2. प्रास्त्ताविक
• मानसिास्त्राच्या अभ्यासाची प्रयोगात्मक आत्मननरीक्षण पद्धती ⇨
व्हहल्हेम िुंटने पुरस्त्कृ त क
े ली.
• बोधािस्त्थ प्रक्रियांच्या अभ्यासाला हीच एक उपलब्ध पद्धती आहे.
• स्त्ितःचे विचार, भािना इत्यादींबद्दल आपण नेहमी जी ननिेदने करतो ती
अंतननिरीक्षणाचीच उदाहरणे होत.
• अंतननिरीक्षण हा अंतमुर्ि अिलोकनाचा प्रकार आहे.
• मनाने अंतमुिर् होऊन स्त्ितःिर लक्ष क
ें द्रित करण्याची ही पद्धती होय.
3. • मानससक अिस्त््ाांचे आकलन प्रत्येकाला त्याच्या बोधािस्त््ेमुळेच होणे
शक्य आहे.
• व्यिहारात आपण पुष्कळदा अांतननिरीक्षण करीत असलो, तरी सामान्य
व्यक्तीकडून एरिी क
े ले जाणारे अांतननिरीक्षण आणण प्रयोगात्मक
पररस्स्त््तीत प्रसशक्षक्षत व्यक्तीकडून क
े ले जाणारे अांतननिरीक्षण हयाांत
बराच फरक आहे.
• आत्मननरीक्षण म्हणजे एखाद्याचे विचार, भािना आणण सांिेदनाांचे
ननरोगी ननरीक्षण आणण मनन म्हणजे अांतर्दिष्टी समळते.
प्रास्त्ताविक
4. आत्मननरीक्षण पद्धतीची
हयाख्या
1. “आत्मननरीक्षण म्हणजे ननरीक्षकाने स्त्ितःच्या मनो व्यापाराचे स्त्ितःच क
े लेले ननरीक्षण
होय.”
• स्त्ितःच्या भािनाांचे, विचाराांचे काळजीपूििक ननरीक्षण.
• अप्रत्यक्षपणे दुसऱ्याच्या भािनाांचा विचार कमी-अधधक प्रमाणात.
• उदा: मला राग तर मी काय करतो?
2. “अांतमुिख होऊन स्त्ितःच्या अनुभिाचे ननरीक्षण करण्याच्या पद्धती
आत्मननरीक्षण असे म्हणतात”.
5. 1. तत्ितः अशक्य.
2. विषयाची गुप्तता.
3. पूििग्रह
आत्मननरीक्षण पद्धतीिर घेण्यात आलेले
आक्षेप
6. 1. तत्ितः अिक्य
• तज्ाांच्या मते आत्मननरीक्षण हे तत्ितः अशक्य
असते.
•कारण आत्मननरीक्षण याचा अभ्यास विषय मन
आहे.
•मनामध्ये गुढ विचार चाललेला असतो.
7. 2. विषयाची गुप्तता
•ही पद्धत आत्मननष्ठ आहे – िस्त्तुननष्ठ नाही.
• या पद्धतीने िैज्ाननक अभ्यास करता येऊ शकत
नाही.
•प्रत्येक व्यक्तीचे मन िैयस्क्तक अांतररक अ्िा गुप्त
असते.
10. 1. आत्मननरीक्षण चे साधन मन असल्यामुळे – कोणत्याही िेळी
आणण कोठेही ननरीक्षण करता येते.
2. आत्मननरीक्षण पद्धत बबन खधचिक ि सुलभ आहे.
3. प्रत्यक्ष घटनेचा अनुभि घेता येत असल्यामुळे मनातील विचार
भािना स्त्पष्टपणे साांगता येऊ शकते.
4. भािभािना ये्ील स्जिांतपणा अधधक स्त्पष्ट होतो
5. आत्म दोष कमी करता येतात.
12. 1. मानससक प्रक्रियेचे ननरीक्षण करणे सोपे नाही.
2. आत्मननरीक्षण व्यस्क्तगत असल्यामुळे,- िेगिेगळे घटकाांचा प्रभाि पडतो
3. लहान मुले मानससक विकृ ती असलेले व्यक्ती िरती या पद्धतीचा िापर करता येत नाही.
4. सामान्य कृ त ननष्कषि काढता येत नाहीत.
5. सुप्त मनातील दडलेल्या इच्छा, आकाांक्षा, भािना आणण िासना याांचा अभ्यास करता
येत नाही.
6. ननष्कषाित विश्िासाहिता राहणार नाही.
