1. Гахайн аж ахуйг амжилттай эрхлэхүй
2011 оны 03-р сарын 11, Нийтэлсэн Эрдэм дэлгэрүүлэх
Яагаад бид гахайн аж ахуй эрхлэх ур чадварыг эзэмших хэрэгтэй байдаг вэ?
Энэ талаар тайлбарлахын өмнө та бүхэнд нэгэн жишээг үзүүлье.
Гахайн биологийн давуу талыг нутгийн гахай, эрчимжсэн аж ахуйн гахай болонмонгол
үхрийн үзүүлэлтээр харьцуулбал:
Нядалгаанд орох
Тэжээл төлц Нядлагын гарц
нас
Гахай /дундаж/ 1: 3.5-4.0 65%-75% 5-6 сар
Гахай /нутгийн 1: 5.5-6.0 60%-70% 7-8 сар
гахай/
Үхэр /монгол үхэр/ 1: 10 45%-50 % 36 сар
Иймээс бидэнд, гахайн энэ биологийн өндөр чадавхи, түргэн өсөлт, тэжээл төлцийг
үндэслэн богино хугацаанд их мах үйлдвэрлэх боломжийг олгодогоороо уг салбарт үйл
ажиллагаа эрхлэх гол шалтгаан нь болж байна. Дараах хэдэн хүчин зүйлсийг дурдахгүй
өнгөрч болохгүй болов уу. Үүнд:
1. Гахай нь орчиндоо дасан зохицох чадвар сайтай. Иймээс түүнийг байгаль цаг
уурын ямар ч бүсэд өсгөн үржүүлэх боломжтой байдаг.
2. Гахай нь холимог тэжээлтэн бөгөөд амьтны гаралтай тэжээл, ургамлын гаралтай
тэжээл, боловсруулах үйлдвэрийн хаягдал, хүнсний хаягдал гээд бүгдийг тэжээлд
хэрэглэж болох юм.
3. Мэгжний төлөрхөг чанар, богино хугацаанд хээл тээж жилд 2-с дээш удаа төллөх
чадвартай байдаг зэрэг орно.
Гахайн энэ биологийн чадварыг гүйцэт гаргахын тулд түүний арчилгаа маллагааг сайн
байлгаж тэжээлийн менежемент, гахайн байр, түүний зохион байгуулалт, үржүүлэг, мал
эмнэлгийн үйлчилгээний чанарт ихээхэн анхаарах хэрэгтэй.
Тэжээлийн менежмент:
1

2. Гахайн аж ахуйн тэжээлийн менежемент нь тухайн аж ахуйн эрчимжилтийн төвшингөөс
шууд хамаарах болно. Бордох хугацааг богино байлгая гэвэл тэжээл болон тэжээллэгт
дараах зүйлсийг анхаарах хэрэгтэй юм.
Юуны өмнө тэжээлийн жор нь аль болох олон төрлийн түүхий эдүүдийг багтаасан,
балансжисан байх. Жор балансжина гэдэг нь гахайн биед шаардлагатай шимт бодисыг
бүрэн хангахуйц тэжээл байхыг хэлнэ. Ингэснээр гахайн өсөлт хөгжилт болон үржлийн
чадвар хэвийн байдаг.
Тэжээллэгийн тухайд бол гахайг ашиг шимийн чиглэл болон өсөлтийн эрчимд нь
тохируулан хэд хэдэн янз байдаг.
- Үржлийн сүргийн тэжээллэг нь тарга хүч болон үржлийн чадварыг хэвийн байлгах
зорилготой байдаг учраас өдөрт 2-3 удаа хязгаартайгаар тэжээдэг.
- Харин хөхүүл торойн тэжээллэгийн хувьд нэмэлт тэжээл сайн ашиглаж сургах
зорилготой учраас бага багаар шинэхэн тэжээлээр байнга хангах хэрэгтэй.
- Нялх торойноос эхлэн тэдний өсөлт эрчимтэй явагддаг, стресст өртөмтий, үүнээсээ
шалтгаалан жингийн алдагдал гарах магадлал өндөртэй байдаг учраас хүрэлцээтэй
тэжээлийг дураар идэх боломжтойгоор тэжээллэг болон тэжээлийн савны хэмжээ,
загварыг тохируулдаг.
Тэжээллэг зөв байснаар гарах бизнесийн үр ашгийн хувьд:
- Тэжээл зарцуулалтын үр ашгийг дээшлүүлэх нь нэг гахайд зарцуулах зардлыг
бууруулах боломжтой болдог. Тухайлбал, тэжээл төлц (гахайн амьдын жинг 1 кг-
аар нэмэгдүүлэхэд зарцуулах тэжээлийн хэмжээ)-ийг 0.5 нэгжээр бууруулсанаар
тэжээлийн зардал 18000 төгрөгөөр буурах юм.
- Гахайг тэжээх хоногийг богиносгох нь зардлыг бууруулах боломжтой болдог.
Тухайлбал, нэг гахайг 160 хонготойд нь зах зээлд гаргахад 144000 төгрөгийн
тэжээлийн зардал зарцуулж байхад, 196 хоногтойд нь зах зээлд гаргахад 176400
төгрөгийн тэжээлийн зардал зарцуулах буюу 32400 төгрөгөөр илүү байх боломжтой
болох юм.
2

3. Гахайн байрны менежмент:
Гахайн байр нь гахайд тав тухтай байдлыг бүрдүүлэхүйц чанга, түгшүүртэй дуу чимээгүй,
нэвт салхигүй, нар салхинаас хамгаалсан, хангалттай талбайтай, гахайд гэмтэл
учруулахааргүй байх шаардлагатай юм.
Байрны ашиглалтыг “бүгдийг оруулж - бүгдийг гаргах” гэсэн зарчмаар явуулах нь ариутгал
халдваргүйжүүлэлтийг чанартай хийх нөхцлийг бүрдүүлэхээс гадна нийт сүргийг хамарсан
өвчний халдварлалтын эрсдэлээс сэргийлж чаддаг. Гэхдээ өрөө тус бүрийн орох болон
гарах хаалган дээр ариутгалын цэг байрлуулсан байх шаардлагатайг мартаж болохгүй.
Байр бүгчим байх, халууцах, агаарын солилцоогүй байх, хэт олуулаа чихэлдэх, чийг ихтэй
байх, цантах, шалнаас жиндүү байх зэрэг нь гахайн тэжээлийн идэмж, шингэц, жингийн
нэмэгдэлд сөргөөр нөлөөлөөд зогсохгүй энэхүү стресс нь үндсэн сүргийн үржлийн
чадварыг мөн бууруулах болно.
Иймээс нас, ашиг шимийн чиглэлд нь тохируулан байрыг зохион байгуулахад дараах
зүйлсийг анхаарна. Үүнд:
- Төрөх хайсанд торойн байрлах халдаг шалтай, үүртэй, гэрэлтэй хэсэг болон эхийн
байрлах хэсгийг тусад нь шийдэж өгөх.
- Эхээс салсан торойн хэсгийг хөхүүл торойн орчинтой ойролцоо нөхцөлтэй байлгах
- Байранд усалгааг байнгын тасралтгүй байхаар зохион байгуулах
- Тэжээл олголтыг эхээс салгах үеэс эхлэн дураар хүссэн цагтаа идэхээр зохицуулах
зэрэг болно.
Үржүүлэг, арчилгаа маллагаа, мал эмнэлгийн менежмент:
Үржлийн ажлыг үр дүнтэй явуулахад мэгж бодонгийн сонголтоос эхлээд хээлтүүлгийн
тохироо, хээлтүүлгэнд оруулах нас, амьдын жин, үржилд ашиглах жил, хээлтүүлэх
давтамж, ороо илрүүлэх, хээл шалгалт, хээл хамгаалалт, бодонгийн ашиглалтын эрчмийг
зохицуулах гээд олон зүйлс нөлөөлдөг.
3

4. Мэгжний хээл тээх хугацаа, төлөрхөг чанар болон бэлгийн мөчлөгийг үнээтэй харьцуулан
хүснэгтээр үзүүлбэл:
Нэг удаагийн
Хээл тээх хугацаа,
Амьтны төрөл төллөлтөөр,
хоногоор
толгой
Мэгж 10-12 торой 113-115
Үнээ 1тугал 270-280
Нэг ороонд 16-18 үр тогтох боломжтой өндгөн эс ялгарсан байдаг. Энэхүү өндгөн эс
болгонд үр тогтох боломжийг нэмэгдүүлэх нөхцлийг бүрдүүлэх нь хамгийн чухал юм.
Үүний тулд орооны шинж тэмдэг илэрснээс хойших 12-48 цагийн хооронд хээлтүүлэх, нэг
ороонд 1-с дээш бодонг ашиглан 2-3 удаа хээлтүүлэх (өглөө-орой-өглөө), хээлтүүлгийн
өмнө мэгж болон бодонгийн гадаад бэлэг эрхтэнийг марганецын сулруулсан уусмалаар
угааж бэлгийн халдвараас сэргийлэх, хээлтүүлгийн үргэлжлэх хугацааг урт байлгах
нөхцлийг бүрдүүлэх (хээлтүүлгийн хайсны шал нь хальтиргаагүй, хуурай, тэгш гадаргуутай
байх) нь хээл авалтыг 85 хувиас дээш байлгах, торойн тоо ахиу байх нөхцлийг бүрдүүлж
өгдөг. Мөн хээл шалгалтыг хээлтүүлснээс хойш эхний удаад 18-23 дахь, 2 дахь удаад 40-44
дэх, 3 дахь удаад 60-66 дахь хоногуудад нийт 3 удаагийн давтамжтайгаар шалгаж хээл
авалтыг эрт баталгаажуулснаар мэгжний бүтээмжийг нэмэгдүүлэх боломжтой болох юм.
Мэгжнээс жилд илүү үүр, үүр бүрт илүү торой авч түүнийгээ хорогдолгүй өсгөн бойжуулах,
21 хоногтой үеийн сүүлэг жингийн үзүүлэлт, торойн төрөх үеийн жин сайн байх зэргээр
мэгжний бүтээмжийг үнэлнэ.
Олон гахай зах зээлд нийлүүлэх: нь нэг гахайд зарцуулах зардлыг бууруулах
боломжтой болдог. Тухайлбал, нэг мэгжнээс жилд 10 торой авахад нэг гахайд ноогдох
зардал 245700 төгрөг бол, 11 торой авахад нэг гахайд ноогдох зардал240382 төгрөг
болж 5318 төгрөгөөр буурах ба харин 16 торой авахад нэг гахайд ноогдох зардал 223762.5
төгрөг болж буурах юм.
Арчилгаа маллагааны тухайд, технологийг чандлан баримтлан ажиллах нь хамгийн чухал
байдаг. (гарын авлага болон сургалтуудын агуулгаас харах)
Мал эмнэлгийн үйлчилгээний тухайд, гахайд тохиолдох онц халдварт болон халдварт
өвчний үед илрэх шинж тэмдэгийн талаар мэдлэгтэй болох хэрэгтэй. (www.toroi.mn сайтад
цуврал мэдээлэл тавигдаж байгаа)
4

5. Мөн ариутгал халдваргүйжүүлэлт, хорио цээрийн дэглэмийг сайтар баримтлан ажиллах
хэрэгтэй.
Дээр дурдсан анхаарууштай асуудлуудыг цаг тухай бүрд нь технологийн дагуу зөв
шийдвэрлэж явсанаар та АМЖИЛТТАЙ ГАХАЙН АЖ АХУЙ ЭРХЛЭГЧ байх болно.
эх сурвалж: toroi.mn
5