Để xem full tài liệu Xin vui long liên hệ page để được hỗ trợ : https://www.facebook.com/thuvienluanvan01 HOẶC https://www.facebook.com/garmentspace/ https://www.facebook.com/thuvienluanvan01 https://www.facebook.com/thuvienluanvan01 tai lieu tong hop, thu vien luan van, luan van tong hop, do an chuyen nganh

1. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
QUÀNG THỊ THƠ
Tên đề tài:
“ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP
TRÊN ĐỊA BÀN XÃ THANH HƯNG, HUYỆN ĐIỆN BIÊN”
TỈNH ĐIỆN BIÊN”
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Hệ đào tạo: Chính quy
Chuyên ngành: Địa chính môi trường
Khoa: Quản lý tài nguyên
Khóa: 2015 – 2019
Thái Nguyên, năm 2019

2. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
QUÀNG THỊ THƠ
Tên đề tài:
“ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP
TRÊN ĐỊA BÀN XÃ THANH HƯNG, HUYỆN ĐIỆN BIÊN”
TỈNH ĐIỆN BIÊN”
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Hệ đào tạo: Chính quy
Chuyên ngành: Địa chính môi trường
Lớp: K47 – ĐCMT
Khoa: Quản lý tài nguyên
Khóa: 2015 – 2019
Giảng viên hướng: Th.S. Nguyễn Thị Huệ
Thái Nguyên, năm 2019

3. i
LỜI CẢM ƠN
Thực tập tốt nghiệp được xem là khâu quan trọng giúp sinh viên củng
cố kiến thức tiếp thu được trên giảng đường và hoàn thiện chương trình đào
tạo Đại học. Đây cũng là cơ hội để sinh viên tiếp cận được với thực tế nghề
nghiệp, kết hợp với các kiến thức đã học trong nhà trường để hoàn thiện kỹ
năng trong công việc, tích lũy kinh nghiệm làm hành trang phục vụ cho công
việc hiện tại và sau này khi ra trường.Trong quá trình thực tập em nhận được
sự quan tâm, chỉ đạo tận tình, sát sao, chi tiết của Ban giám hiệu trường Đại học
Nông Lâm Thái Nguyên, Ban chủ nhiệm khoa Quản lý Tài nguyên và sự giúp
đỡ cả về vật chất, tinh thần cùng kiến thức thực tiễn của các cán bộ, kỹ thuật viên
nơi em thực tập tốt nghiệp.
Để hoàn thành được khóa luận này, em xin chân thành cảm ơn các thầy
giáo, cô giáo trong khoa Quản lý Tài Nguyên, cũng như các thầy cô giáo
trong ban giám hiệu nhà trường, các phòng ban và phòng đào tạo của trường
Đại học Nông lâm Thái Nguyên, đặc biệt là giảng viên ThS. Nguyễn Thị
Huệ, người đã trực tiếp hướng dẫn em một cách tận tình và chu đáo và em xin
gửi lời cảm ơn tới các bác, cô chú, anh chị đang công tác tại phòng Tài
nguyên và Môi trường huyện, phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn,
UBND huyện Điện Biên, các ban ngành đoàn thể cùng nhân dân trong xã đã
nhiệt tình giúp đỡ chỉ bảo em hoàn thành báo cáo tốt nghiệp này.
Trong thời gian thực tập em đã cố gắng hết sức mình, nhưng do kinh
nghiệm, kiến thức và thời gian có hạn nên bản khóa luận của em không tránh
khỏi thiếu sót và khiếm khuyết. Em rất mong nhận được ý kiến đóng góp của
các thầy cô giáo cùng toàn thể các bạn sinh viên để khóa luận này được hoàn
thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày tháng năm 2019
Sinh viên
Quàng Thị Thơ

4. ii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Cơ cấu đất đai theo mục đích sử dụng của Việt Nam năm 2016 ...25
Bảng 4.1: Số lượng một số vật nuôi chính trên địa bàn xã Thanh Hưng........38
Bảng 4.2: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế giai đoạn 2016- 2018.........................40
Bảng 4.3: Hiện trạng sử dụng đất của xã Thanh Hưng năm 2018..................43
Bảng 4.4: Hiện trạng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp của xã Thanh Hưng
năm 2018.........................................................................................................46
Bảng 4.5. Diện tích, năng suất, sản lượng các loại hình sử dụng đất của xã
Thanh Hưng.....................................................................................................48
Bảng 4.6. Hiệu quả kinh tế các loại hình sử dụng đất sản xuất ......................50
nông nghiệp.....................................................................................................50
Bảng 4.7. Hiệu quả xã hội của các loại hình sử dụng đất chính.....................51
Bảng 4.8. So sánh mức đầu tư với tiêu chuẩn bón phân cân đối và hợp lý....54
Bảng 4.9. Liều lượng phun thuốc bảo vệ thực vật đối với lúa........................55
Bảng 4.10. Liều lượng phun thuốc bảo vệ thực vật đối với hoa, rau màu......55

5. iii
DANH MỤC CÁC BIỂU VÀ HÌNH
Hình 1: Bản đồ xã Thanh Hưng ........................................................................32
Hình 4.1: Cơ cấu giống vật nuôi chính xã Thanh Hưng năm 2018................39
Hình 4.2:Chuyển dịch cơ cấu kinh tế giai đoạn 2016- 2018 ..........................41
Hình 2: Hộ gia đình trên xã Thanh Hưng .......................................................47

6. iv
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BVTV : Bảo vệ thực vật
CPSX : Chi phí sản xuất
GTCLĐ : Giá trị công lao động
GTNCLĐ : Giá trị ngày công lao động
GTSP : Giá trị sản phẩm
HQSDV : Hiệu quả sử dụng vốn
LĐ : Lao động
LUT : Loại hình sử dụng đất
RRA
FAO
: Phương pháp đánh giá nhanh
nông thôn
: Tổ chức lương thực và nông
nghiệp của Liên Hợp Quốc
THCS : Trung học cơ sở
TNT : Thu nhập thuần
UBND : Ủy ban nhân dân

7. v
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU........................................................................................................... 1
1.1 Đặt vấn đề................................................................................................... 1
1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài .................................................................. 2
1.3. Ý nghĩa của đề tài....................................................................................... 2
Phần 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU ..................................................................... 3
2.1. Cơ sở khoa học của đề tài .......................................................................... 3
2.1.1. Khái quát về đất nông nghiệp ................................................................. 3
2.1.2 Sử dụng đất và những quan điểm về sử dụng đất .................................... 6
2.1.3 Một số nghiên cứu về hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp .....................10
2.1.4. Định hướng sử dụng đất........................................................................20
2.2. Tình hình nghiên cứu về đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên
thế giới và Việt Nam .......................................................................................22
2.2.1. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp trên thế giới..................................22
2.2.2. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp ở Việt Nam...................................24
PHẦN 3 ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 28
3.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................28
3.3.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................28
3.3.2. Phạm vi nghiên cứu...............................................................................28
3.2. Địa điểm và thời gian tiến hành ...............................................................28
3.3. Nội dung nghiên cứu................................................................................28
3.3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội xã Thanh Hưng, huyện Điện Biên,
tỉnh Điện Biên .................................................................................................28
3.3.2. Đánh giá hiện trạng sử dụng đất và xác định các loại hình sử dụng đất
sản xuất nông nghiệp trên địa bàn xã Thanh Hưng, huyện Điện Biên, tỉnh
Điện Biên.........................................................................................................28
3.3.3. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp của xã Thanh Hưng ..29

8. vi
3.3.4. Đánh giá và lựa chọn, định hướng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp
cho xã Thanh Hưng.........................................................................................29
3.4. Phương pháp nghiên cứu..........................................................................29
3.4.1. Phương pháp thu thập số liệu................................................................29
3.4.2. Phương pháp xử lý số liệu.....................................................................30
3.4.3. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất...........................................30
Phần 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN..................................32
4.1 Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội xã Thanh Hưng, huyện Điện Biên, tỉnh
Điện Biên.........................................................................................................32
4.1.1. Điều kiện tự nhiên.................................................................................32
4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội của xã Thanh Hưng, huyện Điện Biên,
tỉnh Điện Biên................................................................................................35
4.1.3. Đánh giá ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội đến hiệu
quả sử dụng đất của xã Thanh Hưng...............................................................41
4.2. Đánh giá hiện trạng sử dụng đất và xác định các loại hình sử dụng đất sản
xuất nông nghiệp trên địa bàn xã Thanh Hưng, huyện Điện Biên, tỉnh Điện
Biên. ................................................................................................................43
4.2.1. Tình hình sử dụng đất của xã Thanh Hưng...........................................43
4.2.2. Xác định các loại hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp của xã Thanh
Hưng................................................................................................................47
4.3. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp của xã Thanh Hưng.....47
4.3.1. Đánh giá về hiệu quả kinh tế sử dụng đất sản xuất nông nghiệp của
Thanh Hưng.....................................................................................................47
4.3.2. Đánh giá hiệu quả về mặt xã hội...........................................................51
4.3.3. Đánh giá hiệu quả về mặt môi trường...................................................53
4.4. Đánh giá và lựa chọn, định hướng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp cho
xã Thanh Hưng................................................................................................56
4.4.1. Quan điểm khai thác sử dụng đất..........................................................56

9. vii
4.4.2. Lựa chọn và định hướng các loại hình sử dụng đất nông nghiệp có hiệu
quả cao.............................................................................................................56
4.4.3 Một số nguyên nhân và giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông
nghiệp cho xã Thanh Hưng.............................................................................57
PHẦN 5 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ..............................................................60
5.1. Kết luận ....................................................................................................60
5.2. Đề nghị.....................................................................................................61
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................62

10. 1
Phần 1
MỞ ĐẦU
1.1 Đặt vấn đề
Đất đai là nguồn tài nguyên vô cùng quý giá, là điều kiện tồn tại và phát
triển của con người và các sinh vật khác trên trái đất. Theo luật Đất đai 1993 có
ghi “Đất đai là nguồn tài nguyên vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất đặc biệt, là
thành phần quan trọng đặc biệt của môi trường sống, là địa bàn phân bố các
khu dân cư, xây dựng cơ sở kinh tế, an ninh quốc phòng”. Xã hội ngày càng
phát triển đất đai ngày càng có vai trò quan trọng, bất kì một ngành sản xuất
nào thì đất đai luôn là tư liệu sản xuất đặc biệt và không thể thay thế được. Đối
với nước ta, một nước nông nghiệp thì vị trí của đất đai lại càng quan trọng và
ý nghĩa hơn.
Cùng với xu thế phát triển chung của nền kinh tế, ngành nông nghiệp
của nước ta mấy năm trở lại đây cơ bản đã chuyển sang sản xuất hàng hóa,
phát triển tương đối toàn diện. Tuy nhiên, hiện nay diện tích nông nghiệp
ngày càng bị thu hẹp do được chuyển sang các loại hình đất khác như đất ở,
đất sản xuất kinh doanh phi nông nghiệp. Do đó, việc đánh giá hiệu quả sử
dụng đất nông nghiệp của xã sẽ là căn cứ, cơ sở cho việc đề xuất các giải
pháp nhằm phát huy có hiệu quả tiềm năng đất nông nghiệp.
Thanh Hưng là một xã biên giới, nằm ở phía Tây lòng chảo Điện Biên,
cách trung tâm thành phố Điện Biên Phủ khoảng 4,0 km. Trong những năm qua,
năng suất, sản lượng hàng hóa của xã không ngừng tăng lên, đời sống vật chất
tinh thần của nhân dân ngày càng được cải thiện. Song trong nền nông nghiệp
của huyện còn tồn tại nhiều hạn chế đang làm giảm sút chất lượng do quá
trình khai thác sử dụng không hợp lý; trình độ khoa học kỹ thuật, chính sách
quản lý, tổ chức sản xuất còn hạn chế, tư liệu sản xuất giản đơn, kỹ thuật canh
tác truyền thống làm cho tài nguyên đất có xu thế bị thoái hóa. Nghiên cứu
đánh giá các loại hình sử dụng đất hiện tại, đánh giá đúng mức độ của các loại

11. 2
hình sử dụng đất để tổ chức sử dụng đất hợp lý có hiệu quả cao theo quan
điểm bền vững làm cơ sở cho việc định hướng sử dụng đất nông nghiệp của
xã Thanh Hưng là vấn đề có tính chiến lược và cấp thiết.
Xuất phát từ ý nghĩa thực tiễn và nhu cầu sử dụng đất, được sự đồng ý
của Ban giám hiệu trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên, khoa Quản lý tài
nguyên, đồng thời dưới sự hướng dẫn trực tiếp của cô giáo ThS. Nguyễn Thị
Huệ, em tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản
xuất nông nghiệp trên địa bàn xã Thanh Hưng, huyện Điện Biên, tỉnh
Điện Biên”.
1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài
- Đánh giá sơ lược điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội tác động đến sản
xuất nông nghiệp của xã.
- Đánh giá được hiện trạng và xác định các loại hình sử dụng đất sản
xuất nông nghiệp của xã.
- Đánh giá được hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp của xã.
- Đề xuất được loại hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp và giải pháp
phát triển phù hợp cho sản xuất nông nghiệp tại xã Thanh Hưng, huyện Điện
Biên, tỉnh Điện Biên.
1.3. Ý nghĩa của đề tài
- Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học
+ Củng cố kiến thức cơ sở cũng như kiến thức chuyên ngành, vận dụng
kiến thức đã học vào thực tiễn.
+ Nâng cao khả năng tiếp cận, điều tra, thu thập và xử lý thông tin của
sinh viên trong quá trình làm đề tài.
- Ý nghĩa trong thực tiễn
+ Trên cơ sở đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp từ đó đề xuất
được những giải pháp sử dụng đất đạt hiệu quả cao và bền vững, phù hợp với
điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương.

12. 3
Phần 2
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
2.1. Cơ sở khoa học của đề tài
2.1.1. Khái quát về đất nông nghiệp
2.1.1.1. Khái niệm về đất, đất nông nghiệp và đặc điểm đất nông nghiệp
* Khái niệm chung về đất
Đất là một phần của vỏ trái đất, nó là lớp phủ lục địa mà bên dưới nó là đá
và khoáng sinh ra nó, bên trên là thảm thực bì và khí quyển. Đất là lớp mặt tươi
xốp của lục địa có khả nằng sản sinh ra sản phẩm của cây trồng. Đất là lớp phủ
thổ nhưỡng là thổ quyển, là một vật thể tự nhiên, mà nguôn gốc của thể tự nhiên
đó là do hợp điểm của 4 thể tự nhiên khác của hành tinh là thạch quyển, khí
quyển, thủy quyển và sinh quyển. Sự tác động qua lại của bốn quyển trên và thổ
quyển có tính thường xuyên và cơ bản.
Theo nguồn gốc phát sinh tác giả Đôkutraiep coi đất là một vật thể tự
nhiên được hình thành do sự tác động tổng hợp của 5 yếu tố: Khí hậu, đá mẹ, địa
hình, sinh vật và thời gian. Đất xem như một thể sống nó luôn vận động
và phát triển.
- Theo Các Mác, “đất là tư liệu sản xuất cơ bản và phổ biến quý báu nhất
của sản xuất nông nghiệp, là điều kiện không thể thiếu được của sự tồn tại và tái
sinh của hàng loạt thế hệ loài người kế tiếp nhau”
- Các nhà kinh tế, thổ nhưỡng và quy hoạch của Việt Nam lại cho rằng
“đất đai là phần trên mặt vỏ Trái Đất mà ở đó cây cối có thể mọc được ”.
Như vậy đã có rất nhiều định nghĩa và khái niệm khác nhau về đất
nhưng khái niệm chung nhất có thể hiểu là: Đất là một vật thể tự nhiên mà từ
nó đã cung cấp các sản phẩm thực vật để nuôi sống động vật và con người. Sự
phát triển của loài người gắn liền với sự phát triển của đất (Nguyễn Ngọc
Nông, Nông Thu Huyền, 2012) [7].

13. 4
* Khái niệm đất nông nghiệp
Theo Luật đất đai 2013 “Đất nông nghiệp bao gồm đất sản xuất nông
nghiệp (đất trồng lúa, đất đồng cỏ dùng vào chăn nuôi, đất trồng cây hàng
năm khác), đất lâm nghiệp (đất rừng sản xuất, đất rừng phòng hộ, đất rừng
đặc dụng), đất nuôi trồng thuỷ sản, đất làm muối và đất nông nghiệp khác
theo quy định của Chính phủ” [6].
Đất nông nghiệp là đất được sử dụng vào mục đích sản xuất nông
nghiệp như trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản hoặc nghiên cứu thí
nghiệm về nông nghiệp.
* Đặc điểm đất nông nghiệp
Đất nông nghiệp thuộc loại đất người ta chủ yếu sử dụng vào mục đích
nông nghiệp như trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản. Ngoài ra còn có
loại đất thuộc nông nghiệp nhưng thực tế không thuộc đất sản xuất nông
nghiệp mà nó phục vụ cho ngành khác. Vì vậy chỉ có loại đất sử dụng vào
mục đích nông nghiệp mới được coi là đất nông nghiệp.
Những diện tích đất đai phải qua cải tạo mới đưa vào hoạt động sản
xuất nông nghiệp được coi là đất có khả năng nông nghiệp. Nhà nước xác
định mục đích sử dụng chủ yếu của đất nông nghiệp là sử dụng vào mục đích
nông nghiệp, song do đặc điểm tình hình từng loại đất này có sự khác nhau
dẫn đến sử dụng cụ thể khác nhau.
Đất nông nghiệp ở nước ta phân bổ không đồng đều giữa các vùng
trong cả nước. vùng đồng Bằng Sông Cửu Long có tỷ trọng lớn nhất cả nước
chiếm 67,1% diện tích toàn vùng và vùng đất trũng. Độ phì và độ màu mỡ ở
các vùng khác nhau, trong đó vùng đồng bằng Sông Hồng và đồng bằng sông
Cửu Long có độ màu mỡ cao chủ yếu là đất phù sa chiếm tỷ lệ lớn so với các
vùng khác. Còn vùng Đông Nam Bộ và Tây Nguyên phần lớn là đất bazan.
Đất nông nghiệp Việt Nam chiếm tỷ lệ rất lớn tổng diện tích đất tự
nhiên của cả nước. Với quỹ đất như vậy sẽ đảm bảo cho nguồn lương thực,

14. 5
thực phẩm tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. Do đó đặc điểm tự nhiên, khí
hậu cận nhiệt đới nên thực vật Việt Nam rất đa dạng và sản xuất nông nghiệp
của nước ta cũng rất đa dạng và phong phú. Ở miền Bắc nước ta có 4 màu rõ
rệt vì vậy sản xuất nông nghiệp mang tính mùa vụ. Ở miền Nam có 2 mùa
(mùa mưa và mùa khô) nên việc sản xuất nông nghiệp rất thuận lợi.
Vậy để sử dụng đất nông nghiệp cần có biện pháp nhằm nâng cao và sử
dụng đất đai hiệu quả nhất.
2.1.1.2. Tầm quan trọng của đất nông nghiệp
* Vị trí
Trong nông nghiệp, đất đai có vị trí đặc biệt quan trọng, là yếu tố hàng
đầu của ngành sản xuất này. Đất đai không chỉ là chỗ đứng, chỗ tựa để lao
động mà là nguồn cung cấp thức ăn cho cây trồng. Mọi tác động của con
người đều được đất đai chuyển hóa vào cây trồng và đất đai sử dụng trong
nông nghiệp.
Ruộng đất trong nông nghiệp vừa là đối tượng lao động, vừa là tư liệu
lao động. Hoạt động sản xuất trong nông nghiệp đặc biệt trong ngành trồng
trọt là quá trình tác động của con người vào ruộng đất nhằm thay đổi chất
lượng đất, tạo điều kiện cho cây trồng sinh trưởng và phát triển làm cho đất
kém màu mỡ thành ruộng đất màu mỡ bằng cách bón phân, xen canh các loại
cây có khả năng cố định đạm (họ đậu). Trong quá trình này, ruộng đất đóng
vai trò là đối tượng lao động và tư liệu lao động thông qua ruộng đất tác động
lên cây trồng, từ đó làm tăng độ màu mỡ của đất và cho sản phẩm nhiều hơn.
Như vậy, vị trí của đất đai trong nông nghiệp là hàng đầu.
* Vai trò của đất nông nghiệp
Đất nông nghiệp là loại đất là loại đất phù hợp cho cây trồng lương
thực, cây hoa màu và chỉ trồng trên đất nông nghiệp thì mới cho hiệu quả cao
đảm bảo cho sự tồn tại, duy trì và phát triển của các loại cây lương thực, hoa

15. 6
màu trên. Phát triển kinh tế nông nghiệp chủ yếu do quỹ đất nông nghiệp và
tính chất đó là yếu tố cơ sở nền tảng và làm tiền đề để cho sự phát triển.
Đất nông nghiệp là sản phẩm tự nhiên có trước lao động và cùng với sự
phát triển của xã hội, là điều kiện chung của lao động. Đất nông nghiệp quyết
định đến sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người.
Đất nông nghiệp tham gia và các quá trình sản xuất lương thực, thực
phẩm như ngành thủy sản, ngành trồng trọt, chăn nuôi, ngoài ra còn tham gia
vào các ngành hủy lợi, giao thông...
Đất đai và cùng với các điều kiện tự nhiên của đất nước là một trong
những cơ sở quan trọng nhất để hình thành các vùng chuyên canh nhằm khai
thác sử dụng hiệu quả các tiềm năng tự nhiên ở mỗi vùng đất nước.
Đất nông nghiệp có vị trí đặc biệt quan trọng là yếu tố hàng đầu của
ngành sản xuất nông nghiệp. Nó không chỉ là chỗ tựa, chỗ đứng của lao động
mà còn là cung cấp thức ăn cho cây trồng, mọi tác động của con người vào
cây trồng đều dựa vào đất đai. Đất nông nghiệp là tư liệu sản xuất chủ yếu
không thể thay thế được, nó vừa là đối tượng lao động vừa là tư liệu lao động
trong sản xuất. Con người lợi dụng một cách có ý thức các tính chất tự nhiên
của đất đai như lý học, hóa học, sinh vật, các tính chất khác để tác động lên
cây trồng.
2.1.2 Sử dụng đất và những quan điểm về sử dụng đất
2.1.2.1. Sử dụng đất và những nhân tố ảnh hưởng đến sử dụng đất
* Sử dụng đất là gì?
Sử dụng đất là hệ thống các biện pháp nhằm điều hòa mối quan hệ
người - đất trong tổ hợp các nguồn tài nguyên thiên nhiên khác và môi
trường. Căn cứ vào quy luật phát triển kinh tế xã hội cùng với yêu cầu không
ngừng ổn định và bền vững về mặt sinh thái, quyết định phương hướng chung
và mục tiêu sử dụng đất hợp lý nhất là tài nguyên đất đai, phát huy tối đa công
dụng của đất nhằm đạt tới hiệu ích sinh thái, kinh tế, xã hội cao nhất. Vì vậy,

16. 7
sử dụng đất thuộc phạm trù hoạt động kinh tế của nhân loại. Trong mỗi
phương thức sản xuất nhất định, việc sử dụng đất theo yêu cầu của sản xuất
và đời sống cần căn cứ vào thuộc tính tự nhiên của đất đai. Với vai trò là
nhân tố của sức sản xuất, các nhiệm vụ và nội dung sử dụng đất đai được
thể hiện ở các khía cạnh sau:
- Sử dụng đất hợp lý về không gian, hình thành hiệu quả kinh tế
không gian sử dụng đất.
- Phân phối hợp lý cơ cấu đất đai trên diện tích đất đai được sử
dụng, hình thành cơ cấu kinh tế sử dụng đất.
- Quy mô sử dụng đất cần có sự tập trung thích hợp, hình thành quy
mô kinh tế sử dụng đất.
- Giữ mật độ sử dụng đất đai thích hợp, hình thành việc sử dụng đất
đai một cách kinh tế, tập trung, thâm canh.
* Những nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng đất
Trong quá trình sử dụng đất, con người là nhân tố phân phối chủ yếu,
ngoài ra việc sử dụng đất còn chịu ảnh hưởng bởi các nhân tố sau:
- Yếu tố điều kiện tự nhiên
Khi sử dụng đất đai, ngoài bề mặt không gian cần chú ý đến việc thích
ứng với điều kiện tự nhiên và quy luật sinh thái của đất cũng như các yếu tố
bao quanh mặt đất như: ánh sáng, nhiệt độ, lượng mưa, thủy văn, không khí...
và các khoáng sản dưới lòng đất. Trong nhóm nhân tố này thì điều kiện khí
hậu là nhân tố hạn chế hàng đầu của việc sử dụng đất, sau đó là điều kiện đất
đai mà chủ yếu là điều kiện địa hình, thổ nhưỡng và các nhân tố khác.
+ Điều kiện khí hậu: Khí hậu là yếu tố rất quan trọng, nó quyết định số
vụ trồng trong năm vì mỗi cây trồng yêu cầu một điều kiện thời tiết khí hậu
phù hợp với nó. Nắm vững yếu tố khí hậu và bố trí cây trồng hợp lý sẽ tránh
được những thiệt hại do khí hậu gây ra. Đồng thời, giảm được tính thời vụ

17. 8
trong sản xuất nông nghiệp nhằm đem lại năng suất cao, từ đó nâng cao hiệu
quả sử dụng đất.
+ Loài cây trồng và hệ thống cây trồng:Việc lựa chọn loài cây trồng và
hệ thống cây trồng nào đó phù hợp với điều kiện khí hậu và đất đai của từng
vùng là vô cùng quan trọng, nó không những đem lại năng suất, sản lượng,
chất lượng cây trồng cao mà còn thể hiện được hiệu quả quản lý và sử dụng
đất của vùng đó.
+ Điều kiện đất đai: Sự khác nhau giữa địa hình, địa mạo, độ cao so với
mực nước biển, độ dốc, hướng dốc... thường dẫn đến đất đai, khí hậu khác
nhau, từ đó ảnh hưởng đến sản xuất và phân bố các ngành nông nghiệp, lâm
nghiệp. Địa hình và độ dốc ảnh hưởng đến phương thức sử dụng đất nông
nghiệp, là căn cứ cho việc lựa chọn cơ cấu cây trồng, xây dựng đồng ruộng,
thủy lợi canh tác và cơ giới hóa.
- Yếu tố về kinh tế - xã hội
Bao gồm các yếu tố như: Chế độ xã hội, dân số và lao động, thông tin
và quản lý, trình độ phát triển của kinh tế hàng hóa, cơ cấu kinh tế và phân bổ
sản xuất, các điều kiện về nông nghiệp, công nghiệp, giao thông, vận tải, sự
phát triển của khoa học kỹ thuật công nghệ, trình độ quản lý, sử dụng lao
động. Yếu tố kinh tế - xã hội thường có ý nghĩa quyết định, chủ đạo đối với
việc sử dụng đất đai. Thực vậy, phương hướng sử dụng đất được quyết định
bởi yêu cầu xã hội và mục tiêu kinh tế trong từng thời kỳ nhất định. Điều kiện
tự nhiên của đất đai cho phép xác định khả năng thích ứng về phương thức sử
dụng đất. Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên tới việc sử dụng đất được đánh
giá bằng hiệu quả sử dụng đất. Thực trạng sử dụng đất liên quan đến lợi ích
kinh tế của người sở hữu, sử dụng và kinh doanh đất. Nếu có chính sách ưu
đãi sẽ tạo điều kiện cải tạo và hạn chế sử dụng đất theo kiểu bóc lột đất đai.
Mặt khác, sự quan tâm quá mức đến lợi nhuận tối đa cũng dẫn đến tình trạng
đất đai không những bị sử dụng không hợp lý mà còn bị hủy hoại.

18. 9
Như vậy, các nhân tố điều kiện tự nhiên và điều kiện kinh tế - xã hội
tạo ra nhiều tổ hợp ảnh hưởng đến việc sử dụng đất đai. Tuy nhiên mỗi yếu tố
giữ vị trí và có tác động khác nhau. Vì vậy, cần dựa vào yếu tố tự nhiên và
kinh tế - xã hội trong lĩnh vực sử dụng đất đai để từ đó tìm ra những nhân tố
thuận lợi và khó khăn để sử dụng đất đai đạt hiệu quả cao.
* Cơ cấu cây trồng trong sử dụng đất
Trong lịch sử phát triển lâu đời của sản xuất nông nghiệp thì các hệ
thống canh tác đã được hình thành, phát triển thay thế lẫn nhau. Có những hệ
thống canh tác hiệu suất rất thấp nhưng vẫn tồn tại, có những hệ thống canh
tác hiện đại được đưa vào nhưng trong môi trường sản xuất không thích hợp
nên phải nhường chỗ cho những hệ thống cũ. Hiện nay, các hệ thống này tồn
tại xen kẽ nhau và mỗi một hệ thống phù hợp với từng điều kiện của mỗi vùng.
Cơ cấu cây trồng là thành phần của cơ cấu sản xuất nông - lâm nghiệp
và là giải pháp kinh tế quan trọng của phân vùng sản xuất nông - lâm nghiệp.
Nó là thành phần các giống là loại cây được bố trí trong không gian và thời
gian của các loại cây trồng trong mọi hệ sinh thái nông nghiệp, nhằm tận dụng
hợp lý nhất các nguồn lợi tự nhiên - kinh tế - xã hội.
Cơ cấu cây trồng phải đáp ứng được yêu cầu phát triển chăn nuôi, phải
kết hợp chặt chẽ với lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản, đồng thời tạo cơ sở cho
ngành nghề khác phát triển. Sản xuất nông nghiệp có tính thời vụ cao, nếu bố
trí một cơ cấu thích hợp sẽ giảm bớt sự căng thẳng thời vụ và hạn chế lao
động nhàn rỗi theo các chu kỳ sinh trưởng khác nhau, không trùng nhau theo
cây trồng vật nuôi với các hình thức đa canh bao gồm: trồng xen, trồng gối.
luân canh, trồng theo băng, canh tác phối hợp, mô hình nông - lâm kết hợp.
Cơ cấu cây trồng về diện tích là tỷ lệ các loại cây trên một diện tích
canh tác. Tỷ lệ này một phần nào đó nói lên trình độ thâm canh sản xuất của
từng vùng. Tỷ lệ cây lương thực cao, tỷ lệ cây công nghiệp, cây thực phẩm
thấp phản ánh trình độ phát triển nông nghiệp thấp. Tỷ lệ các loại cây trồng có

19. 10
sản phẩm tiêu thụ tại chỗ cao, các loại cây trồng có sản phẩm có giá trị và
xuất khẩu thấp chứng tỏ sản xuất ở vùng đó kém phát triển và ngược lại.
Tóm lại, hệ thống cây trồng bền vững là hệ thống có khả năng duy trì
sức sản xuất của cơ cấu cây trồng đó khi chịu tác động của những điều kiện
bất lợi. Để xác định được cơ cấu cây trồng hợp lý, đạt hiệu quả tối ưu trong sử
dụng đất thì ta phải căn cứ vào một số điều kiện cụ thể trong không gian và
thời gian nhất định.
2.1.3 Một số nghiên cứu về hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp
2.1.3.1. Khái quát về hiệu quả
Hiệu quả chính là kết quả như yêu cầu của việc mang lại. Do tính chất
mâu thuẫn giữa nguồn tài nguyên hữu hạn với nhu cầu ngày càng cao của con
người mà ta phải xem xét kết quả phải tạo ra như thế nào? Chi phí bỏ ra để
tạo ra kết quả đó là bao nhiêu? Có đưa lại kết quả hữu ích không? Chính vì
thế khi đánh giá hoạt động sản xuất không chỉ dừng lại ở việc đánh giá kết
quả mà còn phải đánh giá chất lượng các hoạt động sản xuất kinh doanh tạo ra
sản phẩm đó.
Để xác định bản chất và khái niệm hiệu quả cần xuất phát từ những
luận điểm của Mác và những luận điểm lý thuyết hệ thống sau:
- Thứ nhất: Bản chất của hiệu quả là yêu cầu tiết kiệm thời gian, thể
hiện trình độ nguồn lực của xã hội. Các-Mác cho rằng quy luật tiết kiệm thời
gian là quy luật có tầm quan trọng đặc biệt tồn tại trong nhiều phương thức
sản xuất. Mọi hoạt động của con người đều tuân theo quy luật đó, nó quyết
định động lực phát triển của lực lượng sản xuất, tạo điều kiện phát triển văn
minh xã hội và nâng cao đời sống của con người qua mọi thời đại.
- Thứ hai: Theo quan điểm của lý thuyết hệ thống thì nền sản xuất xã
hội là một hệ thống các yếu tố sản xuất và các quan hệ vật chất hình thành
giữa con người với con người trong quá trình sản xuất. Hệ thống sản xuất xã
hội bao gồm trong nó các quá trình sản xuất, các phương tiện bảo tồn và tiếp

20. 11
tục đời sống xã hội, đáp ứng các nhu cầu xã hội, nhu cầu của con người là
những yếu tố khách quan phản ánh mối quan hệ nhất định của con người đối
với môi trường bên ngoài. Đó là quá trình trao đổi vật chất giữa sản xuất xã
hội và môi trường.
- Thứ ba: Hiệu quả kinh tế là mục tiêu nhưng không phải là mục tiêu
cuối cùng mà là mục tiêu xuyên suốt mọi hoạt động kinh tế. Trong quy hoạch
và quản lý kinh tế nói chung hiệu quả là quan hệ so sánh tối ưu giữa đầu vào
và đầu ra, là lợi ích lớn hơn thu được với một chi phí nhất định, hoặc một kết
quả nhất định với chi phí nhỏ hơn.
Như vậy, bản chất của hiệu quả được xem là: việc đáp ứng nhu cầu
của con người trong xã hội; việc bảo tồn tài nguyên, thiên nhiên và nguồn
lực để phát triển bền vững.
* Hiệu quả kinh tế: Hiệu quả kinh tế là một chỉ tiêu so sánh mức độ tiết
kiệm chi phí trong một đơn vị kết quả hữu ích và mức tăng kết quả hữu ích
của hoạt động sản xuất vật chất trong một thời kỳ, góp phần làm tăng thêm lợi
ích của xã hội.
Hiệu quả kinh tế phải đạt được 3 vấn đề sau:
+ Một là: Mọi hoạt động sản xuất của con người đều phải tuân theo quy
luật tiết kiệm thời gian.
+ Hai là: Hiệu quả kinh tế phải được xem xét trên quan điểm lý
thuyết hệ thống.
+ Ba là: Hiệu quả kinh tế là một phạm trù phản ánh mặt chất lượng
của các hoạt động kinh tế bằng quá trình tăng cường nguồn lực sẵn có
phục vụ cho lợi ích của con người.
Hiệu quả kinh tế được hiểu là mối tương quan so sánh giữa lượng kết
quả đạt được và lượng chi phí bỏ ra trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Kết
quả đạt được là phần giá trị thu được của sản phẩm đầu ra, lượng chi phí bỏ ra
là phần giá trị của các nguồn lực đầu vào. Mối tương quan cần xét cả phần so

21. 12
sánh tuyệt đối và tương đối cũng như xem xét mối quan hệ chặt chẽ giữa hai
đại lượng đó:
Từ những vấn đề trên có thể kết luận rằng bản chất của phạm trù kinh
tế sử dụng đất là: Với một diện tích nhất định sản xuất ra một khối lượng của
cải vật chất nhiều nhất với một lượng chi phí về vật chất và lao động thấp
nhất nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng vật chất xã hội.
* Hiệu quả xã hội: Phản ánh mối tương quan giữa kết quả thu được về
mặt xã hội mà sản xuất mang lại với các chi phí sản xuất xã hội bỏ ra. Loại
hiệu quả này đánh giá chủ yếu về mặt xã hội do hoạt động sản xuất mang lại.
“Hiệu quả về mặt xã hội sử dụng đất nông nghiệp chủ yếu được xác định bằng
khả năng tạo việc làm trên một diện tích đất nông nghiệp”.
Từ những quan niệm trên cho thấy, giữa hiệu quả kinh tế và hiệu quả
xã hội có mối quan hệ mật thiết với nhau, chúng là tiền đề của nhau và là một
phạm trù thống nhất, phản ánh mối quan hệ giữa kết quả sản xuất với các lợi
ích xã hội mà nó mang lại. Trong giai đoạn hiện nay, việc đánh giá hiệu quả
xã hội của các loại hình sử dụng đất nông nghiệp là nội dung được nhiều nhà
khoa học quan tâm.
* Hiệu quả môi trường: Hiệu quả môi trường là xem xét sự phản ứng
của môi trường đối với hoạt động sản xuất. Từ các hoạt động sản xuất, đặc
biệt là sản xuất nông nghiệp đều ảnh hưởng không nhỏ đến môi trường. Đó có
thể là ảnh hưởng tích cực đồng thời có thể là ảnh hưởng tiêu cực. Thông
thường, hiệu quả kinh tế thường mâu thuẫn với hiệu quả môi trường. Chính vì
vậy khi xem xét cần phải đảm bảo tính cân bằng với phát triển kinh tế, nếu
không thường sẽ bị thiên lệch và có những kết luận không tích cực.
Xét về khía cạnh hiệu quả môi trường, đó là việc đảm bảo chất lượng đất
không bị thoái hóa, bạc màu và nhiễm các chất hóa học trong canh tác. Bên
cạnh đó còn có các yếu tố như độ che phủ, hệ số sử dụng đất, mối quan hệ

22. 13
giữa các hệ thống phụ trợ trong sản xuất nông nghiệp như: chế độ thủy văn,
bảo quản chế biến, tiêu thụ hàng hóa.
2.1.3.2 Sự cần thiết phải đánh giá hiệu quả sử dụng đất
“Thế giới đang sử dụng khoảng 1,5 tỷ ha đất cho sản xuất nông nghiệp.
Tiềm năng đất nông nghiệp của thế giới khoảng 3 - 5 tỷ ha. Nhân loại đang
làm hư hại đất nông nghiệp khoảng 1,4 tỷ ha đất và hiện nay có khoảng 6 - 7
triệu ha đất nông nghiệp bị bỏ hoang do xói mòn và thoái hóa. Để giải quyết
nhu cầu về sản phẩm nông nghiệp, con người phải thâm canh, tăng vụ tăng
năng suất cây trồng và mở rộng diện tích đất nông nghiệp”
Để nắm vững số lượng và chất lượng đất đai cần phải điều tra thành lập
bản đồ đất, đánh giá phân hạng đất, điều tra hiện trạng, quy hoạch sử dụng đất
hợp lý là điều rất quan trọng mà các quốc gia đặc biệt quan tâm nhằm ngăn
chặn những suy thoái tài nguyên đất đai do sự thiếu hiểu biết của con người,
đồng thời nhằm hướng dẫn về sử dụng đất và quản lý đất đai sao cho nguồn
tài nguyên này được khai thác tốt nhất mà vẫn duy trì sản xuất trong tương lai.
Phát triển nông nghiệp bền vững có tính chất quyết định trong sự phát
triển chung của toàn xã hội. Điều cơ bản nhất của phát triển nông nghiệp bền
vững là cải thiện chất lượng cuộc sống trong sự tiếp xúc đúng đắn về môi
trường để giữ gìn tài nguyên cho thế hệ sau này.
2.1.3.3 Tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả sử dụng đất
Trong quá trình sử dụng đất đai tiêu chuẩn cơ bản và tổng quát khi
đánh giá hiệu quả là mức độ đáp ứng nhu cầu của xã hội và sự tiết kiệm lớn
nhất về chi phí các nguồn tài nguyên, sự ổn định lâu dài của hiệu quả. Do đó
tiêu chuẩn đánh giá việc nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên đất nông - lâm
nghiệp là mức độ tăng thêm các kết quả sản xuất trong điều kiện nguồn lực
hiện có hoặc mức độ tiết kiệm về chi phí các nguồn lực khi sản xuất ra một
khối lượng nông - lâm sản nhất định.

23. 14
Tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả sử dụng đất là mức độ đạt được các mục
tiêu kinh tế, xã hội và môi trường.
“Hiệu quả sử dụng đất có ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất nông - lâm
nghiệp,sử dụng đất phải tuân theo quan điểm sử dụng đất bền vững hướng
vào ba tiêu chuẩn chung là bền vững về kinh tế, bền vững về xã hội và bền
vững về môi trường” [3]
* Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả xã hội
Hiệu quả xã hội được phân tích bởi các chỉ tiêu sau:
+ Đảm bảo an toàn lương thực, gia tăng lợi ích của nông dân;
+ Đáp ứng mục tiêu chiến lược phát triển của vùng;
+ Thu hút nhiều lao động, giải quyết công ăn việc làm cho nông dân;
+ Góp phần định canh định cư, chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật.
* Các chỉ tiêu về hiệu quả môi trường
Theo Đỗ Nguyên Hải (1999) [4], chỉ tiêu đánh giá chất lượng môi
trường trong quản lý sử dụng đất bền vững ở vùng nông nghiệp được tưới là:
+ Quản lý đối với đất đai rừng đầu nguồn;
+ Đánh giá các tài nguyên nước bền vững;
+ Đánh giá quản lý đất đai;
+ Đánh giá hệ thống cây trồng;
+ Đánh giá về tính bền vững đối với việc duy trì độ phì nhiêu của đất
và bảo vệ cây trồng;
+ Đánh giá về quản lý và bảo vệ tự nhiên;
+ Sự thích nghi của môi trường đất khi thay đổi kiểu sử dụng đất.
Các tiêu chí và chỉ tiêu thuộc 3 lĩnh vực trên được dùng để xem xét
đánh giá hiệu quả của một hệ thống sử dụng đất. Tuy nhiên, theo từng đặc
tính và mục tiêu của mỗi kiểu sử dụng đất, các tiêu chí và chỉ tiêu cũng có ý
nghĩa khác nhau. Vì vậy khi đánh giá xem xét trong từng trường hợp cụ thể
mà đặt cho chúng có các trọng số khác nhau.

24. 15
Nghiên cứu sự phát triển của nền nông nghiệp, nhiều nhà kinh tế đã
chia nông nghiệp ra làm ba giai đoạn: nông nghiệp tự cung tự cấp, nông
nghiệp đa dạng hoá, nông nghiệp chuyên môn hoá cao.
Giai đoạn tự cung tự cấp: sản xuất nông nghiệp chỉ phục vụ cho nhu
cầu của chính mình, sản xuất hoàn toàn dựa vào tự nhiên, quy mô nhỏ độ rủ
ro cao, chưa có sản phẩm hàng hoá.
Giai đoạn đa dạng hoá sản xuất: chủng loại cây trồng vật nôi đã phong
phú hơn, hạn chế được tình trạng bấp bênh, sản phẩm nông nghiệp một phần
tiêu dùng cho gia đình, một phần để trao đổi, từ giai đoạn này đã có hàng hoá
nông sản.
Giai đoạn ba: nông nghiệp được chuyển sang sản xuất chuyên môn hoá,
sử dụng máy móc, áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, khối lượng sản
phẩm lớn năng suất lao động cao, sản phẩm hàng hoá cho thị trường.
Sản xuất nông nghiệp theo hướng hàng hoá có những ưu thế đặc biệt.
Nó thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất, nâng cao năng suất lao động
xã hội. Trong kinh tế hàng hoá có sự tác động của quy luật giá trị, sự nghiệt
ngã của cạnh tranh, sự khắt khe của thị trường và quy luật cung cầu bộc người
nông dân phải năng động và biết tính toán, cải tiến kỹ thuật, tiết kiệm, nâng
cao chất lượng các sản phẩm nông nghiệp cho phù hợp với nhu cầu của xã
hội. Khi có sản xuất hàng hoá, quá trình xã hội hoá sản xuất nhanh chóng
được thúc đẩy làm cho sự phân công chuyên môn hoá sản xuất ngày càng sâu
sắc, hợp tác hoá chặt chẽ, hình thành các mối quan hệ và phụ thuộc lẫn nhau,
hình thành thị trường trong nước và thế giới, thúc đẩy nhanh quá trình tích tụ
và tập chung sản xuất, thúc đẩy quá trình dân chủ hoá, bình đẳng và tiến bộ xã
hội. Vì vậy sản xuất nông nghiệp theo hướng hàng hoá mang lại rất nhiều lợi ích.
Chuyển sang nền nông nghiệp sản xuất hàng hoá là sự tiến hoá hợp quy
luật. Đó là quá trình chuyển nền nông nghiệp truyền thống, manh mún lạc hậu
thành nền nông nghiệp hiện đại.

25. 16
Nước ta đi từ một nền kinh tế lạc hậu mang tính tự cấp, tự túc, tiến lên
chủ nghĩa xã hội không qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa, quá trình
phát triển kinh tế nhất thiết phải là quá trình phát triển sản xuất hàng hoá.
Như vậy, sản xuất nông nghiệp hàng hoá là một xu hướng có tính quy luật,
phù hợp với đường lối đổi mới của Đảng và nhà nước ta hiện nay, nó đang là
bước đi, là lộ trình trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp
nông thôn nước ta.
2.1.3.4 Những xu hướng phát triển nông nghiệp trên Thế giới
Trên con đường phát triển nông nghiệp, mỗi nước đều chịu ảnh hưởng
các điều kiện khác nhau, nhưng phải giải quyết vấn đề chung sau:
- Không ngừng nâng cao chất lượng nông sản, năng suất lao động trong
nông nghiệp, nâng cao hiệu quả đầu tư;
- Mức độ và phương thức đầu tư vốn, lao động, khoa học và quá trình
phát triển nông nghiệp. Chiều hướng chung nhất là phấn đấu giảm lao động
chân tay, đầu tư nhiều lao động trí óc, tăng cường hiệu quả của lao động, quản
lý và tổ chức;
- Mối quan hệ giữa phát triển nông nghiệp và môi trường.
Từ những vấn đề chung trên, mỗi nước lại có chiến lược phát triển
nông nghiệp khác nhau và có thể chia làm hai xu hướng:
* Nông nghiệp công nghiệp hoá:
Huớng này đặt trọng tâm dựa chủ yếu vào các yếu tố vật tư, kỹ thuật,
hoá chất và các sản phẩm khác của công nghiệp.
Sử dụng các thành tựu của công nghiệp vào sản xuất nông nghiệp. sử
dụng vật tư kỹ thuật, trang thiết bị máy móc, sản xuất theo quy trình kỹ thuật
chặt chẽ gần như công nghiệp, đạt năng suất cây trồng vật nuôi và lao động
cao. Khoảng 10% lao động xã hội trực tiếp làm nông nghiệp nhưng vẫn đáp
ứng đủ nhu cầu tiêu dùng và xuất khẩu. Nhược điểm nông nghiệp công

26. 17
nghiệp hoá gây nên nhiều hậu quả sinh thái nghiêm trọng, làm ô nhiễm
môi trường, giảm tính đa dạng sinh học và hao hụt nguồn gen thiên nhiên.
- Mô hình sản xuất nông nghiệp hữu cơ cải tiến: Mô hình này đang
được phát triển ở các nước đang phát triển bắt đầu đi lên công nghiệp hoá,
phương thức sản xuất cơ bản là sử dụng sức người và súc vật với công cụ thủ
công là chủ lực có thêm phần hỗ trợ của máy móc, sử dụng các giống cây
trồng vật nôi cũ và mới, bón phân hữu cơ và hoá học với liều lượng khác
nhau, dùng hoá chất phòng trừ sâu bệnh, cỏ dại và một phần sản phẩm vi sinh,
dùng thức ăn tổng hợp, đậm đặc, thuốc thú y, chất kích thích tăng trưởng cây
trồng, vật nuôi, tưới nước bằng hệ thống thuỷ nông, sử dụng năng lượng tự
nhiên, là chủ yếu, năng suất sản lượng của phương thức sản xuất này thường
đạt loại từ khá đến cao và tương đối ổn định. Sản lượng đảm bảo nhu cầu của
người nông dân và bắt đầu có nông sản hàng hoá.
- Mô hình nông nghiệp hữu cơ hiện đại: Đây là phương thức sản xuất
nông nghiệp mới xuất hiện trên thế giới từ những năm 1970 của thế kỷ XX ở
một số nước phát triển như Anh, Pháp, Đức, Nhật tập chung chủ yếu là sản
xuất rau, quả sạch nhưng không sử dụng hoá chất làm phân bón và trừ sâu, trừ
cỏ đảm bảo cho nông sản sạch, có sử dụng giống mới và công nghệ sinh học,
sản phẩm vi sinh, máy móc làm đất ... mô hình nông nghiệp hữu cơ hiện đại đáp
ứng được yêu cầu cơ bản của nền nông nghiệp bền vững, bảo vệ được môi
trường sinh thái đem lại hiệu quả kinh tế.
- Mô hình nông nghiệp công nghiệp hoá: Mô hình này đang được ứng
dụng rộng rãi ở các nước công nghiệp phát triển. Phương thức sản xuất cơ bản
của mô hình này là công nghiệp hoá toàn bộ chu trình sản xuất: sử dụng
giống cây trồng, vật nuôi năng suất cao, thành tựu của công nghệ sinh học
hiện đại đã đưa lại năng suất cây trồng, vật nôi và năng suất lao động
nông nghiệp cao, đưa lại sản lượng và tỷ suất nông sản hàng hoá cao.

27. 18
Qua kinh nghiệm của các nước cho thấy: Một nền sản xuất nông nghiệp
hàng hoá phải có sự can thiệp và trợ giúp từ phía nhà nước bằng các hệ thống
chính sách tạo ra môi trường, điều kiện để khuyến khích phát triển sản xuất.
Mặt khác đối với các nước phát triển thì lao động nông nghiệp được chú trọng
trong việc đào tạo kiến thức và thực hành về kỹ thuật cũng như công tác quản
lý, đủ năng lực để sử dụng các công nghệ mới trong sản xuất làm giảm các chi
phí trong lao động, tăng năng suất lao động.
Giai đoạn hiện nay muốn đưa nông nghiệp phát triển đi lên phải xây
dựng và thực hiện nền nông nghiệp trí tuệ. Thể hiện ở việc phát hiện nắm bắt
và vận dụng các quy luật tự nhiên và xã hội trong mọi hoạt động của hệ thống
nông nghiệp, áp dụng các giải pháp phù hợp. Nông nghiệp trí tuệ là bước phát
triển ở mức cao, là sự kết hợp ở đỉnh cao của các thành tựu sinh học, công
nghiệp, kinh tế, quản lý được vận dụng phù hợp với điều kiện cụ thể của mỗi
nước, mỗi vùng .
2.1.3.5. Phương hướng phát triển nông nghiệp Việt Nam
Hiện nay cơ cấu kinh tế nông nghiệp nước ta bước đầu đã gắn phương
thức truyền thống với phương thức công nghiệp hoá và từng bước giảm
bớt tính tự cấp, tự túc, chuyển dần sang sản xuất hàng hoá và hướng mạnh
ra xuất khẩu.
Trên cơ sở thành tựu nông nghiệp trong 20 năm đổi mới, dựa trên
những dự báo về khoa học kỹ thuật, căn cứ vào điều kiện cụ thể, phương
hướng chủ yếu phát triển nông nghiệp Việt Nam trong 10 năm do Bộ nông
nghiệp và phát triển nông thôn đề ra.[2]
* Mục tiêu phát triển nông nghiệp giai đoạn 2016-2020 phục hồi tăng
trưởng, tăng hiệu quả sản xuất nông nghiệp; phát huy dân chủ cơ sở, huy
động sức mạnh cộng đồng để phát triển nông thôn; tăng thu nhập và giảm
đáng kể tỷ lệ nghèo, bảo vệ môi trường.

28. 19
- Tốc độ tăng trưởng nông nghiệp ổn định 3,3- 3,8%. Tạo chuyển
biến rõ rệt về mở rộng quy mô sản xuất bình quân của các hộ và ứng dụng, khoa
học công nghệ.
- Tạo bước đột phá trong đào tạo nhân lực. Nâng cao cả kiến thức
và kỹ năng sản xuất kinh doanh nông lâm ngư nghiệp và phi nông nghiệp
cho lao động nông thôn.
- Tạo chuyển biến rõ rệt trong phát triển kinh tế hợp tác xã, hiệp hội,
phát triển liên kết dọc theo ngành hàng, kết nối giữa sản xuất - chế biến- kinh
doanh. Phát triển doanh nghiệp nông thôn.
- Hình thành kết cấu hạ tầng căn bản phục vụ hiệu quả sản xuất nông
nghiệp, phát triển kinh tế nông thôn. Cải thiện căn bản môi trường và sinh thái
nông thôn tập chung và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, phòng chống
dịch bệnh cho cây trồng và vật nuôi, phòng chống thiên tai.
* Mục tiêu phát triển nông nghiệp giai đoạn 2016-2020: phát triển nông
nghiệp theo hướng toàn diện, hiện đại, sản xuất hàng hoá lớn, vững bền; phát
triển nông thôn gắn với quá trình công nghiệp hoá, đô thị hoá đất nước, tăng
thu nhập và cải thiện căn bản điều kiện sống của dân cư nông thôn, bảo vệ
môi trường.
- Đảm bảo duy trì tốc độ tăng trưởng nông nghiệp ở mức bình quân 3,5-
4% năm. Hình thành một số ngành sản xuất kinh doanh mũi nhọn của Việt
Nam trên thị trường quốc tế.
- Cơ cấu sản xuất nông nghiệp và kinh tế nông thôn chuyển đổi theo
nhu cầu thị trường. Phát triển chăn nuôi, thuỷ sản và lâm nghiệp. Công
nghiệp, dịch vụ và kinh tế đô thị phối hợp hiệu quả với sản xuất và kinh
doanh nông nghiệp và phát triển kinh tế nông thôn.
- Chuyển phần lớn lao động nông thôn ra khỏi nông nghiệp, lao động
nông nghiệp còn khoảng 30% lao động xã hội. Hình thành đội ngũ nông dân

29. 20
chuyên nghiệp có kỹ năng sản xuất và quản lý, gắn kết trong các loại hình
kinh tế hợp tác và kết nối với thị trường.
- Phong trào xây dựng nông thôn mới phát triển mạnh với ít nhất 50% số
xã đạt tiêu chuẩn. Nâng cao thu nhập của cư dân nông thôn lên 2,5 lần so với
hiện nay. Quy hoạch dân cư, quy hoạch lãnh thổ nông thôn gắn với phát triển đô
thị, công nghiệp.
- Phát triển lâm nghiệp tăng độ che phủ của rừng lên 43-45%, bảo vệ đa
dạng sinh học, đảm bảo đánh bắt thuỷ hải sản nội địa và gần bờ trong khả
năng tái tạo và phát triển, khắc phục tình trạng ô nhiễm trong sản xuất nông
nghiệp, khắc phục và giảm thiệt hại thiên tai, dịch bệnh và các tác động xấu
của biến đổi khí hậu
2.1.4. Định hướng sử dụng đất
2.1.4.1. Cơ sở khoa học và thực tiễn trong đề xuất sử dụng đất
- Truyền thống, kinh nghiệm và tập quán sử dụng đất lâu đời của nhân dân
Việt Nam.
- Những số liệu, tài liệu thống kê định kỳ về sử dụng đất (diện tích,
năng suất, sản lượng), sự biến động và xu hướng phát triển.
- Chiến lược phát triển của các ngành: Nông nghiệp, lâm nghiệp, công
nghiệp, xây dựng, giao thông....
- Các dự án quy hoạch tổng thể kinh tế - xã hội của các vùng và địa phương.
- Kết quả nghiên cứu tiềm năng đất đai về phân bố, sản lượng, chất
lượng và khả năng sử dụng ở mức độ thích nghi của đất đai.
- Trình độ phát triển khoa học kỹ thuật phục vụ cho sản xuất đạt hiệu
quả kinh tế cao.
- Tốc độ gia tăng dân số, dự báo dân số qua các thời kỳ, truyền thống,
kinh nghiệm và tập quán sử dụng đất lâu đời của nhân dân Việt Nam.

30. 21
2.1.4.2. Quan điểm nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp
Sử dụng đất phải gắn liền với định hướng phát triển kinh tế - xã hội của
địa phương, phải dựa trên cơ sở quy hoạch và lập kế hoạch sử dụng đất của các cấp
chính quyền.
Khai thác sử dụng đất phải đạt hiệu quả kinh tế, xã hội, môi trường và
tiến tới sự ổn định bền vững lâu dài.
Khai thác sử dụng đất phải gắn liền với quá trình chuyển dịch cơ cấu
kinh tế nông nghiệp, nông thôn theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa.
Khai thác sử dụng đất phải đảm bảo khai thác tối đa lợi thế so sánh,
tiềm năng của từng vùng trên cơ sở kết hợp giữa chuyên môn hóa và đa dạng
hóa sản phẩm và sản xuất hàng hóa.
Khai thác sử dụng đất phải đảm bảo ưu tiên trước hết cho mục tiêu đảm
bảo an ninh lương thực của các nông hộ và địa phương.
Khai thác sử dụng đất phải dựa trên cơ sở kinh tế của nông hộ, nông
trại phù hợp với trình độ dân trí, phong tục tập quán nhằm phát huy kiến thức
bản địa và nội lực của địa phương.
Khai thác sử dụng đất phải đảm bảo ổn định về xã hội, an ninh- quốc phòng.
2.1.4.3. Định hướng sử dụng đất nông nghiệp
Định hướng sử dụng đất nông nghiệp là xác định phương hướng sử
dụng đất nông nghiệp theo điều kiện tự nhiên, đặc điểm kinh tế, điều kiện vật
chất xã hội, thị trường… đặc biệt là mục tiêu, chủ trương chính sách của nhà
nước nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất xã hội, tạo điều kiện bảo vệ đất và bảo
vệ môi trường. Nói cách khác, định hướng sử dụng đất nông nghiệp là việc
xác định một cơ cấu sản xuất nông nghiệp trong đó cơ cấu cây trồng, cơ cấu
vật nuôi phù hợp với điều kiện sinh thái của vùng lãnh thổ. Để xác định được
cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp hợp lý cần phải có nghiên cứu về hệ thống
cây trồng, các mối quan hệ giữa cây trồng với nhau, giữa cây trồng với môi

31. 22
trường bên ngoài là điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội như: tập quán và kinh
nghiệm sản xuất, lao động, quản lý, thị trường, cơ chế chính sách...[5]
Trên cơ sở nghiên cứu hệ thống cây trồng và các mối quan hệ giữa
chúng với môi trường để định hướng sử dụng đất phù hợp với điều kiện từng vùng.
Các căn cứ để định hướng sử dụng đất:
- Đặc điểm địa lý, thổ nhưỡng.
- Tính chất đất hiện tại.
- Dựa trên yêu cầu sinh thái của cây trồng, vật nuôi và các loại
hình sử dụng đất.
- Dựa trên các mô hình sử dụng đất phù hợp với yêu cầu sinh thái của
cây trồng, vật nuôi và đạt hiệu quả sử dụng đất cao (Lựa chọn loại hình sử dụng
đất tối ưu).
- Điều kiện sử dụng đất, cải tạo đất bằng các biện pháp thủy lợi, phân
bón và các tiến bộ khoa học kỹ thuật về canh tác.
- Mục tiêu phát triển của vùng nghiên cứu trong những năm tiếp
theo hoặc lâu dài.
Việc nghiên cứu để đưa ra hệ thống sử dụng đất sản xuất nông nghiệp
tối ưu, hiệu quả phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của từng địa
phương cũng như tận dụng và phát huy được tiềm năng của đất, nâng cao
năng suất cây trồng, góp phần từng bước cải thiện đời sống của nhân dân,
đồng thời giữ vững được môi trường sinh thái theo quan điểm phát triển bền
vững đang là rất cần thiết.
2.2. Tình hình nghiên cứu về đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp
trên thế giới và Việt Nam
2.2.1. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp trên thế giới
- Đánh giá đất đai của Docutraiev cho rằng để đánh giá đất đai có hiệu
quả cần nghiên cứu khả năng tự nhiên của đất. Theo ông, khả năng tự nhiên
của đất là yếu tố quyết định giá trị của đất và sự thu thập từ đất.

32. 23
Đánh giá đất đai của Docutraiev dựa vào những luận điểm sau:
+ Những yếu tố đánh giá đất và chỉ tiêu của chúng ở những vùng khác
nhau thì khác nhau.
+ Những yếu tố đánh giá đất dự đoán chủ yếu là những yếu tố có mối
liên quan chặt chẽ với năng suất cây trồng và được thể hiện giá trị tương đối
bằng điểm.
Những yếu tố đánh giá đất chủ yếu có thể là:
+ Loại đất theo phát sinh.
+ Những số liệu phân tích về tính chất đất (tính chất hóa học, lý học và
các dấu hiệu khác).
Việc lựa chọn các yếu tố đánh giá đất cần được hoàn thiện để phù hợp
với điều kiện khí hậu, điều kiện kinh tế - xã hội của vùng.
- Tại hội nghị Quốc tế về Đánh giá đất lần thứ X tại Matxcơva (1974),
một luận điểm mới về đánh giá đất của Rozop và cộng sự đã dược trình bày
và nhất trí cao. Nội dung luận điểm của Rozop bao gồm những điểm sau:
+ Đánh giá đất phải dựa vào các vùng địa lý, thổ nhưỡng khác nhau và
có các yếu tố đánh giá đất khác nhau.
+ Đánh giá đất phải dựa vào đặc điểm cây trồng.
+ Cùng một loại cây trồng, cùng một loại đất nhưng không thể áp dụng
hoàn toàn những tiêu chuẩn đánh giá đất của vùng này cho vùng khác.
+ Đánh giá đất phải dựa vào trình độ thâm canh.
+ Có một mối tương quan chặt chẽ giữa chất lượng đất và năng suất cây trồng.
- Theo Ruanell, nhà thổ nhưỡng học người Anh thì: “Đánh giá đất theo
năng suất cây trồng gặp rất nhiều khó khăn vì năng suất cây trồng biểu hiện cả
sự hiểu biết của người sử dụng đất. Bởi vậy đánh giá đất theo năng suất chỉ
được sử dụng để sơ bộ đánh giá độ phì của các loại đất khác nhau”.
- Năm 1972 tổ chức lương thực thế giới (FAO) đã phác thảo "Đề
cương đánh giá đất" và công bố vào năm 1973. Năm 1975, Hội nghị đánh

33. 24
giá đất ở Rome dự thảo đề cương đánh giá đất của FAO, được các nhà khoa
học đất hàng đầu bổ sung và công bố năm 1976 (Khung đánh giá đất đai -
Frameword for land Evaluation). Tài liệu này đã được nhiều nước nghiên cứu
và ứng dụng cho đến ngày nay. [8]
Theo FAO, việc đánh giá đất cho các vùng sinh thái hoặc các vùng lãnh
thổ khác nhau là nhằm tạo ra một sức sản xuất mới, ổn định, bền vững và hợp
lý. Vì vậy, khi đánh giá, đất được nhìn nhận như là “một vạt đất xác định về
mặt địa lý, là một diện tích bề mặt của trái đất với những thuộc tính tương đối
ổn định hoặc thay đổi có tính chất chu kỳ có thể dự đoán được của môi trường
xung quanh nó như không khí, loại đất, điều kiện địa chất, thủy văn, động vật,
thực vật, những tác động trước đây và hiện nay của con người, ở chừng
mực mà những thuộc tính này có ảnh hưởng đáng kể đến việc sử dụng vạt đất
đó trong hiện tại và trong tương lai”.[8]
Như vậy, theo luận điểm này, đánh giá đất phải được xem xét trên phạm
vi rất rộng, bao gồm cả không gian và thời gian, cần xem xét cả điều kiện tự
nhiên, kinh tế và xã hội. Cũng theo luận điểm này thì những tính chất đất có
thể đo lường hoặc ước lượng, định lượng được. Vấn đề quan trọng là cần lựa
chọn chỉ tiêu đánh giá đất thích hợp, có vai trò tác động trực tiếp và có ý
nghĩa đối với vùng nghiên cứu.
2.2.2. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp ở Việt Nam
Việt Nam có tổng diện tích tự nhiên là 33.095,7 nghìn ha, trong đó đất
nông nghiệp là 26.226,4 nghìn ha chiếm 79,24% tổng diện tích đất tự nhiên,
đất phi nông nghiệp là 3.705,0 nghìn ha, chiếm 11,20% diện tích tự nhiên,
đất chưa sử dụng là 3.164,3 nghìn ha, chiếm 9,56% tổng diện tích tự nhiên.
Hiện trạng sử dụng đất đai của Việt Nam được thể hiện quả bảng 2.1.

34. 25
Bảng 2.1. Cơ cấu đất đai theo mục đích sử dụng của Việt Nam năm 2016
STT Loại đất
Diện tích
(ha)
Cơ cấu
(%)
Tổng diện tích tự nhiên 33095,7 100,0
1 Đất nông nghiệp 26226,4 79,24
1.1 Đất sản xuất nông nghiệp 10126,1 30,60
1.1.1 Đất trồng cây hàng năm 6437,6 19,45
1.1.1.1 Đất trồng lúa 4120,2 12,45
1.1.1.2 Đất cỏ dùng vào chăn nuôi 44,4 0,12
1.1.1.3 Đất trồng cây hàng năm khác 2273,0 6,87
1.1.2 Đất trồng cây lâu năm 3688,5 11,14
1.2 Đất lâm nghiệp 15366,5 46,43
1.2.1 Rừng sản xuất 7431,9 22,45
1.2.2 Rừng phòng hộ 5795,5 17,51
1.2.3 Rừng đặc dụng 2139,1 6,46
1.3 Đất nuôi trồng thuỷ sản 689,8 2,08
1.4 Đất làm muối 17,9 0,05
1.5 Đất nông nghiệp khác 26,1 0,08
2 Đất phi nông nghiệp 3705,0 11,20
3 Đất chưa sử dụng 3164,3 9,56
(Nguồn: Tổng cục thống kê)
Diện tích đất bình quân đầu người ở Việt Nam thuộc loại thấp nhất thế
giới. Ngày nay với áp lực về dân số và tốc độ đô thị hóa diện tích đất đai
nước ta ngày càng giảm, đặc biệt là diện tích đất nông nghiệp. Vì vậy, vấn đề
đảm bảo lương thực, thực phẩm trong khi diện tích đất nông nghiệp ngày
càng giảm đang là một áp lực rất lớn. Do đó việc sử dụng hiệu quả nguồn tài
nguyên đất nông nghiệp càng trở nên quan trọng đối với nước ta.

35. 26
Vì vậy, vấn đề đảm bảo lương thực, thực phẩm trong khi diện tích đất
nông nghiệp ngày càng giảm đang là một vấn đề rất lớn. Do đó việc sử dụng
hiệu quả nguồn tài nguyên đất nông nghiệp càng trở nên quan trọng đối với
nước ta. Trong quá trình sử dụng đất, do chưa tìm được các loại hình sử dụng
đất hợp lý hoặc chưa có công thức luân canh hợp lý cũng gây ra hiện tượng
thoái hoá đất (giảm dinh dưỡng trông đất, xói mòn, rửa trôi,...). Điều kiện kinh tế
và sự hiểu biết của con người còn thấp dẫn tới việc sử dụng phân bón còn nhiều
hạn chế và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật quá nhiều, ảnh hưởng tới môi trường [2].
Quy trình đánh giá đất của FAO được vận dụng trong đánh giá đất đai
của Việt Nam từ các địa phương đến các vùng, miền của toàn quốc. Những
công trình nghiên cứu để triển khai sâu rộng ở một số vùng sinh thái lớn có
đóng góp của nhiều nhà nghiên cứu:
Vùng núi Tây Bắc và trung du phía Bắc có kết quả nghiên cứu cho
thấy vùng này gồm 6 nhóm đất và 24 loại đất với các đặc điểm phát sinh và
sử dụng đa dạng. Toàn vùng có 4 loại sử dụng đất chính là đất lúa, đất chuyên
màu và cây công nghiệp ngắn ngày, đất trồng cây lâu năm, đất rừng.
- Vùng đồng bằng sông Hồng với những công trình nghiên cứu có kết
quả nghiên cứu đã khẳng định vùng đồng bằng sông Hồng có 33 đơn vị đất
đai (22 đơn vị đất đai thuộc đồng bằng và 11 đơn vị đất đai thuộc đất đồi núi).
Loại hình sử dụng đất của vùng rất phong phú và đa dạng với 3 vụ chính là vụ
xuân, vụ mùa và vụ đông.
- Vùng Đông Nam bộ có các công trình nghiên cứu về môi trường tự
nhiên kinh tế - xã hội, đặc điểm các đơn vị đất đai, hiện trạng sử dụng đất, các
loại hình sử dụng đất, phân tích tài chính, đánh giá hiệu quả kinh tế và tác
động môi trường, đánh giá đất thích hợp và lựa chọn các loại hình sử dụng đất
bền vững trong nông nghiệp của từng vùng. Trên bản đồ đơn vị đất đai và
hiện trạng sử dụng đất tỷ lệ 1/250.000 đã thể hiện 54 đơn vị đất với 602
khoanh có 7 loại hình sử dụng đất chính, 49 loại hình sử dụng đất chi tiết với

36. 27
94 hệ thống sử dụng đất trong nông nghiệp, trong đó có 50 hệ thống sử dụng
đất được chọn.
Các công trình nghiên cứu của các tác giả đã góp phần đặt nền móng cho
sự nghiên cứu và sử dụng đất theo quan điểm sinh thái lâu bền, bước đầu hoàn
thiện quy trình về đánh giá đất theo FAO và đưa ra những kết quả mang tính
khái quát [8].

37. 28
PHẦN 3
ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
3.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.3.1. Đối tượng nghiên cứu
- Hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp trên địa bàn xã Thanh
Hưng, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên
3.3.2. Phạm vi nghiên cứu
Các loại hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp trên địa bàn xã Thanh
Hưng, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên.
3.2. Địa điểm và thời gian tiến hành
- Địa điểm: Trên địa bàn xã Thanh Hưng, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên.
- Thời gian tiến hành: từ 01/07/2018 đến 30/11/2018
3.3. Nội dung nghiên cứu
3.3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội xã Thanh Hưng, huyện Điện Biên,
tỉnh Điện Biên
- Điều kiện tự nhiên
- Điều kiện kinh tế - xã hội của xã Thanh Hưng, huyện Điện Biên,
tỉnh Điện Biên.
- Đánh giá ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội đến hiệu
quả sử dụng đất của xã Thanh Hưng.
3.3.2. Đánh giá hiện trạng sử dụng đất và xác định các loại hình sử dụng
đất sản xuất nông nghiệp trên địa bàn xã Thanh Hưng, huyện Điện Biên,
tỉnh Điện Biên.
- Tình hình sử dụng đất của xã Thanh Hưng.
- Xác định các loại hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp của xã
Thanh Hưng.

38. 29
3.3.3. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp của xã Thanh Hưng
- Đánh giá về hiệu quả kinh tế sử dụng đất sản xuất nông nghiệp của
Thanh Hưng
- Đánh giá hiệu quả về mặt xã hội
- Đánh giá hiệu quả về mặt môi trường
3.3.4. Đánh giá và lựa chọn, định hướng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp
cho xã Thanh Hưng
- Lựa chọn và định hướng các loại hình sử dụng đất nông nghiệp có
hiệu quả cao
- Một số nguyên nhân và giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông
nghiệp cho xã Thanh Hưng
3.4. Phương pháp nghiên cứu
3.4.1. Phương pháp thu thập số liệu
3.4.1.1. Thu thập số liệu thứ cấp
Thu thập các tài liệu có liên quan đến điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã
hội, tình hình quản lý và sử dụng đất, các tài liệu liên quan đến đề tài khác.
Các tài liệu này được thu thập tại Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất
huyện Điện Biên, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Phòng Tài
nguyên và Môi trường huyện Điện Biên, UBND xã Thanh Hưng.
3.4.1.2. Thu thập số liệu sơ cấp
- Điều tra phỏng vấn: Thông qua việc đi thực tế, quan sát, phỏng vấn
cán bộ và người dân để điều tra hiện trạng sử dụng đất của xã, thu thập các
thông tin liên quan đến đời sống và tình hình sản xuất nông nghiệp như: năng
suất, sản lượng, cây trồng, vật nuôi…
- Điều tra qua phiếu:

39. 30
Xây dựng bộ phiếu câu hỏi cho những đối tượng trực tiếp tham gia vào
quá trình sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn xã Thanh Hưng. Điều tra theo
thôn, trên cơ sở phát phiếu, thu phiếu và tổng hợp số liệu.
Đánh giá xem hiệu quả mà nó mang lại là cao hay thấp dựa vào năng suất,
sản lượng, giá trị sản phẩm. Khả năng đáp ứng nhu cầu tiêu thụ thị trường của
sản phẩm. Hay nói cách khác là nó đảm bảo bền vững về ba mặt kinh tế, xã hội
và môi trường.
Để hiểu khách quan hơn về các loại hình sử dụng đất, bài báo đã sử
dụng bộ câu hỏi có sẵn tiến hành điều tra phỏng vấn bán cấu trúc, phỏng vấn
cấu trúc các nhóm hộ sử dụng đất. Điều tra tình hình sử dụng đất, các loại
hình sử dụng đất, hiệu quả sử dụng đất, các thông tin liên quan. Các nhóm hộ
được chọn là những hộ sản xuất nông nghiệp, các hộ được chọn ngẫu nhiên
tại điểm nghiên cứu với việc chọn phỏng vấn 60 hộ gia đình tham gia sản xuất
nông nghiệp.
3.4.2. Phương pháp xử lý số liệu
- Xử lý số liệu theo phiếu điều tra
- Xử lý số liệu bằng phần mềm Microsoft Excel
3.4.3. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất
3.4.3.1. Các chỉ tiêu hiệu quả về mặt kinh tế
- Giá trị sản xuất (GO): là toàn bộ giá trị sản xuất và dịch vụ được tạo
ra trong một thời gian nhất định (thường là một năm). Trong sản xuất của
nông hộ, giá trị sản xuất là giá trị các loại sản phẩm chính, sản phẩm phụ sản
xuất ra trong năm.
- Chi phí trung gian (IC): là toàn bộ các khoản chi phí thường xuyên về
vật chất (không kể khấu hao) và dịch vụ được sử dụng trong quá trình sản
xuất ra sản phẩm trong một thời kỳ nhất định. Trong nông nghiệp, chi phí
trung gian gồm chi phí giống, phân bón, thuốc trừ sâu, dịch vụ làm đất, thủy
lợi, bảo vệ thực vật.

40. 31
- Giá trị gia tăng (VA): là hiệu số giữa giá trị sản xuất (GO) và chi phí
trung gian (IC), là giá trị sản phẩm xã hội được tạo ra thêm trong thời kỳ sản
xuất đó: VA = GO – IC.
- Hiệu quả kinh tế trên một đơn vị chi phí: Là phần thu nhập thuần và
lợi nhuận của người sản suất mang lại trong năm hoặc một thời kỳ trên một
đơn vị chi phí bỏ ra của người sử dụng đất, theo công thức:
Thu nhập = GO/Tổng chi phí; Lợi nhuận = VA/Tổng chi phí.
- Tỷ suất hoàn vốn (VA/IC): là tỷ số giữa giá trị gia tăng (VA) và chi
phí trung gian (IC). Chỉ tiêu này cho biết một đồng chi phí bỏ ra sẽ thu được
bao nhiêu đồng chi phí tăng thêm.
- Tỷ suất GO/IC: chỉ tiêu này cho biết một đồng chi phí trung gian bỏ ra
sẽ thu được bao nhiêu đồng chi phí sản suất.
- Tỷ suất VA/LĐ: Chỉ tiêu này cho biết một ngày công lao động tạo ra
bao nhiêu đồng giá trị tăng thêm.
- Các chỉ tiêu phân tích được đánh giá định lượng (giá trị) bằng tiền
theo thời giá hiện hành và định tính (phân cấp) được tính bằng mức độ cao,
thấp. Các chỉ tiêu đạt mức càng cao thì hiệu quả kinh tế càng lớn.
3.4.3.2. Các chỉ tiêu hiệu quả về mặt xã hội
- Giá trị ngày công
- Thu hút lao động và khả năng giải quyết việc làm.
3.4.3.3. Các chỉ tiêu hiệu quả về môi trường
- Mức đầu tư phân bón, thuốc bảo vệ thực vật.
- Khả năng bảo vệ cải tạo đất
- Ý thức của người dân trong việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật.

41. 32
Phần 4
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
4.1 Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội xã Thanh Hưng, huyện Điện Biên,
tỉnh Điện Biên
4.1.1. Điều kiện tự nhiên
4.1.1.1. Vị trí địa lý
Hình 1: Bản đồ xã Thanh Hưng
Thanh Hưng là một xã biên giới, nằm ở phía Tây lòng chảo Điện Biên,
cách trung tâm thành phố Điện Biên Phủ khoảng 4,0 km và có vị trí địa lý
như sau:
Phía Đông giáp phường Nam Thanh, thành phố Điện Biên Phủ;
Phía Bắc giáp xã Thanh Luông;
Phía Tây giáp nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào;
Phía Nam giáp xã Thanh Chăn.
Thanh Hưng là xã thuộc khu vực lòng chảo bồn địa Điện Biên với ½ địa
hình là đồi núi và ½ địa hình là đồng bằng

42. 33
4.1.1.2. Địa hình, địa mạo
Xã Thanh Hưng là xã nằm trong khu vực lòng chảo bồn địa Điện Biên
và có địa hình đa dạng, được chia thành hai vùng chủ yếu:
- Vùng đồng bằng: Địa hình tương đối bằng phẳng, độ cao trung bình
từ 464m – 503m, thoải dần từ Tây sang Đông. Dạng địa hình này phù hợp với
phát triển cây lúa và cây hoa màu.
- Vùng đồi núi: Độ cao trung bình từ 670m – 1.246m. Dạng địa hình
này chiếm khoảng diện tích là 1.178ha, chiếm khoảng 57% tổng diện tích đất
tự nhiên và mặt phủ chủ yếu là rừng trồng và rừng nguyên sinh.
4.1.1.3.Khí hậu
Thanh Hưng là một xã thuộc vùng miền núi Tây Bắc nên xã chịu ảnh
hưởng rõ rệt của khí hậu vùng này. Được hình thành từ một nền nhiệt cao của
đới chí tuyến và sự thay thế của các hoàn lưu lớn theo mùa, kết hợp với các
điều kiện địa hình nên mùa khô kéo dài từ tháng 10 năm trước đến tháng 3
năm sau: nhiệt độ thấp, trời khô hanh có sương muối; mùa mưa từ tháng 4 đến
tháng 9 không khí nóng ẩm và có mưa nhiều.
- Chế độ nhiệt: Nhiệt độ trung bình năm là 21,80
C; bình quân tháng
nóng nhất có nhiệt độ trung bình là 35,50
C và nhiệt độ cao nhất lên tới 380
C;
bình quân tháng lạnh nhất có nhiệt độ trung bình 15,10
C và nhiệt độ thấp nhất
là 0,40
C, biên độ chênh lệch ngày và đêm là 11,10
C. Số giờ nắng trung bình là
2.000 giờ/năm.
- Chế độ mưa: Lượng mưa trung bình năm từ 1.600 – 1.700mm, cao
nhất đạt 4.960mm, thấp nhất ở mức 856mm. Lượng mưa chủ yếu tập trung
vào các tháng 6, tháng 7, tháng 8, chiếm 80% lượng mưa cả năm, số ngày
mưa trung bình năm là 122 ngày.
- Chế độ gió: Xã Thanh Hưng chịu ảnh hưởng bởi hai hướng gió chính là:

43. 34
+ Gió mùa Đông Bắc thổi vào mùa khô mang theo khí lạnh, khô và
hanh. Thời gian này trong năm thường xảy ra hiện tượng mưa phùn, sương
muối, sương mù và đặc biệt có năm còn có hiện tượng băng giá ảnh hưởng
xấu đến sản xuất và sinh hoạt của nhân dân.
+ Gió mùa Đông Nam thổi vào mùa mưa mang theo không khí ẩm và
thường gây ra những trận mưa rào. Ngoài ra, các tháng 3 và tháng 4 còn chịu
ảnh hưởng của gió Tây Nam thổi từ Lào sang mang theo không khí khô nóng,
ảnh hưởng rát lớn đến thu hoạch và gieo trồng vụ chiêm xuân.
- Độ ẩm không khí: Độ ẩm không khí trung bình năm là 83%, tháng cao
nhất là tháng 7 và tháng 8 với 89% và tháng thấp nhất là tháng 3 với 56%. Độ
ẩm tuyệt đối là 12%.
4.1.1.4. Thuỷ văn
Xã chịu ảnh hưởng của chế độ thủy văn của hồ Hồng Khếnh cùng với
hệ thống dòng chảy của 2 con suối lớn: Hoong Lếch và Tin Tốc chảy từ tây
sang Đông đổ ra sông Nậm Rốm, đảm bảo cung cấp đủ nguồn nước cho sinh
hoạt và sản xuất của người dân.
4.1.1.5. Các nguồn tài nguyên
Tài nguyên đất
Thổ nhưỡng của xã Thanh Hưng được hình thành từ đá mẹ gồm các
nhóm chính: Đá trầm tích, đá biến chất và đá mắcma axit. Quá trình hình
thành điển hình là quá trình Feralit phát triển trên 3 nhóm đá mẹ.
- Đất Feralit phát triển trên nhóm đá mắcma
- Đất Feralit phát triển trên nhóm đá trầm tích
- Đất Feralit phát triển trên nhóm đá biến
Tài nguyên khoáng sản
Thanh Hưng có nguồn tài nguyên khoáng sản đa dạng như: nước
khoáng, than mỡ, đá vôi, đá đen...

44. 35
Trong đó trữ lượng về than và nguồn nước khoáng có thể khai thác
được với quy mô lớn, còn lại trữ lượng thấp nằm rải rác.
Tài nguyên nước
- Nguồn nước mặt: Nguồn nước mặt của xã Thanh Hưng chủ yếu được
khai thác từ kênh Đại thủy nông Nậm Rốm và hồ Hồng Khếnh cùng với hệ
thống các khe, suối đảm bảo nước tưới phục vụ cho sản xuất nông nghiệp.
- Nguồn nước ngầm: Hiện nay, chưa có tài liệu nào nghiên cứu về
nguồn nước ngầm của vùng nói chung và của xã nói riêng. Tuy nhiên, nguồn
nước này hiện đã được khai thác vào phục vụ sinh hoạt của nhân dân thông
qua hệ thống các giếng khoan và giếng đào.
Tài nguyên rừng
Theo kết quả điều tra, trên địa bàn xã hiện có 1147,48 ha đất lâm
nghiệp, chiếm 58% tổng diện tích đất tự nhiên. Trong đó có 143,92 ha đất
rừng sản xuất và 1003,56 ha đất rừng phòng hộ. Đến nay, diện tích rừng được
khoanh nuôi và trồng rừng được bảo vệ tốt hơn và độ che phủ ngày càng tăng:
đạt 65%.
4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội của xã Thanh Hưng, huyện Điện Biên,
tỉnh Điện Biên.
4.1.2.1. Dân số, lao động và việc làm.
Dân số:
Thanh Hưng là một xã biên giới, nằm ở phía Tây lòng chảo Điện Biên
thành phần dân tộc gồm: kinh, thái, tày... Theo kết quả thống kê của chi cục
thống kê, dân số của xã Thanh Hưng năm 2018 là 6037 người. Mật độ dân cư
đạt 295 người/km2
.
Lao động và việc làm:
Theo kết quả thống kê năm 2018, tổng số người trong độ tuổi lao động
của xã Thanh Hưng là 2.851 người, chiếm 47,23% tổng dân số. Trong đó:
- Lao động nông nghiệp là 2.480 lao động, chiếm 86,99% tổng lao động;

45. 36
- Lao động qua đào tạo là 273 lao động, chiếm 9,57% tổng lao động;
Hiện trạng, tỷ lệ người làm việc trên dân số trong độ tuổi lao động đạt
91,20%
4.1.2.2. Cơ sở hạ tầng
* Giao thông
-Trên địa bàn xã có hệ thống đường giao thông vành đai huyện
Điện Biên chạy qua với tổng chiều dài là 1,80 km và hai tuyến đường
liên xã Thành phố Điện Biên Phủ - Thanh Hưng – Thanh Luông; Thanh
Hưng – Thanh Chăn với tổng chiều dài là 7,60 km.
* Công tác giáo dục
-Trong năm học 2016 – 2017 mạng lưới trường, lớp được duy trì, chất
lượng giáo dục có bước chuyển biến tích cực, chất lượng dạy và học được nâng
lên. Đồng thời, thực hiện tốt các chương trình phát triển giáo dục như: Chương
trình “nói không với tiêu cực trong thi cử và bệnh thành tích trong giáo dục” với 4
nội dung và cuộc vận động học tập làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh.
-Tiếp tục duy trì và nâng cao các tiêu chí đã đạt chuẩn quốc gia về phổ cập
giáo dục tiểu học – phổ cập giáo dục trung học cơ sở.
* Công tác y tế
- Với quan điểm chăm sóc sức khỏe ban đầu cho nhân dân, công tác y
tế của xã Thanh Hưng từng bước được củng cố và phát triển cả về số lượng và
chất lượng từ các bản, đội đến trạm y tế xã đều có các hoạt động thực hiện
chương trình chăm sóc sức khỏe ban đầu, phát hiện các dịch bệnh sớm, công
tác khám chữa bệnh cho nhân dân ngày một nâng cao.
- Các chương trình y tế Quốc gia luôn được triển khai tổ chức có hiệu
quả, thực hiện tốt y tế Quốc gia về tiêm chủng mở rộng, vệ sinh môi trường,
phòng chống suy dinh dưỡng cho trẻ em.
* Công tác thông tin tuyên truyền

46. 37
- Công tác tuyên truyền cơ bản kịp thời, nội dung giám sát thực với tình
hình thực tế của địa phương. Công tác truyền thanh, truyền hình được duy trì
và đáp ứng được nhu cầu của nhân dân trên địa bàn xã.
* Văn hóa xã hội - thể dục thể thao
- UBND xã cùng MTTQ và các ngành đoàn thể thường xuyên duy trì
thực hiện phong trào nếp sống văn minh, gia đình văn hóa, tổ chức các lễ hội
truyền thống của địa phương, thực hiện nếp sống mới trong việc cưới hỏi,
tang lễ... Đồng thời, khuyến khích nhân dân hưởng ứng phong trào thể dục –
thể thao.
- UBND xã đã chỉ đạo cán bộ văn hóa tổ chức luyện tập cho các vận
động viên, tham gia hội thi “Ngày hội văn hóa thể thao và du lịch các dân
tộc” cụm xã huyện Điện Biên lần thứ VII đạt kết quả cao
- Phối hợp với Đoàn thanh niên xã tổ chức “Ngày chạy Olympic vì sức
khỏe toàn dân năm 2018”, ngày Quốc tế thiếu nhi 1/6 thành công tốt đẹp.
- Ban văn hóa và các đoàn thể đã tuyên truyền treo băng zôn, khẩu
hiệu, vận động nhân dân treo cờ hưởng ứng những ngày lễ, ngày tết, ngày
trọng đại của đất nước.
4.1.2.3. Tình hình kinh tế
* Tăng trưởng kinh tế
Trong những năm gần đây kinh tế của xã phát triển mạnh, đời sống
nhân dân ngày càng được nâng cao, cơ cấu kinh tế có xu hướng chuyển dịch
đúng hướng, chính sách kinh tế cụ thể của xã đã thúc đẩy các thành phần kinh
tế phát triển, đặc biệt là kinh tế hộ gia đình.
- Trồng trọt
Thanh Hưng là một xã có nền sản xuất chính là nông nghiệp bao gồm
cả trồng trọt và chăn nuôi. Hiện nay diện tích lúa nước trên địa bàn xã 302,36
ha nên xã chỉ đạo nhân dân gieo cấy 2 vụ/ năm theo đúng khung giờ thời vụ,
tổ chức tập huấn nâng cao kiến thức sản xuất, chế biến, bảo quản nông sản,

47. 38
phương thức tiêu thụ nông sản cho nhân dân. Ngoài sản xuất lúa xã đã vận
động nhân dân tang gia sản xuất sau khi thu hoạch hai vụ lúa để trồng
rau màu.
- Chăn nuôi
Cùng với phát triển trồng trọt chăn nuôi cũng là một thế mạnh được
người dân xã Thanh Hưng phát huy với lợi thế có mặt nước rộng, nguồn nước
dồi dào , bãi chăn thả rộng, khá bằng phẳng , bà con tập trung chăn nuôi gia
súc, gia, cầm thủy sản. Trong những năm gần đây đàn trâu bò trên địa bàn xã
tương đối phát triển, đàn gia cầm ổn định tăng giảm không đáng kể. Hệ thống
thú y phòng, ngừa dịch bệnh thường xuyên được tăng cường, củng cố và hoạt
động có hiệu quả, góp phần quan trọng hạn chế dịch bệnh trên gia súc, gia cầm.
Hiện toàn xã có 609 con trâu, bò , hơn 3.400 con lợn, gần 44.000 con
gia cầm và diện tích nuôi thủy sản trên 88.000 m2. Nhờ tích cực lao động sản
xuất tỷ lệ hộ nghòe giảm dần, đời sống người dân ngày một tăng lên. Cụ thể
năm 2011 tỷ lệ hộ nghèo tại xã Thanh Hưng là 13% đến năm 2018 giảm
xuống còn 5,03%.
Bảng 4.1: Số lượng một số vật nuôi chính trên địa bàn xã Thanh Hưng
Vật nuôi Số con Phần trăm
Trâu, bò 609 1,3
Lợn 3400 7,1
Gia cầm 44000 91,6
(Nguồn: UBND xã Thanh Hưng)

48. 39
Hình 4.1: Cơ cấu giống vật nuôi chính xã Thanh Hưng năm 2018
Đời sống nhân dân ngày càng được cải thiện , bộ mặt nông thôn bước
đầu có sự chuyển biến. Trong tương lai, khi quy mô diện tích đất nông
nghiệp bị thu hẹp do chuyển sang các mục đích chuyên dùng khác cần phải
có biện pháp để duy trì một quỹ đất nhất định kết hợp với bố trí cây trồng,
vật nuôi hợp lý, thâm canh tăng năng suất nhằm không ngừng nâng cao
hiệu quả sử dụng đất, nâng cao giá trị sản xuất nông nghiệp ổn định, đảm
bảo chất lượng lương thực, tạo điều kiện thúc đẩy các ngành kinh tế khác
phát triển.
* Phát triển thương mại và dịch vụ
Qua nền kinh tế có những bước phát triển, đời sống nhân dân ngày
càng được cải thiện, từ đó ở các thôn bản cũng bắt đầu suất hiện các đại lý,
dịch vụ:
- Các nguồn hàng chủ yếu là thức ăn chăn nuôi, vật liệu xây dựng, các
loại giống cây trồng và một số đồ dùng sinh hoạt hàng ngày của người dân.