1. เรื่องเลาการแลกเปลี่ยนเรียนรูกระบวนการสุนทรียปรัศนีใน ๒ พื้นที่
โดย
นางศรีวรรณ ทาวงศมา นักวิชาการสาธารณสุขชํานาญการ
นางสาวพัฒนา สมาธิ นักวิชาการสาธารณสุข
Note taker: นางสาวสุธีลักษณ ลาดปาละ นักวิชาการสาธารณสุข
๑. การอบรมเชิงปฏิบัติการสุนทรียปรัศนี เพื่อเสริมสรางพลังแกนนําชุมชนฯ ในโครงการวิจัย
ปฏิบัติการเสริมสรางพลังชุมชนอยางมีสวนรวม ปงบประมาณ ๒๕๕๔ ณ หองประชุมองคการ
บริหารสวนตําบลปางมะผา อําเภอปางมะผา จังหวัดแมฮองสอน ระหวางวันที่ ๒๑ - ๒๔
ธันวาคม ๒๕๕๓
ผูเขารวมอบรม ประกอบดวย พหุภาคีวิจัย ( สาธารณสุขอําเภอปางมะผา พัฒนาการอําเภอ
ปางมะผา โรงพยาบาลปางมะผา ศูนยการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอําเภอปางมะ
ผา โรงพยาบาลตําบลปางมะผา โรงเรียนบานหวยเฮี๊ยะ) และแกนนําบานหวยเฮี๊ยะ จํานวน ๕๗
คน วิทยากรจากสถาบันเสริมสรางพลังชุมชนคือ อ.อุทัยวรรณ กาญจนกามล ศูนยประสานงาน
อํานวยการหมูบานพัฒนาเพื่อความมั่นคงพื้นที่ชายแดน และกองอํานวยการรักษาความมั่นคงภายใน
ภาค ๓ รวม ๓ คน และผูดําเนินการ จํานวน ๖ คน รวมทั้งสิ้น ๖๖ คน
การประชุมครั้งนี้มีวัตถุประสงคเพื่อใหภาคีเครือขาย
๑. เขาใจกระบวนการสรางการมีสวนรวมในการพัฒนาชุมชน
๒. เขาใจรูปแบบการทํางานแบบพหุภาคี และการเสริมสรางพลังชุมชน
๓. สามารถประยุกตใชกระบวนการสุนทรียปรัศนี (Appreciative Inquiry) ในการ
พัฒนาโครงการสรางเสริมสุขภาพชุมชนได
๔. มีแนวคิดในการพัฒนาชุมชนแตกตางไปจากการพัฒนาแนวดั้งเดิม ที่อาศัยการพึ่งพิง
จากภายนอก ปรับเปลี่ยนเปนการพัฒนาโดยอาศัยสินทรัพยของชุมชนเปนฐานและ
เนนการสื่อสารเพื่อการเปลี่ยนแปลงสังคม
๕. มีความสามารถในการทํางานในชุมชนรวมกันเปนทีม
มีกิจกรรมที่ใชในการอบรมดังนี้
๑. การนําเขาสูกระบวนการอบรม ผานพิธีกรรม “การผูกขอมือดวยสายสิญจน ” โดยผู
อาวุโสในหมูบาน เพื่อเสริมสรางพลังและแสดงความเคารพซึ่งกันและกัน
๒. กิจกรรมละลายพฤติกรรมและกิจกรรมตบมะผาบ สรางความผอนคลาย เชื่อม
สัมพันธภาพระหวางผูเขารวมประชุม และทําใหผูเขารวมประชุมตื่นตัวกับการเขารวมกิจกรรม
๓. กิจกรรมแบงกลุม ตั้งชื่อกลุม สรางคําขวัญ วิทยากรใหผูเขารวมอบรมแบงกลุม ตั้ง
ชื่อกลุม สรางคําขวัญในกลุมของตนเอง เพื่อใหมีความเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน สรางพลังใหแกกลุม
๔. กิจกรรมถอดรหัส ใชเกมสยิงจรวด คนหาคนที่ยิงจรวดกระดาษไดไกลที่สุด พูดคุย
ถอดวิธีการและรวมชื่นชมความสําเร็จ
๕. กิจกรรมคนพบสิ่งดีแลวชื่นชมดวยการทําแผนที่เดินดิน ศึกษาวิถีชุมชน ทุนทาง
สังคม ขุมพลังในชุมชนดวยการทําแผนที่เดินดิน มีการแบงกลุมสํารวจแตละหยอมบาน แลวจึงนํามา
รวบรวมใหเห็นเปนภาพรวม

2. ๖. กิจกรรมการสรางวิสัยทัศนมีสวนรวม เลนเกมสผูนํา ๔ ทิศ เพื่อเรียนรูบทบาทผูนําผู
ตามในชุมชน นําไปสูการสรางสรรคชุมชนแบบสุนทรีย ใหผูเขารวมอบรมสรางวิสัยทัศนเกี่ยวกับชุมชน
ดวยตนเอง
๗. กิจกรรมการออกแบบการทํางานอยางมีสวนรวม ใหผูเขารวมอบรมรวมคิดโครงการ
ที่จะดําเนินงานในชุมชน พรอมทั้งออกแบบกระบวนการทํางานดวยตนเอง
๘. กิจกรรม การวางแผนปฏิบัติการอยางมีสวนรวม สรางพันธะสัญญาในการทํางาน
รวมกัน วางแผนการทํางานออกมาเปนโครงการดังนี้
กลุมที่ ๑ การฝกทักษะอบรมเสริมการนวดสมุนไพรและปรับปรุงโรงอบสมุนไพร
กลุมที่ ๒ จัดซื้อยาและจําหนายยาในหมูบาน
กลุมที่ ๓ แลกเปลี่ยนเรียนรูเรื่อง การเย็บผา (มูเซอดํา) ทั้งในและนอกหมูบาน
กลุมที่ ๔ จัดอบรมเกษตร (ปุยชีวภาพ) ทุกครัวเรือน
กลุมที่ ๕ เลี้ยงปลาและปลูกผักสวนครัว
๙. กิจกรรม การประเมินผลอยางมีสวนรวม รวมเรียนรูกระบวนการประเมินผลการ
ปฏิบัติงานอยางมีสวนรวม
สิ่งที่ไดเรียนรู
๑. การจัดกิจกรรมการอบรมใหแกภาคีเครือขายซึ่งเปนชาวไทยภูเขา มีอุปสรรคในการสื่อสาร
วิทยากรจึงควรใชภาษาที่สื่อสารกับผูเขารวมอบรมไดดี ในกรณีนี้ควรเปนภาษาไทย
๒. ในการอบรมหากใชสื่อ ควรหลีกเลี่ยงการใชศัพททางวิชาการหรือภาษาอังกฤษ เพราะยากตอ
การเขาใจ และหากใชสื่อวิดีโอ ตองเตรียมสื่อใหพรอม ควรเปนสื่อที่เชื่อมโยงกับวิถีชุมชน
นั้นๆ ผูเขารวมอบรมจะไดเขาใจประเด็นไดงาย
๓. การจัดอบรม ควรตรงตอเวลา เพราะหากใชเวลานาน ผูเขารวมอบรมจะเบื่อ และไมเกิดการ
เรียนรู
๔. ภาคีเครือขายในพื้นที่ อ.ปางมะผา ผานกระบวนการอบรมมามาก จึงรวมกันวางบทบาทกับ
นักวิจัยของศูนย โดยภาคีเครือขาย (จนท.ทองถิ่นและจนท.รัฐ) จะเปนพี่เลี้ยงใหกับชุมชน
สวนบทบาทของศูนยจะใหการสนับสนุนดานวิชาการและดานอื่นๆ
๕. การติดตอพื้นที่เพื่อประสานงานกับเครือขาย ควรศึกษาขอมูลบุคคลที่มีพลังในการ
ประสานงาน และประสานงานกับบุคคลนั้นๆ จะทําใหมีภาคีเครือขายเขารวมการทํางาน
จํานวนมาก
๒. การอบรมเชิงปฏิบัติการสุนทรียปรัศนี เพื่อเสริมสรางพลังแกนนําชุมชนฯ ในโครงการวิจัย
ปฏิบัติการเสริมสรางพลังชุมชนอยางมีสวนรวม ปงบประมาณ ๒๕๕๔ ณ ศูนยการเรียนชุมชนชาว
ไทยภูเขา “แมฟาหลวง”แปกแซม ตําบลเปยงหลวง อําเภอเวียงแหง จังหวัดเชียงใหม
มีวัตถุประสงคเพื่อเสริมสรางและพัฒนาความสามารถในการเปนผูนําการเปลี่ยนแปลงใหกับ
แกนนําชุมชนบานแปกแซม/หินแตวและพหุภาคีวิจัยจากหนวยงานภาครัฐ มีพันเอกวิทยา วรรคาวิสันต
ผูอํานวยการศูนยประสานงานโครงการพัฒนาพื้นที่หมูบานพัฒนาเพื่อความมั่นคงพื้นที่ชายแดนอัน
เนื่องมาจากพระราชดําริ เปนประธานในพิธีเปดการประชุมรวมถึง พันเอกสมชาย ทาวงศมา
จากกองทัพภาคที่ 3 รวมใหคําปรึกษาตอการประชุม มีทพ.อุทัยวรรณ กาญจนกามล ผูอํานวยการ
สถาบันเสริมสรางพลังชุมชนเปนวิทยากร

3. ผูเขาประชุมเปนนักวิชาการ เจาหนาที่ ทหาร และครูจากหนวยงานตาง ๆ อาทิ สํานักงาน
สาธารณสุขอําเภอเวียงแหง โรงพยาบาลเวียงแหง โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพระดับตําบลเปยงหลวง
ศูนยการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอําเภอเวียงแหง ศูนยการเรียนชุมชนชาวไทย
ภูเขา“แมฟาหลวง”บานแปกแซมและบานหินแตว สถานี สาธิตและถายทอดการเกษตรปาไม
สิ่งแวดลอมตามพระราชดําริบานแปกแซม ชุดพัฒนาสัมพันธ ที่ ๑ กองกําลังผาเมือง กองรอย
ทหารมาที่ ๑ และฐานปฏิบัติการบานแปกแซม หมวดทหารมาที่ ๑๓ จํานวน ๓๐ คน แกนนําชุมชน
จากบานแปกแซม จํานวน ๒๐ คนและบานหินแตว จํานวน ๑๐ คน รวมผูเขาประชุมทั้งสิ้น ๖๗ คน
การประชุมดังกลาวใชแนวคิดของสุนทรียปรัศนีและการใชสินทรัพยชุมชนเปนฐานในการจัดกิจกรรม
มีกิจกรรมตางๆดังตอไปนี้
๑. การนําเขาสูกระบวนการอบรมดวยพิธีออผญา กิจกรรมเปนพิธีกรรมของลานนาดังกลาว
กระทําเพื่อใหผูรวมอบรมเตรียมพรอมและเปดใจที่จะเรียนรู
๒. กิจกรรมการผูกขอมือ โดยใหแตละคนผูกขอมือใหกันและกัน เพื่อลดชองวางระหวาง
ผูเขารวมประชุม ทําใหผูเขาประชุมเปดใจ ยอมรับสิ่งใหม
๓. กิจกรรมทายนิสัยประจําวันเกิด แบงผูเขารวมประชุมตามวันที่เกิด ใหระดมสมองภายใน
กลุมวาคนที่เกิดแตละวันมีลักษณะนิสัยอยางไร เพื่อใหผูเขารวมประชุมไดรูจักกันมากขึ้น
๔. กิจกรรมอุปนิสัย ๔ วิทยากรฉายสไลดและแนะนําลักษณะนิสัยของคน ๔ ประเภท คือ
นักคุย(หนู) นักคิด(หมี) นักคลิก(เหยี่ยว) และนักคลํา(กระทิง) ใหแตละคนพิจารณาวา
ตนเองมีลักษณะตรงกับสัตวประเภทใด แลวแบงกลุมผูเขาอบรมออกเปน ๗ กลุม บาน
แปกแซม ๖ กลุม บานหินแตว ๑ กลุม ใหแคละกลุมมีสมาชิกที่มีลักษณะนิสัยตางกัน
จํานวนเทาๆกัน เพื่อใหการทํางานมีคนทํางานที่มีความหลากหลาย
๕. ใหผูเขารวมประชุมระดมความคิดในกลุม ตั้งชื่อ ตกแตงกระดาษปายชื่อ เพื่อใหผูเขารวม
ประชุมไดรวมมือกันแสดงความคิดสรางสรรคของแตละคนออกมาพรอมกับใหถายรูป
รวมกันเปนเหมือนพิธีกรรมทําใหสิ่งที่สรางสรรคออกมามีคุณคามากขึ้น
๖. กิจกรรมสรางผูนําการเปลี่ยนแปลง โดยใหผูเขารวมอบรมดูวีดิทัศนเรื่องปลาวาฬ
ปลาโลมา ทําใหผูเขารวมอบรมรูสึกถึงพลังของการเรียนรูรวมกัน
๗. กิจกรรมทอดผาปาปญญา ใหผูเขารวมอบรมคนพบสิ่งดีในตนเองแลวชื่นชม โดยใชบัตรคํา
เรื่องความสุขในชีวิต ความสําเร็จในชีวิต ความสามารถของตนเองและความอยากให
บานแปกแซม/หินแตว ในดานสุขภาพ เศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม เปนอยางไร ทํา
ใหคนในชุมชนไดคนพบสิ่งดีในชุมชนของตนแลวใหนํามาตกแตงเปนภาพตางๆ แลวใหกลุม
อื่นๆ เดินชม ทําใหเห็นภาพรวมของสิ่งดีๆในชุมชน การออกแบบโดยใชปญญาเปนตัวตั้ง
มองเห็นแนวทางในการไปสูความสําเร็จ
๘. กิจกรรมเสริมพลังใจ ใหผูเขารวมอบรมตะโกนคําวาyes yes yes เพื่อเรียกพลังใจ
๙. กิจกรรมเจา ๔ ทิศเพื่อเรียนรูบทบาทผูนําผูตามในชุมชน แสดงใหเห็นวาแตละคนยอมมี
บทบาทที่แตกตางกัน มีความเปนผูนําคนละดาน และในแตละครั้งยอมมีการเปลี่ยนกัน
เปนผูนําและผูตาม
๑๐.กิจกรรมฝกปฏิบัติการรวบรวมทรัพยสินชุมชน แบงคนในกลุม ๆ ยอยละ ๓ คน ใหทํา
หนาที่ดังนี้ คนที่ ๑ เปนผูชวนสนทนาและสัมภาษณ คนที่ ๒ เปนผูจดบันทึก

4. คนที่ ๓ เปนผูใหสัมภาษณและใหขอมูลในฐานะผูคนในชุมชนพื้นที่นั้น เพื่อใหผูเขารวม
อบรมมีทักษะในการเก็บรวบรวมขอมูลสินทรัพยชุมชนของตน
๑๑. ฝกปฏิบัติการทําแผนที่เดินดิน แตไมไดเดินสํารวจพื้นที่จริง ใหคนในชุมชนชวยกันวาด
แผนที่ลงบนกระดาษแลวลงตําแหนงสถานที่และจุดสําคัญตางๆในชุมชน ทําใหคนใน
ชุมชนไดรูจักชุมชนของตนเองมากขึ้น ภาคีเครือขายก็ไดรูจักชุมชนมากขึ้นดวย และได
ทํางานรวมกัน
๑๒. กิจกรรมแลกเปลี่ยนเรียนรูดานสุขภาพ จากการชมวีดิทัศน จํานวน ๓ เรื่อง ไดแก
๑. การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการรับประทานอาหารไขมัน แปง มารับประทานผัก
และผลไมในโครงการ 100 วัน สลัดมัน (สลัดไขมันออกจากตัว)
๒. การปฏิบัติการออกกําลังกายอยางสม่ําเสมอ
๓.การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการกินการอยู โดยทําตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง
แลวตั้งคําถาม “เห็นอะไรจากการชมวีดีทัศน” และ “รูสึกอยางไรกับสิ่งที่เห็น”
เพื่อกระตุนความคิดและการมีสวนรวมของผูเขาอบรม และใหผูเขาอบรมนําวิธีดังกลาวไปใชตอ
ในการจัดเวทีเสวนาในชุมชน
๑๓. กิจกรรมการวางแผนปฏิบัติการสรางเสริมสุขภาพ ๗ ขั้นตอน ดังนี้
๑. การวิเคราะหสถานการณ ในชุมชน ใหผูเขารวมประชุมเขียนโครงการที่อยากทํา
ในชุมชนที่เกี่ยวของกับการสรางเสริมสุขภาพ
๒. หัวใจแหงความสําเร็จ ใหผูเขาอบรมวาดรูปหัวใจในกระดาษฟลิปชารท แบงหัวใจ
ออกเปน 2 ซีก แลวใหเขียนขางๆ รูปหัวใจวา “หัวใจแหงชัยชนะ” หัวใจซีกซายเขียนวา
“ประชาชนจะกลาวขานถึงพวกเราดวยความชื่นชมวาอยางไร“ หัวใจซีกขวา เขียนวา
“ประชาชนจะไดรับประโยชนอะไรบาง”
๓. วิเคราะหสถานการณความเปนจริงในปจจุบัน เปนการวิเคราะหจุดแข็ง จุดออน
ของชุมชนในการที่จะทําใหการดําเนินการตามแนวทางนี้ประสบความสําเร็จ ชุมชนมีขอดี
ขอเสียอยางไร
๔. ขอผูกมัด/สัญญาใจ เปนการนําจุดออนหรือขอจํากัดของกลุม ใหคิดในเชิงบวกแลว
เขียนถอยคําปลุกใจเพื่อขจัดจุดออนหรือนึกถึงในขณะที่เผชิญกับอุปสรรคที่กางกั้น กิจกรรม
นี้ใหชาวบานแตละกลุมเขียนปณิธานตั้งมั่นวาจะทําอยางไร เพื่อใหแนวทางของกลุมสามารถ
นําไปสูการปฏิบัติจริงสําเร็จ และในขณะที่นําเสนอผลงาน ในประธานกลาวนําและทีมงาน
กลาวตาม
๕. การกําหนดภารกิจหลัก แจกกระดาษสีใหกับผูเขาประชุมแตละคน /กลุม เขียน
กิจกรรมหลักที่จะดําเนินการ เพื่อใหกิจกรรมบรรลุเปาหมาย แลวนํามาติดเปนขั้นตอนการ
ทํางานบนกระดาษฟลิปชารท
๖. ทําปฏิทินตารางงาน Grant chart
๗. การไตรตรอง เปนการวิเคราะหรวมกันของกลุมและนําเสนอโครงการรวมทั้งแผนการ
ดําเนินงานที่ไดวางไว ตั้งแตขั้นตอนที่ ๑ ถึงขั้นตอนที่ ๖
โดยมีผูเขารวมอบรมไดเขียนโครงการดังตอไปนี้

5. บานแปกแซม
๑. แผนปฏิบัติการอยางมีสวนรวมในการทิ้งขยะใหถูกที่
๒. แผนปฏิบัติการอยางมีสวนรวมในการปลูกผักสวนครัว
๓. แผนปฏิบัติการอยางมีสวนรวมในการปองกันตนเองอยางถูกวิธีในการใชสารเคมี
๔. แผนปฏิบัติการอยางมีสวนรวมในการออกกําลังกาย
บานหินแตว แผนปฏิบัติการอยางมีสวนรวมในการเลนกีฬาตานยาเสพติด
๑๔. ขั้นตอนการมอบเกียรติบัตรเพื่อชื่นชม โดยใหทุกคนมอบใหแกกัน เพื่อแสดงถึงความ
เทาเทียมและเปนน้ําหนึ่งใจเดียวกัน
สิ่งที่ไดเรียนรู
๑. การสื่อสารเปนอุปสรรคในการจัดการอบรมใหแกภาคีเครือขายชาวไทยภูเขา หากมีลามจะ
ชวยทําใหผูเขาอบรมเขาใจไดมากขึ้น ทําใหเกิดการเรียนรูมากขึ้น แตก็ตองทําความเขาใจ
กับลามในการแปลโดยไมใสความคิดเห็นของตนเองลงไปดวย เพราะจะครอบงําความคิด
ของคนอื่นๆ นอกจากการเปนผูรับสารแลว หากผูเขารวมอบรมตองการจะสงสารก็พบ
ความลําบากในการพูดและเขียนอีกดวย
๒. การจัดกระบวนการครั้งนี้ภาคีเครือขายเขารวมกระบวนการไมตลอดหลักสูตร มีผลตอการ
เรียนรู การดําเนินงานตอมาจึงอาศัยภาคีเครือขายที่อยูในพื้นที่เปนตัวหลัก เปนพี่เลี้ยงใน
แตละโครงการตามความสมัครใจ ทั้งนี้ในขณะที่จัดกระบวนการยังมีปญหาเรื่องการ
ประสานงานเพราะไมมีนายอําเภอ แตปจจุบันมีนายอําเภอแลวทําใหการประสานงานดีขึ้น
ผูอํานวยการสรุปภาพรวมของการจัดกระบวนการสุนทรียปรัศนีเพื่อเสริมสรางพลังชุมชนนั้นมี
หลักการใหชุมชนรูจักตนเอง เพื่อแกปญหาภายในชุมชนของตนเองใหได โดยใชกิจกรรมที่แตกตางกัน
ตามวัตถุประสงคและบริบทของชุมชน ทั้งนี้วิทยากรตองเลือกกิจกรรมใหเหมาะสม รูจักปรับ
เปลี่ยนไปตามสถานการณ เพื่อใหเกิดการเรียนรูมากที่สุด