταφράσεις γαλλικών και γερμανικών ποιημάτων.

11. Η Ποιητική του δημιουργία
(συνέχεια)
Στα ποιήματά του διατυπώνει το αδιέξοδο που υπάρχει στη σχέση
ποίησης και ζωής, ατόμουκαι κοινωνίας. Αυτό το χάσμα, δεν το δείχνει μόνο με το
περιεχόμενο των ποιημάτων του αλλά και με τη μορφή, διαταράσσοντας τη μετρική
ορθοδοξία του στίχου, με αποτέλεσμα να προκαλείται χαλαρότητα στορυθμό. Με αυτό
τρόπο, ο ποιητής προετοιμάζει το έδαφος για τον ελεύθερο στίχο, που θα υιοθετήσουν οι
ποιητές της γενιάς του ’30. Σε ό,τι αφορά τη γλώσσα, ο
Καρυωτάκης αναμειγνύει λέξεις τηςκαθαρεύουσας και της δημοτικής,
εκπλήσσοντας εκείνους που πίστευαν στην καθαρή γλώσσα της ποίησης.
Η ποίηση του Καρυωτάκη είναι σοβαρή χωρίς φιλαρέσκειες και συναισθηματισμούς.
Αναβλύζει τον πόθο της ζωής αλλά και την αίσθηση της πραγματικότητας, το
ανικανοποίητο, το μάταιο, το αδιέξοδο. Ο Καρυωτάκης ξεπέρασε τον ηθογραφικό ρεαλισμό
της γενιάς του ’80 και έδωσε έναν νεοαστικό ρεαλισμό, ο οποίος, εμπλουτισμένος με τα
υπαλληλικά του βιώματα, έγινε γραφειοκρατικός. Παρόλο που ο ποιητής δεν ασχολήθηκε
ενεργά με την πολιτική, είδε σ’ αυτήν, όπως και σε άλλες λειτουργίες της κοινωνίας, μιαν
αιτία της εξαχρείωσης και της πολιτιστικής υπανάπτυξης του λαού.

12. Κώστας Καρυωτάκης
Εργογραφία
Α. Ποίηση:
• 1. Ο πόνος του ανθρώπου και των πραμάτων (1919)
• 2. Νηπενθή (1921)
• 3. Ελεγεία και Σάτιρες (1927)
Β. Μεταφράσεις:
• Ο Καρυωτάκης μετέφρασε ποιήματα
του Heinrich Heine , Fr é d é ric Mistral , Charles Gu é rin , EmileDespax , Marie von Ebner - Eschenbach , Paul -
Jean Toulet , Jean Mor é as , Francis Carco , FrancoisVillon , Nicolaus Lenau κ. α.
Γ. Πεζά:
• 1. Το καύκαλο
• 2. Η τελευταία
• 3. Ο κήπος της αχαριστίας
• 4. Ονειροπόλος
• 5. Τρεις μεγάλες χάρες
• 6. Φυγή
• 7. Το εγκώμιο της θαλάσσης
• 8. Κάθαρσις
• 9. Η ζωή του

13. «Είμαστε κάτι»
Κ. Καρυωτάκης
Ο Κώστας Καρυωτάκης ανήκει σε μια γενιά που έχει βιώσει εξαιρετικά δύσκολες κι επίπονες
εμπειρίες (Βαλκανικούς πολέμους, Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος, Καταστροφή της
Σμύρνης, δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου). Εμπειρίες που δημιούργησαν ένα αίσθημα
ανασφάλειας απέναντι στην ιστορική πραγματικότητα και οδήγησαν τους νέους ανθρώπους εκείνης της
εποχής σε μια δυσπιστία απέναντι στην κοινωνία και στην ικανότητά της να διαμορφώσει ένα σταθερό
και ασφαλές περιβάλλον.
Το κυρίαρχα συναισθήματα της γενιάς του Καρυωτάκη είναι η ανασφάλεια, ο ψυχικός κάματος, η
δυσκολία προσαρμογής στην πραγματικότητα της ζωής, το αίσθημα του ανικανοποίητου
και φυσικά της παρακμής, όπως αυτή εκδηλώνεται σε κάθε έκφανση της κοινωνικής και
πολιτικής ζωής.
Έτσι, στο σονέτο του ο Καρυωτάκης, επιχειρεί με μια σειρά εικόνων να αποδώσει την αίσθηση διάλυσης
που χαρακτηρίζει τον ίδιο, αλλά και συνολικότερα τη γενιά του. Είναι χαρακτηριστικό
άλλωστε πως οι τρεις πρώτες στροφές ξεκινούν με το α πληθυντικού ρήμα «είμαστε»,
που υποδηλώνει πως ο ποιητής εκφράζει με τα λόγια του ένα ευρύτερο πλήθος ανθρώπων. «Είμαστε κάτι»,
σχολιάζει ο ποιητής, αφήνοντας την αόριστη αντωνυμία «κάτι» να υπονομεύσει την υπόστασή τους και
να αποδώσει το αίσθημα παρακμής και παραίτησης που έχει κυριεύσει το μεγαλύτερο
μέρος της γενιάς του. Είναι εμφανής η πικρία του ποιητή και η διάθεση σαρκασμού απέναντι στον
εαυτό του και στους ομηλίκους του, όταν τους περικλείει όλους στην υποτιμητική απροσδιοριστία της λέξης

14. Ο συμβολισμός των εικόνων του
ποιήματος
1η
στροφή: Η εικόνα με τις διαλυμένες κιθάρες, που οι χορδές τους έχουν φύγει από τη θέση τους
και κρέμονται σαν καδένες (παρομοίωση), αποδίδει την εσωτερική κατάσταση των ποιητών της
εποχής του Καρυωτάκη. Αίσθηση διάλυσης, αδυναμία ανταπόκρισης στο ρόλο τους, δυσαρμονία στην ποιητική
τους παραγωγή, είναι μερικές από τις αναλογίες που προκύπτουν από τη σύγκριση μιας ξεχαρβαλωμένης κιθάρας με
μια γενιά ποιητών που αδυνατεί πια να ανταποκριθεί στο ποιητικό της καθήκον.
2η
στροφή: Η εικόνα με τις κεραίες που πέφτουν σπασμένες υπό το βάρος και την ένταση των
μηνυμάτων που λαμβάνουν, αποδίδει εξαιρετικά την κατάσταση που επικρατούσε στα χρόνια
του ποιητή. Μια κοινωνία με πολλαπλά προβλήματα, ένας λαός βασανισμένος και παγιδευμένος σε μια αδιέξοδη
κατάσταση, φέρνουν τους ποιητές σε απόγνωση. Η απελπισία των ανθρώπων, η απαισιοδοξία τους απέναντι στις
δυσκολίες που καλούνται να αντιμετωπίσουν, η απουσία οποιασδήποτε ελπίδας για το μέλλον, αντηχούν και
πολλαπλασιάζονται στην ψυχή των ποιητών, οδηγώντας του σε πλήρη αδυναμία να αποδώσουν το τραγικό κλίμα
της εποχής τους.
3η
στροφή: Οι σπασμένες αντένες, που αποδίδουν τον ψυχικό τραυματισμό και θρυμματισμό των
ποιητών, ακολουθούνται από μια ευρύτερη εικόνα σ’ αυτή τη στροφή. Οι ποιητές πλέον
παρουσιάζονται ως διάχυτες αισθήσεις, που δεν έχουν καμία ελπίδα να συγκεντρωθούν . Έτσι, από
τη συγκεκριμένη εικόνα με τις αντένες, περνάμε σε μια πιο αφηρημένη σύλληψη, που έρχεται να αποδώσει τον
κατακερματισμό και τη διάλυση της υπόστασης των ποιητών. Οι αισθήσεις τους δεν αποτελούν πια μια ολότητα, δε
λειτουργούν ως συντονισμένα μέσα για την πρόσληψη και κατανόηση του κοινωνικού και φυσικού περιβάλλοντος,
έχουν διαχυθεί, μη μπορώντας πια να επανέλθουν στην πρότερη αρμονική τους λειτουργία.

15. Ευχαριστούμε