Turuun sanhuu L1.2019-2020

1. ТӨРИЙН САНХҮҮГИЙН ШИНЖЛЭХ
УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ, СУДЛАХ ЗҮЙЛ
Сэдвийн агуулга:
1.Төрийн санхүүгийн шинжлэх ухааны үүсэл, хөгжил
2. Төрийн санхүүгийн судлах зүйл
3. Төрийн санхүүгийн үүрэг

2. 1. Төрийн санхүүгийн шинжлэх ухааны үүсэл,
хөгжил
Санхүү гэдэг нэр томьёо нь financia буюу төлбөр,
орлого гэсэн латин үгнээс гаралтай.
Энэ нь цаашдаа мөнгөн хөрөнгийн нөөцийг
бүрдүүлэхтэй холбоотойгоор мөнгөн хөрөнгө,
гүйлгээний тогтолцоо гэсэн агуулгаар олон улсын
хэмжээнд хэрэглэгдэх болсон байна.
Санхүү нь олон салбар, эдийн засгийн янз бүрийн
хүрээ, олон чиглэлээр хөгжиж ирсний нэг нь төрийн
санхүү юм.

3. Санхүү нь төрөөс улс төр, нийгэм, эдийн засгийн
үүргийг гүйцэтгэх мөнгөн нөөцийн бүрдэлтэй
холбоотойгоор Public financial хэмээн нэр томъёо
үүссэн байна.
Энэхүү нэр томъёог XV зууны үед Италид мөнгөний
төлбөр, XVI зууны үед Францад төрийн орлого,
зарлага гэсэн утгаар хэрэглэж байсан гэсэн мэдээ бий

4. Төрийн санхүүгийн үйл ажиллагааны үндэс
суурь нь нэлээд эртний үеэс тавигдсан гэж үздэг.
Тухайлбал эртний Грекийн сэтгэгч алдарт
Аристоталь, сонгодог онолч Ксенофант нар боолыг
болон төрийн өмчийг түрээсээр өгөх, гаалийн
татвар, албан татвар ноогдуулах зэрэг нь төрийн
орлогын төрөлд хамаарна хэмээн үзэж байсан.

5. Төр үүссэн цаг үеэс төрийн эрх, чиг үүргийг
хэрэгжүүлэх шаардлагын дагуу төрийн мэдэлд
тодорхой хэмжээний хөрөнгө төвлөрүүлж, түүнийг
эргэж зарцуулах асуудал зүй ёсоор гарч ирсэн.
Санхүүгийн шинжлэх ухааныг 15-р зуунд
Итали улсын хойд талын хотуудад улс төрийн эдийн
засагтай хамт үүссэн гэж үздэг.

6. 16-р зуун гэхэд төрийн мэдлийн хөрөнгө
хүрэлцэхгүй байсны улмаас төр өөрийн орлогыг
нэмэгдүүлэхийн тулд албан татвар, гаалийн татвар, онц
эрхийг ашиглах болсон байна.
Энэ төрийн санхүүгийн салбар нь судлаачдын
анхаарлыг илүү их татах болжээ.
Тухайлбал 1577 онд Францын нэрт эдийн засагч
Ж.Бодены (1530-1597) "Санхүү, төрийн тархи" хэмээх
бүтээл гарсан байна.

7. Энэхүү бүтээлдээ хааны орлогыг долоон эх
үүсвэрээс бүрдэнэ гэсэн орлогын ангилал гаргасан.
Үүнд:
1.Төрийн мэдлийн хөрөнгө
2.Дайны олз
3.Худалдааны орлого
4.Найрамдалт орнуудаас өгсөн бэлэг
5.Холбоотнуудын хураамж
6.Бараа гаргах, оруулахад авах гаалийн татвар
7.Байлдан дагуулж эзэлж авсан орны ард түмний
алба, гувчуур

8. Ж.Боден хэлэхдээ санхүүгийн сайн системийн
үндэс нь төрийн мэдлийн хөрөнгө, гаалийн татвараас
олох орлого гэж үзсэн. Өөрөөр, хэлбэл энэ хоёр
орлогын эх үүсвэр бол хамгийн чухал болохыг
тэмдэглсэн.
XVII зуунд Европын ихэнхи орнуудад татварын
хэрэгцээ маш их нэмэгдсэнтэй уялдаж санхүүгийн
сэтгэлээ идэвхижсэн бөгөөд шууд ба шууд бус
татварын аль нь илүү ач холбогдолтой талаар маргаан
гарч байжээ.

9. 17 зууны үед Английн эрдэмтэд болох Т.Гоббс,
Д.Локк нар шууд бус татварыг чухалчилж, татварыг
ноогдуулахдаа жигд, тэгш байдал, дундаж байх
зарчмыг баримтлах нь зүйтэй гэж үзэж байсан.
1642 онд Т.Гоббс хаан албатуудад татвар ноогдуулах
давамгай эрхийн тухай бичсэн нь тухайн үедээ
эрдэмтэн, судлаачдын анхаарлыг их татсан.

10. 17-18 зууны үеийн Германы санхүүчид болох
Л.Фан Секендорф (1626-1692), Ф.Юсти, И.Зонненрельс
(1733-1817) нар санхүүгийн шинжлэх ухааныг өргөн
утгаараа төрийн аж ахуйг судалдаг шинжлэх ухааны
нэг хэсэг гэж үзсэний дээр санхүүгийн онол
санхүүгийн шинжлэх ухааны ерөнхий системийг бий
болгоход гол үүрэг гүйцэтгэсэн.

11. Мөн Германы эрдэмтэн К.Г.Рау 19 зууны эхний хагаст
санхүүгийн шинжлэх ухааныг нийгмийн мэдлэгийн бие
даасан салбар болон хөгжих үндсийг тавьсан гэж үздэг.
Учир нь түүний бичсэн "Санхүүгийн шинжлэх ухааны
үндсэн эхлэл" хэмээх сурах бичиг 1832 онд хэвлэгдсэн.
Энэхүү сүрах бичиг нь Гөрмандаа төдийгүй бусад
улс оронд санхүүгийн шинжлэх ухааны үндсэн гарын
авлага болж алдаршсан. Иймээс 1868 оныг хүртэлх
хугацаанд уг сүрах бичиг 6 удаа хэвлэгджээ.

12. XIX зууны сүүлийн хагсаас ХХ зууны эхэнд
санхүүгийн шинжлэх ухааныг судлах асуудал улам их
хөгжиж, энэхүү хөгжилд Германы эрдэмтэн А.Вагнер,
Италын эрдэмтэн Л.Косса, Английн эрдэмтэн А.Пигу,
Эрлагений эрдэмтэн К.Т.Эеберег, Францын эрдэмтэн
П.Леруа Болье нар өөрсдийн хувь нэмрийг оруулсан
байна.
Эдгээр эрдэмтэд санхүүгийн шинжлэх ухаан гэсэн
нэрийн дор төрийн санхүүгийн тухай шинжлэх
ухааныг ойлгоно гэж үзсэн.

13. Германы эрдэмтэн А. Вагнер
Берлиний их сургуулийн профессор А. Вагнер 1880
онд “Санхүүгийн шинжлэх ухааны тухай” гурван бүлэг
бүхий сурах бичигтээ санхүүгийн ойлголтын,
санхүүгийн байгууллагын, зардал ба орлогын, гааль ба
татварын, албан татварын, санхүүгийн түүх, эрх зүй,
статистикийн тухай өргөн агуулгатайгаар тайлбарласан.
Адольф Вагнер дахин хуваарилалтын зарчмаар төрийн
үйл ажиллагааг өргөжүүлэх шаардлагатай гэсэн онолыг
дэвшүүлсэн.

14. Тэрээр орчин үеийн ард түмнүүдийн төр ганц хууль
зүй, засаглалын төр байхаа больж төрийн үйлчилгээг
соёл, чинээлэг аж амьдралын төлөө дэлгэрүүлж, улам
хүчтэй төр болж байна гэдгийг нотолсон.
Мөн хувийн аж ахуй болон бусад байгууллага
/албадлагын хамтлаг, өөрөө удирдах байгууллага / аль
аль нь огт хийж чадахгүй, эсвэл гагцхүү зардал
ихтэйгээр хийж чадах тйим үйл ажиллагааг төр өөрийн
иргэдийн хэрэгцээг хангахын тулд үүрэг хүлээх ёстой
болдог нийтлэг үзэгдэл юм гэжээ.

15. Эрлагений профессор К.Т. Эеберги
К.Т. Эебергийн 1882 онд бичсэн “ Санхүүгийн
шинжлэх ухааны найруулал” хэмээх ном нь
санхүүгийн шинжлэх ухааны хөгжлийн түүхэнд
хамгийн олон / 18 удаа / хэвлэгдэж, маш ихээр
борлогдсон бөгөөд уг бүтээлд санхүүгийн шинжлэх
ухаан бол төр, муж, орон нутаг өөрийн зорилгыг
хэрэгжүүлэхэд шаардагдах материаллаг баялгийг олж
авах, зарцуулах, аж ахуйг удирдахад баримтлах ёстой
зарчмуудын илэрхийлэл гэж үзсэн.

16. К.Т. Эеберг нь санхүүгийн шинжлэх ухаан бол төрийн
санхүүгийн тухай шинжлэх ухаан мөн гэдгийг
үндэслэгч юм.
Тэрээр санхүүгийн шинжлэх ухааныг аж ахуйн
бүтцээс хамааруулан дараах хэсгүүдэд хуваасан
байна.
Үүнд :
• Зардлын тухай сургаал
• Орлогын тухай сургаал
• Зээлийн тухай сургаал

17. Италын эрдэмтэн Л.Косса
Санхүүч Л. Косса 1896 онд бичсэн “Санхүүгийн
шинжлэх ухааны үндэс ” номондоо санхүүгийн
шинжлэх ухаан бол төрийн хөрөнгийн тухай онол юм.
Хөрөнгийг бүрдүүлэх, удирдах, ашиглах сайн
дүрэмтэй байх ёстойг чухалчилсан байна.
Тэрээр санхүүгийн шинжлэх ухааныг төрийн зардал,
орлого, тэдгээрийн харьцаа гэсэн гурван бүлэгт хуваан
авч үзсэн

18. Л.Косса санхүүгийн бодлогыг санхүүгийн шинжлэх
ухааны судлах зүйлээс салгалгалгүйгээр, санхүүгийн
шинжлэх ухааны гол зорилго нь төрийн аж ахуйг
зохистой удирдах зарчмуудыг зааж өгөхөд оршино
гэжээ.
Францын нэрт эдийн засагч П.Леруа Болье
Тэрээр өөрийн бүтээлдээ төрийн зардлын тухай
ойлголтыг тайлбарлаж, “Санхүүгийн шинжлэх ухаан
бол төрийн орлогыг амьдралд хэрхэн хэрэглэх тухай
шинжлэх ухаан юм” хэмээн тэмдэглэжээ.

19. Английн эрдэмтэн санхүүч, профессор А. Пигу
1927 онд бичсэн төрийн зардал, татвар, зээл гэсэн
гурван бүлэг бүхий “Төрийн санхүүгийн туршлага”
хэмээх бүтээлдээ төрийн зардлууд нь улс ардын аж
ахуйн дотоод шинжтэй гэдгийг тайлбарласан байна.
Английн эрдэмтэн А. Смит
Татвар ногдуулах зарчмыг “Үндэстнүүдийн баялаг”
хэмээх бүтээлдээ тодорхойлсон байна.
Үүнд :
• Жигд тэгш байдлын зарчим. Татвар төлөгч нь
татвараа өөрийн орлого, эд хөрөнгөд нийцүүлэн төлөх.

20. Тодорхой байдлын зарчим. Татварын хэмжээ болон
татвар төлөх байгууллага нь хатуу тогтоогдсон байх
татвар нь сайн дурын биш байна.
Тохиромжтой хялбар байдлын зарчим. Татвар төлөх
хугацаа нь татвар төлөгчидөд тааламжтай, амар,
хялбар байх.
Шударга байдлын зарчим. Улсын мэдэлд очиж байгаа
татвар нь татвар төлөгчийн орлогоос төлөгдөж байгаа
татварын хэмжээнээс багагүй хэмжээтэй байх.

21. А.Смит улсын өрийг нэмэгдүүлж, зардлыг тогтмол
өсгөдөг шаалтгааныг илрүүлэх, /тэрээр колонийн
дайныг зогсоохыг шаардаж байсан/ үйлдвэрлэлийн бус
шинж чанартай зардлыг багасгах / сүм, хийдийн/
талаар үзэл баримтлал гаргахын зэрэгцээ төрийн нөөц
бий болгох ганц арга бол төрийн зардлыг багасгах
явдал гэж үзсэн.
Д.Рикардо
А.Смитийн нэгэн адил татварын хэмжээг
нэмэгдүүлдэг үйлдвэрлэлийн бус зардлын талаар авч
үзсэн бөгөөд татвар бол төрийн мэдэлд очиж байгаа
газар, хөдөлмөр, бүтээгдэхүүний нэг хэсэг гэж
тодорхойлсон.

22. Жон Батист Сей
Төрийн санхүүгийн тогтолцоо хэдий чинээ сайн
байна, татвар төдий чинээ бага ногдоно.
Шалтгаан нь төрд төлөгдсөн татварыг эдийн засаг,
нийгмийн хөгжүүлэхэд зарцуулагдсан гэж тооцох
болох ба татвар хураах зардал юугаар ч нөхөгдөхгүй
гэдгийг онцлон тэмдэглэсэн.

23. Жан Мейнард Кейнс
Энэ үед Английн эдийн засагч Жан Мейнард Кейнс
төрийн санхүүгийн үүрэг нь дан ганц төсвийг бус
нийт эдийн засгийг тэнцвэржүүлэхэд чиглэх ёстой
гэсэн шинэ онол гаргасан байна.
Төрийн санхүүгийн бодлогоор нийт эрэлтийг
зохицуулах замаар эдийн засгийн тэнцвэрт байдлыг
хангах нь түүний онолын суурь болж байсан юм.

24. Пол П.Самуэльсон
Тэрээр “Улсын зардлын цэвэр онол” бүтээлдээ зах
зээл аяндаа бүтээгддэггүй, батлан хамгаалах, эрүүлийг
хамгаалах зэрэг нийгмийн чанартай бараа үйлчилгээг
улсын төсвөөс санхүүжүүлах ёстой, тэдгээр нь
нийгмийн аж байдлыг сайжруулахад чиглэсэн үйл
ажиллагаа явуулдаг гэсэн эдийн засгийн онолын загвар
гаргасан байна.

25. Америкийн санхүүч Ричард Масгрейв зах зээлийн
эдийн засагт төр үндсэн 3 чиг үүрэг гүйцэтгэнэ гэж
үзсэн. Үүнд :
Байршлын чиг үүрэг
Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоонд тодорхой
бараа үйлчилгээг хувийн аж ахуйн субъект
нийлүүлдэггүй эсвэл хэрэглэдэггүй.
Хуваарилалтын чиг үүрэг
Зах зээл эдийн засгийн хуваарилалтын үйл явц нь
нийгмийн бодлогын хувьд тааламжтай бус үр дүнд
хүргэдэг.
Тогтворжуулах чиг үүрэг
Төсвийн бодлогыг бүрэн ажил эрхлэлт, үнийн
тогтвортой байдал, эдийн засгийн жигд өсөлтийг
барьж байх хэрэгсэл болгон ашиглах явдал болно.

26. Нийгмийн барааг төр бий болгох ёстой.
Энэ нь үйлдвэрлэлийн үйл явцыг заавал өөртөө авна
гэсэн үг биш юм.
Жишээбэл, энд төрөөс шүүх, аюулгүй байдлыг
хангах, засаг захиргааны удирдлага, дэд бүтэц зэргийг
санхүүжүүлэх үүргийг судлаач Хедткамп төрийн
төрөлхийн чиг үүрэг гэж нэрлэжээ.

27. Ж.К.Гелбрейт ажилгүйдлийн тэтгэмж их байгаагаас
хүмүүс ажил хийхгүй байна гэж үзэж байв.
Энэ үзэл баримтлал нэгэн сонин дүгнэлтэнд хүргэдэг.
Жишээлбэл. ядуучууд хэтэрхий их мөнгөтэй байгаа
учраас, харин баячууд дэндүү бага мөнгөтэй учраас
ажил хийхгүй байна.
Ингэж үзсэнээрээ орчин үеийн ажилгүйдэл сайн
дурын шинж чанартай гэж үзээд эдийн засаг дахь
төрийн оролцоог багасгахыг шаардаж байв.

28. Монетаризмын онол нь Мильтон Фридманы үйл
ажиллагааны үр дүнд тодрон гарсан бөгөөд орчин
үеийн эдийн засгийн үзэл бодолд түүний нөлөө их юм.
М.Фридманы "Мөнгөний тооны онолын салбар дахь
судалгаа ном нь мөнгөний тооны онолын орчин үеиин
тайлбар болдог төдийгүй монетаризмын хөгжилд
чухал үүрэг гуйцэтгэжээ.
Тэрээр төрийн үйл ажиллагааг төдийлэн үл сайшаадаг
учир "Хувь заяагаа сонгох нь" номондоо "туршлагаас
үзэхэд төр үйл ажлыг нэг л эхэлсэн бол зогсоох нь тун
ховор байдат.

29. Үйл ажиллагаа нь хүлээсэн үр дүнг авчирч чадахгүй
байхад чинь багасгаж хумихын оронд улам тэлж төсөвт
өртгийг нь улам нэмэгдүүлдэг'' гэж өгүүлжээ.
Энд авч үзсэн санхуугийн онолчид, эдийн засагчдын
дэвшүүлсэн санаа, үзэл баримтлал, онолоос үзэхэд
эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн түүхэн тодорхой
нөхцөл байдал бүрт төрийн санхүүгийн онол байнга
өөрчлөгдөж ирсэн нь харагдаж байна.
Ийнхүү төрийн санхүүгийн шинжлэх ухаан өнөөг
хүртэл хөгжиж, судлах зүйл нь өргөжсөөр байна.

30. 2. Төрийн санхүүгийн судлах зүйл
Санхүү бол дотоодын нийт бүтээгдэхүүний
хуваарилалт, дахин хуваарилалтын үндсэн дээр
мөнгөн хөрөнийн сан бүрдүүлж, ашиглахтай
холбоотой эдийн засгийн харилцааны систем юм.
Төрийн санхүү бол санхүүгийн харилцааны
томоохон салбарын нэг бөгөөд мөнгөн хөрөнгийн санг
байгуулах, түүнийг зарцуулах, хуваарилах, ашиглах
үед төрөөс санхүүгийн удирдлагын арга хэрэгслүүдээр
дамжуулан эдийн засагт оролцох харилцааны систем
юм.

32. Төрийн санхүү бол төрийн зүгээс татвар ногдуулах,
төсөв бүрдүүлэлт, зардал гаргах, санхүүжилт олгох
зэрэг үйл ажиллагаа, төрийн мэдлийн хөрөнгө
нөөцийн байршуулалт, орлогын хуваарилалт, төрөөс
эдийн засагт оролцох оролцоо, төрийн санхүүгийн
бодлогын эдийн засагт нөлөөлөх байдал зэргийг
судалдаг шинжлэх ухаан юм.
Засгийн газар мөнгийн хэрхэн өсгөх, мөнгөн
хөрөнгийг хэрхэн зацуулах болон тэдгээр үйл
ажиллагааны үр дүн эдийн засаг нийгэмд хэрхэн
нөлөөлж буйг судалдаг эдийн засийн нэг чухал талбар
болно.

33. Засгийн газар, улс, үндэстэн, орон нутаг гээд
бүхий л түвшинд нийгмийн гишүүд, иргэдийг
шаардлагатай үйлчилгээгээр хангах, тэдгээрт төлөх
санхүүгийн нөөцийг бүрдүүлэх асуудлыг авч үздэг.
Сүүлийн жилүүдэд даяаршил, интеграцчилал,олон
улсын эдийн засаг, бизнесийн орчин, дэлхий нийтийг
хамарсан санхүү эдийн засгийн хямралтай холбоотой
төрийн санхүүгийн удирдлагын үүрэг, ач холбогдол
эрс нэмэгдэх болсон.

34. Төрийн санхүү нь дараах асуудалд анхаарлаа
хандуулдаг.
1) Зах зээлийн эдийн засагтай улс орнуудад эдийн
засгийн нөөц, баялгийг хуваарилахад зах зээлийн
тогтолцоо нь төгс систем байж чаддаггүй. Иймд
төрөөс эдийн засагт оролцох замаар орлогын
хуваарилалтыг зохицуулах бодлогыг хэрэгжүүлэх

35. 2) Төрийн байгууллага, төрийн өмчит үйлдвэрийн
газар, төрийн өмчийн оролцоотой аж ахуйн
нэгжүүдийн тавьсан зорилго, зорилтот хүрэх арга
замыг тодорхойлж өгөх, тэдэнд санхүүгийн дэмжлэг
үзүүлэх, татаас олгох, мэргэжил арга зүйн зөвлөгөө
өгөх
3) Улс орны эдийн засаг, санхүүгийн чадавхийг
бэхжүүлж, санхүү эдийн засгийн тогтвортой байдлыг
хангах

36. 4) Төсвийн алдагдлыг зохистой түвшинд барих,
түүнийг хэрхэн, яаж санхүүжүүлэх асуудлыг
шийдвэрлэх
5) Улсын өрийг зохистой хэмжээнд байлгах, тодорхой
хязгаараас хэтрүүлэхгүй байх, өрийн удирдлагыг үр
ашигтай хэрэгжүүлэх
6) Нийгэм эдийн засгийн хүрээнд нөхөн
үйлдвэрлэлийг тасралтгүй явуулах, улс орны
хэмжээнд шаардлагатай нэмэлт нөөцийг зайлшгүй
бүрдүүлэх зэрэг асуудалд анхаарал хандуулдаг.

37. Төрийн санхүү бол улсын салбарын болон нийгэм
олон нийт, үйлдвэрлэлийн салбарын хөгжлийг хангах
төсөл, хөтөлбөрүүдийг баталж, хэрэгжүүлэх, төсөвт
байгууллагуудын үйл ажиллагааг тасралтгүй
санхүүжүүлэх, хөрөнгө оруулалтад шаардлагатай
санхүүгийн эх үүсвэрийг бүрдүүлэхтэй холбогдсон
эдийн засгийн харилцааны зохион байгуулалттай
тогтолцоо болно

38. Төрийн санхүүгийн онцлог :
• Санхүү нь бодит түүхэн категори
• Төр өөрийн үүргийг гүйцэтгэх явцал үүсч буй
мөнгөн орлогын сан
• Мөнгөн сан бүрдүүлэх, хэрэглэх, ашиглах
харилцаа
• Нийгэм эдийн засгийн бүхий л хүрээнд үүсдэг
Төрийн санхүүгийн мөн чанар :
• Мөнгөтэй холбоотой буюу мөнгөөр дамжин
илэрдэг
• Хуваарилалт болон дахин хуваарилалтын үйл явц
• Мөнгөн бодит харилцаа

39. Төрийн санхүүг дараах үндсэн бүрэлдэхүүн хэсэгт
хуваан авч үздэг.
1.Засгийн газрын орлого, түүнийг бүрэлдүүлэх үйл
ажиллагаа
2. Засгийн газрын зарлага, санхүүжилт
3.Төсвийн гадуурхи сангийн үйл ажиллагаа
4.Засгийн газрын зээллэгийн систем

40. Эдгээр бүрэлдэхүүн хэсэтэй холбоотой
асуудлуудад анхаарал хандуулж, санхүүгийн арга
хэрэгслүүдийг ашиглан төрийн санхүүгийн үйл
ажиллагааг удирдан зохион байгуулдаг.
Засгийн газар иргэдийг нийгмийн бараа
үйлчилгээгээр хангах зайлшгүй шаардлага гарах
бөгөөд түүнийг төрөөс санхүүжүүлдэг.
Учир нь зам, гүүр барих, зэвсэгт хүчин, гудамжны
гэрэлтүүлэг зэрэгт хувь хүн мөнгө төлдөггүй.

41. Мөн түүнчлэн Засгийн газар тодорхой үйл
ажиллагааг урамшуулан дэмжих эсвэл хязгаарлах
шаардлага гарах бөгөөд тэр бүхэнд санхүүгийн нөөц,
тодорхой эх үүсвэр шаардагдана.
Төрийн санхүүгийн үйл ажиллагааны нэг хэсэг нь
үндэсний орлогын хэмжээг нэмэгдүүлэх, ядуурлыг
бууруулах чиглэлээр тодорхой зорилтот төсөл,
хөтөлбөрүүдийг боловсруулж, төрөөс санхүүжүүлж
хэрэгжүүлдэг.
Энэ бүхэн нь төрийн санхүүгийн үйл ажиллагаатай
салшгүй холбоотой байдаг.

42. Төрийн санхүүгийн харилцаа нь эдийн засгийн дараах
хүрээг хамардаг.
Үүнд :
1. Улсын төвлөрсөн санд /Төсөв ба засгийн газрын
мэдлийн сангууд/ мөнгөн хөрөнгийг төвлөрүүлэх
болон зарцуулахтай холбогдсон эдийн засгийн
мөнгөний харилцааны хүрээ
2. Төвлөрсөн бус мөнгөн хөрөнгийн сан болох
үйлдвэрийн газрын ба өрхийн аж ахуйн мөнгөн
хөрөнгийн гүйлгээний эдийн засгийн мөнгөний
харилцааны хүрээ

43. Төрийн санхүү нь эдийн засгийн харилцааны
тогтолцоо болохынхоо хувьд хувь хүний, өрх гэрийн
аж ахуйн нэгжийн, төр засгийн газрын түвшинд
шийдвэр гаргадаг байна. Тухайлбал :
1 дэх хэлбэрийн шийдвэр : Мөнгөн хөрөнгийг
хэзээ, хэрхэн яаж бүрдүүлэх, ямар арга замаар
зарцуулах, хуваарилахтай холбоотойгоор гаргадаг
шийдвэр : Энэ төрлийн шийдвэрт санхүүгийн
тогтолцоо чухал үүрэгтэй.
Санхүүгийн тогтолцоо нь янз бүрийн сангуудаас
бүрдэнэ. Үүнийг зураг 1, 2, 3, 4 – өөр үзүүлье.

46. 2 дах хэрбэрийн шийдвэр :
Энэ нь хөрөнгө оруулалтай холбоотойгоор гаргадаг
шийдвэр бөгөөд хөрөнгө оруулалтын хэлбэрээс
хамаараад
• Санхүүгийн хөрөнгө оруулалтын шийдвэр
• Биет хөрөнгө оруулалтын шийдвэр гэж ангилдаг.
Санхүүгийн хөрөнгө оруулалт нь мөнгө, хувьцаа,
өрийн бичиг, үүсмэл үнэт цаас зэрэг.
Биет хөрөнгө оруулалт нь биет бүтээгдэхүүнд мөнгө
зарцуулах замаар хөрөнгө оруулалт хийнэ.

47. 3. Төрийн санхүүгийн үүрэг
Төр эдийн засагт оролцох, санхүүгийн үйл
ажиллагааг удирдан чиглүүлэх явцад хэд хэдэн
үүргийг гүйцэтгэдэг. Үүнд:
1.Зохицуулалтын үүрэг
2.Дахин хуваарилалтын үүрэг
3.Нийгмийн үүрэг
4.Хяналтын үүрэг зэрэг болно.

48. 1. Төрөөс эдийн засаг, санхүүгийн тогтвортой
байдлыг хадгалж, өсөлтийг хангахын тулд зохицуулах
үүрэгтэйгээр эдийн засагт оролцдог.
Мөн үндэсний үйлдвэрлэлийг дэмжих, үнийг
тогтворжуулах, экспортыг урашуулах чиглэлээр
татварын бодлогын хүрээнд зохицуулалт хийдэг.
2. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн, үндэсний орлогын
үйлдвэрлэгч ба хэрэглэгчийн хоорондох дахин
хуваарилалт оролцоно.

49. Тухайлбал ,дээд шатны төсвөөс доод шатны төсөвт
орлого хуваарилах, дахин худаарилах, улсын болон
орон нутгийн төсвөөр дамжуулан нийгмийн гишүүдэд
үндэсний орлогыг дахин хуваарилах үүрэг
гүйцэтгэдэг.
Засгийн газар чинээлэг буюу хөрөнгөтэй иргэдээс
татвар цуглуулж, татварын орлогыг хуваарилдаг.
Өөрөөр хэлбэл татварын мөнгөн санг тодорхой
хөтөлбөрүүдэд тухайлбал, орлого багатай иргэдэд
дэмжлэг үзүүлэхэд нь тусалдаг.

50. 3. Нийгмийн үүрэг нь хүн амын ажил эрхлэлт,
хөдөлмөрийн бүтээмжийг өсгөх, цалин хөлсний
үнэлгээ буюу хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг
тогтоох, хүн амын амьжиргааны баталгаажих доод
түвшинг тогтоох, өрхийн амьжиргааг тэтгэхийн тулд
нийгмийн халамжийн тогтолцоог хэрэгжүүлдэг.
Иргэдийн нийгмийн баталгааг хангах үүднээс
нийгмийн даатгалын тогтолцоог бүрдүүлж, улс орны
хэмжээнд хэрэгжүүлдэг.

51. 4. Улс орны нийгэм эдийн засгийн хөгжлийн хэтийн
төлөвийг тодорхойлох, эдийн засгийн өсөлт,
бизнесийн үйл ажиллагааны орчин, нөхцөл эдийн
засгийн үр дүнг тодорхой байлгах үүднээс хяналт,
шалгалтын мөханизмыг бүрдүүлж өгдөг.
Төрийн санхүүгийн хяналтын гол зорилго бол
мөнгөн хөрөнгийн төвлөрсөн санг тогтвортой
бүрдүүлэх үйл ажиллагаанаас эхэлж, түүнийг
хуваарилах, зарцуулах, ашиглах, тайлагналт зэрэг
бүхий л үйл ажиллагааг үр ашигтай зохион
байгуулахад чиглэдэг.

52. Төрийн санхүүгийн хяналтын үйл ажиллагаа нь
тодорхой чиглэлийг хамарч, зохих үүргүүдийг
гүйцэтгэдэг. Үүнд:
 Төсвийн орлого бүрдүүлэлт, түүнд хяналт,
шалгалт тавина.
 Төсвийн хөрөнгө, санхүүгийн нөөцийг
зориулалтын дагуу үр ашигтай зарцуулж буйд
хяналт тавина.

53.  Эдийн засаг нийгмийг хөгжүүлэх төсөл,
хөтөлбөр, арга хэмжээнүүд, тэдгээрийн
санхүүжилтэд санхүүгийн хяналтыг хэрэгжүүлнэ.
 Төрийн санхүүгийн үйл ажиллагаа, тэдгээртэй
холбоотой статистик үзүүлэлтүүдэд дүн
шинжилгээ хйиж, зохистой хэмжээг хангаж буй
эсэхэд хяналт тавьдаг.

54. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА