Nhận viết luận văn đại học, thạc sĩ trọn gói, chất lượng, LH ZALO=>0909232620 Tham khảo dịch vụ, bảng giá tại: https://vietbaitotnghiep.com/dich-vu-viet-thue-luan-van Download luận văn nghiên cứu khoa học với đề tài: Xây dựng hệ thống bài tập Vật lý phần Nhiệt học – lớp 10 THPT theo định hướng phát triển năng lực, cho các bạn tham khảo

1. 1
LỜI CAM ĐOAN
Chúng tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của chúng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong đề tài nghiên cứu là trung thực và chưa từng được
ai công bố trong bất kì công trình nào khác.
TP. Hồ Chí Minh, ngày 15 tháng 4 năm 2016
Đinh Phước Như

2. 2
LỜI CẢM ƠN
Với lòng biết ơn sâu sắc, chúng tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu,
Phòng Quản lý Khoa học trường Đại học Sài Gòn, cùng với quý thầy cô trường Đại
học Sài Gòn và các thầy cô ở trường THPT trong địa bàn thành phố Hồ Chí Minh đã
tận tình giúp đỡ và hướng dẫn chúng tôi trong suốt quá trình nghiên cứu.
Đặc biệt, chúng tôi xin chân thành cảm ơn Thọc sinh. Nguyễn Đăng Thuấn,
giảng viên trường Đại học Sài Gòn đã tận tình giúp đỡ và hướng dẫn trực tiếp cho
chúng tôi trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành đề tài nghiên cứu này.
Tác giả
Đinh Phước Như

3. 3
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ..........................................................................................................1
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................2
DANH SÁCH CÁC CHỮ VIẾT TẮT .........................................................................6
DANH SÁCH CÁC BẢNG...........................................................................................7
DANH SÁCH CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH..............................................................................8
PHẦN I: MỞ ĐẦU ......................................................................................................10
1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU THUỘC LĨNH VỰC ĐỀ TÀI Ở
TRONG VÀ NGOÀI NƢỚC......................................................................................10
2. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI...........................................................................................10
3. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU....................................................................................11
4. CÁCH TIẾP CẬN ...................................................................................................11
5. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..........................................................................12
6. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU.......................................................12
6.1 Đối tƣợng nghiên cứu............................................................................................12
6.2 Phạm vi nghiên cứu...............................................................................................12
7. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU....................................................................................12
PHẦN II: NỘI DUNG.................................................................................................14
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VẤN ĐỀ CẦN NGHIÊN CỨU ....................14
1. NĂNG LỰC..............................................................................................................14
1.1 Khái niệm năng lực................................................................................................14
1.2 Phân loại năng lực .................................................................................................14
1.2.1 Năng lực chung.............................................................................................14
1.2.2 Năng lực đặc thù ..........................................................................................18
1.2.3 Năng lực đặc thù trong môn Vật lý............................................................19

4. 4
1.3 Cấu trúc năng lực ..................................................................................................24
1.4 Hình thành và phát triển năng lực cho học sinh THPT.....................................26
1.4.1 Sự cần thiết của việc hình thành và phát triển năng lực cho học sinh
THPT......................................................................................................................26
1.4.2 Các biện pháp hình thành và phát triển năng lực cho học sinh THPT..28
2. BÀI TẬP VẬT LÝ VÀ BÀI TẬP VẬT LÝ THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC....................................................................................................36
2.1 Bài tập Vật lý .........................................................................................................36
2.1.1 Vai trò và chức năng của bài tập Vật lý trong dạy học............................36
2.1.2 Phân loại bài tập Vật lý...............................................................................38
2.2 Bài tập Vật lý theo định hƣớng phát triển năng lực ..........................................39
2.2.1 Khái niệm......................................................................................................39
2.2.2 Đặc điểm .......................................................................................................39
2.2.2.1 Yêu cầu của bài tập.....................................................................................40
2.2.2.2 Hỗ trợ học tích lũy......................................................................................40
2.2.2.3 Hỗ trợ cá nhân hóa việc học tập .................................................................40
2.2.2.4 Xây dựng bài tập trên cơ sở chuẩn .............................................................40
2.2.2.5 Bao gồm cả những bài tập cho hợp tác và giao tiếp...................................40
2.2.2.6 Tích cực hóa hoạt động nhận thức..............................................................40
2.2.2.7 Có những con đường và giải pháp khác nhau ............................................40
2.2.2.8 Phân hóa nội tại ..........................................................................................41
2.2.3 Sự cần thiết của việc xây dựng bài tập phát triển năng lực.....................41
2.2.4 Quy trình xây dựng hệ thống bài tập Vật lý theo định hƣớng phát triển
năng lực..................................................................................................................42
3. THỰC TRẠNG CỦA VIỆC HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 43

5. 5
CHƢƠNG 2: XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP VẬT LÝ PHẦN NHIỆT HỌC
_ LỚP 10 THPT THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ..................47
1. MỤC TIÊU DẠY HỌC PHẦN NHIỆT HỌC......................................................47
2. XÁC ĐỊNH CÁC NĂNG LỰC CẦN HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CHO
HỌC SINH KHI HỌC XONG PHẦN NHIỆT HỌC...............................................47
3. HỆ THỐNG BÀI TẬP ............................................................................................47
4. CÁC BIỆN PHÁP SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO ĐỊNH HƢỚNG
PHÁT TRIÊN NĂNG LỰC TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ ....................................62
5. MỘT SỐ GIÁO ÁN.................................................................................................63
PHỤ LỤC I...................................................................................................................73
PHỤ LỤC II ...............................................................................................................130
TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................150

6. 6
DANH SÁCH CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CHỮ VIẾT TẮT Ý NGHĨA
THPT Trung học Phổ thông
SGK Sách giáo khoa
NXB Nhà xuất bản

7. 7
DANH SÁCH CÁC BẢNG
STT TÊN BẢNG
TRAN
G
1
Bảng 1: Bảng năng lực chuyên biệt môn Vật lý được cụ thể hóa từ
năng lực chung
19
2 Bảng 2: Năng lực đặc thù môn Vật lý 21
3 Bảng 3: Cấp độ các năng lực 25
4
Bảng 13: Bài tập tương ứng cho các năng lực đặc thù của môn Vật
lý
48
5 Bảng 4: Ghép nối lý thuyết về cấu tạo chất 72
6 Bảng 5: Gợi ý trình bày kết quả đo đạc 77
7 Bảng 6: Ghép nối lý thuyết về quá trình đẳng nhiệt 79
8 Bảng 7: Số liệu thu được từ một bài thí nghiệm điện học lớp 9 86
9 Bảng 8: Ghép nối lý thuyết về quá trình đẳng áp 90
10
Bảng 9: Bảng gợi ý cách trình bày kết quả thí nghiệm về 3 định luật
chất khí
94
11
Bảng 10: Bảng số liệu đo được về áp suất và khối lượng riêng của
hơi nước bão hòa ở nhiệt độ khác nhau
96
12
Bảng 11: Ghép nối lý thuyết về chất rắn kết tinh, chất rắn vô định
hình
108
13
Bảng 12: Bảng số liệu thí nghiệm đun băng phiến trong thời gian 15
phút
121

8. 8
DANH SÁCH CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH
STT TÊN SƠ ĐỒ, HÌNH TRANG
1
Sơ đồ 1: Sơ đồ khái quát quy trình xây dựng hệ thống bài tập Vật
lý theo định hướng phát triển năng lực
42
2 Sơ đồ 2: Nguyên tắc hoạt động của máy nhiệt 104
3 Hình 1: Đồ thị p – V bài tập 25 78
4
Hình 2: Đồ thị biểu diễn hai đường đẳng nhiệt T1, T2 trên cùng hệ
trục p – V
79
5 Hình 3: Đồ thị thu được từ cách vẽ Excel. 86
6
Hình 4: Đồ thị biểu diễn hai đường đẳng áp p1, p2 trên cùng hệ
trục V – T
89
7 Hình 5: Đồ thị biểu diễn quá trình biến đổi trạng thái khí 95
8 Hình 6: Đồ thị biểu diễn quá trình biến đổi trạng thái khí 96
9 Hình 7: Hình mô tả tổng quan các hình thức truyền nhiệt 99
10 Hình 8: Hình ảnh về một chiếc tủ lạnh có bề ngoài thô, nặng 100
11 Hình 9: Đồ thị biểu diễn quá trình biến đổi trạng thái khí 103
12 Hình 10: Một trong những hình ảnh về động cơ hơi nước đầu tiên 107
13 Hình 11: Hình ảnh về lá ớt, lá sen trong tự nhiên 113
14 Hình 12: Hình ảnh giọt nước đọng trên lá sen 116
15 Hình 13: Hình ảnh dùng cho việc dự đoán 116
16 Hình 14: Hình ảnh dùng cho việc dự đoán 117
17
Hình 15: Hình mô phỏng cách bố trí thí nghiệm xác định hệ số
căng bề mặt của chất lỏng
118
18 Hình 16: Hình ảnh một con nhện nước 119
19
Hình 17: Hình ảnh ghi lại dự báo thời tiết thành phố Nha Trang
ngày 16/02/2016
123

9. 9
PHẦN MỞ ĐẦU

10. 10
PHẦN I: MỞ ĐẦU
1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU THUỘC LĨNH VỰC ĐỀ TÀI Ở
TRONG VÀ NGOÀI NƢỚC
Từ năm 2000, các nước có sự xem xét, cải tổ chương trình giáo dục đều theo
định hướng phát triển năng lực. Tuy nhiên không phải quốc gia nào cũng tuyên bố rõ
đó là chương trình tiếp cận theo năng lực. Trong đó, một số nước tuyên bố chương
trình thiết kế theo năng lực và nêu rõ các năng lực cần có ở học sinh như: Úc, Canada,
NewZealand, Pháp...Một số nước khác, tuy không tuyên bố chương trình thiết kế theo
năng lực, nhưng vẫn đưa ra chuẩn cụ thể cho chương trình giáo dục theo hướng này
như: Indonesia (2006), Hàn Quốc, Phần Lan.
Ở Việt Nam, trong những năm gần đây, với bối cảnh đất nước đang trên đường
hội nhập quốc tế, tốc độ phát triển xã hội ngày càng nhanh, với những biến đổi liên tục
và khôn lường, yêu cầu đối với mỗi cá nhân ngày càng cao thì việc đầu tư cho giáo
dục có ý nghĩa quan trọng quyết định đến chất lượng nguồn nhân lực tương lai của đất
nước. Nhận thức được tầm quan trọng của việc tăng cường đổi mới kiểm tra đánh giá,
thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học, trong những năm qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo
đã tập trung chỉ đạo đổi mới hoạt động giáo dục, nhằm tạo ra sự chuyển biến cơ bản về
tổ chức hoạt động dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong các trường
trung học.
2. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Trải qua nhiều công cuộc đổi mới trong giáo dục, thông tin và tri thức luôn
được xem là tài sản vô giá, hữu ích của mỗi quốc gia. Ngày nay, giáo dục được xem là
“chìa khóa vàng” để mỗi người, mỗi quốc gia tiến bước vào tương lai. Giáo dục không
chỉ có chức năng chuyển tải những kinh nghiệm lịch sử xã hội của thế hệ trước cho thế
sau, mà quan trọng là trang bị cho mỗi người phương pháp học tập, tìm cách phát triển
năng lực trong mỗi cá nhân, phát triển tư duy nội tại, thích ứng được với một xã hội
học tập thường xuyên, học tập suốt đời. Để giúp người học đáp ứng được những yêu
cầu đó, việc cải cách, đổi mới giáo dục là một việc làm hết sức cần thiết và cấp bách.
Bên cạnh đó, Nghị quyết 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 Hội nghị Trung ương 8
khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục và Đào tạo đã đặt ra yêu cầu mới cho
giáo dục nói chung và dạy học Vật lý nói riêng, đó không chỉ cung cấp tri thức, rèn
luyện kỹ năng mà còn phải phát triển năng lực người học. Khái niệm năng lực, cấu

11. 11
trúc năng lực, các phương pháp tổ chức dạy học và hệ thống bài tập bổ trợ nhằm hình
thành, phát triển năng lực cho học sinh THPT là đề tài được nhiều nhà nghiên cứu
quan tâm, là vấn đề mới chưa có nhiều nghiên cứu đề cập.
Chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực được bàn đến nhiều từ
những năm 90 của thế kỉ XX và ngày nay đã trở thành xu hướng giáo dục quốc tế.
Giáo dục định hướng phát triển năng lực nhằm đảm bảo chất lượng đầu ra của việc dạy
học, chú trọng năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn, nhằm
chuẩn bị cho con người năng lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề
nghiệp. Thông qua đó, kết quả học tập được mô tả chi tiết và có thể quan sát, đánh giá
được; thể hiện được mức độ tiến bộ của học sinh một cách liên tục. Nên chương trình
giáo dục theo định hướng phát triển năng lực có thể hữu ích cho việc đổi mới giáo dục.
Trước kế hoạch đổi mới SGK vào năm 2018 theo định hướng phát triển năng
lực của người học thì cần có thêm nhiều nghiên cứu, tài liệu để hỗ trợ cho giáo viên,
sinh viên các trường sư phạm để có kế hoạch giảng dạy phù hợp. Trong đó, việc xây
dựng một hệ thống các bài tập tương ứng với việc dạy học và kiểm tra đánh giá theo
định hướng phát triển năng lực là một việc làm hết sức cần thiết mang tính thực tiễn.
Xác định được tầm quan trọng của vấn đề này, nên chúng tôi chọn hướng nghiên cứu
đề tài: “Xây dựng hệ thống bài tập Vật lý phần Nhiệt học – lớp 10 THPT theo
định hƣớng phát triển năng lực”.
3. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
Xây dựng hệ thống bài tập Vật lý phần Nhiệt học - lớp 10 THPT nhằm hình
thành và bồi dưỡng năng lực cho học sinh.
4. CÁCH TIẾP CẬN
Đề tài tiếp cận trực tiếp chương trình Vật lý lớp 10 phần Nhiệt học hiện nay, mà
cụ thể là hệ thống các bài tập. Dựa vào tài liệu tập huấn Giáo viên THPT năm 2014
của Bộ Giáo dục và đào tạo để tham khảo về các năng lực chuyên biệt của bộ môn Vật
lý, sau đó xây dựng hệ thống các bài tập phù hợp với các loại năng lực này.

12. 12
5. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Để nghiên cứu đề tài này, chúng tôi tiến hành sử dụng phương pháp nghiên cứu
sau đây:
- Phương pháp nghiên cứu lý luận: tham khảo tài liệu liên quan đến việc phát
triển năng lực học sinh.
6. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
6.1 Đối tƣợng nghiên cứu
Hệ thống bài tập Vật lý phần Nhiệt học - lớp 10 THPT theo định hướng phát
triển năng lực.
6.2 Phạm vi nghiên cứu
Đề tài chỉ khảo sát hệ thống bài tập Vật lý phần nhiệt học lớp 10 THPT.
7. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
- Nghiên cứu lý luận về bài tập Vật lý, phương pháp dạy học bài tập Vật lý.
- Nghiên cứu lý luận về năng lực, hình thành và bồi dưỡng năng lực người học.
- Xây dựng hệ thống bài tập Vật lý phần nhiệt học lớp 10 THPT theo định hướng
phát triển năng lực.

13. 13
PHẦN NỘI DUNG

14. 14
PHẦN II: NỘI DUNG
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VẤN ĐỀ CẦN NGHIÊN CỨU
1. NĂNG LỰC
1.1 Khái niệm năng lực
Đã có nhiều nhà khoa học nghiên cứu, đưa ra khái niệm về năng lực, chẳng hạn
như:
- Năng lực là khả năng cá nhân đáp ứng các yêu cầu phức hợp và thực hiện thành
công nhiệm vụ trong một bối cảnh cụ thể. (OECD*, 2002). [13]
- Năng lực là các khả năng và kỹ năng nhận thức vốn có ở cá nhân hay có thể học
được… để giải quyết các vấn đề đặt ra trong cuộc sống. Năng lực cũng hàm chứa
trong nó tính sẵn sàng hành động, động cơ, ý chí và trách nhiệm xã hội để có thể sử
dụng một cách thành công và có trách nhiệm các giải pháp…trong những tình huống
thay đổi (Weinert, 2001) [13]
- Năng lực là khả năng vận dụng những kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng thái độ
và hứng thú để hành động một cách phù hợp và có hiệu quả trong các tình huống đa
dạng của cuộc sống. (Quebec-Ministere de I’Education, 2004) [1, 13]
Từ đó, chúng tôi thống nhất và đưa ra khái niệm năng lực như sau:
“Năng lực là khả năng vận dụng những kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo của cá nhân
vào việc giải quyết các tình huống đặt ra để thu được kết quả có chất lượng cao”.
1.2 Phân loại năng lực
Phân loại năng lực là một vấn đề rất phức tạp. Kết quả phụ thuộc vào quan
điểm và tiêu chí phân loại. Nhìn vào chương trình thiết kế theo hướng tiếp cận
năng lực của các nước có thể thấy 2 loại chính: Đó là những năng lực chung và
năng lực đặc thù (năng lực cụ thể, năng lực đặc thù). [1]
1.2.1 Năng lực chung
“Năng lực chung” là năng lực cơ bản, thiết yếu để con người có thể sống và làm
việc bình thường trong xã hội. Năng lực này được hình thành và phát triển do nhiều
môn học, liên quan đến nhiều môn học.
Có rất nhiều quan điểm khác nhau về việc phân loại năng lực chung. Theo tài
liệu tập huấn thì năng lực chung gồm 10 năng lực cụ thể dưới đây: [1]
* OECD là tên viết tắt của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (Organization for Economic Cooperation
and Development), thành lập năm 1961 trên cơ sở Tổ chức Hợp tác Kinh tế Châu Âu (OEEC)

15. 15
Năng lực tự học
- Xác định được nhiệm vụ học tập một cách tự giác, chủ động, tự đặt được mục
tiêu học tập để đòi hỏi sự nổ lực phấn đấu thực hiện.
- Lập và thực hiện kế hoạch học tập nghiêm túc, nề nếp, thực hiện các cách học.
hình thành cách ghi nhớ của bản thân, phân tích nhiệm vụ học tập để lựa chọn các
nguồn tài liệu đọc phù hợp, các đề mục, các đoạn bài ở sách giáo khoa, sách tham
khảo, internet, lưu giữ thông tin có chọn lọc bằng ghi tóm tắt với đề cương chi tiết,
bằng bản đồ khái niệm, bảng, các từ khóa, ghi chú bài giảng của giáo viên theo các ý
chính, tra cứu tài liệu ở thư viện nhà trường theo yêu cầu của nhiệm vụ học tập.
- Nhận ra và điều chỉnh những sai sót, hạn chế của bản thân khi thực hiện các
nhiệm vụ học tập thông qua lời góp ý của giáo viên, bạn bè, chủ động tìm kiếm sự hỗ
trợ của người khác khi gặp khó khăn trong học tập.
Năng lực giải quyết vấn đề
- Phân tích được tình huống trong học tập, phát hiện và nêu được tình huống có
vấn đề trong học tập.
- Xác định được và biết tìm hiểu các thông tin liên quan đến vấn đề, đề xuất được
giải pháp giải quyết vấn đề.
- Thực hiện giải pháp giải quyết vấn đề và nhận ra sự phù hợp hay không phù
hợp của giải pháp thực hiện.
Năng lực sáng tạo
- Đặt câu hỏi khác nhau về một sự vật, hiện tượng, xác định và làm rõ thông tin,
ý tưởng mới, phân tích, tóm tắt những thông tin liên quan từ nhiều nguồn khác nhau.
- Hình thành ý tưởng dựa trên các nguồn thông tin đã cho, đề xuất giải pháp cải
tiến hay thay thế các giải pháp không còn phù hợp, so sánh và bình luận được về các
giải pháp đề xuất.
- Suy nghĩ và khái quát hóa thành tiến trình, tôn trọng các quan điểm trái chiều,
áp dụng điều đã biết vào tình huống tương tự với những điều chỉnh hợp lý.
- Hứng thú, tự do trong suy nghĩ, chủ động nêu ý kiến, không quá lo lắng về tính
đúng sai của ý kiến đề xuất, phát hiện yếu tố mới, tích cực trong những ý kiến khác.

16. 16
Năng lực tự quản lý
- Nhận ra được các yếu tố tác động đến hành động của bản thân trong học tập và
trong giao tiếp hàng ngày, kiềm chế được cảm xúc của bản thân trong các tình huống
ngoài ý muốn.
- Ý thức được quyền lợi và nghĩa vụ của mình, xây dựng và thực hiện được kế
hoạch nhằm đạt được mục đích, nhận ra và có ứng xử phù hợp với những tình huống
không an toàn.
- Tự đánh giá, tự điều chỉnh những hành động chưa hợp lý của bản thân trong
học tập và trong cuộc sống hàng ngày.
- Đánh giá được hình thể của bản thân so với chuẩn về chiều cao, cân nặng, nhận
ra những dấu hiệu thay đổi của bản thân trong giai đoạn dậy thì, có ý thức ăn uống,
rèn luyện và nghỉ ngơi phù hợp để nâng cao sức khỏe, nhận ra và kiểm soát được
những yếu tố ảnh hưởng xấu tới sức khỏe và tinh thần trong môi trường sống và học
tập.
Năng lực giao tiếp
- Bước đầu biết đặt ra mục đích giao tiếp và hiểu được vai trò quan trọng của
việc đặt mục tiêu trước khi giao tiếp.
- Khiêm tốn, lắng nghe tích cực trong giao tiếp, nhận ra được bối cảnh giao tiếp,
đặc điểm, thái độ của đối tượng giao tiếp.
- Diễn đạt ý tưởng một cách tự tin, thể hiện được biểu cả phù hợp với đối tượng
và bối cảnh giao tiếp.
Năng lực hợp tác
- Chủ động đề xuất mục đích hợp tác khi được giao các nhiệm vụ, xác định được
loại công việc nào có thể hoàn thành tốt nhất bằng hợp tác theo nhóm với quy mô phù
hợp.
- Biết trách nhiệm, vai trò của mình trong nhóm ứng với công việc cụ thể, phân
tích nhiệm vụ của cả nhóm để nêu được các hoạt động phải thực hiện, trong đó tự
đánh giá được hoạt động mình có thể đảm nhiệm tốt nhất để tự đề xuất cho nhóm
phân công.
- Nhận biết được đặc điểm, khả năng của từng thành viên cũng như kết quả làm
việc nhóm, dự kiến phân công từng thành viên trong nhóm các công việc phù hợp.

17. 17
- Chủ động và gương mẫu hoàn thành phần việc được giao, góp ý điều chỉnh thúc
đẩy hoạt động chung, chia sẻ, khiêm tốn học hỏi các thành viên trong nhóm.
- Biết dựa vào mục đích đặt ra để tổng kết hoạt động chung của nhóm, nêu mặt
được, mặt thiếu sót của cá nhân và của cả nhóm.
Năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông.
- Sử dụng các thiết bị ICT* để thực hiện các nhiệm vụ cụ thể, nhận biết các thành
phần của hệ thống ICT cơ bản, sử dụng được các phần mềm hỗ trợ học tập thuộc các
lĩnh vực khác nhau, tổ chức và lưu giữ dữ liệu vào các bộ nhớ khác nhau, tại thiết bị
và trên mạng.
- Xác định được thông tin cần thiết để thực hiện nhiệm vụ học tập, tìm kiếm được
thông tin với các chức năng tìm kiếm đơn giản và tổ chức thông tin phù hợp, đánh giá
sự phù hợp của thông tin, dữ liệu đã tìm thấy với nhiệm vụ đặt ra, xác lập mối liên hệ
giữa kiến thức đã biết với thông tin mới thu thập được và dùng những thông tin đó để
giải quyết các nhiệm vụ học tập và trong cuộc sống.
Năng lực sử dụng ngôn ngữ.
- Nghe hiểu nội dung chính hay nội dung chi tiết các bài đối thoại, chuyện kể, lời
giải thích, cuộc thảo luận, nói chính xác, đúng ngữ điệu và nhịp điệu, trình bày được
nội dung chủ đề thuộc chương trình học tập, đọc hiểu nội dung chính hay nội dung
chi tiết các văn bản, tài liệu ngắn, viết đúng các dạng văn bản về những chủ đề quen
thuộc hoặc cá nhân ưa thích, viết tóm tắt nội dung chính của bài văn, câu chuyện
ngắn.
- Phát âm đúng nhị điệu và ngữ điệu, hiểu từ vựng thông dụng được sử dụng
trong hai lĩnh vực khẩu ngữ và bút ngữ, thông qua các ngữ cảnh có nghĩa, phân tích
được cấu trúc và ý nghĩa giao tiếp của các loại câu trần thuật, câu hỏi, câu mệnh lệnh,
câu cảm khán, câu khẳng định, câu phủ định, câu đơn, câu ghép, câu phức, câu điều
kiện.
- Đạt năng lực bậc 2 về 1 ngoại ngữ.
Năng lực tính toán
- Sử dụng các phép tính (cộng, trừ, nhân, chia, lũy thừa, khai căn) trong học tập
và trong cuộc sống, hiểu và có thể sử dụng các kiến thức, kĩ năng về đo lường, ước
tính trong các tình huống quen thuộc.

18. 18
- Sử dụng được các thuật ngữ, kí hiệu toán học, tính chất các số và của các hình
học, sử dụng được thống kê toán học trong học tập và trong một số tình huống đơn
giản hàng ngày, hình dung và có thể vẽ phác thảo các đối tượng, trong môi trường
xung quanh, nêu được tính chất cơ bản của chúng.
- Hiểu và biểu diễn được mối quan hệ toán học giữa các yếu tố trong các tình
huống học tập và trong đời sống, bước đầu vận dụng được các bài toán tối ưu trong
học tập và trong cuộc sống biết sử dụng một số yếu tố của logic hình thức để lập luận
và diễn đạt ý tưởng.
- Sử dụng được các dụng cụ đo, vẽ, tính, sử dụng được máy tính cầm tay trong
học tập cũng như trong cuộc sống hàng ngày, bước đầu sử dụng máy vi tính để tính
toán trong học tập.
Ngoài ra, khái nhiệm “năng lực chung” còn được hội đồng châu Âu gọi là năng
lực chính. Cũng cần lưu ý là khái niệm năng lực chính được nhiều nước trong khối
EU sử dụng với các thuật ngữ khác nhau như: Năng lực nền tảng, năng lực chủ yếu,
kĩ năng chính, kĩ năng cốt lõi, năng lực cơ sở, khả năng, phẩm chất chính; kĩ năng
chuyển giao được...
Và việc phân loại năng lực chính này cũng có khác biệt với 10 loại năng lực
trên, cụ thể là có khá nhiều nước đề xuất/ lựa chọn cách phân thành 8 lĩnh vực năng
lực chính như sau: [1]
- Tư duy phê phán, tư duy logic.
- Giao tiếp, làm chủ ngôn ngữ.
- Tính toán, ứng dụng số. Đọc-viết.
- Làm việc nhóm - quan hệ với người khác.
- Công nghệ thông tin- truyền thông (ICT).
- Sáng tạo, tự chủ.
- Giải quyết vấn đề.
1.2.2 Năng lực đặc thù
“Năng lực đặc thù” là những năng lực riêng được hình thành và phát triển trong
một lĩnh vực/ môn học nào đó; vì thế đôi khi còn gọi là “năng lực môn học cụ thể”.
* ICT là cụm từ thường dùng như từ đồng nghĩa rộng hơn cho công nghệ thông tin, nhưng thường là một thuật ngữ
chung để nhấn mạnh vai trò của truyền thông hợp nhất và sự kết hợp của viễn thông. ICT bao gồm tất cả các phương tiện
kỹ thuật được sử dụng để xử lý thông tin và trợ giúp liên lạc, bao gồm phần cứng và mạng máy tính, điện thoại, phương
tiện truyền thông, tất cả các loại xử lý âm thanh và video, điều khiển dựa trên truyền tải và mạng và các chức năng giám
sát.

19. 19
Ví dụ: Ở lĩnh vực tự nhiên có các năng lực đặc thù như: năng lực tính toán,
năng lực quan sát, năng lực dự đoán...Còn ở lĩnh vực xã hội ta có các năng lực ngôn
ngữ, năng lực đọc hiểu, năng lực lý luận...
 Việc xác định các năng lực đặc thù của một lĩnh vực hoặc một môn học cụ thể
nào đó, cần căn cứ vào mục tiêu chung của giáo dục và đặc thù môn học.
Có nhiều quan điểm xác định “Năng lực đặc thù” cho từng môn học, từng
chuyên ngành, lĩnh vực khác nhau. Nhưng thông thường có 2 quan điểm: xây dựng
“Năng lực đặc thù” bằng cách tìm các biểu hiện của “Năng lực chung” trong lĩnh vực/
môn học cần xây dựng, từ đó xây dựng các “Năng lực đặc thù” của lĩnh vực/ môn học
đó. Hoặc xây dựng các năng lực đặc thù dựa trên đặc điểm của lĩnh vực/ môn học.
1.2.3 Năng lực đặc thù trong môn Vật lý
Bảng 1: Bảng năng lực chuyên biệt môn Vật lý được cụ thể hóa từ năng lực
chung [1]
Năng lực chung Biểu hiện trong môn Vật lý
Năng lực tự học
- Lập được kế hoạch tự học và điều chỉnh, thực
hiện kế hoạch có hiệu quả.
- Tìm kiếm thông tin về nguyên tắc cấu tạo,
hoạt động của các ứng dụng kĩ thuật.
- Đánh giá được mức độ chính xác của nguồn
thông tin.
- Đạt được câu hỏi về hiện tượng sự vật quanh
ta.
- Tóm tắt được nội dung Vật lý trọng tâm của
văn bản.
- Tóm tắt thông tin bằng sơ đồ tư duy, bản đồ
khái niệm, bảng biểu, sơ đồ khối.
- Tự đặt câu hỏi về thiết kế, tiến hành được
phương án thí nghiệm để trả lời cho các câu hỏi đó.
Năng lực giải quyết vần đề
- Đặc biệt quan trọng là năng lực thực nghiệm.
- Đặt được những câu hỏi về hiện tượng tự

20. 20
nhiên: Hiện tượng diễn ra như thế nào? Điều kiện
diễn ra hiện tượng là gì? Các đại lượng trong hiện
tượng tự nhiên có mối quan hệ với nhau như thế
nào? Các dụng cụ cấu tạo và nguyên tắc hoạt động
như thế nào? ….
- Đưa ra được cách thức tìm ra câu trả lời bằng
suy luận lý thuyết hoặc khảo sát thực nghiệm.
- Khái quát hóa rút ra kết luận từ kết quả thu
được.
- Đánh giá độ tin cậy và kết quả thu được.
Năng lực sáng tạo
- Thiết kế được phương án thí nghiệm để kiểm
tra giả thuyết (hoặc dự đoán).
- Lựa chọn được phương án thí nghiệm tối ưu.
- Giải được bài tập sáng tạo.
- Lựa chọn được cách thức giải quyết vấn đề
một cách tối ưu.
Năng lực tự quản lý - Không có tính đặc thù.
Năng lực giao tiếp
- Sử dụng được ngôn ngữ Vật lý để mô tả hiện
tượng.
- Lập được bảng và mô tả bằng số liệu thực
nghiệm.
- Vẽ được đồ thị từ bảng số liệu cho trước.
- Vẽ được sơ đồ thí nghiệm.
- Mô tả được sơ đồ thí nghiệm.
- Đưa ra các lập luận logic, biện chứng.
Năng lực hợp tác
- Tiến hành thí nghiệm theo nhóm.
- Tiến hành thí nghiệm theo các khu vực khác
nhau.
Năng lực sử dụng công
nghệ thông tin và truyền
- Sử dụng một số phần mềm chuyên dụng
(maple, coachọc sinh…) để mô hình hóa quá trình

21. 21
thông Vật lý.
- Sử dụng phần mềm mô phỏng để mô tả đối
tượng Vật lý.
Năng lực sử dụng ngôn ngữ
- Sử dụng ngôn ngữ khoa học để diễn tả quy
luật Vật lý.
- Sử dụng bảng biểu, đồ thị để diễn tả quy luật
Vật lý.
- Đọc hiểu được đồ thị, bảng biểu.
Năng lực tính toán
- Mô hình hóa quy luật Vật lý bằng các công
thức toán học.
- Sử dụng toán học để suy luận từ kiến thức đã
biết ra hệ quả hoặc ra kiến thức mới.
Dựa vào việc phân tích biểu hiện của các “Năng lực chung” vào bộ môn Vật lý,
chúng ta được các “Năng lực đặc thù” của môn Vật lý.
Bảng 2: Năng lực đặc thù môn Vật lý
Nhóm năng lực đặc thù
Môn Vật lý
Năng lực thành phần của môn Vật lý
Nhóm năng lực liên quan
đến sử dụng kiến thức Vật
lý
- Trình bày được kiến thức về các hiện tượng, đại
lượng, định luật, nguyên lý Vật lý cơ bản, các phép đo,
các hằng số Vật lý.
- Trình bày được mối quan hệ giữa các kiến thức
Vật lý.
- Sự dụng được kiến thức Vật lý để thực hiện các
nhiệm vụ học tập.
- Vận dụng (giải thích, dự đoán, tính toán, đề ra
giải pháp, đánh giá giải pháp…) kiến thức Vật lý vào
các tình huống thực tiễn.
Nhóm năng lực về
phương pháp (tập trung
- Đặt ra những câu hỏi vệ một sự kiện Vật lý.
- Mô tả được các hiện tượng tự nhiên bằng ngôn

22. 22
vào năng lực thực nghiệm
và năng lực mô hình hóa)
ngữ Vật lý và chỉ ra các quy luật Vật lý trong hiện
tượng đó.
- Thu thập, đánh giá, lựa chọn và xử lý thông tin
từ các nguồn khác nhau để giải quyết vấn đề trong học
tập Vật lý.
- Vận dụng sự tương tự và các mô hình để xây
dựng kiến thức Vật lý
- Lựa chọn và sử dụng các công cụ toán học phù
hợp trong học tập Vật lý.
- Chỉ ra được điều kiện lý tưởng của hiện tượng
Vật lý
- Đề xuất được giả thuyết, suy ra các hệ quả có thể
kiểm tra được.
- Xác định mục đích, đề xuất phương án, lắp ráp,
tiến hành xử lý kết quả thí nghiệm và rút ra nhận xét.
- Biện luận tính đúng đắn của kết quả thí nghiệm
và tính đúng đắn các kết luận được khái quát hóa từ kết
quả thí nghiệm này.
Nhóm năng lực thành
phần trao đổi thông tin
- Trao đổi kiến thức và ứng dụng Vật lý bằng ngôn
ngữ Vật lý và các cách diễn tả đặc thù của Vật lý.
- Phân biệt được những mô tả các hiện tượng tự
nhiên bằng ngôn ngữ đời sống và ngôn ngữ Vật lý
(chuyên ngành)
- Lựa chọn, đánh giá được các nguồn thông tin
khác nhau.
- Mô tả được cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của
các thiết bị kĩ thuật, công nghệ.
- Ghi lại được các kết quả từ các hoạt động học tập
Vật lý của mình (nghe giảng, tìm kiếm thông tin, thí
nghiệm, làm việc nhóm…) một cách phù hợp.
- Thảo luận được kết quả công việc của mình và

23. 23
những vấn đề liên quan dưới góc nhìn Vật lý.
- Tham gia hoạt động nhóm trong học tập Vật lý.
Nhóm năng lực thành
phần liên quan đến cá
nhân
- Xác định được trình độ hiện có về kiến thức, thái
độ của cá nhân trong học tập Vật lý.
- Lập kế hoạch và thực hiện được kế hoạch, điều
chỉnh kế hoạch học tập Vật lý nhằm nâng cao trình độ
bản thân.
- Chỉ ra được vai trò (cơ hội) và hạn chế của các
quan điểm Vật lý trong các trường hợp cụ thể trong
môn Vật lý và ngoài môn Vật lý.
- So sánh và đánh giá được dưới khía cạnh Vật lý
các giải pháp kĩ thuật khác nhau về mặt kinh tế, xã hội
và môi trường.
- Sử dụng được kiến thức Vật lý để đánh giá và
cảnh báo mức độ an toàn của thí nghiệm, của các vấn
đề trong cuộc sống và của các công nghệ hiện đại.
- Nhận ra được ảnh hưởng Vật lý lên các mối quan
hệ xã hội và lịch sử.
Nếu xây dựng theo quan điểm 2: Xây dựng các năng lực đặc thù dựa trên đặc
điểm của môn Vật lý thì chúng ta có các năng lực sau:
- Năng lực tái hiện.
- Năng lực tính toán.
- Năng lực quan sát.
- Năng lực thực nghiệm.
- Năng lực hợp tác.
- Năng lực sáng tạo.
- Năng lực khai thác đồ thị.
- Năng lực giải thích hiện tượng.
- Năng lực sử dụng ngôn ngữ Vật lý.
- Năng lực ứng dụng công nghệ.
- Năng lực hệ thống hóa.

24. 24
- Năng lực thu thập thông tin.
- …
1.3 Cấu trúc năng lực
Để hình thành và phát triển năng lực cần xác định các thành phần và cấu trúc
của chúng. Có nhiều loại năng lực khác nhau. Việc mô tả cấu trúc và các thành phần
năng lực cũng khác nhau. Cấu trúc chung của năng lực được mô tả là sự kết hợp của 4
năng lực thành phần: năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội và
năng lực cá thể. [1]
- “Năng lực chuyên môn” là khả năng thực hiện các nhiệm vụ chuyên môn cũng
như khả năng đánh giá kết quả chuyên môn một cách độc lập, có phương pháp và
chính xác về mặt chuyên môn. Nó được tiếp nhận qua việc học nội dung chuyên môn
và chủ yếu gắn với khả năng nhận thức và tâm lý vận động.
- “Năng lực phương pháp” là khả năng đối với những hành động có kế hoạch,
định hướng mục đích trong việc giải quyết các nhiệm vụ và vấn đề. Năng lực phương
pháp bao gồm năng lực phương pháp chung và năng lực phương pháp chuyên môn.
Trung tâm của phương pháp nhận thức là khả năng tiếp nhận, xử lý, đánh giá, truyền
thụ và trình bày tri thức. Nó được học thông qua việc học phương pháp luận- giải
quyết vấn đề.
- “Năng lực xã hội” là khả năng đạt được mục đích trong những tình huống giao
tiếp úng xử xã hội cũng như trong những nhiệm vụ khác nhau trong sự phối hợp chặt
chẽ với những thành viên khác. Nó được tiếp nhận qua việc học giao tiếp.
- “Năng lực cá thể” là khả năng xác định, đánh giá được những cơ hội phát triển
cũng như những giới hạn của cá nhân, phát triển năng khiếu, xây dựng và thực hiện kế
hoạch phát triển cá nhân, những quan điểm, chuẩn giá trị đạo đức và động cơ chi phối
các thái độ và hành vi ứng xử. Nó được tiếp nhận qua việc học cảm xúc- đạo đức và
liên quan đến tư duy và hành động tự chịu trách nhiệm.

25. 25
Bảng 3: Cấp độ các năng lực [1]
Nhóm
năng lực
Cấp độ
I II III
Năng lực sử
dụng kiến
thức.
Tái hiện kiến thức
-Tái hiện lại được
các kiến thức và đối
tượng Vật lý cơ
bản.
Vận dụng kiến thức
-Xác định và sử
dụng kiến thức Vật
lý trong tình huống
đơn giản.
-Sử dụng phép tương
tự.
Liên kết và chuyển
tải kiến thức.
-Vận dụng kiến thức
trong tình huống có
phần mới mẻ.
-Lựa chọn được đặc
tính phù hợp.
Năng lực về
phương pháp
(tập trung vào
năng lực
thực nghiệm
và năng lực
mô hình hóa).
Mô tả lại các
phương pháp
chuyên biệt
-Áp dụng, mô tả các
phương pháp, đặc
biệt là phương pháp
thực nghiệm.
Sử dụng các phương
pháp chuyên biệt
-Sử dụng các chiến
lược giải bài tập.
-Lập kế hoạch và
tiến hành thí
nghiệm đơn giản.
-Mở rộng kiến thức
theo hướng dẫn
Lựa chọn và vận
dụng các phương
pháp chuyên biệt để
giải quyết vấn đề.
- Lựa chọn và áp dụng
một cách có mục
đích là liên kết các
phương pháp chuyên
môn, bao gồm cả thí
nghiệm đơn giản và
toán học hóa.
- Tự chiếm lĩnh kiến
thức.
Năng lực
trao đổi
thông tin.
Làm theo mẫu diễn
tả cho trước
-Diễn tả một đối
tượng đơn giản bằng
Sử dụng hình thức
diễn tả phù hợp.
-Diễn tả một đối
tượng bằng ngôn
Tự lựa chọn cách
diễn tả và sử dụng
-Lựa chọn, vận dụng
và phản hồi các hình

26. 26
nói và viết hoặc theo
mẫu cho trước theo
hướng dẫn.
-Đặt câu hỏi về đối
tượng
ngữ Vật lý và có cấu
trúc
-Nhận định về một
đối tượng.
-Lý giải các nhận
định.
thức diễn tả một cách
có tính toán và hợp
lý.
-Thảo luận về mức độ
giới hạn phù hợp của
một chủ đề.
Năng lực
cá thể.
-Áp dụng tự đánh giá
có sẵn.
-Nhận thấy tác động
của kiến thức Vật lý
-Phát hiện được bối
cảnh công nghệ đơn
giản dưới nhãn quan
Vật lý.
-Bình luận những
đánh giá có sẵn.
-Đưa ra những quyết
định theo các khía
cạnh đặc trưng của
Vật lý
-Phân biệt giữa các
bộ môn Vật lý và bộ
môn khác của việc
đánh giá.
-Tự đưa ra những
đánh giá của bản
thân.
-Đánh giá ý nghĩa các
kiến thức Vật lý.
-Sử dụng các kiến
thức Vật lý như nền
tảng quá trình đánh
giá các đối tượng.
-Sắp xếp các hiện
tượng vào một bối
cảnh Vật lý.
1.4 Hình thành và phát triển năng lực cho học sinh THPT
1.4.1 Sự cần thiết của việc hình thành và phát triển năng lực cho học sinh THPT
 Đối với chương trình dạy học theo truyền thống việc giáo dục chủ yếu “dựa vào
nội dung/ chủ đề” (content or topic based approach) hoặc là “định hướng đầu vào”.
Tiếp cận nội dung là cách tiếp cận nêu ra một danh mục đề tài, chủ đề của một
lĩnh vực/môn học nào đó. Tức là tập trung xác định và trả lời câu hỏi: Chúng ta muốn
học sinh biết và hiểu (know-what) cái gì?
Cách tiếp cận này chủ yếu dựa vào yêu cầu nội dung học vấn của một môn khoa
học nên thường mang tính "hàn lâm", nặng về lý thuyết và tính hệ thống, nhất là khi
người thiết kế ít chú ý đến tiềm năng, các giai đoạn phát triển, nhu cầu, hứng thú và
điều kiện của người học.
- Ưu điểm của dạy học theo truyền thống:

27. 27
 Truyền thụ cho người học những tri thức mang tính khoa học và có hệ thống.
- Nhược điểm dạy học theo truyền thống:
 Xã hội ngày càng phát triển nên tri thức thay đổi và lạc hậu nhanh chóng, việc
quy định cứng nhắc những nội dung trong chương trình giáo dục được cung cấp trong
sách giáo khoa và quá trình tiếp thu ở nhà trường nhanh chóng bị lạc hậu so với tri
thức hiện đại.
 Việc kiểm tra đánh giá chủ yếu dựa trên kiểm tra khả năng tái hiện tri thức mà
không định hướng vào khả năng vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn.
 Phương pháp kiểm tra, đánh giá còn đơn điệu, thiếu tính đa dạng, chủ yếu thực
hiện đánh giá bằng các bài viết dạng tự luận, trắc nghiệm khách quan, vấn đáp,... gây
nên sự nhàm chán trong học tập, không phát huy cao năng lực của học sinh.
 Phương pháp dạy học mang tính thụ động và ít chú ý đến khả năng ứng dụng
nên sản phẩm giáo dục là những con người mang tính thụ động, hạn chế khả năng sáng
tạo và năng động.
 Chương trình dạy học tiếp cận năng lực là chương trình tiếp cận dựa vào kết
quả đầu ra (Outcome-based Education – OBE)
Tiếp cận kết quả đầu ra là cách tiếp cận nêu rõ kết quả- những khả năng hoặc kĩ
năng mà học sinh mong muốn đạt được vào cuối mỗi giai đoạn học tập trong nhà
trường ở một môn học cụ thể". Nói cách khác, cách tiếp cận này nhằm trả lời câu hỏi:
Chúng ta muốn học sinh biết và có thể làm (know-how) được những gì? Chứ không
chỉ biết và hiểu (know-what).
- Ưu điểm dạy học theo tiếp cận năng lực:
 Tạo điều kiện quản lý chất lượng kết quả đầu ra đã quy định, nhấn mạnh năng
lực vận dụng của học sinh.
 Hình thành cho học sinh khả năng kiểm soát được năng lực để từ đó đánh giá
được kết quả học tập phù hợp với bản thân.
 Chương trình được thiết kế, tổ chức giúp học sinh có thể chia sẻ, đánh giá lẫn
nhau hỗ trợ để đạt được kết quả học tập tốt.
 Khám phá cơ hội học tập đa dạng.
 Tạo ra các đồ dùng học tập đại diện cho từng năng lực học sinh.

28. 28
 Các khoá học và tài liệu học tập đánh giá phù hợp với các mục tiêu được xác
định rõ.
 Quá trình đào tạo chú trọng vào kết quả học tập hơn là chú trọng giới hạn
chương trình, thời gian.
 Dễ dàng nhận biết một cách linh hoạt để thay đổi quản lý, xây dựng chương
trình phù hợp với năng lực học sinh thông qua từng giai đoạn đánh giá.
 Tài liệu được thay đổi một cách linh hoạt để phù hợp với từng năng lực học
sinh, học sinh cũng có thể tự lựa chọn tài liệu phù hợp với năng lực của mình.
 Giúp người học không chỉ biết học thuộc, ghi nhớ mà còn phải biết làm thông
qua các hoạt động cụ thể, sử dụng những tri thức học được để giải quyết các tình
huống do cuộc sống đặt ra.
 Giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các
kĩ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo.
- Nhược điểm dạy học theo tiếp cận năng lực:
 Nếu vận dụng một cách sai lệch, không chú ý đầy đủ đến nội dung dạy học thì
có thể dẫn đến các lỗ hổng tri thức cơ bản và tính hệ thống của tri thức. Ngoài ra chất
lượng giáo dục không chỉ thể hiện ở kết quả đầu ra mà còn phụ thuộc quá trình thực
hiện.
→ Ngày nay, xã hội ngày một phát triển nên nhiệm vụ xã hội đặt ra cho giáo
dục ngày càng cao hơn. Giáo dục cần phải giải quyết những mâu thuẫn tri thức ngày
càng tăng mà thời gian đào tạo lại có hạn. Giáo dục cần đào tạo ra những con người
đáp ứng được những đòi hỏi của thị trường lao động và nghề nghiệp cũng như cuộc
sống, có khả năng hòa nhập và cạnh tranh quốc tế. Do đó, chúng ta cần phải chuyển
từ dạy học định hướng nội dung sang dạy học định hướng phát triển năng lực để giúp
cho học sinh hoàn thiện bản thân mình một cách toàn diện về trí, đức, thể, mĩ và ngoài
việc học để biết còn có thể vận dụng một cách có khoa học những nội dung kiến thức
đã học được để phát triển năng lực bản thân và tạo điều kiện phát triển chung cho
toàn xã hội. [1, 12]
1.4.2 Các biện pháp hình thành và phát triển năng lực cho học sinh THPT
Biện pháp 1: Định hƣớng lại mục tiêu dạy học theo hƣớng phát triển năng
lực cho học sinh

29. 29
Muốn hình thành và phát triển năng lực cho học sinh thông qua các hoạt động
dạy học việc đầu tiên là phải xác định được mục tiêu dạy học, từ đó mới có cơ sở để
hình thành nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học phù hợp với năng lực
của học sinh. Để đạt được các mục đích này cần phải thay đổi mục tiêu kiến thức và
mục tiêu kĩ năng cụ thể như sau:
Đối với mục tiêu kiến thức: Ngoài các yêu cầu về mức độ như nhận biết, tái
hiện kiến thức cần có những mức độ cao hơn như vận dụng kiến thức trong các tình
huống, các nhiệm vụ gắn với thực tế. Học sinh nắm được hệ thống tri thức khoa học
khách quan về nhiều lĩnh vực khác nhau.
Ngoài việc định hướng lại những mục tiêu về kiến thức không thể bỏ qua việc
định hướng mục tiêu kĩ năng để giúp cho học sinh phát triển năng lực. Đối với mục
tiêu kĩ năng: yêu cầu học sinh phát triển kĩ năng thực hiện các hoạt động đa dạng. Các
mục tiêu này đạt được thông qua các hoạt động trong và ngoài nhà trường. Nhấn mạnh
vai trò của người học với tư cách chủ thể của quá trình nhận thức, rèn cho học sinh khả
năng giải quyết vấn đề gắn với thực tiễn một cách linh hoạt.
Biện pháp 2: Đổi mới nội dung dạy học dựa trên những mục tiêu đã đặt ra
Để xây dựng nội dung dạy học theo định hướng phát triển năng lực cần phải:
- Chuyển từ dạy học theo định hướng nội dung – chú trọng kết quả đầu vào
sang định hướng năng lực – chú trọng kết quả đầu ra.
- Chuyển từ đánh giá tổng kết sang đánh giá quá trình; từ đánh giá chủ yếu ghi
nhớ, hiểu kiến thức... sang đánh giá năng lực vận dụng, giải quyết những vấn đề của
thực tiễn, đặc biệt chú trọng đánh giá các năng lực tư duy bậc cao như tư duy sáng tạo.
- Lựa chọn những nội dung nhằm đạt được kết quả đầu ra gắn với các tình
huống thực tiễn, các kiến thức tích hợp, liên môn. Chương trình chỉ quy định những
nội dung chính theo hướng phát triển năng lực không nên quy định chi tiết.
- Trong việc thiết kế bài dạy, cần xác định mục tiêu dạy học về kiến thức, kĩ
năng một cách rõ ràng, có thể đạt được, đánh giá và có thể kiểm tra.
- Trong việc xác định nội dung dạy học, không chỉ chú ý đến các kiến thức kĩ
năng chuyên môn mà cần chú ý những nội dung có thể phát triển các năng lực chung
như: năng lực phương pháp, năng lực xã hội, năng lực cá thể.
- Trong việc thiết kế nội dung dạy học cần bắt đầu từ bình diện vĩ mô: xác định
quan điểm, hình thức tổ chức dạy học phù hợp. Từ đó xác định các nội dung dạy học

30. 30
cụ thể và thiết kế hoạt động của giáo viên và học sinh theo trình tự các tình huống dạy
học nhỏ ở bình diện vi mô.
- Không chỉ giới hạn trong tri thức và kỹ năng chuyên môn mà còn những nội
dung nhằm phát triển năng lực như: Giáo dục cho học sinh nội dung chuyên môn,
giáo dục cho học sinh phương pháp – chiến lược, giáo dục cho học sinh giao tiếp xã
hội, giáo dục cho học sinh tự trải nghiệm, đánh giá. [1]
Biện pháp 3: Đổi mới phƣơng pháp, hình thức tổ chức dạy học ở trƣờng
THPT [1]
Phương pháp dạy học theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ chú ý tích
cực hoá học sinh về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn
đề gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động
trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập trong nhóm có ý
nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri
thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn cần bổ sung các chủ đề học tập
phức hợp nhằm phát triển năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp. Bằng các hoạt
động cụ thể như sau:
Một là, cải tiến các phương pháp dạy học truyền thống
Đổi mới phương pháp dạy học không có nghĩa là loại bỏ các phương pháp dạy
học truyền thống quen thuộc mà cần bắt đầu bằng việc cải tiến để nâng cao hiệu quả và
hạn chế nhược điểm của chúng. Để nâng cao hiệu quả của các phương pháp dạy học
này người giáo viên trước hết cần nắm vững những yêu cầu và sử dụng thành thạo các
kỹ thuật của chúng trong việc chuẩn bị cũng như tiến hành bài lên lớp, chẳng hạn như
kỹ thuật mở bài, kỹ thuật trình bày, giải thích trong khi thuyết trình, kỹ thuật đặt các
câu hỏi và xử lý các câu trả lời trong đàm thoại, hay kỹ thuật làm mẫu trong luyện tập.
Tuy nhiên, các phương pháp dạy học truyền thống có những hạn chế tất yếu, vì thế bên
cạnh các phương pháp dạy học truyền thống cần kết hợp sử dụng các phương pháp dạy
học mới, đặc biệt là những phương pháp và kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực và
sáng tạo của học sinh . Chẳng hạn có thể tăng cường tính tích cực nhận thức của học
sinh trong thuyết trình, đàm thoại theo quan điểm dạy học phát hiện và giải quyết vấn
đề.
Hai là, tăng cường sử dụng phương pháp, hình thức tổ chức dạy học giúp
phát triển năng lực cho học sinh.

31. 31
Ngoài những phương pháp, hình thức tổ chức dạy học truyền thống như thuyết
trình, đàm thoại, luyện tập cần tăng cường sử dụng phối hợp các phương pháp, hình
thức tổ chức giúp phát triển năng lực như:
- Bàn tay nặn bột là một phương pháp dạy học tích cực dựa trên thí nghiệm
nghiên cứu, áp dụng cho việc giảng dạy các môn khoa học tự nhiên. "Bàn tay nặn bột"
chú trọng đến việc hình thành kiến thức cho học sinh bằng các thí nghiệm tìm tòi
nghiên cứu để chính các em tìm ra câu trả lời cho các vấn đề được đặt ra trong cuộc
sống thông qua tiến hành thí nghiệm, quan sát, nghiên cứu tài liệu hay điều tra…
- Mô hình VNEN (Viet Nam Escuela Nueva): Chuyển hoạt động, hình thức dạy
học truyền thống: Thầy chủ động hướng dẫn học sinh tìm ra tri thức sang học sinh tự
giác tổ chức các hoạt động học tập của mình. Học sinh biết hợp tác và thông qua sự
tương tác giữa các thành viên trong nhóm học tập, học sinh hoàn toàn chủ động để
khám phá và tìm ra tri thức. Học sinh tự đánh giá bản thân mình, và được bạn bè đánh
giá thông qua hoạt động nhóm. Phối hợp quy trình của các môn học hiện nay với tiến
trình 10 bước học tập và qui trình 5 bước lên lớp của mô hình VNEN. Tức là theo qui
trình của tiết dạy các môn học hiện nay giáo viên lồng ghép, thay đổi một số hình thức
lên lớp mà trong đó giáo viên mang tính chủ đạo sang các hoạt động học sinh tự tổ
chức các hoạt động học tập của cá nhân, nhóm, lớp… thông qua các “lô gô” và “lệnh”.
- Dạy học theo tình huống (Situated learning): Dạy học được tổ chức theo
những chủ đề phức hợp gắn với các tình huống thực của cuộc sống và nghề nghiệp.
Quá trình dạy học được tổ chức trong một môi trường tạo điều kiện kiến tạo tri thức
theo cá nhân và trong mối quan hệ xã hội của việc học tập. “Giáo dục là chuẩn bị cho
người học vào việc giải quyết các tình huống của cuộc sống”. Việc học cần được liên
hệ với các tình huống hiện thực (SoulB. Robinsohn 1967).
- Nghiên cứu trường hợp (Case study method): Trong đó người học tự lực
nghiên cứu một tình huống thực tiễn và giải quyết các vấn đề của tình huống đặt ra.
- Dạy học dự án (Project – based learning): Học sinh thực hiện một nhiệm vụ
học tập phức hợp gắn liền với thực tiễn, kết hợp lý thuyết với thực hành, tự lực lập kế
hoạch, thực hiện và đánh giá kết quả. Hình thức làm việc chủ yếu là theo nhóm, kết
quả dự án là những sản phẩm hành động có thể giới thiệu được.
- Dạy học theo trạm (learning by station) là cách thức tổ chức dạy học đặt dấu
nhấn vào việc tổ chức nội dung dạy học thành từng nhiệm vụ nhận thức độc lập của

32. 32
các nhóm học sinh khác nhau. Học sinh có thể thực hiện nhiệm vụ theo cặp, theo
nhóm hoặc hoạt động cá nhân theo một thứ tự linh hoạt. Việc phân hóa trong dạy học
theo trạm khá là linh hoạt, đa dạng, có thể thực hiện phân hóa theo nội dung, cũng có
thể tổ chức dạy học theo trạm với sự phân hóa về mức độ hướng dẫn cụ thể, chi tiết
hay là khái quát, định hướng chung thông qua hệ thống phiếu trợ giúp.
- Các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học khác như: Khăn trải bàn, mảnh
ghép, bể cá, đổ bi, theo góc, 1 phút, hỏi dây chuyền, hỏi chuyên gia,…
Ba là, kết hợp đa dạng các phương pháp với nhau.
Không có một phương pháp dạy học toàn năng phù hợp với mọi mục tiêu và
nội dung dạy học. Mỗi phương pháp và hình thức dạy học có những ưu, nhựơc điểm
và giới hạn sử dụng riêng. Vì vậy việc phối hợp đa dạng các phương pháp và hình thức
dạy học trong toàn bộ quá trình dạy học là phương hướng quan trọng để phát huy tính
tích cực và nâng cao chất lượng dạy học.
Bốn là, đổi mới quan hệ giáo viên – học sinh theo hướng cộng tác.
Đối với việc dạy học truyền thống việc truyền thụ kiến thức chỉ theo một chiều
giáo viên đọc chép, giáo viên hoạt động là chủ yếu nên học sinh trở nên thụ động, tiếp
nhận kiến thức một cách máy móc. Phương pháp dạy học phát triển năng lực chú trọng
đến việc tích cực hoá học sinh hoạt động trí tuệ, rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề,
những tình huống trong cuộc sống, tham gia các hoạt động nhóm, vì vậy cần đổi mới
mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh theo hướng cộng tác trao đổi qua lại lẫn nhau.
Giáo viên hướng dẫn cho học sinh tự tìm tòi kiến thức.
Năm là, vận dụng dạy học theo định hướng hành động.
Dạy học định hướng hành động là quan điểm dạy học nhằm làm cho hoạt động
trí óc và hoạt động chân tay kết hợp chặt chẽ với nhau. Trong quá trình học tập, học
sinh thực hiện các nhiệm vụ học tập và hoàn thành các sản phẩm hành động, có sự kết
hợp linh hoạt giữa hoạt động trí tuệ và hoạt động tay chân. Đây là một quan điểm dạy
học tích cực hoá và tiếp cận toàn thể. Vận dụng dạy học định hướng hành động có ý
nghĩa quan trong cho việc thực hiện nguyên lý giáo dục kết hợp lý thuyết với thực tiễn,
tư duy và hành động, nhà trường và xã hội.
Dạy học theo dự án là một hình thức điển hình của dạy học định hướng hành
động, trong đó học sinh tự lực thực hiện trong nhóm một nhiệm vụ học tập phức hợp,
gắn với các vấn đề thực tiễn, kết hợp lý thuyết và thực hành, có tạo ra các sản phẩm có

33. 33
thể công bố. Trong dạy học theo dự án có thể vận dụng nhiều lý thuyết và quan điểm
dạy học hiện đại như lý thuyết kiến tạo, dạy học định hướng học sinh, dạy học hợp tác,
dạy học tích hợp, dạy học khám phá, sáng tạo, dạy học theo tình huống và dạy học
định hướng hành động.
Sáu là, vận dụng dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề:
Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề là quan điểm dạy học nhằm phát triển
năng lực tư duy, khả năng nhận biết và giải quyết vấn đề. Học sinh được đặt trong một
tình huống có vấn đề, đó là tình huống chứa đựng mâu thuẫn nhận thức, thông qua
việc giải quyết vấn đề, giúp học sinh lĩnh hội tri thức, kỹ năng và phương pháp nhận
thức. Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề là con đường cơ bản để phát huy tính tích
cực nhận thức của học sinh, có thể áp dụng trong nhiều hình thức dạy học với những
mức độ tự lực khác nhau của học sinh.
Các tình huống có vấn đề là những tình huống khoa học chuyên môn, cũng có
thể là những tình huống gắn với thực tiễn. Trong thực tiễn dạy học hiện nay, dạy học
phát hiện và giải quyết vấn đề thường chú ý đến những vấn đề khoa học chuyên môn
mà ít chú ý hơn đến các vấn đề gắn với thực tiễn. Tuy nhiên nếu chỉ chú trọng việc
giải quyết các vấn đề nhận thức trong khoa học chuyên môn thì học sinh vẫn chưa
được chuẩn bị tốt cho việc giải quyết các tình huống thực tiễn. Vì vậy bên cạnh dạy
học phát hiện và giải quyết vấn đề, lý luận dạy học còn xây dựng quan điểm dạy học
theo tình huống.
Bảy là, tăng cường sử dụng phương tiện và công nghệ thông tin hợp lý trong
dạy học.
Phương tiện dạy học có vai trò quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy
học, nhằm tăng cường tính trực quan và thí nghiệm, thực hành trong dạy học. Việc sử
dụng các phương tiện dạy học cần phù hợp với mối quan hệ giữa phương tiện dạy học
và phương pháp dạy học. Hiện nay, việc trang bị các phương tiện dạy học mới cho các
trường phổ thông từng bước được tăng cường. Tuy nhiên các phương tiện dạy học tự
làm của giáo viên luôn có ý nghĩa quan trọng, cần được phát huy.
Đa phương tiện và công nghệ thông tin vừa là nội dung dạy học vừa là phương
tiện dạy học trong dạy học hiện đại. Đa phương tiện và công nghệ thông tin có nhiều
khả năng ứng dụng trong dạy học. Bên cạnh việc sử dụng đa phương tiện như một
phương tiện trình diễn, cần tăng cường sử dụng các phần mềm dạy học cũng như các

34. 34
phương pháp dạy học sử dụng mạng điện tử (E-Learning). Phương tiện dạy học mới
cũng hỗ trợ việc tìm ra và sử dụng các phương pháp dạy học mới. Webquest là một ví
dụ về phương pháp dạy học mới với phương tiện mới là dạy học sử dụng mạng điện
tử, trong đó học sinh khám phá tri thức trên mạng một cách có định hướng.
Tám là, sử dụng các kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực và sáng tạo.
Kỹ thuật dạy học là những cách thức hành động của giáo viên và học sinh trong
các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học. Các kỹ
thuật dạy học là những đơn vị nhỏ nhất của phương pháp dạy học.
Chín là, tăng cường các phương pháp dạy học đặc thù bộ môn.
Phương pháp dạy học có mối quan hệ biện chứng với nội dung dạy học. Vì vậy
bên cạnh những phương pháp chung có thể sử dụng cho nhiều bộ môn khác nhau thì
việc sử dụng các phương pháp dạy học đặc thù có vai trò quan trọng trong dạy học bộ
môn. Các phương pháp dạy học đặc thù bộ môn được xây dựng trên cơ sở lý luận dạy
học bộ môn. Ví dụ: Thí nghiệm là một phương pháp dạy học đặc thù quan trọng của
các môn khoa học tự nhiên; các phương pháp dạy học như trình diễn vật phẩm kỹ
thuật, làm mẫu thao tác, phân tích sản phẩm kỹ thuật, thiết kế kỹ thuật, lắp ráp mô
hình, các dự án là những phương pháp chủ lực trong dạy học kỹ thuật; phương pháp
“Bàn tay nặn bột” đem lại hiệu quả cao trong việc dạy học các môn khoa học;…
Biện pháp 4: Đổi mới kiểm tra, đánh giá các hoạt động dạy học
Đổi mới phương pháp dạy học cần gắn liền với đổi mới về đánh giá quá trình
dạy học cũng như đổi mới việc kiểm tra và đánh giá thành tích học tập của học sinh.
Đánh giá kết quả học tập là quá trình thu thập thông tin, phân tích và xử lý thông tin,
giải thích thực trạng việc đạt mục tiêu giáo dục, tìm hiểu nguyên nhân, đưa ra những
quyết định sư phạm giúp học sinh học tập ngày càng tiến bộ.
Có thể sử dụng một số công cụ đánh giá nhằm phát triển năng lực:
- Xây dựng phiếu hướng dẫn đánh giá theo tiêu chí (Rubic) là bảng thang điểm
chi tiết mô tả đầy đủ các tiêu chí mà người học cần đạt được. Nó là công cụ đánh giá
chính xác mức độ đạt chuẩn của học sinh và cung câp thông tin phản hồi để học sinh
tiến bộ không ngừng. Nội dung Rubric tập hợp các tiêu chí liên hệ với mục tiêu học
tập và được sử dụng để đánh giá hoặc thông báo về sản phẩm, năng lực thực hiện hoặc
quá trình thực hiện nhiệm vụ học tập.

35. 35
- Hồ sơ học tập là bộ sưu tập có hệ thống các hoạt động học tập của học sinh
trong thời gian liên tục. Nó giúp giáo viên và học sinh đánh giá sự phát triển và trưởng
thành của học sinh.Thông qua hồ sơ học tập, học sinh hình thành ý thức sở hữu hồ sơ
học tập của bản thân, từ đó biết được bản thân tiến bộ đến đâu, cần hoàn thiện ở mặt
nào.
- Một số công cụ đánh giá khác như: Ghi chép ngắn là việc đánh giá thường
xuyên thông qua quan sát học sinh trong lớp học, thẻ kiểm tra nhằm đánh giá kiến thức
của học sinh trước, trong và sau mỗi bài học hoặc sau mỗi chủ đề học tập, tập san có
thể được sử dụng để đánh giá quy trình học tập và sự phát triển của học sinh . Chúng
có thể ở dạng mở hoặc giáo viên cung cấp các câu hỏi, hướng dẫn cách làm.
Đánh giá theo năng lực không lấy việc kiểm tra khả năng tái hiện kiến thức đã
học làm trung tâm của việc đánh giá mà là khả năng vận dụng sáng tạo tri thức trong
những tình huống ứng dụng khác nhau. Đánh giá kết quả học tập theo từng giai đoạn
phát triển nhằm xác định mức độ thực hiện mục tiêu dạy học, có vai trò quan trọng
trong việc cải thiện kết quả học tập của học sinh.
Đánh giá kết các môn học, hoạt động giáo dục ở mỗi lớp và sau cấp học cần
phải:
- Dựa vào chuẩn kiến thức, kĩ năng (theo định hướng tiếp cận năng lực) từng
môn học, từng hoạt động, từng lớp; yêu cầu cơ bản cần đạt về kiến thức, kĩ năng, thái
độ (theo định hướng tiếp cận năng lực) của học sinh của mỗi cấp học.
- Phối hợp giữa đánh giá thường xuyên và đánh giá định kì, giữa đánh giá của
giáo viên và tự đánh giá của học sinh, giữa đánh giá của nhà trường và đánh giá của
gia đình, cộng đồng.
- Kết hợp giữa hình thức đánh giá bằng trắc nghiệm khách quan và tự luận
nhằm phát huy những ưu điểm của mỗi hình thức đánh giá.
- Có công cụ đánh giá thích hợp nhằm đánh giá toàn diện, công bằng, trung
thực, có khả năng phân loại, giúp giáo viên và học sinh điều chỉnh kịp thời việc dạy và
học.
Việc đổi mới công tác đánh giá kết quả học tập môn học của giáo viên được thể
hiện qua một số đặc trưng cơ bản sau:

36. 36
- Xác định được mục đích chủ yếu của đánh giá kết quả học tập là so sánh năng
lực của học sinh với mức độ yêu cầu của chuẩn kiến thức và kĩ năng môn học ở từng
chủ đề, từng lớp học, để từ đó cải thiện kịp thời hoạt động dạy và hoạt động học.
- Tiến hành đánh giá kết quả học tập môn học theo các công đoạn cơ bản là:
Xác định loại quyết định mà chúng ta sẽ phải đề ra, xác định các tiêu chí, thu thập
thông tin thích hợp có giá trị và đáng tin cậy, phân tích và xử lý thông tin, xác nhận kết
quả học tập và ra quyết định điều chỉnh hoạt động dạy và học. [1, 13]
2. BÀI TẬP VẬT LÝ VÀ BÀI TẬP VẬT LÝ THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC
2.1 Bài tập Vật lý
Bài tập là hệ thống những câu hỏi, bài toán nhằm giúp con người xử lý, rèn
luyện những vấn đề nào đó (bài toán: bất cứ vấn đề nào đưa ra cần giải quyết theo cách
tính toán). [2]
Bài tập Vật lý là bài tập đặt ra đòi hỏi phải giải quyết bằng những suy luận logic,
những phép toán và thí nghiệm dựa trên cơ sở các định luật, các thuyết Vật lý.
Theo nghĩa rộng, bài tập Vật lý được hiểu là mỗi vấn đề xuất hiện do nghiên
cứu tài liệu giáo khoa cũng chính là một bài toán đối với học sinh. Sự tư duy tích cực
luôn là việc giải bài tập.
2.1.1 Vai trò và chức năng của bài tập Vật lý trong dạy học
Trong quá trình dạy học Vật lý, các bài tập Vật lý có vai trò và chức năng quan
trọng đặc biệt, chúng được sử dụng theo những mục đích khác nhau:
- Bài tập Vật lý có thể được sử dụng như là phương tiện nghiên cứu tài liệu mới.
- Bài tập tạo ra tình huống có vấn đề để bước vào dạy bài mới.
- Bài tập giúp cho việc ôn tập đào sâu, mở rộng kiến thức.
Khi giải các bài tập, học sinh phải nhớ lại các công thức, định luật, kiến thức đã
học, có khi đòi hỏi phải vận dụng một cách tổng hợp các kiến thức khái quát trừu
tượng trong cả một chương, một phần hoặc giữa các phần, vào những trường hợp cụ
thể rất đa dạng, nhờ đó mà học sinh sẽ hiểu rõ hơn, ghi nhớ cũng chắc các kiến thức đã
học, nắm được những biểu hiện cụ thể của chúng trong thực tế, phát hiện ngày càng
nhiều những hiện tượng, khái niệm hoặc chịu sự chi phối của các định luật hay thuộc

37. 37
phạm vi ứng dụng của chúng. Ngoài những ứng dụng quan trọng trong kỹ thuật, bài
tập Vật lý sẽ giúp cho học sinh thấy được những ứng dụng muôn hình, muôn vẻ trong
thực tiễn của các kiến thức đã học.
Các khái niệm, định luật Vật lý rất đơn giản, nhưng biểu hiện của chúng trong
tự nhiên lại rất phức tạp. Bài tập sẽ giúp cho học sinh phân tích để nhận biết được
những trường hợp phức tạp.
- Bài tập có thể là điểm khởi đầu dẫn dắt đến kiến thức mới
Với trình độ toán học đã phát triển, nhiều khi các bài tập được sử dụng một
cách khéo léo có thể dẫn học sinh đến những suy nghĩ về một hiện tượng mới hoặc xây
dựng một khái niệm mới để giải thích hiện tượng mới do bài tập phát hiện ra.
- Giải bài tập Vật lý rèn luyện những kỹ năng, kỹ xảo vận dụng lý thuyết vào
thực tiễn, rèn luyện thói quen vận dụng kiến thức khái quát.
Có thể xây dựng rất nhiều bài tập có nội dung thực tiễn. Khi giải các bài tập đó
không chỉ làm cho học sinh nắm vững hơn các kiến thức đã học, mà còn tập cho học
sinh quen với việc liên hệ lý thuyết với thực tế vận dụng kiến thức đã học giải quyết
những vấn đề đặt ra trong cuộc sống như giải thích các hiện tượng cụ thể của thực tiễn,
dự đoán các hiện tượng có thể xảy ra trong thực tiễn.
- Giải bài tập là một trong những hình thức làm việc tự lực cao của học sinh.
Trong khi giải bài tập, do phải tự mình phân tích các điều kiện của đầu bài, tự
xây dựng những lập luận, kiểm tra và phê phán những kết luận mà học sinh rút ra được
nên tư duy học sinh được phát triển, năng lực làm việc tự lực của họ được nâng cao,
tính kiên trì được phát triển.
- Giải bài tập Vật lý góp phần làm phát triển tư duy sáng tạo của học sinh, bồi
dưỡng phương pháp nghiên cứu khoa học cho học sinh.
Trong khi giải bài tập học sinh phải huy động các thao tác tư duy để xây dựng
những lập luận, thực hiện việc tính toán, có khi phải tiến hành thí nghiệm, thực hiện
các phép đo, xác định sự phụ thuộc hàm số giữa các đại lượng, kiểm tra các kết luận
của mình (đánh giá kết quả giải quyết). Trong những điều kiện đó tư duy logic, tư duy
sáng tạo của học sinh được phát triển, năng lực giải quyết vấn đề và năng lực làm việc
độc lập của học sinh được nâng cao.
- Giải bài tập Vật lý để kiểm tra mức độ nắm vững kiến thức của học sinh.

38. 38
Bài tập Vật lý cũng là phương tiện hiệu quả để kiểm tra mức độ nắm vững kiến
thức của học sinh. Tuỳ theo cách đặt câu hỏi kiểm tra, ta có thể phân loại được các
mức độ nắm vững kiến thức của học sinh, khiến cho việc đánh giá chất lượng kiến
thức của học sinh được chính xác.
- Thông qua bài tập Vật lý có thể rèn luyện cho học sinh những đức tính tốt và
tác phong làm việc khoa học.
Khi giải bài tập học sinh có thể rèn luyện được tính tự lực cao, tính kiên trì vượt
khó, tính cẩn thẩn, tính khiêm tốn học hỏi…
2.1.2 Phân loại bài tập Vật lý
Có rất nhiều cách phân loại bài tập Vật lý. Nếu dựa vào phương tiện giải, có thể
chia bài tập Vật lý thành bài tập định tính, bài tập tính toán, bài tập thí nghiệm, bài tập
đồ thị. Nếu dựa vào mức độ khó khăn của bài tập đối với học sinh, có thể chia bài tập
thành bài tập tập dượt, bài tập tổng hợp, bài tập sáng tạo.
a) Bài tập định tính
Bài tập định tính là bài tập mà khi giải học sinh không cần phải thực hiện các
phép tính phức tạp hay chỉ làm những phép tính đơn giản, có thể tính nhẩm được.
Muốn giải bài tập định tính học sinh phải thực hiện những phép suy luận logic,
do đó phải hiểu rõ bản chất của các khái niệm, định luật Vật lý và nhận biết được
những biểu hiện của chúng trong các trường hợp cụ thể.
Đa số các bài tập định tính yêu cầu học sinh giải thích hoặc dự đoán một hiện
tượng xảy ra trong những điều kiện xác định.
Bài tập định tính có thể sử dụng một hình vẽ đơn giản, bài tập định tính có thể
chuyển thành một dạng của bài tập thí nghiệm.
b) Bài tập tính toán
Bài tập tính toán là những bài tập mà muốn giải chúng ta phải thực hiện một
loạt phép tính và kết quả là thu được một đáp số định lượng. Có thể chia bài tập tính
toán ra làm hai loại: bài tập tập dượt và bài tập tổng hợp.
c) Bài tập tính toán tập dượt
Bài tập tính toán tập dượt là những bài tập cơ bản, đơn giản, trong đó chỉ đề cập
đến một hiện tượng, một định luật và sử dụng một vài phép tính đơn giản. Những bài

39. 39
tập này có tác dụng củng cố kiến thức cơ bản vừa học, làm cho học sinh hiểu rõ ý
nghĩa của các định luật và các công thức biểu diễn chúng, sử dụng các đơn vị Vật lý và
thói quen cần thiết để giải những bài tập phức tạp hơn.
d) Bài tập tính toán tổng hợp
Bài tập tính toán tổng hợp là bài tập mà muốn giải nó thì phải vận dụng nhiều
khái niệm, định luật, dùng nhiều công thức. Loại bài tập này có tác dụng đặc biệt giúp
cho học sinh đào sâu, mở rộng kiến thức, thấy rõ những mối liên hệ khác nhau giữa
các phần của chương trình Vật lý, tập cho học sinh biết phân tích những hiện tượng
thực tế phức tạp ra thành những phần đơn giản tuân theo một định luật xác định.
e) Bài tập thí nghiệm
Bài tập thí nghiệm là bài tập đòi hỏi phải làm thí nghiệm để kiểm chứng lời giải
lý thuyết hoặc để tìm những số liệu cần thiết cho việc giải bài tập.
Bài tập thí nghiệm cũng có thể có dạng định tính hoặc định lượng.
Vận dụng các định luật Vật lý để lý giải các hiện tượng mới là nội dung chính
của bài tập thí nghiệm.
f) Bài tập đồ thị
Bài tập đồ thị là bài tập trong đó các số liệu được dùng làm dữ kiện để giải phải
tìm trong các đồ thị cho trước hoặc ngược lại đòi hỏi học sinh phải biểu diễn quá trình
diễn biến của hiện tượng nêu trong bài tập bằng đồ thị.
2.2 Bài tập Vật lý theo định hƣớng phát triển năng lực
2.2.1 Khái niệm
Bài tập Vật lý theo định hướng phát triển năng lực là bài tập Vật lý được xây
dựng nhằm khai thác những khả năng của cá nhân cho việc vận dụng những kiến thức,
kỹ năng, kỹ xảo.
2.2.2 Đặc điểm
Các thành tố quan trọng trong việc đánh giá việc đổi mới xây dựng bài tập là:
Sự đa dạng của bài tập, chất lượng bài tập, sự lồng ghép bài tập vào giờ học và sự liên
kết với nhau của các bài tập.

40. 40
Những đặc điểm của bài tập định hướng phát triển năng lực:
2.2.2.1 Yêu cầu của bài tập
- Có mức độ khó khác nhau.
- Mô tả tri thức và kỹ năng yêu cầu.
- Định hướng theo kết quả.
2.2.2.2 Hỗ trợ học tích lũy
- Liên kết các nội dung qua suốt các năm học.
- Làm nhận biết được sự gia tăng của năng lực.
- Vận dụng thường xuyên cái đã học.
2.2.2.3 Hỗ trợ cá nhân hóa việc học tập
- Chẩn đoán và khuyến khích cá nhân.
- Tạo khả năng trách nhiệm đối với việc học của bản thân.
- Sử dụng sai lầm như là cơ hội.
2.2.2.4 Xây dựng bài tập trên cơ sở chuẩn
- Bài tập luyện tập để bảo đảm tri thức cơ sở.
- Thay đổi bài tập đặt ra (mở rộng, chuyển giao, đào sâu và kết nối, xây dựng tri
thức thông minh).
- Thử các hình thức luyện tập khác nhau.
2.2.2.5 Bao gồm cả những bài tập cho hợp tác và giao tiếp
- Tăng cường năng lực xã hội thông qua làm việc nhóm.
- Lập luận, lí giải, phản ánh để phát triển và củng cố tri thức.
2.2.2.6 Tích cực hóa hoạt động nhận thức
- Bài tập giải quyết vấn đề và vận dụng.
- Kết nối với kinh nghiệm đời sống.
- Phát triển các chiến lược giải quyết vấn đề.
2.2.2.7 Có những con đường và giải pháp khác nhau
- Nuôi dưỡng sự đa dạng của các con đường, giải pháp.
- Đặt vấn đề mở.

41. 41
- Độc lập tìm hiểu.
- Không gian cho các ý tưởng khác thường.
- Diễn biến mở của giờ học.
2.2.2.8 Phân hóa nội tại
- Con đường tiếp cận khác nhau.
- Phân hóa bên trong.
- Gắn với các tình huống và bối cảnh.
2.2.3 Sự cần thiết của việc xây dựng bài tập phát triển năng lực.
Trong quá trình xây dựng hệ thống bài tập đối với chương trình bài tập truyền
thống có những hạn chế như sau:
- Tiếp cận một chiều, ít thay đổi trong việc xây dựng bài tập, thường là những
bài tập đóng.
- Thiếu về ứng dụng, chuyển giao cái đã học sang vấn đề chưa biết cũng như
các tình huống thực tiễn cuộc sống.
- Kiểm tra thành tích, chú trọng các thành tích nhớ và hiểu ngắn hạn.
- Quá ít ôn tập thường xuyên và bỏ qua sự kết nối giữa cái đã biết và cái mới.
- Tính tích lũy của việc học không được lưu ý đến một cách đầy đủ…
Còn đối với bài tập tiếp cận năng lực, những ưu điểm nổi bật là:
- Trọng tâm không phải là các thành phần tri thức hay kỹ năng riêng lẻ mà là sự
vận dụng có phối hợp trên cơ sở một vấn đề mới đối với người học.
- Rèn luyện cho học sinh những kĩ năng và kĩ xảo, phát triển năng lực tư duy
độc lập và nâng cao hiệu quả tự học.
- Tiếp cận năng lực không định hướng theo nội dung học trừu tượng mà luôn
theo các tình huống cuộc sống của học sinh, theo “thử thách trong cuộc sống”. Nội
dung học tập mang tính tình huống, tính bối cảnh và tính thực tiễn.
- So với dạy học định hướng nội dung, dạy học định hướng phát triển năng lực
định hướng mạnh hơn đến học sinh và các quá trình học tập.
Hệ thống bài tập định hướng phát triển năng lực chính là công cụ để học sinh
luyện tập nhằm hình thành, phát triển năng lực chuyển giao những vấn đề, tình huống
vào thực tiễn cuộc sống và là công cụ để giáo viên và các cán bộ quản lý giáo dục

42. 42
kiểm tra, đánh giá năng lực của học sinh và biết được mức độ đạt chuẩn của quá trình
dạy học.
2.2.4 Quy trình xây dựng hệ thống bài tập Vật lý theo định hƣớng phát triển năng
lực.
Sơ đồ 1: Sơ đồ khái quát quy trình xây dựng hệ thống bài tập Vật lý theo định
hướng phát triển năng lực.
Bƣớc 1: Xác định mục tiêu dạy học (phần nhiệt học)
Dựa vào chuẩn kiến thức, kỹ năng cần đạt đã được quy định trong mỗi bài của
chương “Nhiệt học” để xác định mục tiêu dạy học (được quy định trong tài liệu:
chương trình giáo dục phổ thông cấp THPT). Cụ thể, mục tiêu dạy học ứng phần nhiệt
học như sau:
Xác định mục tiêu dạy học
(chƣơng chất khí)
Xác định các năng lực cần hình thành và phát triển cho học sinh
khi học phần nhiệt học với từng kiến thức cụ thể
Sắp xếp các bài tập thành một hệ thống nhằm tối ƣu hóa
việc hình thành và phát triển năng lực cho học sinh
Xây dựng các bài tập để hình thành và
phát triển các năng lực trên

43. 43
Cung cấp cho học sinh những kiến thức khoa học cơ bản phần Nhiệt học.
Thông qua đó có thể giúp học sinh giải thích được các hiện tượng nhiệt thường gặp
trong cuộc sống, cũng như rèn luyện cho học sinh phương pháp đặc thù của môn Vật
lý là phương pháp thực nghiệm. Giúp học sinh làm quen với các cơ chế hoạt động của
các máy nhiệt để phần nào hướng nghiệp cho học sinh phổ thông.
Bƣớc 2: Xác định các năng lực cần hình thành và phát triển cho học sinh khi học
phần nhiệt học với từng kiến thức cụ thể
Dựa vào các năng lực chuyên biệt của môn Vật lý và mục tiêu dạy học phần
nhiệt học (đã xác định trong bước 1) để xác định các năng lực cần hình thành và phát
triển cho học sinh. Các năng lực cụ thể (đặc thù cho môn Vật lý) được chỉ rõ ở mục
1.2.3 của chương 1.
Bƣớc 3: Xây dựng các bài tập để hình thành và phát triển các năng lực trên
Từ các năng lực đã xác định ở bước 2 và nội dung kiến thức phần nhiệt học để
xây dựng các bài tập phù hợp nhằm hình thành và phát triển các năng lực đó.
Bƣớc 4: Sắp xếp các bài tập thành một hệ thống nhằm tối ƣu hóa việc hình thành
và phát triển năng lực cho học sinh
Theo trình tự các bài từ 28 đến 39 thuộc 3 chương: V, VI, VII trong SGK Vật lý
10 cơ bản. Tương ứng với bài tập từ 1 đến 129 trong phụ lục I, ta xếp chúng vào bảng
các năng lực trình bày ở “Bảng 13: Bài tập tương ứng cho các năng lực đặc thù của
môn Vật lý ”.
3. THỰC TRẠNG CỦA VIỆC HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
Để điều tra thực trạng của việc hình thành và phát triển năng lực, chúng tôi có
thiết kế mẫu phiếu “Khảo sát ý kiến về việc dạy học và kiểm tra đánh giá theo định
hướng phát triển năng lực” như sau:
PHIẾU KHẢO SÁT Ý KIẾN VỀ VIỆC DẠY HỌC VÀ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
1. Thầy (cô) đã từng nghe và tìm hiểu về việc dạy học theo định hướng tiếp cận
năng lực bao giờ chưa?
 Có
 Chưa
 Đã từng nghe nhưng chưa tìm hiểu, nghiên cứu

44. 44
Các câu từ 2 đến 6: thầy (cô) có thể chọn nhiều phương án.
2. Theo quan điểm của thầy (cô), “năng lực” được hiểu là gì?
 Năng lực là sự kết nối tri thức, hiểu biết, khả năng, mong muốn...
 Năng lực là tổ hợp các thuộc tính độc đáo của cá nhân phù hợp với những yêu
cầu của một hoạt động nhất định, đảm bảo cho hoạt động có kết quả tốt.
 Năng lực là khả năng thực hiện, là kết quả đầu ra của hoạt động: học để biết và
làm.
 Năng lực là sự tích hợp các kĩ năng tác động một cách tự nhiên lên các nội
dung trong một loại tình huống cho trước để giải quyết những vấn đề trong
tình huống đã đặt ra.
 Khác
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
3. Theo thầy (cô), lợi ích từ việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng
chú trọng phát triển năng lực học sinh có thể là:
 Trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, tự chủ, sáng tạo...của người học.
 Huy động được các thành tố năng lực chung và chuyên biệt phát triển trong
một con người.
 Phản ánh được sự hội tụ, tích hợp của cá kết quả học tập nhiều giai đoạn
 Xây dựng được một thước đo giá trị của một hoạt động học
 Học sinh không chỉ học thuộc, ghi nhớ mà còn phải biết làm thông qua các
hoạt động cụ thể, giải quyết được các tình huống do cuộc sống đặt ra.
 Khác
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
4. Theo ý kiến của thầy (cô), đâu là những “năng lực chuyên biệt” của môn Vật
lý?
 Năng lực giải quyết vấn đề
 Năng lực hợp tác
 Năng lực quan sát

45. 45
 Năng lực giao tiếp
 Năng lực tư duy phê phán
 Năng lực thực nghiệm
 Năng lực tự học
 Năng lực sáng tạo, tự chủ
 Năng lực làm việc nhóm
 Khác .....................................................................................................................
.....................................................................................................................................
5. Đã là dạy học thì phải có phương pháp. Vậy theo thầy (cô) phương pháp nào
dưới đây có thể áp dụng vào việc dạy học nhằm tạo điều kiện phát triển năng
lực học sinh?
 Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề
 Dạy học dựa trên tìm tòi, khám phá khoa học (inquiry by learning)
 Dạy học dự án
 Dạy học ngoại khóa
 Dạy học phân hóa
 Dạy học theo trạm (learning by station)
 Dạy học nghiên cứu tình huống
 Dạy học VNEN (Viet Nam Escuela Nueva)
 Khác
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
6. Những đặc thù của bài tập dạy học phát triển năng lực, theo quan điểm của
thầy (cô) đó có thể là:
 Có mức độ khó khác nhau
 Định hướng theo kết quả
 Liên kết các nội dung qua suốt các năm học
 Có những con đường tiếp cận và giải pháp khác nhau
 Tích cực hóa hoạt động nhận thức (như kết nối với kinh nghiệm sống...)
 Lập luận, lí giải, phản ánh để phát triển và củng cố tri thức
 Gắn với các tình huống và bối cảnh

46. 46
 Gắn với các năng lực đặc thù của môn học
 Khác
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
Ý kiến khác của thầy (cô) (nếu có):
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
Thầy (cô) vui lòng để lại họ và tên của mình và tên trường mình đang công tác:
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
Chúc quý thầy (cô) một ngày làm việc vui vẻ!
Kết quả của phiếu khảo sát ở phụ lục II.
Sau khi điều tra, chúng tôi có một số kết luận như sau:
- Dạy học theo định hướng phát triển năng lực là một vấn đề mới chưa được phổ
biến rộng ở nước ta, một số ít giáo viên có biết về khuynh hướng phát triển này nhưng
không có nhiều thời gian để tìm hiểu rõ.
- Việc định hướng kiểm tra, đánh giá năng lực trong thực tế còn nhiều hạn chế.
- Các trường phổ thông chưa có điều kiện để áp dụng.