1. Δξγαζία από ηνπο καζεηέο ηεο νκάδαο ησλ
ΦΗΛΟΕΩΩΝ: Νηθόια Ηγγιέδν, Φξήζην Βαζηιάξα θαη Τάζν
Αλαγλσζηόπνπιν.

2. Τη νλνκάδεηαη ηξύπα ηνπ
όδνληνο;
 Τρύπα τοσ όζοντος νλνκάδεηαη ην θαηλόκελν θαηά ην νπνίν ην
ζηξώκα ηνπ όδνληνο πνπ βξίζθεηαη ζηα αλώηεξα ζηξώκαηα ηεο
αηκόζθαηξαο ηεο Γεο κεηώλεηαη ζε πάρνο πάλσ από
ηελ Αληαξθηηθή. Δπεηδή ην ιεπηόηεξν ζεκείν ηνπ είλαη πάλσ
από ην Νόηην Πόιν, ε κείσζε ηνπ πάρνπο ηνπ ζηξώκαηνο έρεη
σο απνηέιεζκα ηελ νλνκαδόκελε "ηξύπα" ζην ζηξώκα ηνπ
όδνληνο. Λόγσ ηνπ όηη ην όδνλ (αιινηξνπηθή κνξθή
ηνπ νμπγόλνπ, ηξηαηνκηθό νμπγόλν, Ο3) πξνζηαηεύεη από ηελ
ειηαθή αθηηλνβνιία, απνξξνθώληαο ζεκαληηθό ηκήκα ηεο
ππεξηώδνπο, ε δεκηνπξγία ηεο ηξύπαο ηνπ όδνληνο έρεη
αξλεηηθά απνηειέζκαηα ζηελ αλζξώπηλε πγεία. Δπίζεο απμάλεη
ηελ ζεξκνθξαζία ζηνλ πιαλήηε θαη βνεζάεη αξλεηηθά
ζην λιώσιμο ησλ πάγσλ. Τν θαηλόκελν απηό ζεσξείηαη πσο
δεκηνπξγήζεθε από ππεξβνιηθή ρξήζε ρισξηνθζνξαλζξάθσλ
(CFC) πνπ ρξεζηκνπνηνύληαλ ζε θιηκαηηζηηθά θαη γεληθά ζε
ςπθηηθέο ζπζθεπέο. Σηελ επέθηαζε ηνπ επίζεο ζπκβάιινπλ
ηόζν ηα θαπζαέξηα (από ηελ θπθινθνξία ησλ νρεκάησλ) όζν
θαη ηα αέξηα απόβιεηα ησλ εξγνζηαζίσλ.

4. Πνηα είλαη ηα θύξηα αίηηα ηνπ
πξνβιήκαηνο;
 Βαζηθόηεξε αηηία ηνπ θαηλνκέλνπ είλαη απνδεδεηγκέλα ε εθπνκπή
ρισξνθζνξαλζξάθσλ ζηελ αηκόζθαηξα. Οη ρισξνθζνξάλζξαθεο (CFC), όπσο δείρλεη
θαη ην όλνκά ηνπ, πεξηέρνπλ ριώξην, ην νπνίν είλαη ηδηαίηεξα θαηαζηξνθηθό γηα ην όδνλ.
Δλδεηθηηθά, 1 κόξην ρισξίνπ θαηαζηξέθεη κέρξη θαη 100.000 κόξηα όδνληνο πξηλ ηελ
αδξαλνπνίεζή ηνπ. Μηα εξεπλεηηθή νκάδα ηνπ Δξγαζηεξίνπ Φσηνρεκείαο θαη Φεκηθήο
Κηλεηηθήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Κξήηε ην 2009 ζε ζπλεξγαζία κε άιια 61 επξσπατθά
ηδξύκαηα, εμεγεί ηε δηαδηθαζία κε ηελ νπνία νη ρισξνθζνξάλζξαθεο θαηαζηξέθνπλ ην
όδνλ:
 Οη CFC έρνπλ κεγάιε δηάξθεηα δσήο, έηζη κεηαθέξνληαη από
ηελ ηξνπόζθαηξα ζηελ αηκόζθαηξα πξηλ αδξαλνπνηεζνύλ.
 Δθεί, παξνπζία ηεο ππεξηώδνπο ειηαθήο αθηηλνβνιίαο, δηαζπώληαη ειεπζεξώλνληαο
άηνκα ρισξίνπ.
 Τα άηνκα ρισξίνπ ιεηηνπξγνύλ σο θαηαιύηεο, επηηαρύλνληαο ηελ θαηαζηξνθή ηεο
ζηνηβάδαο ηνπ όδνληνο.
 Οη ρισξνθζνξάλζξαθεο ζπλαληώληαη ζε ςπθηηθέο ζπζθεπέο (ςπγεία, θιηκαηηζηηθά) θαη
ζε ζπξέη. Ζ εθπνκπή ηνπο, γηα πξνθαλείο ιόγνπο, είλαη κεγαιύηεξε ζε
ππθλνθαηνηθεκέλεο θαη βηνκεραληθέο πεξηνρέο. Από ην 1987, ρξνληά πνπ
αλαθεξύρηεθαλ σο ε βαζηθόηεξε αηηία ηεο ηξύπαο ηνπ όδνληνο, γίλνληαη πξνζπάζεηεο
γηα ηελ αληηθαηάζηαζή ηνπο από άιιεο νπζίεο, (νη νπνίεο όκσο θαίλεηαη λα
επηδεηλώλνπλ ην θαηλόκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ, γηα παξάδεηγκα, νη πδξνθζνξάλζξαθεο
HFC δηαζέηνπλ δπλακηθό πιαλεηηθήο ππεξζέξκαλζεο σο θαη 14.800 θνξέο
πεξηζζόηεξν από ην δηνμείδην ηνπ άλζξαθα (CO2 )), κέζσ ηνπ πξσηόθνιινπ
ηνπ Μόληξεαι.

11. Πνηεο είλαη νη ζπλέπεηεο ηνπ
θαηλνκέλνπ;
 Τν όδνλ ζηα αλώηεξα ζηξώκαηα ηεο αηκόζθαηξαο είλαη ηδηαίηεξα ρξήζηκν, θαζώο
απνξξνθάεη ηηο ππεξηώδεηο ειηαθέο αθηηλνβνιίεο. Οη ππεξηώδεηο ειηαθέο αθηηλνβνιίεο
απνηεινύλ ην 10% ηεο ζπλνιηθήο ειηαθήο αθηηλνβνιίαο πνπ θηάλεη ζηε Γε. Φσξίδεηαη
ζε ηξία είδε, ηε UV-A, ηε UV-B θαη ηελ πην επηθίλδπλε, ηελ UV-C. Ζ ηειεπηαία είλαη απηή
πνπ απνξξνθάηαη από ην όδνλ ζηε ζηξαηόζθαηξα. Ζ UV-C, ινηπόλ, είλαη ε πην
επηθίλδπλε ππεξηώδεο αθηηλνβνιία, θαζώο:
 Απνηειεί ηε βαζηθόηεξε αηηία γηα ην κειάλσκα, κηα κνξθή ζαλαηεθόξνπ θαξθίλνπ ηνπ
δέξκαηνο. Σηελ Απζηξαιία, όπνπ ε ππεξηώδεο αθηηλνβνιία είλαη 15% πεξηζζόηεξε από
ηελ Δπξώπε, εθηηκάηαη πσο ην 2011 νη πεξηπηώζεηο κειαλώκαηνο ζα είλαη απμεκέλεο
θαηά 23% γηα ηηο γπλαίθεο θαη 28% γηα ηνπο άληξεο ζε ζρέζε κε ην 2002.
 Δπίζεο, ε αθηηλνβνιία UV-C απνηειεί αηηία ηνπ θαηαξξάθηε, θαζώο είλαη αξθεηά ηζρπξή
ώζηε λα πεξάζεη κέζα από ηνλ ακθηβιεζηξνεηδή ηνπ καηηνύ.
 Τειεπηαία, θαη ελδερνκέλσο ε θπξηόηεξε επίδξαζε ηεο UV-C ζηνπο δσληαλνύο
νξγαληζκνύο είλαη ε κεηάιιαμε ηνπ DNA ηνπο. Μάιηζηα, είλαη ηόζν ηζρπξή πνπ νη
επηζηήκνλεο ηε ρξεζηκνπνηνύλ ζε εξγαζηήξηα θαη ππό θαηάιιειεο ζπλζήθεο γηα λα
επηηύρνπλ κεηαιιάμεηο γνληδίσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε UV-C αιινηώλεη ην DNA ζε ηέηνην
βαζκό ώζηε απηό ζηαδηαθά λα ράλεη ηελ ηδηόηεηά ηνπ λα δηαηξείηαη θαη λα
πνιιαπιαζηάδεηαη.

12.  Σπλεπώο, ε ηξύπα ηνπ όδνληνο επηηξέπεη ηελ είζνδν ησλ ππεξησδώλ αθηηλνβνιηώλ
ζηελ αηκόζθαηξα ηεο Γεο, πξνθαιώληαο όια απηά ηα πξνβιήκαηα ζηνπο δσληαλνύο
νξγαληζκνύο. Ωζηόζν, επηπηώζεηο ηνπ θαηλνκέλνπ αθνξνύλ θαη ην πεξηβάιινλ. Ζ
επηθξαηέζηεξε άπνςε είλαη πσο εθόζνλ ην όδνλ, πνπ απνξξνθά κέξνο ηεο ειηαθήο
αθηηλνβνιίαο, κεηώλεηαη, ζα εηζέξρεηαη πεξηζζόηεξε ζεξκόηεηα ζηε Γε, ε νπνία ζε
ζπλδπαζκό κε ην επίζεο ζνβαξό θαηλόκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ, ζα ζπληειεί ζηελ
ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε. Ωζηόζν, ζηηο αξρέο ηεο πξνεγνύκελεο δεθαεηίαο άξρηζε
λα ζρεκαηίδεηαη ε αληίιεςε πσο ε ηξύπα ηνπ όδνληνο ςύρεη αληί λα ζεξκαίλεη ηε Γε.
Πην ζπγθεθξηκέλα, ν Νηέηβηλη Τόκζνλ, θαζεγεηήο ηνπ Πνιηηεηαθνύ Παλεπηζηεκίνπ
ηνπ Κνινξάλην, θαη ν Σνύζαλ Σόινκνλ, αλώηεξνο επηζηήκνλαο αηκνζθαηξηθήο
επηζηήκεο, δηαπίζησζαλ πσο ελώ ν κέζνο όξνο ζεξκνθξαζίαο ζηνλ ππόινηπν θόζκν
ηνλ πξνεγνύκελν αηώλα απμήζεθε, ζηελ Αληαξθηηθή κεηώζεθε, ζέζε ηελ νπνία
ππνζηήξημε θαη ν Τδνλ Η. Γνπόιο, θαζεγεηήο αηκνζθαηξηθήο επηζηήκεο ζην
Παλεπηζηήκην ηνπ Ηιιηλόηο . Δξεύλεζαλ έηζη ηε ζρέζε ηεο παξαηήξεζεο απηήο κε ηελ
όμπλζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο ηξύπαο ηνπ όδνληνο ζηελ πεξηνρή. Οη ιόγνη γηα ηνπο
νπνίνπο ε αληίιεςε πσο ε ηξύπα ηνπ όδνληνο απνηειεί αηηία ςύμεο θη όρη ζέξκαλζεο
ηεο Γεο δελ εμαπιώζεθε, θαζώο:
 Ζ έξεπλα έδεημε πσο ε ειάρηζηε ζεξκνθξαζία ζηελ Αληαξθηηθή παξνπζηάδεηαη έμη κήλεο
κεηά ηελ πεξίνδν έμαξζεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο ηξύπαο ηνπ όδνληνο θάζε ρξόλν.
 Θα έπξεπε λα ιεθζνύλ ππόςηλ θαη άιινη παξάγνληεο, όπσο ηα ππνζαιάζζηα ξεύκαηα.
 Έηζη νη επηζηήκνλεο ζπκθώλεζαλ πσο ην θιίκα ηεο Αληαξθηηθήο δελ νθείιεηαη θαη’
απνθιεηζηηθόηεηα ζηελ ηξύπα ηνπ όδνληνο, δελ απνθιείνπλ όκσο ην ελδερόκελν λα
απνηειεί απιώο κηα απ’ ηηο αηηίεο ηνπ.

17. Φξήζηκεο εξσηήζεηο θαη
απαληήζεηο γηα ην όδνλ
 1) Τη είλαη ην όδνλ;
 Τν όδνλ είλαη κία ρεκηθή έλσζε πνπ απνηειείηαη από 3 άηνκα νμπγόλνπ. ε ύπαξμε ηνπ ηξίηνπ
 αηόκνπ ζην κόξην ηνπ όδνληνο ην θαζηζηά ηδηαηηέξσο δξαζηηθό, γηα ηνλ ιόγν απηό απνθαιείηαη
 ζπρλά σο “ελεξγό νμπγόλν”.
 2) Πνηεο είλαη κεξηθέο από ηηο εθαξκνγέο ηνπ όδνληνο;
 Τν όδνλ, ιόγσ ηεο δξαζηηθόηεηαο ηνπ, ρξεζηκνπνηείηαη πνιύ ζε θαζαξηζκό λεξνύ πηζηλώλ ή spas,
 ζε θαζαξηζκό απνβιήησλ, ζε θαζαξηζκό πνζίκνπ λεξνύ θαη ζε θαζαξηζκό αέξα.
 3) Με πνηόλ ηξόπν ην όδνλ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα θαζαξηζκό λεξνύ επεξεάδεη ηνλ αέξα πνπ
 αλαπλένπκε;
 Ζ πνζόηεηα ηνπ όδνληνο πνπ παξάγεηαη από κία γελλήηξηα όδνληνο είλαη ειάρηζηε ζε ζρέζε κε ηελ
 αηκόζθαηξα πνπ δνύκε. Όηαλ ην όδνλ δηαιύεηαη ζε λεξό είλαη απόιπηα αζθαιέο. Ζ νπνηαδήπνηε
 πεξίζζεηα όδνληνο κεηαηξέπεηαη άκεζα ζε νμπγόλν. Ηδηαίηεξε πξνζνρή όκσο απαηηείηαη θαηά ηελ
 αλαπλνή: δελ πξέπεη λα αλαπλένπκε απεπζείαο ζπγθεληξσκέλν όδνλ!
 4) Δίλαη ην όδνλ ηαπηόζεκν κε ηελ αηζαινκίριε;
 Όρη. Ζ αηζαινκίριε είλαη ξύπνο πνπ παξάγεηαη από θαύζε. Παξόηη ε αηζαινκίριε εκπεξηέρεη
 κηθξέο πνζόηεηεο όδνληνο, θαηά βάζε γίλεηαη επηθίλδπλε ιόγσ ηεο πεξηεθηηθόηεηαο ηεο ζε ηζρπξά
 ηνμηθά αέξηα όπσο ην κνλνμείδην ηνπ άλζξαθα.

18.  5) Μπνξεί ην όδνλ λα κε βιάςεη;
 Όρη. Σηηο πνζόηεηεο πνπ απαηηνύληαη γηα λα είλαη απνηειεζκαηηθό, ην όδνλ είλαη αθίλδπλν γηα ηνλ
 αλζξώπηλν νξγαληζκό. Ζ αλαπλνή όκσο ζπγθεληξσκέλνπ όδνληνο κπνξεί λα είλαη επηθίλδπλε θαη
 απαγνξεύεηαη απζηεξά.
 6) Πνηα είλαη ε νζκή ηνπ όδνληνο;
 Τν όδνλ έρεη κηα ηδηαίηεξε νζκή πνπ έρεη ραξαθηεξηζηεί σο ε νζκή κεηά ηελ θαηαηγίδα.
 7) Σθνηώλεη ην όδνλ ηα βαθηήξηα
 Ναη. Τν όδνλ έρεη ηζρπξή αληηκηθξνβηαθή δξάζε, από ηηο ηζρπξόηεξεο ζε ζρέζε κε αληίζηνηρεο
 νπζίεο.
 8) Σθνηώλεη ην όδνλ ηνπ ηνύο;
 Ναη. Τν όδνλ κπνξεί λα ζθνηώζεη όινπο ηνπο γλσζηνύο ηνύο ζην λεξό ή ηνλ αέξα.
 9) Πνηα είλαη ε δηαθνξά ηνπ όδνληνο από ηελ ρισξίλε.
 Σηηο πνζόηεηεο πνπ απαηηνύληαη γηα ηνλ θαζαξηζκό ηνπ λεξνύ ην όδνλ δελ έρεη ηδηαίηεξε νζκή,
 ρξώκα ή γεύζε. Γελ εξεζίδεη ην αλζξώπηλν ζώκα νύηε θζείξεη ηα πιηθά. Τν όδνλ θαζαξίδεη ηνλ
 αέξα θαη ην λεξό γξήγνξα θαη απνηειεζκαηηθά, 3000 θνξέο πην γξήγνξα απ' όηη ε ρισξίλε. Τν όδνλ
 δελ αθήλεη ππνπξντόληα εθηόο από ην θαζαξό νμπγόλν. Αληηζέησο ε ρισξίλε αθήλεη ρεκηθά
 ππνπξντόληα όπσο ην ππνρισξηθό νμύ θαη ζρεηηθά άιαηα ζην λεξό.

19.  10) Πσο παξάγεηαη ην όδνλ;
 Τν όδνλ κπνξεί λα παξαρζεί κε δύν ηξόπνπο. Ή κε ππεξηώδε αθηηλνβνιία ή κε
ειεθηξηθά ηόμα.
 11) Πσο δεκηνπξγείηαη ην όδνλ κέζσ ππεξηώδνπο αθηηλνβνιίαο;
 Μία εηδηθή ιάκπα εθπέκπεη ππεξηώδεο θσο ζπγθεθξηκέλνπ κήθνπο θύκαηνο ην
νπνίν κεηαηξέπεη ηα
 κόξηα ηνπ νμπγόλνπ ζε κόξηα όδνληνο δηαρσξίδνληαο ην κόξην ηνπ νμπγόλνπ ζε
δύν άηνκα εθ ησλ
 νπνίσλ ην έλα ελώλεηαη κε έλα άιιν άηνκν νμπγόλνπ θαη ζρεκαηίδεη ην όδνλ.
Όια απηά ιακβάλνπλ
 ρώξα απηόκαηα εληόο ηνπ ζαιάκνπ ηνπ όδνληνο πνπ βξίζθεηαη ζηελ ζπζθεπή.
 12) Πσο δεκηνπξγείηαη ην όδνλ κέζσ ειεθηξηθνύ ηόμνπ;
 Τν όδνλ παξάγεηαη κέζσ ηελ δηνρέηεπζεο αέξα κέζα από ειεθηξηθό ηόμν
πςειήο ηάζεο. Καη'
 ειάρηζηνλ 5000 Volts απαηηνύληαη γηα λα δεκηνπξγήζνπλ ην απαξαίηεην ηόμν. Ο
αέξαο ή ην
 νμπγόλν, αθνύ μεξαζνύλ, πεξλνύλ κέζα από ην ηόμν ην νπνίν έρεη σο
απνηέιεζκα ηελ δηάζπαζε
 ελόο κνξίνπ νμπγόλνπ ζε δύν άηνκα, έλα εθ ησλ νπνίσλ ζπλδέεηαη κε έλα άιιν
κόξην νμπγόλνπ θαη
 δεκηνπξγεί έλα κόξην όδνληνο.
 13) Ζ ζεξκνθξαζία ηνπ λεξνύ επεξεάδεη ην όδνλ;
 Μεγάιεο κεηαβνιέο ζηελ ζεξκνθξαζία ηνπ λεξνύ κπνξεί λα επεξεάζνπλ ην
όδνλ.

25. Ζ Ηζηνξία ηνπ Οδνληνο
 Τν Όζον ήηαλ ε πξώηε αιινηξνπηθή κνξθή
πνπ πεξηγξάθεθε από ηελ επηζηήκε θαη
αλαθαιύθζεθε από ηνλ Κξίζηηαλ Φξίληξηρ
Σέλκπατλ (Christian Friedrich Schönbein) θαηά
ηε δηάξθεηα εθηέιεζεο πεηξακάησλ αξγήο
νμείδσζεο θσζθόξνπ θαη ειεθηξόιπζεο λεξν
ύ ην 1840. Τν νλόκαζε έηζη κε βάζε ηελ
ειιεληθή ιέμε γηα ηε κπξσδία (ὄζειν), από ηε
κπξσδηά πνπ γίλεηαη αληηιεπηή ζηηο λύρηεο κε
θαηαηγίδεο αζηξαπώλ. Δληνύηνηο, ε κπξσδηά
απηή, πξνέξρεηαη γεληθά από ηα ηόληα πνπ
παξάγνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ξαγδαίσλ
ρεκηθώλ αιιαγώλ πνπ ιακβάλνπλ ρώξα ζε
ηέηνηα θαηξηθά θαηλόκελα θαη όρη από ην ίδην ην
Όδνλ.

26. Φεκηθέο Ηδηόηεηεο
 Δίλαη αέξην αζηαζέο, ηζρπξά νμεηδσηηθό, ηζρπξό ηνμηθό κε
ραξαθηεξηζηηθή νζκή θαη θπαλό ρξώκα. Δίλαη ιίγν δηαιπηό ζην
ύδσξ θαη όπσο είλαη αζηαζέο θαη εύθνια δηαζπάηαη δελ αθήλεη
ππνιείκκαηα. Τν Όδνλ πνπ βξίζθεηαη ζην επίπεδν ηεο ζάιαζζαο
ζεσξείηαη κνιπζκαηηθό ζηνηρείν γηα ηνλ αέξα απηνύ ηνπ επηπέδνπ
από ηνλ Παγθόζκην Οξγαληζκό Υγείαο θαη έρεη αλεπηζύκεηεο
επηπηώζεηο ζην αλαπλεπζηηθό ζύζηεκα ησλ κειώλ ηνπ δσηθνύ
βαζηιείνπ. Από ηελ άιιε, ην Όδνλ είλαη ρξήζηκν όηαλ βξίζθεηαη
ζηελ αλώηεξε αηκόζθαηξα, γηαηί πξνιακβάλεη ηελ
επηβιαβή ππεξηώδε αθηηλνβνιία από ην λα θηάζεη ζηελ επηθάλεηα
ηεο γεο. Δκθαλίδεηαη ζε ρακειή ζπγθέληξσζε ζην ζύλνιν
ηεο γήηλεο αηκόζθαηξαο. Τν Όδνλ έρεη πνιιέο βηνκεραληθέο θαη
θαηαλαισηηθέο εθαξκνγέο. Φξεζηκνπνηείηαη θαη
ζηελ νδνλνζεξαπεία, κηα πξαθηηθή ελαιιαθηηθήο ηαηξηθήο πνπ δελ
είλαη απνδεθηή από ηελ επηθξαηνύζα επηζηεκνληθή ηαηξηθή
θνηλόηεηα.

27. Παξαγσγή Όδνληνο
 Τν Όδνλ κπνξεί λα παξαρζεί από μεξό
Ο2 ή αηκνζθαηξηθνύ αέξα πνπ νδεγείηαη
πξνο πεξηνρή όπνπ ιακβάλνπλ ρώξα
ειεθηξηθέο εθθελώζεηο ηάζεο 5.000 -
20.000 Volt. Μεξηθά ειεθηξηθά εμαξηήκαηα
παξάγνπλ αμηόινγα επίπεδα όδνληνο,
θπξίσο ζπζθεπέο πνπ ρξεζηκνπνηνύλ
πςειέο ηάζεηο, όπσο ηνληζηέο αέξνο,
εθηππσηέο ιέηδεξ, θσηναληηγξαθηθά θαη
ειεθηξνζπγθνιιεηέο. Δπίζεο ζπζθεπέο κε
ειεθηξνθίλεην πεξηζηξεθόκελν θηλεηήξα
κπνξνύλ λα δεκηνπξγήζνπλ όδνλ από ηε
ζπλερή δεκηνπξγία ζπηζώλ ζην εζσηεξηθό
ηνπ θηλεηήξα.

28. Ανάλσση τοσ υαινομένοσ
της “Τρύπας τοσ Όζοντος”
 Έλα από ηα αέξηα πνπ ππάξρνπλ ζηελ αηκόζθαηξα είλαη ην όδνλ (Ο3), ην νπνίν είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα
ηε δσή πάλσ ζηε Γε. Τν όδνλ είλαη ηνμηθό ιόγσ ηεο κεγάιεο ρεκηθήο δξαζηηθόηεηάο ηνπ θαη γηα ην ιόγν απηό
κπνξεί λα απνιπκάλεη ην λεξό, λα εμαιείςεη νζκέο, αθόκα θαη λα θαηαζηξέςεη ηε δνκή ηνπ ειαζηηθνύ. Όκσο,
ε ζπγθέληξσζή ηνπ ζε ρακειό ύςνο είλαη ζπλήζσο πνιιή ρακειή θαη έηζη δελ παξαηεξνύληαη απηά ηα
απνηειέζκαηα. Τν όδνλ είλαη ζεκαληηθό γηα ηελ ύπαξμε ηεο δσήο ζηε Γε, θαζώο απνξξνθά ηελ ππεξηώδε
αθηηλνβνιία πνπ εθπέκπεη ν ήιηνο θαη ε νπνία κπνξεί λα πξνθαιέζεη βιάβεο ζηνπο δσληαλνύο νξγαληζκνύο.
Ζ κείσζε ηνπ όδνληνο έρεη σο ζπλέπεηα ηελ αύμεζε ηεο αθηηλνβνιίαο UVB πνπ θζάλεη ζηελ επηθάλεηα ηεο
Γεο. Ζ UVB αθηηλνβνιία κπνξεί λα πξνθαιέζεη εγθαύκαηα ζην δέξκα θαη λα κεηαιιάμεη ην DNA ηνπ
αλζξώπνπ απμάλνληαο κε ηνλ ηξόπν απηό ηηο πηζαλόηεηεο δεκηνπξγίαο θαξθίλνπ ηνπ δέξκαηνο.
 Ζ κεγαιύηεξε πνζόηεηα όδνληνο βξίζθεηαη ζε ύςνο πεξίπνπ 10-40 km από ηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο, ζηελ
πεξηνρή ηεο αηκόζθαηξαο πνπ νλνκάδεηαη ζηξαηόζθαηξα ζρεκαηίδνληαο εθεί ηε ιεγόκελε ζηνηβάδα ηνπ
όδνληνο. Ζ ζπγθέληξσζε ηεο θαηαθόξπθεο θαηαλνκήο ηνπ ζηε ζηξαηόζθαηξα παξνπζηάδεη έλα ηνπηθό
κέγηζην πεξίπνπ ζηα 20-26 km αλάινγα κε ην γεσγξαθηθό πιάηνο θαη ηελ επνρή ηνπ ρξόλνπ. Σύκθσλα κε
δνξπθνξηθέο κεηξήζεηο θαη κεηξήζεηο ηειεπηζθόπεζεο lidar, ππάξρνπλ κηθξόηεξεο ζπγθεληξώζεηο όδνληνο
ζηελ πεξηνρή 40-50 km. Τν πάρνο ηνπ ζηξώκαηνο ηνπ όδνληνο είλαη κεηαβιεηό θαη εμαξηάηαη από ην
γεσγξαθηθό πιάηνο, ηηο κεηεσξνινγηθέο ζπλζήθεο θαη παξνπζηάδεη επνρηαθή δηαθύκαλζε. Δπίζεο, έλα κηθξό
πνζνζηό ηεο ηάμεο ηνπ 10% ηεο ζπλνιηθήο πνζόηεηαο ηνπ όδνληνο βξίζθεηαη ζηελ ηξνπόζθαηξα. Ζ
ηξνπόζθαηξα είλαη ε πεξηνρή ηεο αηκόζθαηξαο πνπ βξίζθεηαη πιεζηέζηεξα ζηε Γε ζε ύςνο κέρξη 10 km από
ην έδαθνο. Σεκεηώλεηαη πσο ζηελ ηξνπόζθαηξα βξίζθεηαη ην 90% ησλ αεξίσλ πνπ ζπλζέηνπλ ηελ
αηκόζθαηξα, ην ζύλνιν ησλ πδξαηκώλ, ελώ αλαπηύζζνληαη ζε απηή όια ηα κεηεσξνινγηθά θαηλόκελα.
 Τν όδνλ πνπ ππάξρεη ζηελ ηξνπόζθαηξα, παξόιν πνπ απνξξνθά κέξνο ηεο ππεξηώδνπο αθηηλνβνιίαο, δελ
είλαη επηζπκεηό ιόγσ ηεο ηνμηθόηεηάο ηνπ. Έηζη, αλ ε ζπγθέληξσζή ηνπ απμεζεί ζε επίπεδα ησλ 100 ppb θαη
άλσ, ηόηε παξαηεξνύληαη βιάβεο ζηα θπηά, εξεζηζκόο ζηα κάηηα, θαζώο θαη άιια ζπκπηώκαηα. Σηε
ζεκεξηλή επνρή, ηα επίπεδα ηνπ όδνληνο ζηελ ηξνπόζθαηξα έρνπλ απμεζεί ιόγσ θαη ηεο ξύπαλζεο ζηηο
κεγαινππόιεηο.

29.  Τν πξόβιεκα, όκσο, κε ηε ζηνηβάδα ηνπ όδνληνο ζρεηίδεηαη πάλσ απ΄ όια κε ηε κείσζε
ηεο πνζόηεηαο ηνπ όδνληνο ηεο ζηξαηόζθαηξαο εμαηηίαο θπξίσο ησλ
ρισξνθζνξαλζξάθσλ (CFCs), πνπ παξάγεη ν άλζξσπνο. Ζ ύπαξμε
ρισξνθζνξαλζξάθσλ ζηελ αηκόζθαηξα είλαη ηδηαίηεξα επηθίλδπλε, θαζώο παγηδεύνπλ
200 θνξέο πεξηζζόηεξε ζεξκόηεηα ζε ζρέζε κε ην δηνμείδην ηνπ άλζξαθα,
ζπκβάιινληαο έηζη ζηελ ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε, θαη παξακέλνπλ ζηελ αηκόζθαηξα
γηα πάλσ από 120 ρξόληα, νπόηε επεξεάδνπλ αξλεηηθά ηε δηαζεζηκόηεηα ηνπ όδνληνο. Ζ
κείσζε απηή έρεη σο ζπλέπεηα ηελ αύμεζε ηεο αθηηλνβνιίαο UVB πνπ θζάλεη ζηελ
επηθάλεηα ηεο Γεο. Ζ ππεξηώδεο αθηηλνβνιία είλαη ηδηαίηεξα βιαβεξή γηα ηε δσή, όπσο
έρνπκε ήδε αλαθέξεη. Γηα ην ιόγν απηό, ε ζηνηβάδα ηνπ όδνληνο είλαη απαξαίηεηε, ε
νπνία ιεηηνπξγεί ζαλ κηα αζπίδα ηεο Γεο απέλαληη ζηνλ ήιην, πνπ βξίζθεηαη 93
εθαηνκκύξηα κίιηα καθξηά. Τν γεγνλόο πσο ε κείσζε ηνπ ζηξαηνζθαηξηθνύ όδνληνο είλαη
εληνλόηεξε ζηελ Αληαξθηηθή ζρεηίδεηαη κε ηελ αζπλήζηζηε θπζηθή θαη ρεκεία ηεο
ζηξαηόζθαηξάο ηεο, ε νπνία επηηξέπεη ζηηο αλελεξγέο ρισξν-ελώζεηο λα κεηαηξέπνληαη
ζε θαηαζηξνθηθέο γηα ην όδνλ ελώζεηο. Τελ Άλνημε, ην ριώξην είλαη ζε ηέηνηα κνξθή πνπ
κπνξεί λα θαηαζηξέςεη ην όδνλ θαη επεηδή δελ ππάξρεη πνπζελά ηόζν ριώξην όζν ζηελ
Αληαξθηηθή, παξαηεξείηαη εθεί κεγαιύηεξε κείσζε.
 Τν θαηλόκελν, ζπλεζίδεηαη, λα είλαη γλσζηό σο “ηξύπα ηνπ όδνληνο”. Σηελ
πξαγκαηηθόηεηα, βέβαηα, δελ ππάξρεη ηξύπα, αιιά ελλνείηαη ε κείσζε πνπ έρνπκε
πεξηγξάςεη παξαπάλσ.
 Δύθνια θαλείο δηαπηζηώλεη πσο ε κείσζε ηεο ζηνηβάδαο ηνπ όδνληνο απνηειεί έλα από
ηα ζνβαξόηεξα πξνβιήκαηα, νπόηε είλαη επηβεβιεκέλε ε αλάγθε λα παξαθνινπζείηαη ε
εμέιημε ηνπ θαηλνκέλνπ. Ζ ηειεπηζθόπεζε κπνξεί λα ζπκβάιιεη απνηειεζκαηηθά πξνο
απηήλ ηελ θαηεύζπλζε.
 Σηελ αθόινπζε εηθόλα παξνπζηάδεηαη ε θαηαλνκή ηνπ ηξνπνζθαηξηθνύ όδνληνο ζε
κνλάδεο Dobson γηα ηελ πεξίνδν Ηνπλίνπ, Ηνπιίνπ θαη Απγνύζηνπ γηα ηα έηε 1997-2000,
όπσο ππνινγίζηεθε από δνξπθνξηθέο παξαηεξήζεηο:
Απεηθόληζε αηκόζθαηξαο. Πεγή:
NASA, 2003.

30. Σηελ εηθόλα απηή παξαηεξνύκε όηη έρνπκε πςειόηεξα επίπεδα ηξνπνζθαηξηθνύ
όδνληνο ζην Βόξεην Ζκηζθαίξην θαη απηό νθείιεηαη θπξίσο ζηε θσηνρεκηθή
ξύπαλζε. Σεκεηώλεηαη πσο έρεη δηαπηζησζεί ζεκαληηθή αύμεζε ηνπ
ηξνπνζθαηξηθνύ όδνληνο ζε παγθόζκην επίπεδν, δεδνκέλνπ πσο ν ρξόλνο
δσήο ηνπ όδνληνο ζηελ ηξνπόζθαηξα θπκαίλεηαη από κεξηθέο εκέξεο κέρξη
κεξηθέο εβδνκάδεο θαη έηζη κπνξεί εύθνια λα κεηαθεξζεί από ήπεηξν ζε ήπεηξν.

31. Ζ απεηθόληζε απηή παξνπζηάδεη ηηο πςειέο ζπγθεληξώζεηο όδνληνο κε θόθθηλν ρξώκα,
ελώ νη ρακειέο ζπγθεληξώζεηο αληηζηνηρίδνληαη κε κπιε ρξώκα θαη ζπλδένληαη κε ηελ
ηξύπα ηνπ όδνληνο. Σεκεηώλεηαη πσο ε ηξύπα ηνπ όδνληνο δηαπηζηώζεθε ηνλ Οθηώβξην
ηνπ 1985 ζηελ Αληαξθηηθή από κηα νκάδα Βξεηαλώλ επηζηεκόλσλ. Ζ θαζπζηέξεζε
ζρεηίδεηαη κε ην γεγνλόο πσο ην ινγηζκηθό αλάιπζεο δεδνκέλσλ ηνπ αληρλεπηή TOMS
είρε πξνγξακκαηηζηεί ώζηε λα απνξξίπηεη κεηξήζεηο πνπ παξέθθιηλαλ από ηηο
αλακελόκελεο ηηκέο. Απνδείρζεθε, ινηπόλ, πσο ην θαηλόκελν ηεο κείσζεο ηεο ζηνηβάδαο
ηνπ όδνληνο ήηαλ πνιύ πην ζνβαξό απ΄ όζν πεξίκελαλ νη επηζηήκνλεο.

32. Καηαζηξνθή ηνπ όδνληνο
 Καταστρουή τοσ όζοντος πεξηγξάθεη δύν δηαθξηηέο, αιιά ζρεηίδνληαη κε θαηλόκελα πνπ
παξαηεξήζεθαλ από ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970: κηα ζηαζεξή κείσζε ηεο ηάμεο ηνπ
4% αλά δεθαεηία ν ζπλνιηθόο όγθνο ηνπ όδνληνο ζηε Γε 's ζηξαηόζθαηξα (ην ζηξώκα ηνπ
όδνληνο ), θαη κηα πνιύ κεγαιύηεξε κείσζε άλνημε ηνπ ζηξαηνζθαηξηθνύ όδνληνο πάλσ
από πνιηθέο πεξηνρέο ηεο Γεο. Τν ηειεπηαίν θαηλόκελν πνπ αλαθέξεηαη σο ε τρύπα τοσ
όζοντος. Δθηόο από απηά ηα γλσζηά θαηλόκελα ηεο ζηξαηόζθαηξαο, ππάξρνπλ επίζεο
άλνημε πνιηθέο ηξνπόζθαηξαο γεγνλόηα θαηαζηξνθή ηνπ όδνληνο .
 Οη ιεπηνκέξεηεο ησλ πνιηθώλ ζρεκαηηζκό ηξύπαο ηνπ όδνληνο δηαθέξεη από εθείλε ηνπ
κέζνπ γεσγξαθηθνύ πιάηνπο ιέπηπλζε, αιιά ε πην ζεκαληηθή δηαδηθαζία θαη ζηηο δύν
είλαη θαηαιπηηθή θαηαζηξνθή ηνπ όδνληνο από ην αηνκηθό αινγόλα . [1] Ζ θύξηα πεγή
απηώλ ησλ αινγόλνπ ζηε ζηξαηόζθαηξα είλαη θσηνδηάζπαζε ηνπ αλζξώπνπ-
έθαλε halocarbon ςπθηηθά ( CFCs , θξένλ , halons ). Οη ελώζεηο απηέο κεηαθέξνληαη ζηε
ζηξαηόζθαηξα, αθνύ εθπέκπνληαη ζηελ επηθάλεηα. [2] Καη νη δύν ηύπνη ηεο θαηαζηξνθήο
ηνπ όδνληνο παξαηεξήζεθαλ λα απμεζεί, θαζώο νη εθπνκπέο ηνπ άλζξαθα-απμήζεθαλ
θσηνζηέθαλν.
 CFC θαη άιισλ εηζθνξώλ νπζίεο πνπ αλαθέξνληαη σο καταστρέυοσν το όζον οσσιών
(ODS). Από ηε ζηηβάδα ηνπ όδνληνο επηηξέπεη πιένλ επηβιαβή αθηηλνβνιία UVB (280-
315 nm) ηεο ππεξηώδνπο θσηόο (UV θσηόο) από ηε δηάβαζε κέζα από ηελ αηκόζθαηξα
ηεο Γεο , παξαηεξείηαη θαη πξνβιεπόκελεο κεηώζεηο ηνπ όδνληνο έρνπλ δεκηνπξγήζεη ζε
παγθόζκην επίπεδν ηελ αλεζπρία πνπ νδεγεί ζηελ πηνζέηεζε ηνπ Πξσηνθόιινπ ηνπ
Μόληξεαι πνπ απαγνξεύεη ηελ παξαγσγή ησλ CFCs, halons, θαη άιια πνπ
θαηαζηξέθνπλ ην όδνλ ρεκηθώλ νπζηώλ, όπσο
ηεηξαρισξάλζξαθα θαη ηξηρισξναηζάλην . Δίλαη ππνςία όηη κηα πνηθηιία βηνινγηθώλ
ζπλέπεηεο, όπσο αύμεζε ηνπ θαξθίλνπ ηνπ δέξκαηνο ,θαηαξξάθηε, [3] δεκηά ζηα θπηά, θαη
ηε κείσζε ησλ πιαγθηόλ πιεζπζκώλ ηνπ σθεαλνύ photic δώλε κπνξεί λα πξνθύςεη από
ηελ απμεκέλε έθζεζε ζε ππεξηώδε αθηηλνβνιία ιόγσ θαηαζηξνθήο ηνπ όδνληνο.

33. Τξόπνη Αληηκεηώπηζεο
 Σηηο 16 Σεπηεκβξίνπ ηνπ 1987 (από ηόηε ε 16ε Σεπηεκβξίνπ έρεη αλαθεξπρηεί από ηνλ
ΟΖΔ Παγθόζκηα Ζκέξα θαηά ηεο Τξύπαο ηνπ Όδνληνο) ππεγξάθε από 46 ρώξεο ην
πξσηόθνιιν ηνπ Μόληξεαι, ε ζεκαληηθόηεξε θαη απνηειεζκαηηθόηεξε πξάμε
αληηκεηώπηζεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο ηξύπαο ηνπ όδνληνο κέρξη ζήκεξα. Σηόρνο ηνπ
Πξσηόθνιινπ ήηαλ ε ζηαδηαθή εμάιεηςε ησλ CFC άιισλ ODS (Ozone Depleting
Substances ή Οπζίεο πνπ Φζείξνπλ ην Όδνλ) όπσο νη πδξνρισξνθζνξάλζξαθεο (HCFC)
ή ην κεζπινβξσκίδην (CH3Br) γηα λα αληηκεησπηζηεί ην πξόβιεκα ηεο θαηαζηξνθήο ηνπ
όδνληνο, πνπ είρε αλαθαιπθζεί πξηλ από δύν ρξόληα. Οξίζηεθε επίζεο ρξνλνδηάγξακκα
γηα ηελ απνθαηάζηαζε ηνπ όδνληνο πνπ είρε ήδε θαηαζηξαθεί. Όπνηα ρώξα ππνγξάθεη ην
πξσηόθνιιν, ππνρξενύηαη απηόκαηα ηε δηαθνπή παξαγσγήο θαη θαηαλάισζεο CFC. Με
ηε ζπλεξγαζία ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, θαηαξγήζεθε ζηαδηαθά ην 99% ησλ
ρισξνθζνξαλζξάθσλ νηθηαθήο ρξήζεο, ελώ παξάιιεια ζηνρεύεη κε λνκνζεζίεο (όπσο
απηή ηνπ 2006) λα ξπζκίζεη ηε ρξήζε θζνξηνύρσλ αεξίσλ από βηνκεραλίεο, πνπ επίζεο
θαηαζηξέθνπλ ηε ζηνηβάδα ηνπ όδνληνο[4]. Τν θαινθαίξη ηνπ 2009 ε εθαξκνγή ηνπ
Πξσηνθόιινπ ηνπ Μόληξεαι έγηλε νηθνπκεληθή, θαζώο ππέγξαςε θαη ε ηειεπηαία από ηηο
196 ρώξεο-κέιε ηνπ Ο.Ζ.Δ. Πξόζθαηα ν Ο.Ζ.Δ. παξνπζίαζε έθζεζε κε ηίηιν
«Δπηζηεκνληθή Δθηίκεζε ηεο Δμάληιεζεο ηνπ Όδνληνο 2010» γηα ηελ θαηάζηαζε ηεο
ηξύπαο ηνπ όδνληνο, ζύκθσλα κε ηελ νπνία ηα λέα είλαη εμαηξεηηθά επράξηζηα[5]. Ζ ηξύπα
ηνπ όδνληνο έρεη πιένλ ζηακαηήζεη λα αξαηώλεη, αιιαγή ε νπνία ζπλέβαιιε θαη ζηε
κείσζε ηεο ππεξζέξκαλζεο ηνπ πιαλήηε, εθόζνλ απηή απνηειεί ζπλέπεηα ηνπ
θαηλνκέλνπ. Αλ θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο έθζεζεο είλαη ελζαξξπληηθά, ν Ο.Ζ.Δ. καο
πξνηξέπεη λα κελ θαζεζπραζηνύκε, θαζώο αθόκα δελ έρεη μεθηλήζεη ε απνθαηάζηαζε
ηεο ηξύπαο ηνπ όδνληνο ζε ηθαλνπνηεηηθνύο ξπζκνύο. Σύκθσλα κε ππνινγηζκνύο, ηα
επίπεδα ηνπ όδνληνο ζα έρνπλ θηάζεη εθείλα ηνπ 1980 θάπνηα ζηηγκή ζην δηάζηεκα 2045-
2060.

34. Δπραξηζηνύκε γηα ηελ πξνζνρή
ζαο!!!